Sinds mensenheugenis is het vrouwelijk lichaam begeerd, bewonderd, gebruikt en misbruikt, en de reclame kan niet zonder. Mannen en vrouwen hebben elkaar altijd nodig gehad, maar waarom kregen mannen meer macht dan vrouwen? Antwoorden op die vraag hebben alles te maken met anatomie. Door de eeuwen heen hebben vooral mannelijke vertellers, kunstenaars en geleerden hun licht laten schijnen op lichaamsdelen die ze niet hadden: borsten, baarmoeders en vulva’s. Ook de populaire cultuur is er altijd dol op geweest.
De vrouwelijke sekse heeft, naast menselijk leven en seksuele lust, angsten gebaard: angst voor de magie van tepels, maagdenvlies en menstruatiebloed. Angst voor duistere gangen vol schrikbarende begeerte, waarin het meest kwetsbare mannelijke deel heldhaftig zijn weg moest zoeken. Angst voor afhankelijkheid van moeders en andere vrouwen. Bij wijze van geruststelling heeft de mythologie mannelijke scheppers bedacht en is vrouwen de toegang tot openbare functies vaak ontzegd vanwege hun ‘afwijkende’ anatomie.
Wie zich in deze rijkgeschakeerde erfenis van macht en onmacht verdiept, raakt bevangen door intens medelijden met de mensheid. Dit onthullende (en soms hilarische) werelderfgoed biedt niet alleen helder inzicht in de wereld van vóór #MeToo, maar ook in de manier waarop we, bewust of onbewust, vandaag nog vaak met elkaar omgaan.
Mineke Schipper (1938) is emeritus hoogleraar interculturele literatuurwetenschap aan de Universiteit Leiden. Ze schreef tal van boeken op haar vakgebied, en drie romans. Voor haar over de hele wereld vertaalde Trouw nooit een vrouw met grote voeten kreeg zij de Eurekaprijs. Haar vorige boek, Bloot of bedekt. Van niets om het lijf naar strak in het pak, verscheen in 2015.
Mineke Schipper is a Dutch author of non-fiction and fiction. As a scholar she is best known for her work on comparative literature mythologies and intercultural studies.
Mineke Schipper studied French and Philosophy at Amsterdam Free University and Literary Theory, followed by Comparative Literary Studies at the University of Utrecht. She started her career teaching French and African Literature at the Université Libre du Congo (between 1964 and 1972). She received her PhD in Amsterdam in 1973, writing the first thesis in the Netherlands on African literature) and dedicated herself to developing the field of intercultural literary studies. In 1988 she became the first Professor of Intercultural Literary Studies in the Netherlands, at the Free University of Amsterdam. In 1993 she moved to Leiden University where she played a dynamic role in building intercultural bridges in researching and lecturing comparative literature in a global context.
In 1999 she received an honorary doctorate from Chengdu University (Sichuan Province) in China. Since 2000 she has been regularly invited by the Chinese Academy of Social Sciences (CASS) where she collaborates with colleagues on projects about epics and creation myths. In December 2008 she gave her farewell address at the University of Leiden.
This book, with the suggestive title ‘Hills of Paradise’, contains a lot of interesting material with a feminist take on history and culture: it’s an overview of how mainly male-dominated cultures looked and still look at women. Mineke Schipper, a former professor of Intercultural Literary Studies in Leiden (the Netherlands), covers a wide range: she goes from prehistory to the beginning of the 21st century and involves all possible cultures of the world in her story. This is fascinating and challenging material, certainly because as a man (and perhaps as a woman) it is often a confrontation with what you unconsciously consider as self-evident, but clearly isn't. Her overview also contains elements that were very surprising to me, such as images of the Christ figure with breasts, or myths about male menstruation.
Yet I have some points of criticism. At times the book rather is an overloaded collection box of stories, an accumulation of tidbits without much line. And secondly: Schipper is very indebted to the feminist American historian Gerda Lerner, who has written some basic works on the phenomenon of patriarchy. Lerner was a leader in feminist historiography in the 1980s and 1990s, but in the meantime this branch of historical studies has a much more nuanced and complex approach, and that is not included here.
As an historian, for example, I always find it very difficult to accept that in the Neolithic area humanity suddenly evolved into a violent, masculine culture instead of the motherly love that prevailed before (p. 40); there is simply too little evidence for such a bold statement. I feel that this patriarchy (if you want to give it this name) must have existed for a much longer time, perhaps even from the very beginning of human history. The book also contains some evident errors in the area of chronology and remains rather vague about the historical background of some myths. So, this certainly is useful as an introduction to a feminist view of people and society, but with some prudence on historical accuracy.
Dit boek bevat heel veel boeiend materiaal dat een feministische kijk op de geschiedenis staaft, geput uit een groot aantal literaire tradities. Schipper was hoogleraar Interculturele Literaire Studies in Leiden; waarschijnlijk is dit een synthese van haar belangrijkste werk. Ik ben een absoluut voorstander van de correctie op de vaak door mannen gedomineerde visie op de geschiedenis, maar ik heb wat problemen met Schipper's historische vaagheid, en vooral haar nogal boude beweringen over het ontstaan van het patriarchaat (de mannelijke dominantie) in de late prehistorie, wat een klassiek element is in de feministische historiografie. Zie mijn ruimere bespreking in mijn Sense-of-History-account (link bovenaan). Rating 2.5 sterren.
The English translation was praised in a newsletter. When I figured out the original was Dutch I decided to pick it up at my local library. I wouldn't recommend it; it read too much like a loose assembly of anthropological facts from all ages and corners, lacking analysis that goes further than "men were scared of [insert female body part or bodily function]".
On another note, while reading these myths and cultural practices I was overcome by a feeling of sadness about how relationships between men and women have for centuries been informed by fear and ignorance, both fueling each other. For example, we know that men in several cultures hired someone to sleep with their wife on the wedding night. They were frightened of the hymen and particularly of the blood that might curse them upon contact with their body.
In the 14th century Jehan de Mandeville wrote in his travelogue that "This is the task of poor servants, they take these girls' virginity and are paid for it. Their vagina is cursed and poisoned, making it dangerous to sleep with them for the first time, but after the frist time, danger passes." I legitimately feel bad for everyone involved in this...... LIKE WE COULD ALL JUST LOVE EACH OTHER PLS
إن الخوف والرهبة الذكوريين ما زالا موجودين في كل مكان وقلما تكون النساء واعيات بسلطتهن. لا بد من التعامل مع السلطة بحرص. والطرف الذي يملك سلطة أكثر (بدنيا، جنسيا، ماليا، فكريا، وهكذا..) عليه مسؤولية أكبر في صنع والحفاظ على علاقة إنسانية؛ وهي قاعدة ذهبية تنطبق على كل البشر. لم يكن من السهل أبدا التغلب على المقاومة وممارسة الاستقلال، خاصة لهؤلاء الذين استبطنوا وضعهم المنقاد. لا بد أن تتخلص النساء من دورهن التقليدي كشئ ممتع في صمت ويطالبن بحرية متجذرة في المؤهلات والمواهب، مؤهلات لا علاقة بها بمظهرهن.
ميينيكه شيبر - تلال الفردوس: تاريخ الجسد الأنثوي بين السلطة والعجز
هناك عدة ملاحظات على منهجية كتابة هذا الكتاب ومنها: الانتقائية في اختيار الأمثلة التي توردها الكاتبة لإثبات وجهة نظر تتبناها مسبقا عن المجتمع الذي تتحدث عنها، وتحاول اسقاطها عنوة عليه من خلال انتقاء الأمثلة أو الحوادث المفرطة بتطرفها، ولا تعبر عما هو شائع و متداول. المشكلة الثانية: الاجتزاء، وانتزاع النص والحادثة من سياقها التاريخي، مما يخل بالطرح الموضوعي. المشكلة الثالثة: الأصل العودة إلى مصدر الشيء الذي نتحدث عنه، مثلا عندما نتحدث عن موقف الاسلام مثلا من الحجاب، نعود الى القران او السنة ، أو مصادر الفقه. اما ان ننقل عن وسيط، ونقول ان الاسلام قال كذا و مذا بناء على النقل من نوال السعداوي او فاطمة المرنيسي قالت كذا و كذا ، فهذا يتنافى مع المنهج العلمي في الاستدلال.
المشكلة الرابعة: هي التحيز، وهذه المشكلة حاولت الكاتبة ان تفلت من عقالها، لكنها سرعان ما تسقط في كبوات موجعة. وهي تنطلق من منظور النسوية البيضاء، التي تراها المثال الذي يقاس عليه ( بشكل ضمني). مثلا ورد مثال في الكتاب عن ان احد الاتراك قال لها ان والده كان يردد ان على الرجل ان يبقي العصا على ظهر المراة، والطفل في حضنها، لتبقى خاضعة له. وكيف ان ذاك الرجل اقسم لها انه لا يتبنى وجهة النظر تلك( يجب ان نحظى دوما بصك غفران من الغرب). و عندما سمعت في خطبة سياسية لقائد تركي يحض النساء على الانجاب، مباشرة ربطت الامر و علقت بأن ذلك تصديق للمثل التركي ! و في مشهد اخر ، لهندي يسافر على الطائرة، واخرجت زوجته ثديها لارضاع الطفل، فانتقد زوجها موقف الرحل الخليجي الذي يسترق النظر للمرأة، و تقول كيف لو علم ذاك الخليجي بأن نائبة اوروبية اخرجت ثديها في البرلمان، وألقمته طفلها، ولم ينظر لها احد( لا اعرف كيف تأكدت من ذلك!)
ملاحظة أخرى: من يود الخوص في بحر الدراسات المقارنة لابد ان يكون متمكنا من المجال الذي يدرسه( مثلا المجتمع الاسلامي، الهندي، الاسلامي، المسبحي..). هناك خلط مريع ما بين الثقافي و الديني ، لا تفرق الكاتبة مثلا بين الدين الاسلامي، وبين المجتمعات المسلمة، فتورد بعض السلوكيات كمثال على موقف الدين، وهي بالاصل من العادات والتقاليد ، وليست تطبيقا لنص ديني. هنا امثلتي عن الاسلام والمجتمعات المسلمة لانها مجال خبرتي. ولا اعرف ان كان هناك خلط ايضا في حديثها عن المجتمعات الاخرى التي ذكرتها. الكتاب يفتقر الى بعد تحليلي، اشبه بفقرات لا رابط بينها، كلما تذكرت قصة او مثل، او موقف شاذ قرأته في الانترنيت وضعته في الكتاب، دون تحليل أو تعليق، مثلا عند حديثها من التحول من مجتمعات عبادة الربة الى مجتمعات ذكورية، لم تقدم تحليلا، فقط سرد لأساطير ، مما ترك فجوة في الموضوع المطروح، كان القارئ ينتظر من الكاتبة ملؤها.
كتاب يفتقد النزعة العلمية في الكتابة، ويعتمد على شيطنة الرجال
Enerzijds is de informatie uit dit boek zeer interessant, verhelderend en gruwelijk bij tijden. Je zou willen dat dit verplichte kost was op elke middelbare school... Maar anderzijds is dit niet een heel interessant geschreven boek. Het is erg droog en de narratief is bij tijden hakkelend en saai. Wat ook niet meehelpt zijn twee grove fouten die in het boek staan, namelijk: in hoofdstuk 1 van het boek staat een orakelbot met Proto-Chinese inscripties beschreven dat "33.000" jaar oud zou zijn. Dit kan natuurlijk helemaal niet, want het oudste schrift (Spijkerschrift) is ongeveer 5 à 6000 jaar oud. Even googelen en je vindt dat het niet 33.000 moet zijn maar 3300... het bot stamt namelijk uit de 13e eeuw v. Chr. De tweede fout ontstaat wanneer Schipper in hoofdstuk 8 gretig rept over de "Bonju Bar" in Japan, waar maids bezoekers borstmelk serveren rechtstreeks van de borst... Alleen, deze Bonju Bar bestaat alleen in de fantasie van opgewonden mannen. De enige bron voor dit café komt namelijk van de Japanse variant van "de Speld", een satirische nieuwssite.
Deze fouten wekken helaas een wantrouwen op of misschien wel meer niet klopt. En dat is superzonde, want vrouwenhaat bestaat in de wereld en is zo onherroepelijk verweven met geloof, cultuur en de geschiedenis dat het vrouwen anno 2019 nog altijd verstikt en verwondt. Zowel bij de orthodoxe Jood die bij het opstaan tot JHWH de lofbede uit dat hij "godzijdank geen vrouw is", als bij Afrikaanse imams die immer infibulatie en vrouwenmutilatie prediken, of zowel bij Iraniërs die hun bruid nooit prijzen, omdat ze dan "een slons wordt", als bij Amerikanen die op Instagram hun zwangere vrouw aanprijzen als "vessel", alsof het eitje niet net zo belangrijk is als het zaad, en zoals bij de Koreanen die geloven dat hun echtgenoot beter wordt wanneer ze wordt geknuppeld, en zoals de Westerse wereld die zo doortrokken is van de vrouwenborst als geil opwindspeeltje voor de man, dat er vies wordt gekeken, of erger, als vrouwen in de openbare ruimte borstvoeding geven of dit op Instagram plaatsen. Zelfs in dit "moderne" land, waarin we nog steeds (!) denken dat moffen"hoeren" die óf vaak onterecht beschuldigd werden vanwege jaloezie of haat, óf vaker alleen maar probeerden te overleven door hun vrouwelijkheid te gebruiken, het verdienden om vernederd, verminkt en soms verkracht te worden. Waarin een jongen een meisje uitscheldt voor "kech" (hoer) omdat ze hem een lift gaf, maar naar wiens muziek fans (ook meisjes!) onveranderd graag luisteren. Waarin een "politicus" denkt dat vrouwen geboren zijn om achter het aanrecht te staan en er schijnbaar gewoon niet van houden om te werken, of, gruwel: een topfunctie te bekleden! Waarin organisaties, clubs en exclusieve bijeenkomsten nog altijd vrouwen buitensluiten omdat bijvoorbeeld: "van oudsher de Vrijmetselarij een broederschap is, een inwijdingsgenootschap waartoe alleen mannen wordt toegelaten en dat is nog altijd zo." (letterlijk citaat van de Vrijmetselaars).
Allemaal vanwege deze alomvertegenwoordigde, wijdverbreide, sluimerende en retardistische opvatting: vrouwen zijn nou eenmaal dommer, zwakker, slapper, trager, saaier, suffer, nuttelozer, achterlijker, simpeler, beperkter, onnozeler, onbenulliger, gebrekkiger, nietiger, geringer.....
Mij aangeraden door een vriendin uit India heb ik het boek doorgeworsteld. Wat een enorme hoop weetjes over hoe in allerlei meest religieuze settings verhalen over seksualiteit, vruchtbaarheid, borsten, tepels, bloed, etc verteld, getoond, beleefd en verbreid worden, waarbij de vrouw altijd het slachtoffer is van mannelijke overheersing. Nu heb ik nooit veel op gehad met religie, mythen, Freudiaanse theorieën en meer van dat moois maar een heel boek dit soort verhalen aaneengeregen is wel erg veel. En dat om de gelijkwaardigheid van man en vrouw te bepleiten. En tegelijk voel je je als man ook wel schuldig wetend dat in vele culturen en ook nog in onze cultuur de positie van de vrouw vaak ondergeschikt is aan de man met alle uitwassen die daarbij horen van machtsmisbruik. Maar of het boek ertoe bijdraagt die ongelijkheid teniet te doen betwijfel ik. Het maakte mij eerder moedeloos.
Zelden een boek gelezen dat me zo fascineerde. Mineke Schipper, emeritus hoogleraar interculturele literatuurwetenschap, beschrijft in 'Heuvels van het paradijs' haarfijn de mechanismen die de strijd om de macht tussen vrouwen en mannen hebben aangestuurd. Ze vertrekt van oeroude mythologieën waarin bijna altijd een oermoeder aan de oorsprong van alles ligt. Uit haar wordt de mensheid geboren. Geleidelijk aan echter wordt aan de macht van die oergodin geknabbeld en al gauw verschijnen mannelijke goden die de wereldorde naar hun hand zetten en de matriarchale macht vervangen door een patriarchale. Het moet mannen gestoken hebben dat ze voor het krijgen van de zo gegeerde zonen afhankelijk waren van een vrouw. Dat hebben ze gecompenseerd door de vrouwen te onderwerpen in een poging vat te krijgen op het wonder van hun vruchtbaarheid. In tal van verhalen duikt de angst van mannen voor de vrouw op: voor de verslindende begeerte die in de vulva loerde. In bepaalde culturen leefde het waanbeeld dat een man die de genitaliën van een vrouw had bekeken, gestraft zou worden met blindgeboren kinderen.
Ook de baarmoeder van de vrouw boezemde angst in. Mannen zagen in de baarkracht van de vrouw de onbeheersbare natuur opdoemen en die moest aan banden worden gelegd. Die angst werd vertaald in een wereldwijde onderdrukking van de vrouw. De moest worden achtergesteld, gekleineerd en zelfs geslagen of mishandeld om haar in het gareel van de man te laten lopen. Die houding heeft tot op vandaag haar sporen nagelaten. Nog altijd moeten vrouwen veel beter hun best doen om gelijkgesteld te worden met mannen. Ze worden minder betaald voor hetzelfde werk. Ze krijgen de schuld voor seksueel wangedrag van mannen, die steevast zeggen dat de vrouw het heeft uitgelokt. Korte rokjes, weet je wel, flirtgedrag, verleiding. Mannen zouden dan niet meer opgewassen zijn tegen de testosteron-opstoot in hun lijf, waardoor ze vrouwen lastig vallen, slaan, verkrachten, vermoorden zelfs.
Driehonderd bladzijden lang verzamelt Schipper bewijsmateriaal uit zowat alle culturen. Hoe vrouwen tegelijk begeerlijk en angstaanjagend zijn, hoe de man in de ban is van al die organen die een vrouw heeft en die zijzelf niet hebben (vulva, clitoris, baarmoeder, borsten). En wat te denken over menstruatie, borstvoeding, maagdenvlies? Het bijzondere aan het werk van Schipper vind ik de grote hoeveelheid spreekwoorden en zegswijzen die ze over de hele wereld verzamelde. Beter dan pagina's lange exposés geven die spreuken weer hoe mannen over vrouwen denken. Een paar voorbeelden: 'Een vrouw die geslagen wordt, zal een betere echtgenoot zijn'; 'Een domme zoon is beter dan een slimme dochter'; 'Als een dochter wordt geboren, huilt de drempel veertig dagen'; 'Een geprezen bruid wordt een slons'; 'Sla je vrouw geregeld, als jij niet weet waarom, weet zij het wel'.
De kern van Schippers boek gaat over macht en onmacht. Haarscherp beschrijft ze hoe mannen doorheen de hele geschiedenis hun macht over de vrouw laten gelden, zowel in woorden als in daden. Meisjes hoeven niet geschoold te worden. Hun lage intelligentie is immers het gevolg van hun menstruatie. Vrouwen doen het zwaarste werk en worden daar het slechtst voor betaald. Ze moeten altijd klaar staan voor de man, ook seksueel. Voor veel mannen bestaat de vrouwelijke wereldhelft alleen maar uit maagden en hoeren.
Al geeft Schipper toe dat sinds de 20e eeuw vrouwen meer rechten hebben gekregen, toch is de toestand - zeker als je die wereldwijd bekijkt - nog verre van rooskleurig. En als ze over onze huidige tijd spreekt, komt ze natuurlijk onvermijdelijk bij de #MeToo-beweging terecht, die ze een 'aanzwellende tsunami van vrouwelijke verontwaardiging over verwarrende confrontaties en degraderend slachtofferschap' noemt. Ze heeft daarbij ook oog voor mannen die het vandaag niet altijd makkelijk hebben: 'Mannen zijn in de knel gekomen. Evolutionair staan ze met lege handen door een afnemende invloed op de regulatie van hun eigen seksualiteit, tot ze er eigenlijk niet meer toe doen' (p. 247). De verhalen en dromen van mannen met angst voor vrouwen lijken vaak verrassend veel op beelden uit de oude mythen.
Uiteindelijk loopt het pas goed mis tussen mannen en vrouwen als er macht in het spel is. Een baas en een ondergeschikte, een leraar en zijn leerling(e), een priester en een kind, een rijpe man en een jong meisje... Schipper wijst er wel op dat ook vrouwen met macht zich wel eens bezondigen aan machtsmisbruik. Het komt minder voor, maar het bestaat.
Ze besluit haar beklijvend verhaal met een oproep tot dialoog tussen mannen en vrouwen waarin we op zoek gaan naar hoe we het samen beter kunnen doen, met oog voor elkaars kwetsbaarheden. Ze citeert daarbij journalist Stephan Sanders die in een column over #Metoo in De Volkskrant van 23 mei 2018 schreef: 'Misschien bestaat er zoiets als recht op seks, maar natuurlijk niet op seks met een ander'.
اعتقد ان الفكرة الاساسية للكتاب بالغة الاهمية في هذا الزمن الذي تلعب الميديا الرقمية ادوارا بالغة الاهمية وكنت اقرأ منذ ايام للمرة الثانية كتابا بالعربية لفراس السواح الباحث السوري "لغز عشتار الالوهة المرنثة واصل الدين و الاسطورة " وهو بحث هام في الوهة الانثوية ..مما يساعد ايضا على فهم مب>ا الالهة الانثى والام الماترياركية في تلال الفردوس
Of je iets van dit boek kan leren? Jazeker. Maar ik doe dat dan liever in de vorm van een persoonlijke getuigenis of enkele praktische tips, dan in die van een geschiedenisles (ik scoorde vroeger voor geen vak slechter dan voor geschiedenis). Na honderd pagina’s heb ik het dan toch maar gelaten voor wat het was: er werden op zich wel interessante dingen verteld, maar die werden helaas op een nogal droge, haast saaie manier gebracht. Voor een ander publiek kan dit boek een absolute topper zijn, maar daar reken ik mezelf niet bij.
Een bundel interessante weetjes weliswaar, maar er zit weinig samenhang in en alles is zo negatief ... ik kan als vrouw beter depressief in een hoekje gaan zitten huilen na het lezen van dit boek. En hoezo er h nooit een matriarchale samenleving bestaan 🤔?
We’ve come a long way. Patriarchy gained its popularity through historical narratives, and this pattern persists today. We need better storytellers and story analyzers to destruct this dominate status quo.
Slechts vier ratings? Dit is nochtans een heel interessant boek, die (historisch, mythisch) inzicht geeft in de ongelijke verdeling van macht onder mannen en vrouwen. Wie borsten en een vagina heeft, komt er in deze wereld (al zijn de tegenstellingen erg verschillend volgens de cultuur) een stuk bekaaider van af...