Rzeczpospolita Obojga Narodów. Srebrny wiek

Rzeczpospolita Obojga Narodów #1

by Paweł Jasienica

Część pierwsza trylogii "Rzeczpospolita Obojga Narodów" (opublikowana w 1967 roku) obejmuje niespełna 80 lat naszych dziejów, w tym pełną dramatyzmu historię kolejnych elekcji. "Srebrny Wiek" zaczyna opis okresu bezkrólewia po bezpotomnej śmierci Zygmunta II Augusta (1572), kończącej rządy Jagiellonów. Po krótkim epizodzie Henryka III Walezego (1573-1574), dziesięciolecie panowania Stefana Batorego (1576-1586) wypełniły próby naprawy i umocnienia władzy królewskiej oraz wojny z Moskwą o Inflanty. Jego następca, Zygmunt III Waza (1587-1632) - mecenas sztuki, gorliwy katolik, zwalczający reformację - swymi pretensjami do tronu szwedzkiego doprowadził Rzeczypospolitą do długotrwałego konfliktu zbrojnego ze Szwecją; bez sukcesu zakończyła się próba osiągnięcia tronu moskiewskiego (1609-1618), a także wojny z Turcją (Cecora 1620, Chocim 1621). Okres rządów jego syna, Władysława IV Wazy (1632-1648), Jasienica określa jako "babie lato Rzeczypospolitej". Politykę dynastyczną Wazów ocenia negatywnie: "Katastrofę przyniosły doktryny i ambicje ludzi, którzy [...] tylko z tytułu prawa, lecz nie sercem, byli królami Polski, wielkimi książętami Litwy i Rusi".

Genres: History, Polish Literature, Nonfiction, Audiobook, Poland

504 pages, Hardcover

First published January 1, 1967

Reviews

[Daniel Koprowski · Rating 5 out of 5]

Panuje opinia o tym, że Szlachta Polska miała zbyt dużą władzę i rola króla została pomniejszona do absolutnego minimum. Pan Jasienica opisując wydarzenia po śmierci ostatniego z Jagiellonów, pokazuje jednak inny obraz przywołując kolejne wybryki władców. W książce ukazane są czasy, gdy królowie posiadali ogromne możliwości a społeczeństwo płaciło za ich prywatne przedsięwzięcia.

Pozycja wprowadza w realia polityczne panujące w XVII wieku. Pomaga zrozumieć z jak dużym wyzwaniem wiązało się zarządzanie tak zróżnicowanym etnicznie państwem oraz jakie konsekwencje może mieć błędne podejmowanie decyzji.

Po lekturze mam mieszane uczucia. Z jednej strony nasi przodkowie byli w stanie stworzyć państwo z założenia wyprzedzające swoje czasy o kilkaset lat. Z drugiej strony jednak odnosi się wrażenie, że ten ambitny projekt wcale nie był skazany na porażkę — zawiodły jednak ludzkie ułomności.

[Ania · Rating 5 out of 5]

W zeszłym roku czytałam nałogowo o Czechach, ich kulturze i historii, w tym roku nadrabiam historię Polski.

W tym o czasach, które w szkołach są często traktowane po macoszemu, zdają się tak skomplikowane i kojarzą się tylko z dziełami Sienkiewicza. Tymczasem, po sięgnięciu po pierwszy z trzech tomów książek Pawła Jasienicy o Rzeczpospolitej Obojga Narodów chcę się o nich dowiedzieć znacznie więcej. I jak dobra jest to lektura, niczym najciekawsze political fiction.

Jasienica opisuje srebrny wiek Rzeczpospolitej jako czas graniczny, gdy przegapiliśmy szanse na reformy gospodarcze, wojskowe i prawodawcze, poświęca wystarczająco ilość czasu wszystkim trzem składowym Rzeczpospolitej (bo przecież to nie tylko tereny ówczesnej Polski i Litwy, ale także Ukrainy). Zabrakło dojścia do głosu i decyzyjności osób, które naprawdę chciały coś zmienić.

Autor wskazuje, gdzie popełniono jego zdaniem błędy i to, co zaskoczyło mnie najbardziej - pokazuje, jak wiele zła wyrządzili naszemu państwu Wazowie (bardziej niż drobna i średnia szlachta, które dążyły do zmian i część magnatów, bo przecież nie wszyscy by skupieni tylko na sobie), jak wiele razy ratowali nas świetni stratedzy i dowódcy jak Jan Zamoyski i Jan Karol Chodkiewicz. I ile złego, po naprawdę niezłych rządach Batorego - wyrządzili nam Szwedzcy Wazowie, którym ciągle zależało na powrocie na tron Szwecji niż troszczeniu się o dobro kraju.

Pokazuje też, jak bardzo postępowym państwem była Polska pod kątem tolerancji i wielokulturowości jeszcze w czasach wyboru francuskiego Henryka Walezego, pierwszego króla elekcyjnego (i jak odmienne żyło się na naszych terenach w porównaniu do Francji). Patrząc na to, co dzieje się w Polsce współcześnie, aż trudno w to uwierzyć, że Polska była ostoją tolerancji i wielokulturowości.

A nie wspomnę już nawet o Zygmuncie III Wazie, który był tak złym królem oraz fanatykiem religijnym, używającym wojsk Rzeczpospolitej do walki o tron Szwecji, że jego syn aby podreperować jego opinię postawił kolumnę, która stoi teraz przed zamkiem.

Przerażające, jak szybko można zaprzepaścić szanse, gdy do władzy na sam szczyt dojdą nieodpowiedni ludzie. Lektura nie jest łatwa, ale moim zdaniem - wnosi znacznie więcej niż przeczytanie książek Sienkiewicza.

PS. ta książka to smutny komentarz o tym, jak traktowano w późniejszych czasach Ukrainę, która w sumie była trzecim członem Rzeczpospolitej.

PS2 Historia Rzeczpospolitej Obojga Narodów (przynajmniej już przeczytany 1 tom), to idealny przykład tego, jak wybranie złych liderów szybko sprawia, że szanse pozostają niewykorzystane, wszystko się sypie. Wystarczyłoby, gdyby do władzy doszli Ci, którym zależało na dobru państwa, a nie własnych interesów rodowych...

[Filip · Rating 4 out of 5]

You know all these jokes saying how Poland got screwed being placed between Germans and the Russians? Reading this book is the best way to stop believing that we were once great and then misfortune and bad luck brought us down. Jasienica argues, pretty convincingly, that we were extremely lucky that it took so damn long for us to pay for the mistakes made by our rulers. This volume reads almost as a Ancient Greek tragedy, slowly but unavoidably leading towards disaster. It's just painful to watch how people who ruled Poland didn't particularly care about it or how many chances there were to stop the journey to the brink.

Even if one doesn't know even the basics of Polish history, it's enough to read the titles of the next to volumes: "Calamitatis regnum" and "Dzieje Agonii" to realize that only now things are really going to get bad.

[Laura · Rating 5 out of 5]

Ponadczasowa lektura.Jasienica w niezwykle wciągający sposób analizuje skomplikowane procesy dziejące się w siedemnastowiecznej Rzeczypospolitej, wystawia własne opinie, czasem rzuci dowcipem i wyjawi wcześniej nieznane ciekawostki, smaczki historyczne, dzięki czemu książka, albo nawet i historia ogółem może zafascynować niejednego przedstawiciela "pokolenia smartfonów". Czytając jego książki wzbogacamy się nie tylko w wiedzę o przeszłości, lecz i o tym co z tamtych czasów pozostało nam do teraz i co możemy wciąż zobaczyć na własne oczy. Pozdrawiam uwu.

[Juliette · Rating 4 out of 5]

Probably my favourite book by Jasienica I’ve read so far. I particularly enjoyed the author’s remarks on Henry III of France and St. Bartholomew's Day massacre.

[Zbyszek Sokolowski · Rating 5 out of 5]

Wysłuchałem jako audiobook, książka niesamowita. Niestety pokazuje jak słabym tworem stała się pierwsza Rzeczpospolita najpierw przez brak wizjonerskiej polityki ostatnich dwóch Jagiellonnów. A później jakim nieszczęściem były rządy dynastii Wazów. Tym ostatnim nie zależało na Rzeczypospolitej tylko na realizacji osobistych interesów i tron w Szwecji. Bardziej interesowała ich Szwecka racja stanu niż Polska. Szaleństwo ultra katolicyzmu na terenach gdzie dotychczas była unikalna tolerancja religijna sprowadziła same nieszczęścia od zamknięcia będących na wysokim poziomie szkół Ariańskich po wepchnięcie Kozaków w ramiona Moskwy. Krótkowzroczna i głupia polityka doprowadziła do wybuchów powstań Kozackich w końcu Chmielnickiego, który był wysoko w hierarchii armii Rzeczypospolitej. Po tym jak ukradziono mu syna i zabatożono 10 letniego syna na śmierć uciekł na sicz i zaczął powstanie. Generalnie Polska nierządem stała i organizm psuł się od głowy. Wazowie zatrudniali do dyplomacji w większości zagranicznych karierowiczów. Zwycięstwa były marnowane, brakowało strategii i zmysłu politycznego. Tragedia. Książka jest wspaniała, niemniej tego wszystkiego momentami się przykro słucha.

[Mela · Rating 4 out of 5]

Books by Paweł Jasienica were very informative for me. I could see his personal opinions between lines but it is very hard to be a totally neutral historian (especially in Poland).

PS. I read Jasienica years ago.

[Łukasz Lichota · Rating 5 out of 5]

Best historical books are by Jasienica

[Piotrek · Rating 5 out of 5]

Fantastyczna seria, chodź z każdą kolejną książką coraz bardziej lamentować się chce nad zmarnowanymi szansami. Obawiam się, że przy ostatniej popłaczę się jak bóbr...

[Michał Hołda · Rating 5 out of 5]

"As Adam Vetulani said: 'It was not without reason that Polish public opinion began to say that the king had sold the Duchy of Prussia to George Frederick, to the detriment of Polish interests.' At the time, Stephen's situation was exceptionally difficult, but it later changed. Fearing the Hohenzollern's energy, the Prussian estates began to seek the appointment of a governor for them on behalf of Poland, promising to pay the treasury more than George Frederick. The king did not turn from his evil path, nor did his successor. And fate seemed to stand still, waiting patiently."

"The projectiles forged by Walenty Duracz and other forgers were remembered not only in denunciations from the nobility. They were also mentioned in documents of the highest importance. The two rulers, hostile to each other, had ample time for correspondence containing various accusations. Among the complaints filed by the Terrible, one went something like this: "You call yourself a Christian monarch, and yet you destroy human souls with a hellish invention?" He was referring to so-called fireballs, which ignite fires and sow terror. King Stephen is even considered their inventor, but perhaps unfairly, since he himself sarcastically replied to the Tsar that he was clearly unfamiliar with modern technology if he was shocked by the use of artillery grenades, already widespread in civilized countries. Russian tradition does not recognize the infantry as the "queen of weapons." For her, the Tsar's Field is artillery. It seems that respect for the art of gunsmithing has increased in Moscow since the wars with Stephen I.

"...will crush the Turks in the future – Moldavia will become an ordinary Polish voivodeship. If the peace with the sultan holds, Mogila will rule like the previous hospodars, but under the king's authority."

The only moment of unification of the present-day Romanian lands occurred in 1599. This was achieved by Mihai Viteazul (Michael the Brave), and his rule over Moldavia, Transylvania, and Wallachia lasted about a year.

In the 15th century, Poland had various relations with these territories, including alliances and conflicts, particularly with Moldavia. During this period, Moldavia was a vassal of the Crown of the Kingdom of Poland, but these relations were marked by periodic tensions and rivalries for influence in the region, particularly in the context of territorial disputes and political ambitions.

"In the 17th century, equality among the nobility became simply a fiction, a slogan. People like Khmelnytsky, leaders of a largely unheralded crowd, could count on one of two things – a miracle or a revolt.

"The Commonwealth might have been able to more or less resolve the Ukrainian question with decisions from Kraków and Warsaw if the government and parliament had been composed entirely of rationalists. Of the Modrzewskis, interspersed with the Rejs, for example. At the end of the 16th century, the highest authorities, harnessed in the service of ideology, dared to commit an act that can only be described as madness. They imposed a church union. In a single stroke, they abolished the Orthodox hierarchy throughout the Commonwealth. Some time earlier, Boris Godunov had bestowed upon the ecclesiastical head of Moscow the previously unheard-of dignity of patriarch."

The Union of Brest, which united the Orthodox Church with the Roman Catholic Church, led to the creation of the Uniate (Greek Catholic) Church. The followers of this Church retained the Byzantine liturgical rite but recognized the authority of the Pope and adopted some Catholic dogmas.

Some Orthodox clergy and believers recognized the Pope as the head of the Church and adopted Catholic dogmas, while retaining the Byzantine liturgical rite.

The result of the ecclesiastical union in Poland in the 16th century, specifically the Union of Brest concluded in 1596, was the creation of the Uniate (Greek Catholic) Church. The Uniates, while retaining their own rite, Julian calendar, and church organization, recognized the authority of the The Pope and the dogmas of the Catholic Church. This union had profound consequences for the Polish-Lithuanian Commonwealth, leading to religious divisions and national tensions.

The decisions of Warsaw and Kraków, as the capitals of Poland and Lithuania at the time, had a significant impact on the situation in these lands.

This means that the Unification of the Church meant that, just as in Ukraine, the Orthodox Church should have its superior in the Pope, in the Vatican.

"Born near Kremenets and baptized in the Catholic Church, Princes George and Christopher left their patrimony in both body and spirit. The spell of Ukraine, which had bound their fathers, no longer had access to them. He was frightened away by the magogy, an even more powerful force." The Polish Crown, with all the riches of its culture, was only a bridge for both young gentlemen, who had become so familiar with the West and so saturated with it that they later looked with disdain on the Vistula Brotherhood. At that generation that remembered or even knew Jan Kochanowski! Both Zbaraskis in France had developed a dislike for the Jesuits, and later, alienated by the intriguing talent of Father Pakosz, so they fought against Piotr Skarga's companions. But I hear his speeches. What could have enticed them to the Orthodox world, where sermons were just beginning to be preached in churches? Previously, parishioners were constantly read the same instructions from notes, "so that the people would not ponder the mystery of faith, but blindly believe."

"Princes Jerzy and Krzysztof therefore left Ukraine to build a luxurious tenement house on the corner of the Main Square and Bracka Street in Krakow (today designated number 20), and to build Renaissance palaces in Solec, Pilica, and Końskowola, surrounded by gardens designed in the Italian style."

"Migration currents flowed through the Polish-Lithuanian Commonwealth in conflicting directions. The Ukrainian magnate moved westward, the Polish peasant eastward. The latter was quite massive, the former elitist, but universal. The highest level of Ruthenia was almost completely wiped clean."

"Kircholm made the Polish-Lithuanian Commonwealth so famous that even England began to become somewhat concerned about the growing power of a state whose soldiers could perform miracles."

"The Nieśwież line of the Radziwiłłs" refers to the Radziwiłł family, and the border refers to their main settlement in Nieśwież (today's Niasvizh in Belarus), where their main family center is located. There was no place for the Radziwiłłs, where they built a castle and other structures associated with their power and influence. This line, with Janusz Radziwiłł at its head, was a consequential punishment in the history of the Polish-Lithuanian Commonwealth, especially during the war with Sweden.

The Radziwiłł family coat of arms, established based on the Grodno structure of August 16, 1586, concluded by the sons of Mikołaj Radziwiłł the Black. Approved by the Sejm in 1589.

Mikołaj Radziwiłł the Black was known primarily for expanding the Radziwiłł family and promoting Calvinism in Lithuania and the Crown. He also served as Grand Marshal of Lithuania, Grand Chancellor of Lithuania, and Voivode of Vilnius, participating in the war with Muscovy and the Livonian War. He was also involved in the conflict with the Reformation.

Mikołaj Radziwiłł the Black was a key figure in promoting the Reformation in the Polish-Lithuanian Commonwealth, particularly in Lithuania. He converted to Protestantism, then Lutheranism, and then Calvinism, becoming one of the main patrons of the Reformation movement. He financed the printing of the Brest Bible, supported the activities of Reformation activists, and combated Catholicism and Orthodoxy in his territories.

The short version for the Brest Bible, published in 1563, is B.. In the context of the New Testament of this Bible, initiated by a researcher of the B.K. abbreviation. "Brest Bible" is the first edition of the entire Bible into Polish from the published languages (Hebrew and Greek), published in 1563 in Brest-Litovsk. He participated in the initiatives of Mikołaj Radziwiłł the Black, and this translation provided Polish for the Protestants.


Janusz Radziwiłł signed the Peace of Kiejdany in 1655, which was essentially a kind of agreement with Sweden during the Swedish Deluge. As a result of this agreement, Janusz Radziwiłł severed Lithuania's union with the Crown and placed the Grand Duchy of Lithuania under Swedish protectorate.
---
"He acquired the famous book by Jan Botero, Relazioni universali (Relations to Universals), a translation of almost all European languages, costing almost all rubles. Now that he had time, Father Paweł set to work and, having returned to Poland with the completed translation, had it printed in Krakow. It seems that the only real profits the Polish-Lithuanian Commonwealth made from Łżedymitr's ventures were literary. In addition to the aforementioned translation, they left us with a number of fascinating memoirs and the poetry of Sebastian Petrycy."

"It is worth quoting the words of the French historian, Pierre Lafue, written quite recently: The Peace of Westphalia of 1648 created [in Germany] more than two thousand enclaves, republics, bishoprics, duchies, margraviates, and counties, which constituted a complex so complex that it was called the geographers' Stations of the Cross. Cardinal Mazarini spent the incredible sum of three hundred million livres on corrupting Germany, on maintaining a galaxy of old-fashioned courts and manors, and on causing chaos in his neighbor's country."

Władysław Czapliński writes: "For eight days, the seat of the Teutonic Knights, once founded under the patronage of the Slavic ruler, Ottokar Mons Regia, became the capital of Poland. The old Gothic chambers of the Teutonic Knights, and the newer ones dating back to the times of Zagmunt I, which had Renaissance chambers, resounded with the Polish language and became the seat of the majesty of the Polish-Lithuanian Commonwealth. Here, on the Pregoła River, within the walls of the mighty castle towering over the city, further decisions concerning the fate of the Commonwealth and its membrum – the Duchy of Prussia – were to be made."

In 1635, the Truce of Sztumska Wieś itself, mentioned in the context, restored the Hohenzollerns' control over Ducal Prussia after earlier conflicts. Earlier, as a result of the Thirteen Years' War, Gdańsk Pomerania and Warmia had come under Polish rule as Royal Prussia.

"If fate had to bestow upon us Władysław IV, it did so too late. A ruler of this caliber would never have allowed religious issues to become hopelessly muddied in a multi-denominational federation. Theological disputes bored his thoroughly political mind. The king understood the need to reach some kind of life agreement, but what good was that? Upon ascending the throne, he found far too many facts accomplished under the patronage and blessing of his deceased father."

"The people of the 17th century largely equated religious feeling with nationality; they did not consider a government that harmed their faith to be their homeland. To devout Catholics, the emperor's interests seemed paramount, and no one accused them of treason, and still does. Hetman Stanisław Koniecpolski was aware of the country's military weakness, knew about our men enlisting in the "imperial" service, and consented to it. He was certainly not a traitor. Krzysztof Radziwill is entitled to the same scale of assessment."

I love how this book presents a history so rarely seen in literature, especially when emerging from crises.

[Bartłomiej Falkowski · Rating 5 out of 5]

Trafiłem na tę książkę przypadkowo. Dopiero po pewnym czasie uświadomiłem sobie jak duża ona jest. Co gorsze, zorientowałem się też, że to tylko pierwsza część całej trylogii - raczej nie potrafię "nie doczytać" całości więc wiedziałem, że wpadłem w to na dłużej. Dodatkowo, data wydania (1967) mogła sugerować wpływ cenzury komunistycznej na sposób przedstawienia historii. Nasza relacja nie zaczęła się więc idealnie :)

Książka jest niesamowita na wielu płaszczyznach:
- Sposób obrazowania wydarzeń historycznych jest na tyle barwny, że miałem wrażenie jakby to było powieść fantasy, a nie książka popularnonaukowa na temat historii Polski. Elekcje, wygaśnięcia dynastii, spiski, zdrady, romanse, wojny, podboje, mieszanka wielu kultur - praktycznie cała Europa.
- Mocno doceniam częste refleksje autora i próbę przedstawienia alternatywnych ścieżek historii. Bardzo lubię twórców posiadających dużą pewność siebie - osoby, które nie boją się wyrażać opinii. Co więcej, poglądy autora są bardzo intersujące i pewien sposób niepasujące do standardowego postrzegania opisywanych czasów. Zdecydowanie więcej wagi przypisywane jest ważnym jednostkom i przypadkowym zdarzeniom niż pewnym wzorcom czy stereotypom. Zamiast zrzucać całkowicie odpowiedzialność za upadek Rzeczpospolitej na szlachtę widzimy jak poszczególni władcy mogli podjąć inne decyzje w konkretnych momentach czasu. Duma, "zabobonizm" i religijny fanatyzm zawsze kończył się źle.
- Przedstawienie średniowiecznej Polski jako unikalny na tamten czas przykład tolerancji kulturowo-religijnej. Gdy we Francji odbywała się masakra w noc św. Bartłomieja, w Polsce panowała akceptacja wszystkich wyznań i kultur. Bardzo podobało mi się również pokazanie wpływu takiego podejścia na pojmowanie patriotyzmu. Nasuwa się wiele refleksji gdy porównamy to z XX-wieczną czy obecną definicją tego słowa.
- Życiorys autora. Moje obawy co do "wykrzywienia" historii w jedną stronę zupełnie nie sprawdziły się. Wręcz przeciwnie, czytając zastanawiałem się w jaki sposób taka publikacja mogła zostać zaakceptowana. Okazuje się, że nie było to proste i autor przeżywał wiele trudnych chwil i był prześladowany (jego żona była agentką SB i pisała codzienne raporty na temat swego męża...). W trakcie wojny światowej służył w AK, co nadaje całej powieści jeszcze większy wyraz.

[Wojtek Babisz · Rating 5 out of 5]

Oddly enough this is the first book from this Author.
Ive had heard about Him a long time ago; why wanst I reading his books earlier?
This is so well written
The plot of the book is Story of Commonwealth of Poland and Lithuania
History of this period is turbulent and full of fullbodied cahracters.
Nonetheless one might think it still can be told in mundane manner.
This is NOT the case with Jasienica’s work: the book is extremely well written, suspensed, poignant and precise and at the same time being just astonishingly interesting.
If I started his books some 25 years ago I would surely be a Historian of My great Polish History.
If not as a career choice the surely a choice of my heart.
Worth reading a lot

[Wojtek Konieczny · Rating 4 out of 5]

(Audiobook), 7.5/10
Lektor - 5/6

[Stella Hansen · Rating 3 out of 5]

3.5

[Adrian Kowalczewski · Rating 4 out of 5]

Smutne jest słuchać o tym jak niewiele trzeba było, żeby uniknąć katastrofy :(

[Anna · Rating 4 out of 5]

Pozycja obowiązkowa dla osób zafascynowanych okresem historii Polski obejmującym ponad 200 lat (od lat 70.-tych XVI w. prawie do końca XVIII w.). Świetna.

[Anna · Rating 4 out of 5]

Good book on history without boredom - not a school book for history.