What do you think?
Rate this book
1942: Het jaar van de stilte
1942 is het kantelpunt van de Tweede Wereldoorlog. Vanaf november lijden de nazi’s zware nederlagen. Overal in het Westen, van Londen tot Washington, veranderen overheden en hun ambtenaren de politieke koers. Ook in Antwerpen. Herman Van Goethem wekt dit cruciale jaar weer tot leven. Hij schrijft een beklemmende kroniek van het dagelijkse leven in de havenstad. De Joden zinken er weg in armoede en wachten af. Het stadsbestuur collaboreert ijverig met de bezetter. De politie komt steeds meer in de greep van een ruige Nieuwe Orde, en vanaf augustus worden de Joden ook massaal gedeporteerd. Cruciaal is de internationale context van oorverdovende stilte en slepende onzekerheid.
Het jaar van de stilte is niet zomaar de reconstructie van een vergeten oorlogsjaar. Het biedt een nieuw verklaringsmodel over de Tweede Wereldoorlog, een model dat vragen oproept die veel verder reiken dan het inktzwarte 1942. Op de achtergrond van dit verhaal beschrijft de auteur zijn zoektocht naar het verleden, naar de verwerking en ontkenning van wat toen kon gebeuren.
Het jaar van de stilte is niet zomaar de reconstructie van een vergeten oorlogsjaar. Het biedt een nieuw verklaringsmodel over de Tweede Wereldoorlog, een model dat vragen oproept die veel verder reiken dan het inktzwarte 1942. Op de achtergrond van dit verhaal beschrijft de auteur zijn zoektocht naar het verleden, naar de verwerking en ontkenning van wat toen kon gebeuren.
360 pages, Hardcover
First published February 12, 2019
29 people are currently reading
494 people want to read
Ratings & Reviews
Friends & Following
Create a free account to discover what your friends think of this book!
Community Reviews
Displaying 1 - 30 of 45 reviews
May 25, 2019
Een paar jaar geleden las ik "Wil" van Jeroen Olyslaegers (https://www.goodreads.com/book/show/3...), een roman die onder andere terugblikt op de Jodenvervolging in Antwerpen in 1942. Bij het schrijven van die roman vermengde Olyslaegers het verhaal van de onduidelijkheid rond zijn collaborerende grootvader met het historisch opzoekingswerk van Herman Van Goethem dat hij mocht inkijken. Nu is van Goethem zelf naar buiten gekomen met een gedetailleerd historisch werk over de razzia's uit 1942 waarbij met de hulp van de Antwerpse politie duizenden Joden werden opgepakt en naar de Dossin kazerne in Mechelen werden afgevoerd (met vrachtwagens van Arthur Pierre) om vandaar in de Nazikampen te belanden. Ook van Goethem had een aangebrande grootvader. Hij is de gewezen curator en Algemeen Directeur van het Museum en Memoriaal dat de Dossin Kazerne nu is. Nu is hij Rector van de UIA.
Het is perfect mogelijk om alleen het boek van Van Goethem te lezen natuurlijk, maar het wordt toch een stuk rijker als men er ook "Wil" bij leest en een bezoekje aan de Dossin kazerne brengt.
"1942. Het jaar van de stilte" beschrijft in dagboekvorm de gebeurtenissen van december 1941 tot februari 1943. We zijn van nabij getuige hoe politieagenten, politici en gerechtsmedewerkers omgaan met de Duitse bezetters en lokale collaborerende groeperingen zoals de Vlaamse SS. Dat is schipperen en een combinatie van tegen- en meewerken. We zitten op de eerste rij als de Joden hun ster opspelden, zich vrijwillig gaan aanmelden, onderduiken, opgepakt worden of zelfmoord plegen. Ze krijgen allemaal een naam en velen ook een zwart-wit fotootje waardoor de slachtoffers de lezer aankijken terwijl hij leest over hun onfortuinlijk lot. Bij de politie zien we enthousiaste aanhangers van de Nieuwe Orde die nauwgezet bevelen uitvoeren of brutaal geweld tegen de Joden tolereren of zelf begaan. Er zijn er ook die sluiks mensen verwittigen van op handen zijnde razzia's of eerder nalatig zijn met hun opdracht om mensen op te pakken. Week na week, soms dag na dag, wijk per wijk, straat per straat, huis per huis, familie per familie dat is de aanpak. De moeilijke balans tussen beschrijving en meeleven, tussen sentimentaliteit en gevoeligheid weet Van Goethem perfect aan te houden. Anders dan de roman van Olyslaegers waar volop kan gespeculeerd worden over emoties en gedachten van de hoofdrolspelers, houdt van Goethem zich bij de feiten, maar toont ze wel in al hun gruwelijke meedogenloosheid.
Vooraf geeft van Goethem ook zijn bronnen aan: stadsarchief met processen verbaal en interne rapportering van de politiediensten en briefwisseling met gerechtelijk en politieke overheid, een paar oorlogsdagboeken van stadsnotabelen, getuigenissen van overlevenden en hun nazaten. Het is dus wel degelijk historisch werk. De dagboekvorm is inderdaad slechts vorm, maar dat is wel aangenaam lezen, als men dat woord in deze context kan gebruiken.
Er is natuurlijk ook aandacht voor de historische oorlogsachtergrond in Antwerpen, België en internationaal. In een overzichtsgeschiedenisboek zouden de Antwerpse razzia's hooguit een paragraaf beslaan in een relaas van Nazi-ideologie, collaboratie, krijgsverhalen en internationale politiek. Hier is het omgekeerd: Roosevelt, Churchill, Stalingrad, Midway, Dieppe, El Alamein en Tobruk passeren soms kort de revue om te begrijpen dat in 1942 het besef van een geallieerde overwinning veld wint en dat dat een effect heeft op de bereidheid om met de bezettende Duitsers mee te werken. En hoe dat in de straat ook ingrijpt op het lot van Zygmunt, Tobias of Malka.
Tussen het overkoepelende verhaal van de Wereldoorlog en het lot van de kleine Jood ligt dan nog de laag van het lokale bestuur in België met de Regering in ballingschap van Pierlot en Spaak, en diegenen die hier onder de Duitsers bleven opereren: Secretaris-Generaal van Binnenlandse Zaken Romsée, procureurs, politiechefs en natuurlijk oorlogsburgemeester Delwaide. Dat de Antwerpse haven geen Delwaidedok meer heeft is een rechtstreeks gevolg van de publicatie van dit boek. Ook hier zien we verschuivingen, onduidelijkheid en tweeslachtige houdingen.
Een goed boek: geschikt als introductie voor wie weinig weet over de bezetting in België, maar ook voor wie graag het fijne wil weten van de Antwerpse razzia's en tegelijk een universeel verhaal van hoe moeilijk het is om in een oorlogssituatie het morele pad niet kwijt te raken.
Het is perfect mogelijk om alleen het boek van Van Goethem te lezen natuurlijk, maar het wordt toch een stuk rijker als men er ook "Wil" bij leest en een bezoekje aan de Dossin kazerne brengt.
"1942. Het jaar van de stilte" beschrijft in dagboekvorm de gebeurtenissen van december 1941 tot februari 1943. We zijn van nabij getuige hoe politieagenten, politici en gerechtsmedewerkers omgaan met de Duitse bezetters en lokale collaborerende groeperingen zoals de Vlaamse SS. Dat is schipperen en een combinatie van tegen- en meewerken. We zitten op de eerste rij als de Joden hun ster opspelden, zich vrijwillig gaan aanmelden, onderduiken, opgepakt worden of zelfmoord plegen. Ze krijgen allemaal een naam en velen ook een zwart-wit fotootje waardoor de slachtoffers de lezer aankijken terwijl hij leest over hun onfortuinlijk lot. Bij de politie zien we enthousiaste aanhangers van de Nieuwe Orde die nauwgezet bevelen uitvoeren of brutaal geweld tegen de Joden tolereren of zelf begaan. Er zijn er ook die sluiks mensen verwittigen van op handen zijnde razzia's of eerder nalatig zijn met hun opdracht om mensen op te pakken. Week na week, soms dag na dag, wijk per wijk, straat per straat, huis per huis, familie per familie dat is de aanpak. De moeilijke balans tussen beschrijving en meeleven, tussen sentimentaliteit en gevoeligheid weet Van Goethem perfect aan te houden. Anders dan de roman van Olyslaegers waar volop kan gespeculeerd worden over emoties en gedachten van de hoofdrolspelers, houdt van Goethem zich bij de feiten, maar toont ze wel in al hun gruwelijke meedogenloosheid.
Vooraf geeft van Goethem ook zijn bronnen aan: stadsarchief met processen verbaal en interne rapportering van de politiediensten en briefwisseling met gerechtelijk en politieke overheid, een paar oorlogsdagboeken van stadsnotabelen, getuigenissen van overlevenden en hun nazaten. Het is dus wel degelijk historisch werk. De dagboekvorm is inderdaad slechts vorm, maar dat is wel aangenaam lezen, als men dat woord in deze context kan gebruiken.
Er is natuurlijk ook aandacht voor de historische oorlogsachtergrond in Antwerpen, België en internationaal. In een overzichtsgeschiedenisboek zouden de Antwerpse razzia's hooguit een paragraaf beslaan in een relaas van Nazi-ideologie, collaboratie, krijgsverhalen en internationale politiek. Hier is het omgekeerd: Roosevelt, Churchill, Stalingrad, Midway, Dieppe, El Alamein en Tobruk passeren soms kort de revue om te begrijpen dat in 1942 het besef van een geallieerde overwinning veld wint en dat dat een effect heeft op de bereidheid om met de bezettende Duitsers mee te werken. En hoe dat in de straat ook ingrijpt op het lot van Zygmunt, Tobias of Malka.
Tussen het overkoepelende verhaal van de Wereldoorlog en het lot van de kleine Jood ligt dan nog de laag van het lokale bestuur in België met de Regering in ballingschap van Pierlot en Spaak, en diegenen die hier onder de Duitsers bleven opereren: Secretaris-Generaal van Binnenlandse Zaken Romsée, procureurs, politiechefs en natuurlijk oorlogsburgemeester Delwaide. Dat de Antwerpse haven geen Delwaidedok meer heeft is een rechtstreeks gevolg van de publicatie van dit boek. Ook hier zien we verschuivingen, onduidelijkheid en tweeslachtige houdingen.
Een goed boek: geschikt als introductie voor wie weinig weet over de bezetting in België, maar ook voor wie graag het fijne wil weten van de Antwerpse razzia's en tegelijk een universeel verhaal van hoe moeilijk het is om in een oorlogssituatie het morele pad niet kwijt te raken.
June 4, 2020
Ik zal nooit nog door Antwerpen lopen zonder te denken aan wat ik gelezen heb. Zwijgen is nooit een optie. Actueler dan ooit.
March 29, 2019
'Dat is, dames en heren, een harde waarheid die we zullen moeten dragen.' Zo eindigt Van Goethem zijn belangrijke, gedurfde en onderbouwde boek over het jaar van de stilte, het jaar van de Antwerpse jodenrazzia's, het jaar 1942.
Hij gebruikte voor dit boek een methodologie die ik goed ken (van Het elfde uur): als historicus heel kort op de geschiedenis zitten door dag na dag (ik deed het zelfs uur na uur) te overlopen wat er gebeurt. Op die manier krijg je een ander soort geschiedenis, waar ook banale feiten (of feiten die banaal lijken) een plaats krijgen.
Lees dit boek! Lees het gewoon.
(Waarom zo enthousiast? Je merkt dat het zorgvuldig en 'traag' geschreven is; Van Goethem durft stelling in te nemen; Het is meer dan de feiten; Geschiedenis op basis van doorgedreven onderzoek; De mensen die het allemaal meemaakten - ook zij die het oorlogseinde niet halen - staan centraal; prachtige uitgave, met indrukwekkende foto's van holocaustslachtoffers die de lezers aankijken...)
Hij gebruikte voor dit boek een methodologie die ik goed ken (van Het elfde uur): als historicus heel kort op de geschiedenis zitten door dag na dag (ik deed het zelfs uur na uur) te overlopen wat er gebeurt. Op die manier krijg je een ander soort geschiedenis, waar ook banale feiten (of feiten die banaal lijken) een plaats krijgen.
Lees dit boek! Lees het gewoon.
(Waarom zo enthousiast? Je merkt dat het zorgvuldig en 'traag' geschreven is; Van Goethem durft stelling in te nemen; Het is meer dan de feiten; Geschiedenis op basis van doorgedreven onderzoek; De mensen die het allemaal meemaakten - ook zij die het oorlogseinde niet halen - staan centraal; prachtige uitgave, met indrukwekkende foto's van holocaustslachtoffers die de lezers aankijken...)
December 30, 2022
goed verhaal. Meer info over de kant van de joden. heel mooi!
January 12, 2022
Yet another book that won't be read by the people who would benefit the most, or whose society would benefit most by them reading it.
I'm not going to include spoilers - the main spoiler has been all over the Belgian press and politics on the day of the publication - but there are others as well.
If you dare to challenge your prejudices or current knowledge, read it. But beware, it's a book that regularly is difficult to stomach - unless you're cynical.
It's a book that shows that in history, often there's no white nor black, but very subtle shades of gray, even tough white and black do exist of course.
The writing style is very special, a deliberate choice by the author, I'm not sure everyone will appreciate, but I liked it.
I'm not going to include spoilers - the main spoiler has been all over the Belgian press and politics on the day of the publication - but there are others as well.
If you dare to challenge your prejudices or current knowledge, read it. But beware, it's a book that regularly is difficult to stomach - unless you're cynical.
It's a book that shows that in history, often there's no white nor black, but very subtle shades of gray, even tough white and black do exist of course.
The writing style is very special, a deliberate choice by the author, I'm not sure everyone will appreciate, but I liked it.
August 28, 2025
Verplicht boek voor het vak Politieke en Institutionele Geschiedenis van België
Heel interessant, gebaseerd op bronnen uit het Stadsarchief te Antwerpen!
Heel interessant, gebaseerd op bronnen uit het Stadsarchief te Antwerpen!
March 6, 2023
Een aanrader .....
En verdient een 4,5!
En verdient een 4,5!
June 20, 2021
“1942, het jaar van de stilte” van rector Herman Van Goethem is een oogopener van formaat. Ik was er al op gewezen bij het lezen van “Wil” van Jeroen Olyslaegers in deze zomer van 2017. “Wil” vertelt over de rol van de Antwerpse politie tijdens de massale arrestatie en deportatie van Joden in de eerste jaarhelft van 1942. Een deel van onze vaderlandse geschiedenis dat ik althans nooit op de schoolbanken te horen en te lezen kreeg. Ik wist dat Olyslaegers - die zijn boeken steeds minutieus voorbereid - zich kon baseren op het onderzoekswerk van Van Goethem.
Anderhalve week geleden bezochten we het recent heropende memoriaal van de Dossinkazerne in Mechelen. Het memoriaal geeft een gezicht aan de vele duizenden gedeporteerde Joden uit ons land. Hoog tijd om ‘1942’ - dat al een tijdje in mijn e-reader school - de voorbije verlofweek te activeren. Van Goethem beschrijft het jaar 1942 als een Antwerps dagboek gelardeerd met honderden foto’s van Joden die de dood in de ogen keken. Het staaft met honderden feiten vanop het terrein de theorie dat ons land tot einde 1942 een gedoogbeleid voerde tegenover de Duitse bezetter. In de feiten leidde dit tot passieve collaboratie al dan niet aangevuurd tot actieve samenwerking door een kleine minderheid van Vlaamse Duitsgezinde. Pas nadat Duitse troepen zware nederlagen in de Slag om Stalingrad en El Alamein moesten incasseren, koos de Belgische regering in ballingschap in London, voor de piste van ‘unconditional surrender’ en ging ze op in de gezamenlijke strijd van de geallieerden ten aanzien van het ‘hitlerisme’. Helaas, helaas, voor de vele duizenden Joden (van buitenlandse afkomst) in Antwerpen kwam deze koerswijziging te laat. Zij waren afgevoerd naar de Todt-werkkampen aan de Atlantic Wall en naar werk- en vernietigingskampen in het Oosten. Amper enkele tientallen overleefde de oorlog. In het naoorlogse Vlaanderen heeft men dit scharnierjaar 1942 bewust en onbewust in de collectieve vergetelheid laten terecht komen. Pas nadat een nieuwe generatie historici einde vorige eeuw aan de slag ging, kwam deze onsmakelijke periode van onze geschiedenis terug boven water. Het is nu nog wachten op de openbaarmaking van de Britse archieven in 2050 vooraleer een toekomstige generatie historici dit verhaal definitief in zijn alomvattendheid kan vertellen. Van Goethem maakt alvast in 1942 een heldere tussenstand op. Lezen mensen.
Anderhalve week geleden bezochten we het recent heropende memoriaal van de Dossinkazerne in Mechelen. Het memoriaal geeft een gezicht aan de vele duizenden gedeporteerde Joden uit ons land. Hoog tijd om ‘1942’ - dat al een tijdje in mijn e-reader school - de voorbije verlofweek te activeren. Van Goethem beschrijft het jaar 1942 als een Antwerps dagboek gelardeerd met honderden foto’s van Joden die de dood in de ogen keken. Het staaft met honderden feiten vanop het terrein de theorie dat ons land tot einde 1942 een gedoogbeleid voerde tegenover de Duitse bezetter. In de feiten leidde dit tot passieve collaboratie al dan niet aangevuurd tot actieve samenwerking door een kleine minderheid van Vlaamse Duitsgezinde. Pas nadat Duitse troepen zware nederlagen in de Slag om Stalingrad en El Alamein moesten incasseren, koos de Belgische regering in ballingschap in London, voor de piste van ‘unconditional surrender’ en ging ze op in de gezamenlijke strijd van de geallieerden ten aanzien van het ‘hitlerisme’. Helaas, helaas, voor de vele duizenden Joden (van buitenlandse afkomst) in Antwerpen kwam deze koerswijziging te laat. Zij waren afgevoerd naar de Todt-werkkampen aan de Atlantic Wall en naar werk- en vernietigingskampen in het Oosten. Amper enkele tientallen overleefde de oorlog. In het naoorlogse Vlaanderen heeft men dit scharnierjaar 1942 bewust en onbewust in de collectieve vergetelheid laten terecht komen. Pas nadat een nieuwe generatie historici einde vorige eeuw aan de slag ging, kwam deze onsmakelijke periode van onze geschiedenis terug boven water. Het is nu nog wachten op de openbaarmaking van de Britse archieven in 2050 vooraleer een toekomstige generatie historici dit verhaal definitief in zijn alomvattendheid kan vertellen. Van Goethem maakt alvast in 1942 een heldere tussenstand op. Lezen mensen.
May 13, 2019
Fascinerende, maar vreselijke geschiedenis. Het kwam erger aan doordat ik vorige week in Bergen Belsen was.
August 28, 2019
Pakkend 'dagboek', unieke inkijk in het collaborerende Antwerpen in 1942. In één ruk uitgelezen.
January 9, 2021
Om stil van de worden...
November 7, 2021
Wat een boek. En vooral wat een theorie, want naast een boek sluit Van Goethem ook af met een nieuwe invalshoek op collaboratie en de institutionele regeling in bezet België, en wat doet het pijn dat zo een besluit pas anno 2020 - 80 jaar na de feiten, 80 jaar te laat - naar boven komt. En dan is er nog deze slotzin: ‘Dat is, Dames en heren, een harde waarheid die we zullen moeten dragen.’
Petje af.
Petje af.
February 6, 2023
Kmoest die lezen voor examen.
October 17, 2023
Wauw. Nog nooit een geschiedenisboek gelezen dat zo naar de keel grijpt. Verplicht leesvoer voor iedereen die ook maar enige interesse heeft in de Tweede Wereldoorlog, de Shoah en/of Antwerpen.
Van Goethem waagt zich als historicus op glad ijs door op twee niveaus te schrijven: enerzijds een zo accuraat mogelijke, op bronnen en literatuur gebaseerde beschrijving van de feiten en anderzijds een "empatische geschiedenis" (zijn eigen woorden) waarin slachtoffers letterlijk een gezicht krijgen, emoties allesbehalve geschuwd worden, schuld en onschuld openlijk aan bod komen en de auteur bovendien een eigen persoonlijke laag toevoegt door het vertellen van zijn eigen (collabererende) familieverhaal en hoe dat zijn lange onderzoek beïnvloedde. Het lukt hem zo goed om dat evenwicht zorgvuldig te bewaren dat het boek een model is voor elke postmoderne historicus. Totale wetenschappelijke objectiviteit bestaat niet maar dat belet je niet om een degelijk historisch onderzoek te voeren. Het open vizier waarmee Van Goethem zijn onderzoek voert, is nastrevenswaardig.
"In de archieven zie ik zelden collega's want aan de Belgische universiteiten is publiceren in hoog tempo het nieuwe mantra. De historici lijken wel uit het archief verjaard", klaagt Van Goethem in zijn inleiding en hij toont het hele boek lang hoe het anders kan. Hij legt de lezer niet enkel duidelijk uit welke bronnen hij gebruikte maar lardeert zijn tekst met maar liefst 476 voetnoten, die voor mij vaak even interessant waren als zijn betoog zelf. Een zeldzaamheid in een populair geschiedwerk.
Van Goethem volgt zijn bronnen en kiest ervoor om in dagboekvorm te schrijven, soms haast in telegramstijl. De vele details en de foto's van de Joodse slachtoffers maken het verhaal niet enkel enorm meeslepend, het helpt je ook om de (vaak schokkende) conclusies die Van Goethem maakt, beter te begrijpen. Je voelt hoe de Joodse bevolking in een valstrik wordt opgesloten die steeds strakker wordt aangespannen. Elke agent in het politiekorps moet kleur bekennen en wordt meegesleurd in de jodenvervolging. De ene doet dat maar al te graag, de andere weigert resoluut. Van Goethem veroordeelt niet makkelijk maar schept helderheid. En laat dat nu net zijn wat we nodig hebben wanneer we het over het - nog steeds veel te onverwerkte - oorlogsverleden hebben.
Ten slotte de laatste, prachtige woorden uit het boek: "Als het verhaal over 1942 een mens cynisch kan maken, dan maakt de analyse aan de andere kant ook duidelijk wat de kernwaarden van een moderne samenleving moeten zijn: respect en verdraagzaamheid, vrije meningsuiting en persvrijheid, vrije verkiezingen, een onafhankelijke rechterlijke macht; en voorts ook politici die met gezag en charisma zo'n samenleving dragen."
Van Goethem waagt zich als historicus op glad ijs door op twee niveaus te schrijven: enerzijds een zo accuraat mogelijke, op bronnen en literatuur gebaseerde beschrijving van de feiten en anderzijds een "empatische geschiedenis" (zijn eigen woorden) waarin slachtoffers letterlijk een gezicht krijgen, emoties allesbehalve geschuwd worden, schuld en onschuld openlijk aan bod komen en de auteur bovendien een eigen persoonlijke laag toevoegt door het vertellen van zijn eigen (collabererende) familieverhaal en hoe dat zijn lange onderzoek beïnvloedde. Het lukt hem zo goed om dat evenwicht zorgvuldig te bewaren dat het boek een model is voor elke postmoderne historicus. Totale wetenschappelijke objectiviteit bestaat niet maar dat belet je niet om een degelijk historisch onderzoek te voeren. Het open vizier waarmee Van Goethem zijn onderzoek voert, is nastrevenswaardig.
"In de archieven zie ik zelden collega's want aan de Belgische universiteiten is publiceren in hoog tempo het nieuwe mantra. De historici lijken wel uit het archief verjaard", klaagt Van Goethem in zijn inleiding en hij toont het hele boek lang hoe het anders kan. Hij legt de lezer niet enkel duidelijk uit welke bronnen hij gebruikte maar lardeert zijn tekst met maar liefst 476 voetnoten, die voor mij vaak even interessant waren als zijn betoog zelf. Een zeldzaamheid in een populair geschiedwerk.
Van Goethem volgt zijn bronnen en kiest ervoor om in dagboekvorm te schrijven, soms haast in telegramstijl. De vele details en de foto's van de Joodse slachtoffers maken het verhaal niet enkel enorm meeslepend, het helpt je ook om de (vaak schokkende) conclusies die Van Goethem maakt, beter te begrijpen. Je voelt hoe de Joodse bevolking in een valstrik wordt opgesloten die steeds strakker wordt aangespannen. Elke agent in het politiekorps moet kleur bekennen en wordt meegesleurd in de jodenvervolging. De ene doet dat maar al te graag, de andere weigert resoluut. Van Goethem veroordeelt niet makkelijk maar schept helderheid. En laat dat nu net zijn wat we nodig hebben wanneer we het over het - nog steeds veel te onverwerkte - oorlogsverleden hebben.
Ten slotte de laatste, prachtige woorden uit het boek: "Als het verhaal over 1942 een mens cynisch kan maken, dan maakt de analyse aan de andere kant ook duidelijk wat de kernwaarden van een moderne samenleving moeten zijn: respect en verdraagzaamheid, vrije meningsuiting en persvrijheid, vrije verkiezingen, een onafhankelijke rechterlijke macht; en voorts ook politici die met gezag en charisma zo'n samenleving dragen."
April 12, 2019
Een boek dat de lezer verrassende inzichten geeft, is een goed boek. Dat is het geval met 1942. Herman Van Goethem, historicus, rector, bezieler van de Kazerne Dossin, is een gedreven onderzoeker. En wat meer is: hij is een meester in de kunst van de ‘slow science’. Met een engelengeduld heeft hij jarenlang archiefstukken gelezen tot hij goed begreep wat hij las: ‘je kunt immers pas zien als je weet waarnaar je kijkt’ p307.
Het verhaal van de Antwerpse oorlogsburgemeester Delwaide en hoe hij en een deel van zijn politiekorps meewerkte aan de jodenrazzia’s in 1942, is ondertussen bekend. Maar Van Goethem gaat nog verder: ‘indien de regering Pierlot vroeger op de bestuurlijke collaboratie had gereageerd, dan had ze het defaitisme onder de bevolking kunnen tegengaan en de onderlinge solidariteit aangewakkerd. () De koning, de kardinaal en andere gezagsdragers hadden in 1940-1942 publiekelijk kunnen reageren, maar () de koning hield er antisemitische opvattingen op na en de kardinaal vond Joden enkel interessant als ze konden worden bekeerd’. p310
Schrijnend is het verhaal van de vele Joden dat wordt verteld in het boek, geïllustreerd door de pasfoto’s die ook in Kazerne Dossin worden getoond. Individuen, gezinnen, ouderen, jonge kinderen... niemand was veilig in Antwerpen, gewoon omdat zij Jood waren.
Sommigen bladzijden zijn keihard, ik heb het boek meermaals dichtgeklapt omdat ik de miserie en de onmenselijke passages niet meer verwerkt kreeg.
Tussendoor vertelt Van Goethem ook het verhaal van zijn collaborerende familie, van de evidentie waarmee na de oorlog hun verwerpelijke houding en daden vergoelijkt werden.
Een noodzakelijk boek, aanbevolen.
Het verhaal van de Antwerpse oorlogsburgemeester Delwaide en hoe hij en een deel van zijn politiekorps meewerkte aan de jodenrazzia’s in 1942, is ondertussen bekend. Maar Van Goethem gaat nog verder: ‘indien de regering Pierlot vroeger op de bestuurlijke collaboratie had gereageerd, dan had ze het defaitisme onder de bevolking kunnen tegengaan en de onderlinge solidariteit aangewakkerd. () De koning, de kardinaal en andere gezagsdragers hadden in 1940-1942 publiekelijk kunnen reageren, maar () de koning hield er antisemitische opvattingen op na en de kardinaal vond Joden enkel interessant als ze konden worden bekeerd’. p310
Schrijnend is het verhaal van de vele Joden dat wordt verteld in het boek, geïllustreerd door de pasfoto’s die ook in Kazerne Dossin worden getoond. Individuen, gezinnen, ouderen, jonge kinderen... niemand was veilig in Antwerpen, gewoon omdat zij Jood waren.
Sommigen bladzijden zijn keihard, ik heb het boek meermaals dichtgeklapt omdat ik de miserie en de onmenselijke passages niet meer verwerkt kreeg.
Tussendoor vertelt Van Goethem ook het verhaal van zijn collaborerende familie, van de evidentie waarmee na de oorlog hun verwerpelijke houding en daden vergoelijkt werden.
Een noodzakelijk boek, aanbevolen.
December 6, 2023
3,5*
“Welgekomen bij den Antweirpse politie.” PART 2.
Mezelf, samen met mijn mentaal welzijn, verliezen in de duistere krochten van de geschiedenis: it’s the story of my life. Vanzelfsprekend was het niet genoeg om ‘Wil’ te lezen en bekijken. Waarom stoppen als je de pijn nog dieper kan laten snijden?
Dus volgde ik het spoor en belandde vrij snel bij dit boek. Als historica met een grote interesse voor de Tweede Wereldoorlog (mijn Goodreads lijst is lichtjes confronterend), was het een logische volgende stap. Blijven wroeten, blijven snuisteren.
Om meteen met de deur in huis te vallen: de eerste bladzijden ontmoedigden mij. Lap, weer zo’n academisch gepalaver van een hoogopgeleide, blanke man van middelbare leeftijd die eens zal zeggen hoe het zit. Dat heb ik precies al vier jaar te veel gezien. Een gedachte met nogal wat vooroordelen in verwerkt, vanzelfsprekend, maar eentje met een duidelijke herkomst. Je zou me alvast met geen stokken terug in de academische wereld krijgen. Daarvoor heb ik in mijn studentenjaren veel te veel arrogante, wereldvreemde en betweterige mannen zien passeren. (Op jou na, Frederik Buylaert. Jij toonde op een geniale manier dat kwaliteiten als eerlijkheid, respectvol handelen en bescheidenheid minstens evenveel waard zijn als limiterende vakkennis.)
Maar bon, ik wijk af!
Na de eerder droge inleiding werd ik aangenaam verrast door de interessante reflecties die Van Goethem deelt over wat hij schrijft, maar ook waarom en hoe. Het debat of geschiedschrijving fictie of non-fictie is, blijft belangrijk. Ik wijk graag even van die termen af om de focus te leggen op de brillen waarmee we naar de wereld kijken. Alles wat we zien, doen en delen is gekleurd door wie we zijn en in welke context we leven. Geschiedschrijving is nooit de volledige weergave van gebeurtenissen. Ik vind het zeker de taak van een historicus om dat historische besef aan te kaarten.
De opbouw van het boek (dagboekstijl) is een sterk gekozen schrijfmethode voor de boodschap die gegeven wordt. Wij kijken naar geschiedenis met achtergrondkennis. In 1942 kon echter geen mens met zekerheid zeggen wat de volgende dag zou geven. Zoals het boek duidelijk maakt, heeft dat vanzelfsprekend grote gevolgen.
Van Goethem schetst een wereld, een sfeer, en verkleint op een slimme wijze de afstand tussen de lezer anno 2023 en Antwerpen 1942. Elk verhaal en elke foto doet pijn, elke bladzijde opnieuw. Gelukkig maar. Laat het maar goed pijn doen.
Je merkt dat er een doorwinterde academicus aan het woord is door de nauwgezette analyse van (immens veel) bronnenmateriaal. Ik kan me de uren in het Rijksarchief levendig herinneren, alsook hoe onder de indruk ik was toen ik het Felixarchief in Antwerpen binnen stapte. Altijd met een zekere gehaastheid, dat wel, iets wat ik steeds jammer heb gevonden. Maar ja, time is money. De verzuchting van Van Goethem over de afwezigheid van academici in archieven kan ik enkel beamen.
Voor de zogenaamde ‘empathische geschiedenis’ ben ik behoedzaam, voor zover ik de term natuurlijk juist interpreteer. Aangezien het Van Goethems werk is heeft hij alle recht om over zijn eigen familiegeschiedenis te schrijven en glasheldere statements over juist en fout te maken (expliciet en impliciet). Alleen stel ik me dan de vraag: waar ligt de grens tussen feiten, persoonlijke interpretatie en het objectiveren van een mening?
Ik hou niet van ‘indien’ in historische werken, tenzij duidelijk gekaderd. “Indien de regering-Pierlot vroeger tegen de bestuurlijke collaboratie had gereageerd (...) Jodenvervolgingen zouden dan minder vlot zijn verlopen, de arrestaties en razzia’s zouden minder succesvol zijn geweest en uiteindelijk zouden meer Joden de Holocaust hebben overleefd.” (p. 313) Dit is geen feit, maar onderbouwde speculatie. We zullen het nooit met volledige zekerheid weten. Enige voorzichtigheid hierbij lijkt me toch op z’n plaats.
Dit boek lost een aantal vragen op, maar zet de deur open voor vele nieuwe mijmeringen. Vanwaar komt bijvoorbeeld het (collectieve én individuele) omstandereffect en welke concrete lessen trekken we hieruit? Je maakt je spontaan de bedenking ‘wat zou ik gedaan hebben?’ En proactiever: hoe vermijden we het omstandereffect? (Tips over literatuur hierover zijn trouwens bijzonder welkom!)
Hoewel ik ermee akkoord ga dat de oorverdovende stilte in 1942 een harde waarheid is, ga ik niet akkoord met de woorden ‘die we zullen moeten dragen’. Dat impliceert dat we dit als een last op de schouders moeten meetorsen. Wat zijn we daar dan mee, met dat schuldgevoel? Is het niet interessanter om die harde waarheid te erkennen, ruimte te geven en er vervolgens als maatschappij lessen uit trekken? Geschiedenis is enkel relevant omdat het ons (fundamentele) bouwstenen voor het heden en de toekomst geeft. Laten we elk gezicht en elk verhaal meenemen en hun nalatenschap alle eer aan doen door er actief mee aan de slag te gaan. Een proactieve nie wieder.
De laatste woorden van het boek slaan er voor mij helaas compleet naast. “...en voorts ook politici die met gezag en charisma zo’n samenleving dragen.”
Gezag en charisma? Zijn dat niet juist de kenmerken waarmee we beter uit onze doppen kijken of heb ik ergens een (geschiedenis)les gemist? Beter op z’n plaats volgens mij: integer, empathisch, besluitvaardig, leidinggevend, daadkrachtig...
Alles bij elkaar genomen: belangrijk bronnenonderzoek, stof tot nadenken. Erover praten en uitwisselen: nog belangrijker. Gewetensvol handelen met dit boek in de mentale rugzak: het allerbelangrijkste.
Ps: Ik ben ‘Wil’ nog een tweede keer gaan bekijken na het uitlezen van dit boek. Blijft heftig en beklijvend.
Ps2: Ik ben oprecht benieuwd welke standpunten Herman Van Goethem inneemt als het over Palestina gaat. Toch pijnlijk en ironisch dat er een open brief aan (onder andere) hem gericht opgesteld werd met als eerste zin: “Jullie algemene stilzwijgen is oorverdovend.”
Oeps? (Bron: https://www.dewereldmorgen.be/artikel...)
“Welgekomen bij den Antweirpse politie.” PART 2.
Mezelf, samen met mijn mentaal welzijn, verliezen in de duistere krochten van de geschiedenis: it’s the story of my life. Vanzelfsprekend was het niet genoeg om ‘Wil’ te lezen en bekijken. Waarom stoppen als je de pijn nog dieper kan laten snijden?
Dus volgde ik het spoor en belandde vrij snel bij dit boek. Als historica met een grote interesse voor de Tweede Wereldoorlog (mijn Goodreads lijst is lichtjes confronterend), was het een logische volgende stap. Blijven wroeten, blijven snuisteren.
Om meteen met de deur in huis te vallen: de eerste bladzijden ontmoedigden mij. Lap, weer zo’n academisch gepalaver van een hoogopgeleide, blanke man van middelbare leeftijd die eens zal zeggen hoe het zit. Dat heb ik precies al vier jaar te veel gezien. Een gedachte met nogal wat vooroordelen in verwerkt, vanzelfsprekend, maar eentje met een duidelijke herkomst. Je zou me alvast met geen stokken terug in de academische wereld krijgen. Daarvoor heb ik in mijn studentenjaren veel te veel arrogante, wereldvreemde en betweterige mannen zien passeren. (Op jou na, Frederik Buylaert. Jij toonde op een geniale manier dat kwaliteiten als eerlijkheid, respectvol handelen en bescheidenheid minstens evenveel waard zijn als limiterende vakkennis.)
Maar bon, ik wijk af!
Na de eerder droge inleiding werd ik aangenaam verrast door de interessante reflecties die Van Goethem deelt over wat hij schrijft, maar ook waarom en hoe. Het debat of geschiedschrijving fictie of non-fictie is, blijft belangrijk. Ik wijk graag even van die termen af om de focus te leggen op de brillen waarmee we naar de wereld kijken. Alles wat we zien, doen en delen is gekleurd door wie we zijn en in welke context we leven. Geschiedschrijving is nooit de volledige weergave van gebeurtenissen. Ik vind het zeker de taak van een historicus om dat historische besef aan te kaarten.
De opbouw van het boek (dagboekstijl) is een sterk gekozen schrijfmethode voor de boodschap die gegeven wordt. Wij kijken naar geschiedenis met achtergrondkennis. In 1942 kon echter geen mens met zekerheid zeggen wat de volgende dag zou geven. Zoals het boek duidelijk maakt, heeft dat vanzelfsprekend grote gevolgen.
Van Goethem schetst een wereld, een sfeer, en verkleint op een slimme wijze de afstand tussen de lezer anno 2023 en Antwerpen 1942. Elk verhaal en elke foto doet pijn, elke bladzijde opnieuw. Gelukkig maar. Laat het maar goed pijn doen.
Je merkt dat er een doorwinterde academicus aan het woord is door de nauwgezette analyse van (immens veel) bronnenmateriaal. Ik kan me de uren in het Rijksarchief levendig herinneren, alsook hoe onder de indruk ik was toen ik het Felixarchief in Antwerpen binnen stapte. Altijd met een zekere gehaastheid, dat wel, iets wat ik steeds jammer heb gevonden. Maar ja, time is money. De verzuchting van Van Goethem over de afwezigheid van academici in archieven kan ik enkel beamen.
Voor de zogenaamde ‘empathische geschiedenis’ ben ik behoedzaam, voor zover ik de term natuurlijk juist interpreteer. Aangezien het Van Goethems werk is heeft hij alle recht om over zijn eigen familiegeschiedenis te schrijven en glasheldere statements over juist en fout te maken (expliciet en impliciet). Alleen stel ik me dan de vraag: waar ligt de grens tussen feiten, persoonlijke interpretatie en het objectiveren van een mening?
Ik hou niet van ‘indien’ in historische werken, tenzij duidelijk gekaderd. “Indien de regering-Pierlot vroeger tegen de bestuurlijke collaboratie had gereageerd (...) Jodenvervolgingen zouden dan minder vlot zijn verlopen, de arrestaties en razzia’s zouden minder succesvol zijn geweest en uiteindelijk zouden meer Joden de Holocaust hebben overleefd.” (p. 313) Dit is geen feit, maar onderbouwde speculatie. We zullen het nooit met volledige zekerheid weten. Enige voorzichtigheid hierbij lijkt me toch op z’n plaats.
Dit boek lost een aantal vragen op, maar zet de deur open voor vele nieuwe mijmeringen. Vanwaar komt bijvoorbeeld het (collectieve én individuele) omstandereffect en welke concrete lessen trekken we hieruit? Je maakt je spontaan de bedenking ‘wat zou ik gedaan hebben?’ En proactiever: hoe vermijden we het omstandereffect? (Tips over literatuur hierover zijn trouwens bijzonder welkom!)
Hoewel ik ermee akkoord ga dat de oorverdovende stilte in 1942 een harde waarheid is, ga ik niet akkoord met de woorden ‘die we zullen moeten dragen’. Dat impliceert dat we dit als een last op de schouders moeten meetorsen. Wat zijn we daar dan mee, met dat schuldgevoel? Is het niet interessanter om die harde waarheid te erkennen, ruimte te geven en er vervolgens als maatschappij lessen uit trekken? Geschiedenis is enkel relevant omdat het ons (fundamentele) bouwstenen voor het heden en de toekomst geeft. Laten we elk gezicht en elk verhaal meenemen en hun nalatenschap alle eer aan doen door er actief mee aan de slag te gaan. Een proactieve nie wieder.
De laatste woorden van het boek slaan er voor mij helaas compleet naast. “...en voorts ook politici die met gezag en charisma zo’n samenleving dragen.”
Gezag en charisma? Zijn dat niet juist de kenmerken waarmee we beter uit onze doppen kijken of heb ik ergens een (geschiedenis)les gemist? Beter op z’n plaats volgens mij: integer, empathisch, besluitvaardig, leidinggevend, daadkrachtig...
Alles bij elkaar genomen: belangrijk bronnenonderzoek, stof tot nadenken. Erover praten en uitwisselen: nog belangrijker. Gewetensvol handelen met dit boek in de mentale rugzak: het allerbelangrijkste.
Ps: Ik ben ‘Wil’ nog een tweede keer gaan bekijken na het uitlezen van dit boek. Blijft heftig en beklijvend.
Ps2: Ik ben oprecht benieuwd welke standpunten Herman Van Goethem inneemt als het over Palestina gaat. Toch pijnlijk en ironisch dat er een open brief aan (onder andere) hem gericht opgesteld werd met als eerste zin: “Jullie algemene stilzwijgen is oorverdovend.”
Oeps? (Bron: https://www.dewereldmorgen.be/artikel...)
June 10, 2020
Om stil van te worden. Erg confronterend.
May 4, 2024
In 2019 publiceerde Herman Van Goethem een ophefmakend boek over het jaar 1942, waarin hij het Antwerpen van die tijd tot leven bracht in een aangrijpende analyse met de Jodenvervolging als centraal thema in dagboekvorm.
Nu, met recente ontwikkelingen zoals de oorlog in Oekraïne en de vrijgave van belangrijke archivalia, besloot Van Goethem zijn boek grondig te herwerken. Deze herziene editie werpt een nieuw licht op de gebeurtenissen van 1942 en plaatst ze ook in een breder historisch perspectief. Het brengt niet alleen de geschiedenis van Antwerpen, maar ook de wereldgeschiedenis op een zeer toegankelijke manier tot leven.
De herziene versie van “1942 Het jaar van de stilte” opent met een gedetailleerde analyse van de internationale context waarin de gebeurtenissen plaatsvonden. Van Goethem schetst een beeld van een wereld die verscheurd wordt door oorlog en onzekerheid, waarbij de Jodenvervolging slechts een onderdeel is van een veel groter geheel. Hij benadrukt het belang van de oorlog in Oekraïne en de rol van oorlogspremier Hubert Pierlot, die onder andere nauwlettend de militaire evolutie in de Krim volgde.
Een van de meest intrigerende aspecten van deze herziene versie is de diepere analyse van de afwachtende positie van de Belgische regering in Londen. De auteur werpt nieuw licht op de besluiteloosheid en de politieke manoeuvres die ten grondslag lagen aan de Belgische houding tijdens deze cruciale periode. Hij wijst op de begrijpelijke redenen achter deze afwachtende houding: als klein land tussen grootmachten zou België zichzelf in een nadelige positie kunnen manoeuvreren tijdens toekomstige vredesbesprekingen.
Een ander belangrijk aspect van de herziene versie is de nadruk op de complexiteit van de Belgische samenleving tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zo werpt de auteur een kritische blik op de rol van verschillende actoren, waaronder de collaborateurs, de weerstandsbeweging, de gewone burgers en onderzoekt hij hoe zij omgingen met de druk van de bezetting en de Jodenvervolging.
Een van de meest aangrijpende delen van de herziene versie is het hoofdstuk over de Jodenvervolging in België. Van Goethem schetst een ontluisterend beeld van de gruwelijkheden die plaatsvonden in Antwerpen en andere steden en onderzoekt hoe de Belgische autoriteiten en de bevolking reageerden op deze tragische gebeurtenissen. Hij benadrukt het belang van het herinneren en herdenken van de slachtoffers van de Holocaust en roept op tot een voortdurende inspanning om de herinnering levend te houden.
De herziene versie van “1942 Het jaar van de stilte” is wat mij betreft een meesterwerk van historische analyse en storytelling. Van Goethem slaagt erin om een complexe periode in de geschiedenis op een toegankelijke en meeslepende manier te presenteren en biedt nieuwe inzichten en perspectieven die relevant zijn voor het heden.
“1942 Het jaar van de stilte” is een indrukwekkend en aangrijpend boek dat de lezer meesleept in de tumultueuze gebeurtenissen van een van de donkerste periodes in de geschiedenis van België. Van Goethems diepgaande onderzoek, zijn levendige en begrijpelijke vertelstijl en zijn scherpe analyse maken dit boek een absolute aanrader voor iedereen die geïnteresseerd is in de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog en Antwerpen en de Holocaust in het bijzonder.
Het boek is echter ook toegankelijk voor gewone lezers die meer willen weten over een belangrijke periode uit onze geschiedenis.
Van de geviseerde groep slachtoffers werden in het boek foto’s opgenomen die door het Museum Kazerne Dossin ter beschikking werden gesteld. Achterin het boek werden een indrukwekkend naamregister gepubliceerd met de vermelding: gedeporteerd en vermoord, gedeporteerd en teruggekeerd, ondergedoken, gevlucht.
Voor geïnteresseerden die zich dieper willen inlezen in het onderwerp is achterin het boek ook een uitgebreide bibliografie en bronnenlijst opgenomen.
Voor de heldere en begrijpelijke manier waarop de politieke ontwikkelingen, de Jodenvervolging en de internationale context in 1942 worden uitgelegd, waardeer ik dit boek graag met 5 sterren.
Meer leuke en interessante recensies zijn te lezen op www.indeboekenkast.com
Nu, met recente ontwikkelingen zoals de oorlog in Oekraïne en de vrijgave van belangrijke archivalia, besloot Van Goethem zijn boek grondig te herwerken. Deze herziene editie werpt een nieuw licht op de gebeurtenissen van 1942 en plaatst ze ook in een breder historisch perspectief. Het brengt niet alleen de geschiedenis van Antwerpen, maar ook de wereldgeschiedenis op een zeer toegankelijke manier tot leven.
De herziene versie van “1942 Het jaar van de stilte” opent met een gedetailleerde analyse van de internationale context waarin de gebeurtenissen plaatsvonden. Van Goethem schetst een beeld van een wereld die verscheurd wordt door oorlog en onzekerheid, waarbij de Jodenvervolging slechts een onderdeel is van een veel groter geheel. Hij benadrukt het belang van de oorlog in Oekraïne en de rol van oorlogspremier Hubert Pierlot, die onder andere nauwlettend de militaire evolutie in de Krim volgde.
Een van de meest intrigerende aspecten van deze herziene versie is de diepere analyse van de afwachtende positie van de Belgische regering in Londen. De auteur werpt nieuw licht op de besluiteloosheid en de politieke manoeuvres die ten grondslag lagen aan de Belgische houding tijdens deze cruciale periode. Hij wijst op de begrijpelijke redenen achter deze afwachtende houding: als klein land tussen grootmachten zou België zichzelf in een nadelige positie kunnen manoeuvreren tijdens toekomstige vredesbesprekingen.
Een ander belangrijk aspect van de herziene versie is de nadruk op de complexiteit van de Belgische samenleving tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zo werpt de auteur een kritische blik op de rol van verschillende actoren, waaronder de collaborateurs, de weerstandsbeweging, de gewone burgers en onderzoekt hij hoe zij omgingen met de druk van de bezetting en de Jodenvervolging.
Een van de meest aangrijpende delen van de herziene versie is het hoofdstuk over de Jodenvervolging in België. Van Goethem schetst een ontluisterend beeld van de gruwelijkheden die plaatsvonden in Antwerpen en andere steden en onderzoekt hoe de Belgische autoriteiten en de bevolking reageerden op deze tragische gebeurtenissen. Hij benadrukt het belang van het herinneren en herdenken van de slachtoffers van de Holocaust en roept op tot een voortdurende inspanning om de herinnering levend te houden.
De herziene versie van “1942 Het jaar van de stilte” is wat mij betreft een meesterwerk van historische analyse en storytelling. Van Goethem slaagt erin om een complexe periode in de geschiedenis op een toegankelijke en meeslepende manier te presenteren en biedt nieuwe inzichten en perspectieven die relevant zijn voor het heden.
“1942 Het jaar van de stilte” is een indrukwekkend en aangrijpend boek dat de lezer meesleept in de tumultueuze gebeurtenissen van een van de donkerste periodes in de geschiedenis van België. Van Goethems diepgaande onderzoek, zijn levendige en begrijpelijke vertelstijl en zijn scherpe analyse maken dit boek een absolute aanrader voor iedereen die geïnteresseerd is in de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog en Antwerpen en de Holocaust in het bijzonder.
Het boek is echter ook toegankelijk voor gewone lezers die meer willen weten over een belangrijke periode uit onze geschiedenis.
Van de geviseerde groep slachtoffers werden in het boek foto’s opgenomen die door het Museum Kazerne Dossin ter beschikking werden gesteld. Achterin het boek werden een indrukwekkend naamregister gepubliceerd met de vermelding: gedeporteerd en vermoord, gedeporteerd en teruggekeerd, ondergedoken, gevlucht.
Voor geïnteresseerden die zich dieper willen inlezen in het onderwerp is achterin het boek ook een uitgebreide bibliografie en bronnenlijst opgenomen.
Voor de heldere en begrijpelijke manier waarop de politieke ontwikkelingen, de Jodenvervolging en de internationale context in 1942 worden uitgelegd, waardeer ik dit boek graag met 5 sterren.
Meer leuke en interessante recensies zijn te lezen op www.indeboekenkast.com
September 28, 2021
In this book, "1942 The Year of Silence", the author demonstrates how the mayor of Antwerp, Belgium, the Antwerp district attorney and the Antwerp police corps were all actively implicated in the roundup of Antwerp Jews in the summer of 1942.
The Belgian government in exile, the King of Belgium and the Cardinal all kept quiet.
The Belgian policy at that time was to wait and see if a peace treaty with Germany would be possible with beneficial terms for Belgium, and therefore obstructing the German occupier was not recommended.
About ten thousand Antwerp Jews were thus deported to the Nazi extermination camps. Only 5% returned alive.
Van Goethem is a historian, a jurist and dean of the University of Antwerp.
He spend more than 15 years combing the war archives of the city and the police.
His documentation is incredibly detailed.
He mentions every Jewish person whose deportation was documented, by name; he mentions their age, profession, family members and address and how and by whom they were arrested. He found matching photos for nearly each one of them. He also tells us what happened to them after the war.
While some lucky ones survived by being hidden in Belgian families, 95% of those who were deported were murdered.
He also mentions the Antwerp police men by name who literally dragged Jewish families out of their beds in the middle of the night to load them forcefully into trucks (supplied by a Belgian merchant) to deliver them to the Nazis. Everything had been duly noted in police reports and memos. The lists of names and addresses of Jews had been supplied to the police by the Antwerp City Hall, who held "Jew" registries. Men, women, babies, children, elderly, sick people, all had to go.
The Flemish SS also lent a helping hand by arresting Jews randomly on the streets of Antwerp and handing them over to the German SS.
After November/December 1942, when Hitler lost the battle of Stalingrad to the Russians, as well as North Africa to the allied forces, and it became clear that Germany would lose the war, the Belgian politics changed. They suddenly turned to the side of the allied forces and started to obstruct the German oppressor. By then, most Jews in Belgium had been deported to extermination camps and murdered.
After the war, none of the Antwerp collaborators to the deportation of Jewish population were prosecuted.
The mayor, Delwaide, continued to have a successful political career, as did the police who had participated in the razzias against the Jews.
The Belgian government in exile, the King of Belgium and the Cardinal all kept quiet.
The Belgian policy at that time was to wait and see if a peace treaty with Germany would be possible with beneficial terms for Belgium, and therefore obstructing the German occupier was not recommended.
About ten thousand Antwerp Jews were thus deported to the Nazi extermination camps. Only 5% returned alive.
Van Goethem is a historian, a jurist and dean of the University of Antwerp.
He spend more than 15 years combing the war archives of the city and the police.
His documentation is incredibly detailed.
He mentions every Jewish person whose deportation was documented, by name; he mentions their age, profession, family members and address and how and by whom they were arrested. He found matching photos for nearly each one of them. He also tells us what happened to them after the war.
While some lucky ones survived by being hidden in Belgian families, 95% of those who were deported were murdered.
He also mentions the Antwerp police men by name who literally dragged Jewish families out of their beds in the middle of the night to load them forcefully into trucks (supplied by a Belgian merchant) to deliver them to the Nazis. Everything had been duly noted in police reports and memos. The lists of names and addresses of Jews had been supplied to the police by the Antwerp City Hall, who held "Jew" registries. Men, women, babies, children, elderly, sick people, all had to go.
The Flemish SS also lent a helping hand by arresting Jews randomly on the streets of Antwerp and handing them over to the German SS.
After November/December 1942, when Hitler lost the battle of Stalingrad to the Russians, as well as North Africa to the allied forces, and it became clear that Germany would lose the war, the Belgian politics changed. They suddenly turned to the side of the allied forces and started to obstruct the German oppressor. By then, most Jews in Belgium had been deported to extermination camps and murdered.
After the war, none of the Antwerp collaborators to the deportation of Jewish population were prosecuted.
The mayor, Delwaide, continued to have a successful political career, as did the police who had participated in the razzias against the Jews.
December 5, 2023
Aangrijpend verslag over het bijzondere jaar 1942, het jaar waarin de massamoordmachine op de joden, in de vorm van deportaties naar het Oosten, volop begon te draaien. Dit vertaalde zich in Antwerpen in door de Belgische autoriteiten ondersteunde razzia's waarbij zonder onderscheid en zonder enig respect de joodse bevolking werd "opgeruimd". De bezetter kon dit werk niet realiseren zonder de actieve medewerking van de autoriteiten en de diverse politiekorpsen in het Antwerpse. Ook een (klein) deel van de Antwerpse bevolking nam actief/passief deel aan de collaboratie. Pas eind 1942, toen duidelijk werd dat de kansen van Duitsland op een definitieve overwinning kleiner werden en zelfs een compromisvrede steeds onwaarschijnlijker werd, keerde de Belgische regering in ballingschap, de Belgische gezagdragers groot en klein én een collaborerend deel van de Belgische bevolking stilletjesaan zijn kar.
Na de oorlog werden slechts enkelen gestraft voor hun medewerking. Diverse gezagdragers bleven op post, waaronder oorlogsburgemeester Leo Delwaide, die weliswaar "degradeerde" tot havenschepen, en hoofdcommissaris De Potter.
Herman Van Goethem, rector van de universiteit en Antwerpen, jurist en historicus, is erin geslaagd een pakkend verhaal neer te schrijven dat mij af en toe werkelijk naar de keel heeft gegrepen. Ik kan het werk alleen maar aanraden, niet alleen aan de geïnteresseerden in die historische periode, maar ook aan eenieder die gewaarschuwd wil of moet zijn voor de actuele aanvallen op onze rechtstaat, sensu latu. Een absolute aanrader dus.
Na de oorlog werden slechts enkelen gestraft voor hun medewerking. Diverse gezagdragers bleven op post, waaronder oorlogsburgemeester Leo Delwaide, die weliswaar "degradeerde" tot havenschepen, en hoofdcommissaris De Potter.
Herman Van Goethem, rector van de universiteit en Antwerpen, jurist en historicus, is erin geslaagd een pakkend verhaal neer te schrijven dat mij af en toe werkelijk naar de keel heeft gegrepen. Ik kan het werk alleen maar aanraden, niet alleen aan de geïnteresseerden in die historische periode, maar ook aan eenieder die gewaarschuwd wil of moet zijn voor de actuele aanvallen op onze rechtstaat, sensu latu. Een absolute aanrader dus.
September 3, 2024
Dit boek vormt de vrucht van een jarenlange, doorgedreven research. Mocht het onderwerp niet zo tragisch zijn, dan zou ik het boek ongetwijfeld omschrijven als meeslepend.
Herman Van Goethem confronteert ons in dagboekstijl met de ongemakkelijke waarheid over de medewerking van de Antwerpse politie bij de jodenrazzia's van 1942. De weinig verkwikkelijke rol van respectievelijk burgemeester Delwaide en procureur des konings Baers komt pijnlijk bovendrijven. Door deze collaboratie hadden de Antwerpse zuiveringsacties een beduidend hogere succesfactor dan bijvoorbeeld in het Brusselse. Op de in totaal 28 konvooien die vanuit de Dossinkazerne richting onder meer Auschwitz vertrokken, waren de Antwerpse joden dan ook bijzonder talrijk.
Pas toen de Duitse oorlogkansen eind 1942 - de nederlaag bij Stalingrad en de geallieerde landing in Zuid-Europa - duidelijk keerden, hingen heel wat betrokken hun huik naar deze nieuwe wind. Of hoe zwart vaak grijs en finaal wit werd.
Vanuit een ander perspectief belicht het boek Wil van Jeroen Olyslaegers en de geslaagde verfilming ervan door Tim Mielants dezelfde problematiek.
Herman Van Goethem confronteert ons in dagboekstijl met de ongemakkelijke waarheid over de medewerking van de Antwerpse politie bij de jodenrazzia's van 1942. De weinig verkwikkelijke rol van respectievelijk burgemeester Delwaide en procureur des konings Baers komt pijnlijk bovendrijven. Door deze collaboratie hadden de Antwerpse zuiveringsacties een beduidend hogere succesfactor dan bijvoorbeeld in het Brusselse. Op de in totaal 28 konvooien die vanuit de Dossinkazerne richting onder meer Auschwitz vertrokken, waren de Antwerpse joden dan ook bijzonder talrijk.
Pas toen de Duitse oorlogkansen eind 1942 - de nederlaag bij Stalingrad en de geallieerde landing in Zuid-Europa - duidelijk keerden, hingen heel wat betrokken hun huik naar deze nieuwe wind. Of hoe zwart vaak grijs en finaal wit werd.
Vanuit een ander perspectief belicht het boek Wil van Jeroen Olyslaegers en de geslaagde verfilming ervan door Tim Mielants dezelfde problematiek.
June 9, 2021
"1942, Het jaar van de stilte" is niet zomaar de reconstructie van een vergeten oorlogsjaar. 1942 is het kantelpunt van de Tweede Wereldoorlog. Vanaf november lijden de nazi's zware nederlagen. Overal in het Westen, van Londen tot Washington, veranderen overheden en hun ambtenaren de politieke koers, ook in Antwerpen.
Herman Van Goethem schrijft een beklemmende kroniek van het dagelijkse leven in de havenstad. De Joden zinken er weg in armoede en wachten af. Het stadsbestuur collaboreert ijverig met de bezetter. De politie komt steeds meer in de greep van de ruige Nieuwe Orde, en vanaf augustus worden de Joden ook massaal gedeporteerd. Cruciaal is de internationale context van oorverdovende stilte en slepende onzekerheid. Een zeer aangrijpend boek over die tijd, die bijna 80 jaar later, nog steeds pijnlijk is.
Achteraan in het boek lijst Herman Van Goethem alle Joden op die in het boek aan bod komen. Wie was wie? Wie woonde waar, op welk adres? Wie overleefde de oorlog? Wie werd gedeporteerd en vond de dood in een gaskamer of, na zware slavenarbeid, in een concentratiekamp?
Herman Van Goethem schrijft een beklemmende kroniek van het dagelijkse leven in de havenstad. De Joden zinken er weg in armoede en wachten af. Het stadsbestuur collaboreert ijverig met de bezetter. De politie komt steeds meer in de greep van de ruige Nieuwe Orde, en vanaf augustus worden de Joden ook massaal gedeporteerd. Cruciaal is de internationale context van oorverdovende stilte en slepende onzekerheid. Een zeer aangrijpend boek over die tijd, die bijna 80 jaar later, nog steeds pijnlijk is.
Achteraan in het boek lijst Herman Van Goethem alle Joden op die in het boek aan bod komen. Wie was wie? Wie woonde waar, op welk adres? Wie overleefde de oorlog? Wie werd gedeporteerd en vond de dood in een gaskamer of, na zware slavenarbeid, in een concentratiekamp?
November 24, 2019
Fascinerend boek van historicus en rector van de Universiteit Antwerpen, Herman Van Goethem. Aan de hand van dagboekfragmenten, wordt een beeld geschetst van de stad Antwerpen in dit grimmige oorlogsjaar.
De lezer krijgt zowel een kijk op het dagelijkse leven tijdens de Tweede Wereldoorlog, alsook (en vooral) een beter begrip van de razzia’s op Antwerpse joden. Internationale politiek kom aan bod, maar vooral als duiding in de zijlijn: dat het toch niet altijd duidelijk was dat de geallieerden zouden winnen, wat een impact heeft op de gewilligheid om te collaboreren. Maar dat we persoonlijke verantwoordelijkheid evenmin mogen wegwuiven.
Het is in eerste instantie een menselijk verhaal dat de nodige nuance brengt in de oorlogskronieken. Van Goethem bewijst tegelijk dat historici daarmee een belangrijke rol vertolken in onze samenleving. Onderbouwd met archiefmateriaal, stelt 1942 scherp dat er in oorlog erg veel grijze zone is, maar dat we het zwart en wit ook moeten benoemen.
De lezer krijgt zowel een kijk op het dagelijkse leven tijdens de Tweede Wereldoorlog, alsook (en vooral) een beter begrip van de razzia’s op Antwerpse joden. Internationale politiek kom aan bod, maar vooral als duiding in de zijlijn: dat het toch niet altijd duidelijk was dat de geallieerden zouden winnen, wat een impact heeft op de gewilligheid om te collaboreren. Maar dat we persoonlijke verantwoordelijkheid evenmin mogen wegwuiven.
Het is in eerste instantie een menselijk verhaal dat de nodige nuance brengt in de oorlogskronieken. Van Goethem bewijst tegelijk dat historici daarmee een belangrijke rol vertolken in onze samenleving. Onderbouwd met archiefmateriaal, stelt 1942 scherp dat er in oorlog erg veel grijze zone is, maar dat we het zwart en wit ook moeten benoemen.
Read
August 5, 2019Het staat buiten kijf dat er een enorme voorbereiding nodig was voor dit boek. Het format heeft echter zijn voor- en nadelen. Door de dagboekvorm is het hapklaar, je ziet het allemaal voor je gebeuren, je wordt met echte verhalen geconfronteerd, er wordt gefocust op het leven van alledag. Maar de samenhang is soms wat zoek. Een familie komt een aantal keer voor in het verhaal, maar hoewel ze de eerste keer al sterven, vieren ze daarna nog feest? Het verhaal van de cinema in Deurne wordt vanuit verschillende perspectieven geschreven, maar dat kan beter achter elkaar worden opgenomen, ipv met een aantal hoofdstukken tussen - hetzelfde met het advies van de procureur-generaal aan Baets (heel interessant als jurist!). Muggenzifterij mss, maar met wat redactionele ingrepen en was dit voor mij een volle 5 sterren, nu weet ik het precies niet zo goed.
August 3, 2019
Erg indrukwekkend. Het boek werd me aangeraden door een collega van het CLB die net als ik (maar dan voor Kind en Gezin) werkt binnen en met de Joodse gemeenschap in Antwerpen. Het is boek is dag na dag een relaas van de jodenrazzia's tijdens de tweede wereldoorlog en daardoor zeer beklijvend. Komt bij dat ik de straten zeer goed ken, maar ook de binnenkant van de huizen daar, net zoals de achternamen van de vele Joden die vernoemd worden wanneer ze gedeporteerd worden naar de Dossin Kazerne in Mechelen en later naar Duitsland. Heftig. "Blij" dat ik het las, de eerste keer dat ik me zo goed kon inleven in het dagdagelijks leven in Antwerpen in 1942...
April 10, 2020
Als je in Borgerhout woont, is het boek nog beklijvender. Een reconstructie van een oorlogsjaar waarin de families van mijn joodse buren werden opgejaagd en afgevoerd, mét de actieve hulp van de Antwerpse burgemeester, politie en ambtenarij (wat was dat anders in bv Brussel). Ik was erbij toen Herman samen met Jeroen Olyslaegers (lees Wil!) zo'n 2j geleden op initiatief van Curious Zurenborg een wandeling hierover organiseerde. Ik krijg nog steeds kippenvel als ik denk hoe we stonden op die schoolspeelplaats, waar zo'n 75j geleden kinderen, vrouwen en mannen behandeld werder als uitschot en afgevoerd werden met verhuiswagens. Echt de moeite waard om lezen, en nog eens bij stil te staan.
July 22, 2020
Dit boek kruipt van bij het begin onder je nagels door de manier waarop Herman Van Goethem het vorm heeft gegeven. Je wordt ondergedompeld in de Antwerpse stadsbuurten in 1942 door kennis te maken met een diversiteit van joodse families. Het boek toont ontluisterend aan hoe normen op een half jaar tijd kunnen veranderen en gedrag uitlokken dat ver staat van waarden die we in onze maatschappij als pijlers zien. Waarden zijn maar een laag vernis als ze zich niet vertalen in bijhorend gedrag in moeilijke omstandigheden.
February 6, 2021
Dagboek van een historisch jaar. Beklijvend hoe je aan de hand van het leven van verschillende mensen in Antwerpen een inzicht krijgt in de Jodendeportaties. Een titanenwerk om dat allemaal uit archieven te halen. Tussen de dagboekfragmenten zijn er interviews met overlevende Joden en stukjes over zijn eigen familie die in schril contrast staan. Noemen en benoemen. De 20 stellingen op het einde maken duidelijk dat je 1942 en de rol van de overheden nooit nog anders mag lezen. Verplicht leesvoer voor ambtenaren!
October 17, 2023
Geen groots boek, wel goed gemaakt.
Interessante blik op dat stille middenjaar van de oorlog dat - achteraf bekeken - het ware kantelpunt was. Kantelpunt voor de oorlogskansen, kantelpunt voor veel ‘zachte’ collaborateurs richting het witwassen van hun eerdere houding.
Het zakelijke verslag maakt het verhaal van de vele Joden, die erin beschreven worden, nog schrijnender. Het dagboek concept werkt uitstekend, in combinatie met die individuele verhalen en foto’s geeft het een uitstekend beeld van het dagelijks leven in een bezet land.
Dat Van Goethem er niet voor terugdeinst om ook de collaboratie in de eigen familie te benoemen siert hem.
Interessante blik op dat stille middenjaar van de oorlog dat - achteraf bekeken - het ware kantelpunt was. Kantelpunt voor de oorlogskansen, kantelpunt voor veel ‘zachte’ collaborateurs richting het witwassen van hun eerdere houding.
Het zakelijke verslag maakt het verhaal van de vele Joden, die erin beschreven worden, nog schrijnender. Het dagboek concept werkt uitstekend, in combinatie met die individuele verhalen en foto’s geeft het een uitstekend beeld van het dagelijks leven in een bezet land.
Dat Van Goethem er niet voor terugdeinst om ook de collaboratie in de eigen familie te benoemen siert hem.
February 8, 2020
Very well documented - one can tell the writer is a lawyer who seeks to proof every quote and anecdote with references he pulled out of numerous interviews, hours of research and lots of reading. Got to learn that Jews with Belgian nationality were exempted from deportation and that almost no one, Jews and non-Jews, knew about the horrors in the East. Recommend the book to anyone interested in WW2, genocides and human rights.
Displaying 1 - 30 of 45 reviews