Soms is liefde dit

by Daan Borrel

Na een onbezonnen kus met een andere man schrijft Daan Borrel vanuit een kamer in Berlijn een brief aan haar vriend. De brief draait uit op een zelfbevragend relaas over seksualiteit, intimiteit en autonomie. Mag je elk verlangen onderzoeken en uitleven? En hoe combineer je dat met een behoefte aan verbintenis? Hoe kunnen vrouwen hun eigen verlangens volgen als ze nooit hebben geleerd daarmee om te gaan? Of zijn mannen hier net zo slecht in? Is het de geest of het lichaam dat verlangens creëert? In hoeverre worden die bepaald door verhalen?

In dit persoonlijke essay zien we Daan Borrel in haar hongerige zoektocht naar antwoorden. Ze richt zich tot literatuur, filosofie, popmuziek en films, maar ook tot haar eigen lijf en tot de vrouwen die het opgevoed hebben. Soms is liefde dit biedt een intieme blik in het hoofd én de onderbuik van iemand die in alle nuance probeert haar seksualiteit te begrijpen.

Genres: Nonfiction, Essays, Feminism

192 pages, Paperback

First published April 26, 2018

About the author

Daan Borrel (1990) schrijft essays, proza en theater. In 2018 verscheen Soms is liefde dit, haar verhalende en persoonlijke essay over verlangen en seksualiteit. Samen met Milou Deelen schreef ze het boek Krabben – van vrouw tot vrouw (2020). In datzelfde jaar verscheen ook haar boek Jaar van het nieuwe verhaal, waarin Borrel de menstruatiecyclus leidend laat zijn voor een nieuwe betekenis van tijd, intimiteit en liefde. In 2024 verscheen haar romandebuut De dragers, evenals het boek Baren buiten de box van Bahareh Goodarzi, waarvoor Borrel de interviews verzorgde.

Reviews

[Laura · Rating 5 out of 5]

"en ik hou van
jou geloof ik en ik weet het trouwens wel zeker maar wat ben ik blij dat jij
al een beminde hebt want alles is hier al en ik hou zo van verlangen
en ik hou zo van alleen zijn en ik hou zo van het denken dat het zou
kunnen als het kon."

[Jip · Rating 3 out of 5]

3.5 sterren (maar wil het einde graag 5 sterren geven, zo mooi)

in dit essay staat seksualiteit als een natuurlijke (en onontkoombare) vorm van intimiteit centraal, in plaats van als een vorm van lichamelijke opwinding, en dat was mega interessant. ik las in een paar reviews dat mensen kritiek hadden op het feit dat daan borrel (wat zo'n goeie naam is btw wauw) met dit essay vooral laat zien hóeveel onderzoek ze wel niet heeft gedaan door veel te refereren aan werk van anderen. en misschien is dit mijn brein als uni-student speaking, maar ik vond dat eigenlijk juist heel fijn en interessant. ik raak daardoor altijd geïnspireerd om me nog verder in bepaalde dingen te verdiepen. dit was een leuk contrast met het feit dat dit als brief is geschreven en dat er bijvoorbeeld veel lieve anekdotes over haar oma (ik neem aan dat dit nonfictie was?) in voorkwamen, waardoor het geheel ontzettend persoonlijk aanvoelde. erg fijn om te lezen.

maar perfect was het ook zeker niet. ik merkte bijvoorbeeld dat dit (hoewel het wél veel taboes bespreekbaar maakt) alweer een verouderd boek is. heel binair vooral, dat vond ik jammer. ook raakte ik soms een beetje verveeld omdat er vrij veel herhaling in voor komt. en ik vind de titel - hoewel ‘ie heel mooi is en ik er an sich wel fan van ben - niet echt bij het boek passen. ondanks dat liefde hier zeker een rol speelt, staat het bij lange na niet centraal.

maaaaar ik ben heel blij dat ik dit heb gelezen. het heeft mij in ieder geval een stuk bewuster gemaakt van hoe ik zelf over 'seksualiteit' nadenk en in hoeverre mijn ideeën hierover zijn ontstaan vanuit mijzelf, vanuit anderen of vanuit een groter systeem van 'algemeen geldende' opvattingen. much to think about…

[Marlies · Rating 3 out of 5]

Heel fijn om te lezen als je je dagen doorbrengt in je bikini. : ) ik vond het soms wat oppervlakkig en dan weer heel groots en dat contrast was me toch iets te groot om samenhangend te zijn

[Elize Kuiper · Rating 4 out of 5]

Ik las het boek voor de tweede keer, eerste keer ergens in januari 2021. Een boek dat mij inzichten geeft, eerlijk en transparant vertelt en verschillende verhaallijnen door elkaar laat lopen met een interessante ontwikkeling. Het gegeven dat dit boek is ontstaan door een kus met een ander vind ik fascinerend.

[Simone Bais · Rating 5 out of 5]

'Een brief over lichaam, seks en verlangen.' Ik vond het heerlijk herkenbaar om te lezen. Allerhande ideeën over seks en verlangen, over relaties, over de taal die we daarbij hanteren, over het lichamelijke, het zoeken, het zoeken, het zoeken. 'Je ontdekte, drie maanden nadat het gebeurd was, dat ik met een ander had gekust. Tegen de wil van ons beiden in. Het zinnetje dat je vaakst uitsprak, of dat me het meest is bijgebleven, is: je kunt niet alles hebben. En dat ik je verloochend had door niks te vertellen. Dat ik je daarmee de controle had afgepakt.
Maar waarom kunnen mensen niet alles hebben?'
Die laatste vraag stel ik mijzelf en mijn geliefde soms ook. Waarom kan dat nou niet? Kunnen we dat niet proberen? Of ben ik dan te gulzig? Vlieg ik dan te dicht bij de zon? 'Het leven begint niet pas na een keuze.' Door Daan Borrel wil ik nu allerlei andere boeken ook lezen. Door Daan dacht ik.

[Lotte Kok · Rating 3 out of 5]

Met vlagen heel interessant, had echt wat voor mij kunnen zijn. Maar het voelde meer als een heel lang, uitgerekt essay dan als een verdiepend boek

[Hester]

Vrouw kust man die niet de hare is en schrijft haar eigen vriend een lange brief om te onderzoeken waarom ze dat deed, met behulp van literatuur, film en filosofie. Over de balans vinden tussen autonomie en afhankelijkheid binnen intimiteit. Boeiend, omdat het een zelfonderzoek is waarin ze zichzelf niet spaart, maar waarin het ook nergens larmoyant wordt.

[Laura · Rating 2 out of 5]

Er zitten een paar mooie passages en gedachtepatronen in, maar dit was helaas echt niet mijn boek. Vond het heel rommelig en moeilijk om in te komen. Dit moet je stijl zijn, jammer genoeg not for me.

[Lisa · Rating 3 out of 5]

Het voelde alsof ik een essay las van iemand die wilde bewijzen dat ze écht veel onderzoek had gedaan. Veel opsommingen en samenvattingen uit andere werken, literatuur, series, films. De rol van de brief naar haar eigen partner schreef was summier. Er werden veel vragen gesteld maar weinig beantwoord. Heeft me enigszins aan het denken gezet. Als ik 3.5 sterren kon geven had ik dat gedaan.

oh, en de verhaallijn over de oma had ik best kunnen missen...

[Charlie Plane · Rating 3 out of 5]

Zoals Daan zelf ergens ook aangeeft: als je eenmaal het begin van iets weet, raak je benieuwd naar het vervolg en de afloop. Tijdens het lezen hoopte ik steeds dat de rode draad nog duidelijk zou worden, maar dat moment bleef uit. Te weinig samenhang, en waar veel interessante thema’s worden aangekaart, gaan ze naar mijn idee steeds nét niet echt de diepte in.

[Lieke Polak · Rating 2 out of 5]

Had beter kunnen heten: soms is seks dit

[Suze Geuke]

DAAN wat ben je ontzettend mooi oprecht en openhartig. jij durft pas te schrijven over waar de knelpunten zitten, ongekend hoe je de meest pijnlijke gedachten op papier zet en vervolgens deelt met de hele lezende wereld. zo knap!

ik denk nog vaak terug aan je tekennisgevingen over waterige wraps en waterige liefdes en druipend verlangen! voor mij een ontzettend diepgaand essay over de wat minder benoemde problematiek bij 'buitenechtelijke' hartstocht en wat we daar dan nou mee aan moeten.

[Lies · Rating 3 out of 5]

In dit non-fictieboek verkent Daan Borrel samen met haar lezers de liefde, relaties en seksualiteit vanuit een voornamelijk vrouwelijk perspectief. Het boek wordt neergezet als een brief die ze schrijft aan haar vriend, naar aanleiding van een kus die ze had met een andere man. In deze brief bespreekt ze niet enkel dat overspel, maar allerlei verwante topics: van de inwendige reikwijdte van de clitoris tot de taoïstische visie op seks en orgasmes. Zelf leek mij die brief niet altijd het ideale format te zijn voor de uiteenzetting van Borrel , omdat in mijn ogen al die verschillende topics niet meer echt als één vlot geheel overkwamen. Maar goed, het 'format' deed absoluut geen afbreuk aan de inhoud van het boek.

Tijdens het lezen had ik steeds mijn potloodje bij de hand. De topics die ze bespreekt vind ik erg interessant, dus ik heb heel wat zitten markeren en onderstrepen, en heb er zeker een paar interessante inzichten aan overgehouden. Er werden veel vragen opgeworpen die ook mij aan het denken hebben gezet over relaties en de liefde. Het enige dat wel wat miste, waren antwoorden. Oké, ik besef dat het eigen is aan dit soort thema's dat er geen vaste antwoorden of waarheden bestaan, maar ik had misschien graag nog iets sterker naar voor zien komen tot welke persoonlijke conclusies Daan Borrel nu voor zichzelf en haar relatie was gekomen op het einde van haar relaas. Misschien iets om verder uit te spitten in een tweede boek? Ik zou alleszins zeker een exemplaartje kopen.

[Yasmin · Rating 3 out of 5]

Wat is (vrouwelijk) verlangen en waar komt het vandaan? Is het puur lichamelijk, speelt het zich alleen af in ons hoofd of is het een mengeling van die twee? Daan probeert antwoord te geven op deze vragen via een brief aan haar vriend, nadat ze met iemand anders heeft gekust. Het boek wisselt tussen vragen en vertellingen in de jij-vorm (richting haar vriend), overpeinzingen en referenties aan literatuur en films. Het briefgedeelte komt wat minder goed uit de verf, maar de persoonlijke zoektocht en anekdotes zijn naar mate het boek vordert wél interessant. Na het lezen van ‘Soms is liefde dit’ voel je je alsof je een avond lang met Daan hebt gepraat, en het antwoord op haar vragen door allerlei zijwegen en verhalen is samengevat. Toch is het aan het einde van de rit nog zoeken naar een antwoord - maar misschien ligt die in de nuances.

[Demi van Doorn · Rating 2 out of 5]

Ik heb het niet gauw, maar dit boek stoorde me echt vreselijk. Borrel haalt te veel oppervlakkig aan. Soms lijkt het bijna alsof ze roept: ‘Kijk! Dit weet ik ook! Hier heb ik ook iets over gelezen/gezien/gehoord!’ Goed voorbeeld is pagina 171 als ze plotseling begint over Florence and The Machine en daar dan niets mee doet. Dan denk ik echt Why and What The Fuck?!
Ik vind het kinderlijk, egoïstisch en kut (haha) en hoewel ik begrijp dat die vibe onderdeel van het werk en haar zoektocht is, werkt het echt totáál niet voor mij. Alles behalve spannend en vernieuwend, maar misschien moet ik weer meer het taoïsme in duiken, groetjes!

[Esmé Boom · Rating 3 out of 5]

3,5. Ik vond dat dit boek toch net te weinig richting had, het viel tussen persoonlijk en onpersoonlijk in, ging van grote beeldspraken naar feitelijke zaken en dat werd toch wat te weinig gericht. Maar dat maakt dit boek ook bijzonder, en ook wel belangrijk: over seks en seksualiteit praten zoals het jou uitkomt, dat doen niet veel vrouwen in de literatuur.

[Puck · Rating 5 out of 5]

Daan Borrel is misschien wel mijn favoriete schrijver. Heel mooi hoe ze vanuit een persoonlijk perspectief een verhaal schrijft wat voor veel mensen relevant is. Heb het in een ruk uitgelezen.

[Anne Jet van Orden · Rating 1 out of 5]

Mijn verwachtingen waren te hoog. Zelden zo’n onsamenhangend en eenzijdig boek gelezen.

[Niki · Rating 4 out of 5]

Heel vlot geschreven (ik werd soms heel vrolijk van haar woordkeuzes) en snel uit te lezen boek, bovendien boordevol literatuur tips door de vele bronvermeldingen.

Een boeiend en intiem onderzoek naar wat liefde, lichaam, seks en verlangen allemaal zou kunnen zijn.
Want eerlijk is eerlijk, niemand heeft de waarheid in pacht en we doen allemaal maar wat. Met vallen en opstaan en hopelijk veel zelfreflectie tussenin alles.

Enkele memorable citaten:

“Waar veel bronnen het wel over eens zijn, is dat de anticonceptiepil niet direct zoveel seksuele vrijheid bracht als deze beloofde in de jaren zestig. In feite leidde de komst van de pil ertoe dat vrouwen vaker ‘beschikbaar’ waren in plaats van bevrijd, en werd hun rol als lustobject alleen maar vergroot. Daarom, zeggen sommigen, is achteraf gezien de seksuele revolutie uit de jaren zestig en begin jaren zeventig vooral een mannentaal. Pas eind jaren zeventig, begin jaren tachtig gingen vrouwen echt meer autonomie opeisen, schrijven Ellen Laan en Rik van Lunsen, twee van de bekendste seksuologen in Nederland, in hun boek ‘Seks!’ (2017). Ook op seksueel gebied. In deze tijd kwam er ook kritiek op de anticonceptiepil. In 1975 bijvoorbeeld schrijft Anja Meulenbelt: ‘Vruchtbaarheid was voor onze grootmoeders tenminste een min of meer geaccepteerd argument om niet altijd te hoeven. Dat wordt vrouwen [door de anticonceptiepil] ontnomen zonder dat de machtsrelatie in het gezin maken dat ze werkelijk zeggenschap hebben over haar seksualiteit.’ De meeste vrouwen slikten de pil voor deze kritiek blindelings. (…) Een mogelijk gevolg van die seksuele revolutie voor vandaag is dat vrouwen geen goed contact meer hebben met hun lichaam.”

“(…) David Foster Wallace (…): There are these two young fish swimming along, and they happen to meet another fish swimming the other way, who nods at them and says, ‘Morning, boys, how’s the water?” And the two young fish swim on for a bit, and then eventually one of them looks over at the other and goes, ‘What the hell is water?”.

“Waarom zouden die korte momenten van verbinding of verbinding met een vreemde minder waard zijn dan de verbinding waar een concept omheen is gevormd, zoals een liefdesrelatie?”

“Verdwijnt het seksuele verlangen naar de partner, dan eindigt vaak ook de relatie. Dat seksuele verlangen is dus -aangezien een monogame relatie nog steeds de meest gangbare relatievorm is- steeds belangrijker geworden. De zoete ironie is alleen, zegt Perel, dat hoe dichter je bij een geliefde komt, hoe sneller het seksuele verlangen verdwijnt. Aantrekkingskracht ontstaat door afstand, doordat de ander je verrast met iets nieuws. Door afhankelijkheid. Het streven naar ‘duurzaam’ seksueel verlangen bergt dus een onoverkomelijke tegenstrijdigheid in zich.”

“Ruzie, zei je, en vooral het soort met stemverheffing, leidde tot niets. (…) Als je geen ruzie maakt, leerde ik van een conflictbemiddelaar die ik ooit interviewde, laat je niet zien wie je bent.”

“Worden verlangens bedacht door het hoofd of ingefluisterd door het lijf? Is verlangen dezelfde activiteit als fantaseren?”

[Petra · Rating 3 out of 5]

Nadat Daan een onbezonnen kus deelt op vakantie én haar vriend daar achter komt reist ze naar Berlijn om een essay over seksualiteit, verlangen (naar meer naast een relatie, naar anderen), intimiteit, veiligheid en spanning te schrijven. Een mix tussen een hele lange brief, waarvan ik graag had willen weten hoe het verhaal afloopt als Daan terug is in Nederland, en een essay. Het boek is aan de ene kant heel persoonlijk, vanwege Daan haar eigen zoektocht die van haar kus doorreist naar haar oma die nog nooit getongd heeft. Maar ook onpersoonlijk en ietwat een opsomming van alle stukken die Daan heeft gelezen over seksualiteit. Waarbij de ene verwijzing naar een boek of film voor mij als lezer logischer voelt dan de andere. Mijn beleving varieert daarmee van oh wat een mooie overpeinzing en dit maakt me nieuwsgierig naar meer (hoe komen we als mens achter onze seksualiteit in een maatschappij waarbij we zoveel op elkaar 'moeten' lijken), tot delen die voor mij niet zoveel toevoegen (het liefdesleven van oma of liedjes die voor mij niet gekoppeld zijn aan seksualiteit/intimiteit).

[© · Rating 3 out of 5]

hm! ik had meer verwacht van dit boek!

Hier en daar wel mooie inzichten maar ik vond de stijl van het boek: waarin Daan vooral veel vragen stelde/gedachten benoemde en daar meestal niet dieper op inging, niet zo fijn. Er zaten hele rake vragen, ideeën en referenties tussen en ik vond het jammer dat die vooral als losse flarden werden benoemd.

het einde was prachtig

[Annet Pijper · Rating 3 out of 5]

Soms groots, dan weer heel klein. Vaak heel mooi, maar het was te warrig en hield me niet genoeg in zijn greep om verder te gaan. Ligt al ruim een halfjaar te wachten tot ik het uitlees, maar bij deze besloten dat hij de kast in gaat. Jammer, ik vond de andere van Borrel fijner lezen.

[Floor Kleuskens · Rating 3 out of 5]

Daan Borrel kan mooi schrijven. Dappere vragen. Toch vond ik haar essay niet heel fijn lezen omdat het zo onsamenhangend leek. Meer structuur had haar verhaal en vragen meer kracht gegeven

[Laura Van Tricht · Rating 3 out of 5]

“…ik hou zo van het denken dat het zou kunnen als het kon.”

[Claire Claeys · Rating 4 out of 5]

Mooi mooi mooi

[Imke Vannuffelen · Rating 3 out of 5]

Las voor mij eerder als een onderzoek met cijfermateriaal naar seksualiteit en liefde dan echt een oprechte brief. In las precies een eindwerk... Jammer.

[Rebecca Schaft · Rating 3 out of 5]

Daan schrijft over seksualiteit. Over wat seksualiteit voor haar mogelijk kan zijn. Over het verschil tussen individuele seksualiteit en collectieve seksualiteit. In haar zoektocht gaat ze te rade in de wetenschap, de populaire cultuur, haar oma en het taoisme.

Het begint best aardig. Ze heeft een ander gekust en worstelt met het waarom achter deze gebeurtenis. Ze neemt ons mee in de zoektocht. Die zoektocht belandt echter al vrij snel in een groef waarin de schrijfster zich steeds meer ingraaft.

Door het vele ‘name dropping’ wordt het verhaal steeds afstandelijker. En haar zoektocht strandt voor de lezer. Nog niet voor haarzelf. Er volgt een herhaling op herhaling van het onderwerp waar het boek eigenlijk over gaat: een zelfportret van een jonge hoog opgeleide jonge vrouw uit de Randstad.
Zo vast in haar ratio dat ze zichzelf beter kan foppen dan wie dan ook. En voor wie een ‘innerlijke reis’ per definitie gedoemd is te mislukken (te veel hoofd - zo’n hoofd kan uiteindelijk alles recht praten wat krom is).

Meest opvallende zaken:
- de moeder blijft een object. Alleen de oma is subject (in het kader van intimiteit en vervreemding. Hoe dicht durf je echt bij jezelf te komen als je je moeder zo op afstand houdt)
- brief... ja wat is die brief nou? En wie is je vriend eigenlijk behalve iemand met krullen die zuurder gaat ruiken als hij gedronken heeft
- zo veel wetenschappelijke subthema’s komen kort voorbij. Een wir war wordt het ervan. Wat wil je nu zeggen? Dat je veel gelezen hebt? Doe je daarmee de verschillende ideeën recht ? Doe je daarmee het verhaal recht aan? (Denk aan alle thema’s die je in je gender studies colleges mee krijgt. Zie ook punt hoogopgeleide jonge vrouw)

Toch drie sterren: er zitten leuke stukken in! Zeker in het eerste gedeelte. En het is buitengewoon moedig dit op papier te zetten! En dit al op zo’n jonge leeftijd.
Nu alleen nog wat externe mentoren zoeken - buiten het wetenschappelijke- minder ego ook- i.p.v. de eigen grijze cellen en de echte zoektocht gaan starten.

[Joost van Hoek · Rating 5 out of 5]

De titel alleen al is er eentje om dagen op de kauwen. En zo is dit hele boek. Je leest een paar pagina's, kauwt er op en denkt er over na. Het is een fascinerend boek dat je op bijna elke pagina wel een nieuw inzicht geeft. Godzijdank geeft Borrel je geen antwoorden en roept een volgende vraag op voordat de vorige is ingedaald.

Echt een aanrader voor iedereen die lief heeft, of lief heeft gehad of lief zou willen hebben.

[JuliaCaesar · Rating 5 out of 5]

"Die oncontroleerbaarheid, die onbeheersbaarheid van de seksverliefdheid vertroebelt de blik. Pas als de energie is uitgewerkt, kan de verliefde weer helder zien."

[Isa Cuppen · Rating 3 out of 5]

3 1/2 ⭐️ Dit boek is door de auteur geschreven als een zoektocht naar de reden waarom zij is vreemdgegaan op haar partner, en behandeld onder andere seksualiteit, verlangen, monogamie en zulke onderwerpen.
Voor mij was het de eerste keer dat ik een boek heb gelezen over seksualiteit, en daarom moest ik op het begin ook even wennen. Het boek gaat vrij snel, en loopt erg van de hak op de tak. Hoewel het veel belangrijke, interessante onderwerpen behandeld, vind ik het jammer dat het zo chaotisch geschreven is - door de achterliggende zoektocht - waardoor dit niet heel netjes uit de verf komt. Als dit boek meer structuur had gehad, was wellicht het doel niet meer haalbaar, maar was het voor een publiek wel een makkelijker hapbaar boek geworden. Maar ach, dat is mijn mening.

Heb wel door dit boek voor de 1ste keer een clitoris (helemaal) gezien, en dat met mijn Biomedische opleiding.. dat laat maar zien hoe veel we weten over het mannelijk lichaam, en hoe weinig over vrouwen. Het heeft me aan het denken gezet over mijn eigen ideeën over dit onderwerp, en dat vond ik heel waardevol.

note; het is een heeel binair boek. Voor mij is de scheiding tussen man en vrouw iets te strict in dit boek, wat het juist iet wat polariserend maakt. Maar aan de andere kant is de aandacht op de vrouw ook wel weer fijn, dus daar valt over te twisten. Ben er zelf nog niet helemaal over uit.