این کیمیای هستی: جمال‌شناسی و جهان شعری

این کیمیای هستی #1

by محمدرضا شفیعی کدکنی

با اطمینان می‌توان گفت که هیچ ملتی، شاعری از نوع حافظ ندارد. فردوسی بیش و کم نظایری در جهان دارد و سعید نیز. حتی جلال الدین مولانا هم. ولی حافظِ ما در فرهنگ بشری بی‌مانند است؛ شاعری که شعر فارسیِ او را زاهدان و عارفان در قنوت نماز به جای ادعیه و آیات عربی بخوانند و در عین حال زندیقان هر دوره‌ای شعر او را آیینه‌ی اندیشه‌های خود بدانند و از نظر “پیر خطاپوش” حافظ که بر قلم صنع چنان اعتراض خطرناکی کرده است شادمان باشند و در زندگی روزانه مردم ما، دیوانش را در کنار قرآن مجید، سر سفره عقد و هفت سین سال نو قرار دهند و با آن فال بگیرند و استخاره کنند. چنین شاعری در جغرافیای کره‌ی زمین و در تاریخ بشریت منحصر به فرد است و همانند ندارد.
[از مقدمه]

Genres: Literature, Literary Criticism, Poetry

405 pages, Hardcover

First published April 1, 2007

About the author

دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی، شاعر، پژوهشگر و استاد ادبیات، در سال ۱۳۱۸ در شهر کدکن چشم به جهان گشود. شفیعی کدکنی دوره‌های دبستان و دبیرستان را در مشهد گذراند، و چندی نیز به فراگیری زبان و ادبیات عرب، فقه، کلام و اصول سپری کرد. او مدرک کارشناسی خود را در رشتهٔ زبان و ادبیات پارسی از دانشگاه فردوسی و مدرک دکتری را نیز در همین رشته از دانشگاه تهران گرفت. او اکنون استاد ادبیات دانشگاه تهران است.

Mohammad Reza Shafii Kadkani, known as Sereshk, was born in 1939 in Kadkan near Neishapur, Iran. His poems, reflecting Iran's social conditions during the 1940s and 1950s, are replete with memorable images and ironies. He has authored eight collections of poetry, eight books of research and criticism, two book-length translations from Arabic, one on Islamic mysticism from English. He has also published three scholarly editions of classical Persian literature. He is a professor of Persian literature at Tehran University.
- from Poetry Salzburg Review.

Reviews

[Mohammad Ranjbari · Rating 5 out of 5]

دکتر شفیعی کدکنی در جلد اول این کیمیای هستی ، حافظ را از جهات گوناگونی بررسی کرده و جهان شعری و ماهیت شاعری وی را مورد کنکاش قرار داده است. با این روشِ نقد، گویی، ماهیت تمام شاعران را نقد کرده و معیارهای درستِ ادبی را مطرح نموده است. نسخه‌ای متفاوت از نقد ادبی و فنی یک شاعر که متکی به هیچ‌یک از رویکردهای ادبی نیست ولی در واقع، تمام شاخه‌های آن را شامل می‌شود. از بررسی تاریخیِ عصر شاعر گرفته تا ویژگی‌‌های روانشناسانۀ اشعار وی. از ساختارگرایی تا معناگرایی و ریشه‌شناسی و هزاران زمینۀ دیگر.
مقولۀ طنزِ شعر حافظ ماهیتی بسیار متفاوت و غنی‌تری از دیگر طنزها دارد. زیرا او کسی است که پارادوکس و تناقض را که مادۀ خام هنر ناب است، برجسته کرده است. «بر اساس معیارهای جدیدی که در نقد قرن بیستم دنبال می‌شود شعر چیزی جز ترکیب هنرمندانۀ امور متناقض نیست.» ص 93
عامل دیگر تجاوز شاعر از تابوها و حریم‌های قراردادی و مشخص شده است، چه در زمینۀ دین و چه در دیگر زمینه‌ها. «توفیق هر اثر هنری بستگی دارد به میزان تجاوزش به حریم تابوهای یک جامعه.» ص192
تقسیم‌بندی مبحث به مبحث و مقاله به مقالۀ این مجموعه در جلد اول، باعث شمولِ نقد بر همۀ ابعاد هنریِ شاعری حافظ شده ست. در پایانِ کتاب، نویسنده حقیقتی را یاداور می‌شود:

هیچ ملتی چنین شاعری نداشته است و نخواهد داشت. هیچ‌کس منکر شکسپیر و هومر و پوشکین و گوته و متنبی و دانته نیست، ولی این چنین حضور شگفت‌آوری در زندگی یک ملت و در تمام لحظه‌های تاریخی یک جامعه از عهدۀ هیچ شاعری تاکنون برنیامده است. ص 365

1398/07/22

[حسین دهلوی · Rating 5 out of 5]

اگر چه مقداری از مطالب این کتاب، در دیگر نوشته‌های استاد علامه دکتر شفیعی کدکنی هم موجود است، ولی باز خالی از لطف نیست. همین که مرجعی داشته باشیم که مجموعه‌ای از آرای استاد باشد، برای دانشجویان ادبیات و علاقه‌مندان حافظ، گرانبهاست.

[mohamad jelvani · Rating 5 out of 5]

به نظرم هیچ یک از آثار دکتر شفیعی کدکنی را نباید از دست داد
به ویژه که درباره حافظ باشه
من که نهایت لذت را بردم
البته فعلا فقط جلد اولش را خوندم

[Bahman Bahman · Rating 2 out of 5]

کتاب این کیمیای هستی (جمال‌شناسی و جهانِ شعر) شامل مقالات و درسنامه‌های استاد محمدرضا شفیعی کدکنی درباره‌ی حافظ است. این مجموعه که پیشتر به صورت بریده بریده در چندین مجله چاپ شده بود در یک کتاب سه جلدی منتشر شده است. دفتر اول این مجموعه مقالات بلند و کوتاهی است که نکاتی را درباره‌ی هنر شاعری حافظ مطرح می‌کند. از نظر خود شفیعی «حرف تکراری دیگران در آن وجود ندارد، دست کم از این چشم‌اندازی که من به موضوع نگریسته‌ام، وگرنه حق با کسی است که گفت: در زیر آسمان کبود هیچ چیز تازه‌ای وجود ندارد».

در مجلد اول کتاب، پیرامون بوطیقای حافظ و معنای شعرش یا چندمعنایی شعرش و حتی تضادهای گفتاری حافظ پرداخته می‌شود. در واقع، توضیحی است برای فهم یک بیت یا یک مصراع حافظ نوعی بحث فیلولوژیک در معنی دقیق کلمه. در مجلد دوم، استاد به برخی از مسائل زندگی شاعر می‌پردازد. در آخرین مجلد کتاب، حقیقت ارتباط حافظ و ارباب ملامت و قنلدریه مورد بحث قرار می‌گیرد و از چهره‌ی قلندر در شعر حافظ بازگو می‌شود. این مجلد تجمع و گردآوری یادداشت‌های دانشجویان دانشکده‌ی ادبیات دانشگاه تهران است که در طول سال‌ها از کلاس‌های درس حافظ استاد شفیعی به سلیقه و پسند خود برداشته‌اند.

[Amin · Rating 5 out of 5]

این کتاب نگاه شنا را به حافظ دگرگون خواهد کرد. حافظ را با یک نگاه فرمی و نه تفسیرهای بدون ضابطه عرفانی خواهید دید و دید شما دقیق‌ تر خواهد شد.
«این کیمیای هستی؛ جلد اول» را از طاقچه دریافت کنید
https://taaghche.com/book/61640

[Ermiya · Rating 5 out of 5]

یکی از بهترین کتاب ها در شناخت زندگی و هنر و توانایی بلاغي و ظرافت های معنایی شعر حافظ در سه جلد ست. جلد اول نوشته های ایشان درباره حافظ ست. جلد دوم نوشته های مکتوب درسگفتارهای ایشان در باب حافظ ست و جلد سه اشارات او در مجموع کتاب هایش به شعر حافظ ست.
لینک خرید کتاب در طاقچه
https://taaghche.com/book/61641

[Benyamin]

جلد اول، مخصوصا اواخرش، کمی «از هر دری سخنی» بود، که بسته به سلیقه و هدف‌تون می‌تونه خوب یا بد باشه. (گاهی صفحه‌ها درمورد چیزی بحث شده که ربط مستقیمی به حافظ نداره، ولی همچنان برای درک ادبیات کلاسیک فارسی به طور کلی مفیده)
دو جلد دیگه‌هم بلافاصله می‌خوام بخونم. جلد اول هم زیبا و هم آموزنده بود.