Matsuo Bashō - Bậc Đại Sư Thơ Haiku

by Makoto Ueda, Nguyễn Nam Trân (biên dịch và chú thích)

Có nhà nghiên cứu phỏng định rằng cứ 100 người ngoại quốc muốn tìm hiểu về văn học Nhật Bản đã có 80 người đặt trọng tâm vào haiku và cứ 100 người học hỏi haiku thì lại có 80 người chọn Bashô làm chủ đề. Thế mới biết vai trò của Bashô trong văn học Nhật Bản quan trọng như thế nào.

Basho là một thiên tài nhưng khi ông sinh ra, đã không mang theo chiếc đũa thần biết chỉ đá thành vàng. Thành công đạt được đều theo một quá trình lao động trí thức bền bỉ cho dù cuộc đời ông ngắn ngủi. Như cây cọ của Picasso, ngọn bút của nhà thơ trải qua nhiều thời kỳ. Trong lãnh vực tản văn cũng như thi ca, Bashô đều có thái độ sáng tạo qua học tập. Vì thế người đời sau càng tôn kính và yêu mến ông.

Riêng Ueda Makoto - người chấp bút quyển sách này – là một nhà giáo đã có công phổ biến văn học Nhật Bản trong cộng đồng người nước ngoài. Ông sinh năm 1931 tại Kobe, tốt nghiệp Đại học Kobe năm 1954, chuyên ngành Văn học đối chiếu. Xong Cao học Đại học Nebraska (1956), ông hoàn thành học vị Tiến sĩ tại Đại học Washington (1961). Đã giảng dạy các đại học Washington, Indiana và Toronto trước khi trở thành giáo sư Đại học Stanford. Tác phẩm “Matsuo Bashô, The Master Haiku Poet” (1970) của ông viết bằng Anh ngữ mà người viết sử dụng là một quyển sách khổ nhỏ và mỏng (chưa đến 200 trang) nhưng có tính sư phạm cao, giúp người ngoại quốc chúng ta có một cái nhìn toàn diện về Bashô, không riêng lãnh vực haiku theo nghĩa hẹp mà cả trong nghĩa rộng của nó (haikai hay bài hài), bao gồm các thể loại renku (liên cú), haibun (bài văn) cũng như hairon (bài luận), tóm lại là thi pháp haiku nói chung.

Trong tập tiểu luận gồm 6 chương này, thuật ngữ chính thức dùng khi nhắc đến thể thơ Bashô yêu thích là haiku nhưng xin nhớ cho rằng, vào thời Edo, những từ haikai (bài hài) hokku (phát cú) mới thật thông dụng. Thuật ngữ ngắn gọn haiku được thấy một đôi lần trong tác phẩm Bashô nhưng chỉ phổ cập từ khi có Masaoka Shiki (1867-1902), một nhà thơ cách tân thời Meiji.

Genres: Poetry, Japan, Japanese Literature, Nonfiction, Biography, Literature

374 pages, Paperback

First published January 1, 1982

About the author

Makoto Ueda (上田 真 Ueda Makoto, born 1931) is a professor emeritus of Japanese literature at Stanford University.

He earned a Ph.D. in comparative literature in 1961.

In 2004-2005 he served as the honorary curator of the American Haiku Archives at the California State Library in Sacramento, California. He was given that honor "in recognition of Ueda’s many decades of academic writing about haiku and related genres and his leading translations of Japanese haiku." The library added that "Ueda has been our most consistently useful source for information on Japanese haiku, as well as our finest source for the poems in translation, from Bashô to the present day." His work on female poets and 20th century poets "had an enormous impact".

He is an author of numerous books about Japanese literature and in particular Haiku, Senryū, Tanka, and Japanese poetics.

(from Wikipedia)

Reviews

[Tim · Rating 5 out of 5]

A number of years ago I embarked on a self-study of poetry, reading several instructional books on poetic forms. This slim biography of Matsuo Basho was added to my TBR list along the way and I only now obtained a copy and read it. This book is everything I was looking for on the poet and teacher of poetry. Ueda gives a well-researched and sympathetic overview of his life and then moves on to looking at elements of Basho's writing in detail. The haiku and renku are covered in detail, along with the haibun. A good history and explanations of these forms are included naturally in the text. Ueda neither assumes the reader already understands the terms, nor does he divert into a lengthy aside or footnote to teach us. Instruction is all very organic. The tanka is also touched on.

A long chapter on Basho's prose and travel journals bogged down the reading mid-way through the book but I think that was due to my personal interest (or lack of) in the subject rather than any fault of the author.

Examples of Basho's writing are liberally provided making this a very enjoyable and pleasant read.

Teacher of haiku
A five star biography
Eternal students

[David · Rating 5 out of 5]

I read this mostly for the biography it provides, which offers more details than any other book I have in English about Basho's life and poetry. The section on renku, with explanations of each team-written verse, is especially elucidating. This is a short scholarly work that's very accessible both to casual and serious readers interested in Basho's life, work, and influence. I only wish it had been longer!

[Nguyên Trang · Rating 5 out of 5]

Trong nhiều năm dài tôi vẫn mặc nhiên đón nhận mọi bài thơ của Basho mà không có thắc mắc nào. Nhưng rồi giống như một người OCD nặng mới nhận ra sự chênh phô nhỏ nhất ở sự vật, tới tận năm nay, tôi mới thấy ngạc nhiên rằng tại sao người làm bài thơ này lại đồng thời là người làm bài thơ kia. Rốt cuộc, tôi buộc phải đọc cuốn sách này dù chưa bao giờ chủ ý đọc thể loại tác giả - tác phẩm do sợ sẽ làm mất đi cảm nhận nguyên bản của bản thân.

Đúng là sau khi đọc cuốn này bị mất đi thật =)) Những cảm giác mơ hồ tuyệt diệu trước đây giờ có thể gọi rõ bằng tên các thủ pháp haiku. Hi vọng tính đãng trí sẽ sớm làm mất phản xạ có điều kiện này. Bạn nào muốn tránh cảm giác này thì đừng đọc phần 5 về lý luận thơ haiku.

Tuy nhiên, bù lại, tôi đã có câu trả lời cho thắc mắc của mình. Lý do là vì xưa nay tôi cứ hay gắn liền Basho với một thiền sư nhưng thực tế không phải vậy. Dường như tới một thời điểm "nhẹ lâng" của cuộc đời, ta sẽ nhận ra rằng yêu thương người khác chỉ là một dạng khác của ái kỷ. Người ta yêu thật sự rốt cuộc sẽ là người giống ta. Đọc về cuộc đời của Basho là một trải nghiệm như vậy. Tất nhiên, tôi không đời nào dám đặt mình song song với Basho nhưng hành tung và những câu hỏi đặt ra rõ ràng là tương đồng.

Thật không biết nên vui hay buồn khi biết Basho cũng là người sống kiếp lang thang. Ngay khi hưởng mọi thú vui ở đời (đỉnh cao danh vọng, trai gái đuề huề, tiền bạc vô lo,...), ông vẫn quá mức buồn chán và đã tìm tới thiền như một giải pháp. Nó có hiệu quả nhưng không hoàn toàn. Vậy là ông lại tiếp tục quãng đời lang thang, cho tới khi tìm được sự "nhẹ lâng" ở đời. Tôi đã vui mừng khôn xiết khi biết ông tìm được giải pháp vì đó sẽ là câu trả lời cho điều tôi luôn tìm kiếm. Và cũng như mọi lần khác, giải pháp là điều vốn đã được nói rất nhiều trong thiền tông, nhưng phải lần nhắc lại thứ n này mới thấm thía: chấp nhận mọi thứ. Giống như một cái cây vậy, chấp nhận mọi thứ tới với mình. Quả thật là vậy, khi hành động, hãy làm điều mà đơn giản là mình muốn mà đừng bao giờ mong cầu sự hồi đáp. Nếu cần quá một chỗ nương tựa, hãy quay về với thiên nhiên.

Đáng tiếc, có lẽ vì tuổi đời ngắn, Basho chưa bao giờ hoàn toàn đạt tới cảnh "cao ngộ quy tục". Ông đã cố gắng vươn tới sự thanh thản bằng cách rời bỏ văn chương (như tôi đã từng) hoặc đóng cửa với thế giới (như tôi đang làm) nhưng đi ngược lại dòng chảy rõ ràng không bao giờ đạt tới chung cuộc. Đến cuối đời, Basho vẫn là lãng khách ở đời. Vẫn có những giây phút "nhẹ lâng" và ngược lại, không thể chịu nổi (like when he looks damn hot :">). Đó là lý do tại sao thơ ông luôn ở hai thái cực.

Dù vậy, đây vẫn là cuốn sách tôi tri ân rất lớn. Thật bất ngờ khi sự "cô quạnh" có thể được tôn cao tới vậy trong nghệ thuật. Và "nhẹ lâng" là thứ có thể viên mãn với rất nhiều tu tập ;)) Ngoài ra, sách còn giới thiệu những dạng viết khác rất thú vị là renka (twist thật sự!) hay văn xuôi, không chỉ bổ túc cho phần haiku mà còn cho cả lối suy nghĩ của Basho.

[Jim · Rating 4 out of 5]

Makoto Ueda's Matsuo Bashōis a delightful study of one of my favorite poet/travelers, the 17th century haiku master Matsuo Basho. Basho traveled the length and breadth of Japan, carefully observing, and commenting in prose and verse on what he saw.

It is early January as I write this, as I prepare for a three week journey to Yucatán, Mexico. I cannot word how I feel better than Basho when he wrote:

Another year is gone—
A travel hat on my head,
Straw sandals on my feet.

If you are going on a trip, there is probably no better reading than Basho's The Narrow Road to the Deep North, about a 1500-mile circuit of the main Japanese island of Honshu.

[Lê Tuyền ICHI · Rating 4 out of 5]

Mình thích cách dịch giả dùng từ, thật văn, cũng thật thơ.

Sau tầm 20 trang tóm lược cuộc đời của nhà thơ lớn Basho, thì phần lớn sách là phân tích và bình thơ @@. Mình bỏ hết, vì hiện không hứng thú với thể loại này, mà nếu có thì phải với cấu trúc trình bày khác.

Hai khái niệm trung tâm trong sáng tác của Basho là sabi (cô quạnh) và karumi (nhẹ lâng). Cả hai đều ẩn chứa nội hàm sống, triết lý sâu sắc.

Đọc quyển này, độc giả sẽ có thêm cái nhìn tường tận về thế loại thơ trứ danh này, mà còn hiểu thêm về phong cách thi ca của nước Nhật, cũng như sức ảnh hưởng của haiku trong đời sống và sáng tác của hậu thế. Sách giúp mình biết và củng cố thêm nhiều thứ.

Không ngờ bài haiku mình thích nhất của Basho lại thơ tuyệt mệnh của ông:
Tabi ni yande
Yume wa kareno
Kakemeguru

Lữ thứ thân nằm bệnh,
Mộng hồn còn luẩn quẩn,
Trên cánh đồng hoang vu.

P.S: Đúng là có nhiểu quyển sách phải đọc chậm mới hay. Lúc nào sẽ đọc kỹ hơn để thưởng thức phần thơ :3.

[Melai · Rating 5 out of 5]

This book did not only made me appreciate haiku and haibun in a greater degree, it also showed me why Basho is the greatest of the haiku poets.

Basho - the founder of haiku as a form of Japanese poetry.

Ueda-sensei had brilliant commentaries on Basho's work and their meanings and/or implications. His commentaries guided me in interpreting haiku. Haiku is a bit difficult to appreciate at first, since you can't actually look beyond the verses unless you know what those crow, frog, chrysanthemum etc means in Japanese culture (and literature). I'm quite a fan of Japanese culture so I do have a background on those yet I found it a struggle to see the meaning of those amazingly worded poems.

His presentation of Basho's life and work was effective as well. As you read the book, you form your own opinions and interpretation as you have the background of how Basho got to that point. As Basho is considered the founder of haiku, it is also like watching the birth of haiku. It is a great book.

For any Basho fan, for any haiku enthusiast, this is a highly recommended book. It's a great read!

[Nguyễn Trọng Phúc · Rating 4 out of 5]

Haiku nhập môn.
Sách không hướng dẫn làm Haiku như nào. Nhưng đọc để biết Haiku là gì, Basho là ai, và tinh thần của Haiku/Basho nó ra làm sao, để làm cơ bản trước khi tập luyện và thực hành.

Xin phép dịch bậy 1 bài Haiku thành thể 6-8 thuần Việt.

Bản gốc

閑さや（寂しさ）
岩にしみ入
蝉の声

Bản Nguyễn Nam Trân

Tịch mịch quạnh hiu sao,
Rền rĩ tiếng ve sầu.
Thấm mất vào thớ đá.

Bản Nguyễn Trọng Phúc :))

Đêm hè tịch mịnh nằm nghe
Thấm từng thớ đá tiếng ve ngân buồn

[Michael Rehling · Rating 5 out of 5]

Out of print, but available through online sources. Makoto Ueda is one of the premier students of haiku, and has written extensively on the form and it's poets, as well as the greatest master of the form, Matsuo Basho. This volume should be read by any student of haiku to discover the origins of this and other Japanese poetic forms. Covered in this book is a good deal about Basho's life, his travels, and his writings.

Contained in this volume are many fine translations of Basho's hokku, renku, and haibun that will ground anyone in the form. Ueda gives clean and simple translations, and describes in some detail the life and background of both Basho,and the physical and cultural settings for many of his poems. This is not a 'teaching' book, but a historical reference for any student to understand Basho's inspirations, as well as his personal trials.

Well worth the hunt, you can find many used paperback copies for around $20, so don't pay more. Currently out of print, and that is a shame.

[Dr. Carl Ludwig Dorsch · Rating 3 out of 5]

This autumn
Why am I aging so?
Flying towards the clouds, a bird.

[Jared · Rating 4 out of 5]

My students never bought me a house.

[RK Byers · Rating 3 out of 5]

Basho didn't rhyme
simply stated: in a word
he's overrated.

[Richard Tice · Rating 5 out of 5]

This work is a half-century old but it holds up very well. I thought I'd reread it to refresh my understanding of Basho's work, and Ueda's critical analysis is as insightful as ever. The biographical chapter is sketchy but accurate, based on what was known at the time. Much has been uncovered since then, including Basho's letters, so we can look forward to Steven D. Carter's upcoming biography. Matsuo Basho is primarily a critical examination of his work, divided into his hokku, his renku (linked verse), his prose, and his aesthetics. The chapters show his development as a critical writer very well. This time around I was struck particularly by how irregular his early poetry was (from his experience with the danrin school), with lots of extra syllables and a dependence on wit and language play and how much he loved both classical literature and innovation. I had forgotten much of his shorter work, about seventy pieces existing at the time of the book, but I was struck by how much English-language haibun has come to differ from the haibun Basho wrote. Well-worth reading again.

[Jeff Robbins · Rating 3 out of 5]

This book is fine, although it is not really a biography. It has one 20-page chapter of Basho's life, but this is far too little for an actual biography. There are many full-length biographies of Basho in Japanese. The rest of Ueda's book is discussion of those of Basho's works which fit in with the conventional image of Basho as an austere, impersonal, lonely old man. To see the many, many Basho works which do not fit in with this Basho-image, please see the menu to my homepage: https://www.basho4humanity.com/topic-.... Here you will find hundreds of Basho works on women, children, joy, compassion, and life.

[Vince C · Rating 5 out of 5]

I am always a little leery to read translated poetry from the creator's native tongue. This book did a good job explaining some of the intended double meanings of words/phrases by the poet that would normally get lost in translation. I found this book a pleasure to read, and that his words would be beautiful... in any language.

[Quynh-Anh Nguyen]

Reflection:
1. Không chọn học môn Văn học Nhật Bản nữa
2. Không chọn đọc thơ haiku của Matsuo Basho nữa
3. Không vơ vào quá nhiều thứ để học nữa, hãy biết rằng mình có thể học đúng cái cần vào đúng lúc

[Nguyễn · Rating 4 out of 5]

Đọc lâu rồi mà quên rết 😁 Haiku Nhật mình đoán nó là một dạng "phái sinh" của thơ Đường, và từ phú đời Tống. Có lẽ do luật thơ quá ngắn gọn nên cá nhân mình thấy không phê bằng. Dù vậy vẫn có cảm tình.

[Chi Tran · Rating 5 out of 5]

Thơ haiku của Basho mang nét thiền, vừa tĩnh lặng, vừa đẹp đẽ, thơm tho... đọc mà cứ lâng lâng, đáng yêu vô cùng <3

[Genevieve · Rating 4 out of 5]

I started this book maybe 2 weeks ago. It's slow going but I'm really into it. Uedaさん is presenting Basho's works in such a way as to not only explain them in a way that makes sense to a Westerner, but to actually take me there. I am there, watching Basho write in his basho hut and traveling the roads with him.
I highly recommend this book.

[Janet · Rating 5 out of 5]

Excellent analysis of Basho's work and his times. I refer to this again and again.

[Kit · Rating 5 out of 5]

This monograph really brings home Basho's greatness. Includes two full renku (collaborative 36-verse poems) with excellent verse by verse commentaries, a rarity in English.

[Mills College Library]

895.63 U22 1982

[Lawrence Barrow · Rating 5 out of 5]

Gr8 read - you'll go
bananas

like his renga alot