What do you think?
Rate this book
Bata, Bata... Pa'no Ka Ginawa?
BATA, BATA . . . PA’NO KA GINAWA?
“Here is a woman who has done what other Filipino women can only ponder upon—to be uncompromisingly free.”
—Chito S. Roño, direktor ng salin sa pelikula ng Bata, Bata . . . Pa’no Ka Ginawa?
Dalawa ang anak ni Lea Bustamante—dalawa rin ang ama nila. Hindi sana ito problema para kay Lea, kung hindi lang ito pilit pinoproblema ng ibang tao: ng nagkakaselosang mga ama, ng naeeskandalong prinsipal at mga magulang sa paaralan, at ng iba pang mga taong wala namang kinalaman sa pagpapalaki ng mga anak niya.
Mahirap maging ina. Lalong mahirap kung ang mismong mundong kinagagalawan mo’y dinidiktahan ka kung paano ka dapat maging ina. Sa nobelang ito hinahamon ni Bautista ang papel ng lipunan sa pagpapalaki ng kabataan. Pinatototohanan nito na ang anak ay hindi lamang anak, ang ina ay ’di lamang ina, kundi sarili nilang tao.
Si LUALHATI BAUTISTA ay nagsimulang magsulat sa edad na disisais. Ang mga unang kuwento niya’y nailathala sa Liwayway at sa mga antolohiya ng maiikling kuwento. Nakamit niya ang unang gantimpala sa Palanca para sa mga nobelang ’Gapô (1980), Dekada ’70 (1983), at Bata, Bata . . . Pa’no Ka Ginawa? (1984), liban pa sa mga Palanca na nakamit niya para sa mga maiikling kuwento.
Nagsusulat din siya sa telebisyon at pelikula. Dumanas na siya ng pagka-ban ng sensor sa dulang Daga Sa Timba ng Tubig na idinerehe ni Lino Brocka. Ang Sakada na pelikulang tumatalakay sa kalagayan ng mga sugar workers at pinagtulungan nila ng isa pang screenwriter, si Oscar Miranda, ay kinumpiska ng militar sa mga unang taon ng martial law. Gayunman, ang unang solong pelikula niya, ang Bulaklak sa City Jail, ay nagkamit ng karangalang best story at best screenplay sa Metro Manila Film Festival sa taong 1984 at best screenplay sa Film Academy Awards.
Noong 2017, pinarangalan siya ng Gawad Dangal ni Balagtas ng Komisyon sa Wikang Filipino.
“Here is a woman who has done what other Filipino women can only ponder upon—to be uncompromisingly free.”
—Chito S. Roño, direktor ng salin sa pelikula ng Bata, Bata . . . Pa’no Ka Ginawa?
Dalawa ang anak ni Lea Bustamante—dalawa rin ang ama nila. Hindi sana ito problema para kay Lea, kung hindi lang ito pilit pinoproblema ng ibang tao: ng nagkakaselosang mga ama, ng naeeskandalong prinsipal at mga magulang sa paaralan, at ng iba pang mga taong wala namang kinalaman sa pagpapalaki ng mga anak niya.
Mahirap maging ina. Lalong mahirap kung ang mismong mundong kinagagalawan mo’y dinidiktahan ka kung paano ka dapat maging ina. Sa nobelang ito hinahamon ni Bautista ang papel ng lipunan sa pagpapalaki ng kabataan. Pinatototohanan nito na ang anak ay hindi lamang anak, ang ina ay ’di lamang ina, kundi sarili nilang tao.
Si LUALHATI BAUTISTA ay nagsimulang magsulat sa edad na disisais. Ang mga unang kuwento niya’y nailathala sa Liwayway at sa mga antolohiya ng maiikling kuwento. Nakamit niya ang unang gantimpala sa Palanca para sa mga nobelang ’Gapô (1980), Dekada ’70 (1983), at Bata, Bata . . . Pa’no Ka Ginawa? (1984), liban pa sa mga Palanca na nakamit niya para sa mga maiikling kuwento.
Nagsusulat din siya sa telebisyon at pelikula. Dumanas na siya ng pagka-ban ng sensor sa dulang Daga Sa Timba ng Tubig na idinerehe ni Lino Brocka. Ang Sakada na pelikulang tumatalakay sa kalagayan ng mga sugar workers at pinagtulungan nila ng isa pang screenwriter, si Oscar Miranda, ay kinumpiska ng militar sa mga unang taon ng martial law. Gayunman, ang unang solong pelikula niya, ang Bulaklak sa City Jail, ay nagkamit ng karangalang best story at best screenplay sa Metro Manila Film Festival sa taong 1984 at best screenplay sa Film Academy Awards.
Noong 2017, pinarangalan siya ng Gawad Dangal ni Balagtas ng Komisyon sa Wikang Filipino.
210 pages, Paperback
First published January 1, 1983
533 people are currently reading
8001 people want to read
About the author
Lualhati Bautista
33 books647 followersLualhati Bautista was a Filipina writer, novelist, liberal activist and political critic. She was one of the foremost Filipino female novelists in the history of Contemporary Philippine Literature. Her most famous novels include Dekada '70; Bata, Bata, Pa'no Ka Ginawa?; and ‘GAPÔ.
Ratings & Reviews
Friends & Following
Create a free account to discover what your friends think of this book!
Community Reviews
Displaying 1 - 30 of 209 reviews
August 11, 2012
This book is my 158th read book for this year but just the second time that I am giving a 1-star rating. As much as possible, I don't give this rating because there are always somethings to like in a book. Just imagine the hours the writer put in writing the book and prior to its release, he or she must have said a lot of prayers asking God to make readers buy and read it.
But I also have to be honest to myself, right? I think Bautista should still be thankful that I bought and read her book. Anyway, this is my second by her. Last year, I read and liked her 2nd novel, Dekada '70 (3 stars), so this month, August, being the Month of our National Language, I picked up this book hoping that this was as good as Dekada. After all, Dekada won the Palanca (our equivalent of Pulitzer) in 1983 and this book, Bata, Bata won the following year, 1984. So, I said to myself: wow, two years in a row, this book must be really, really good.
But I got disappointed. Reasons:
But I also have to be honest to myself, right? I think Bautista should still be thankful that I bought and read her book. Anyway, this is my second by her. Last year, I read and liked her 2nd novel, Dekada '70 (3 stars), so this month, August, being the Month of our National Language, I picked up this book hoping that this was as good as Dekada. After all, Dekada won the Palanca (our equivalent of Pulitzer) in 1983 and this book, Bata, Bata won the following year, 1984. So, I said to myself: wow, two years in a row, this book must be really, really good.
But I got disappointed. Reasons:
1. Too feminine. I always believe that books, like human beings, have gender. This book is written by a woman only for women. It is too alienating for us men. Lualhati seems to have this itch to rally all women by her campaign slogan It's not a man's world! What you (men) can do, we can do, too! Oh well, who says that this is still a man's world. Hello? Wake up, little Suzie. It's the 21st century and you can already exercise your right of suffrage, both father and mother are now working and they fight when they don't agree, many woman have children without marrying, society no longer look down on them and yes women can do almost all the jobs that we men do and nobody gets surprised anymore. In short, this book is outdated. It's passe.I understand if my GR Filipino friends who are ladies or those who want to be ladies like this book very much but oh please, not for me.
Take note that I did not say feminist. I have no problem with feminist books or anything that defends equal rights for women. I said too-feminine and that made the book extremely alienating.
2. Rehash of Dekada. So many similarities between her 2nd book to this 3rd book. Not only about her outdated slogan but also about the missing child, the protagonist desire to work and her right to think of herself. It was as if I was still listening to Amanda Bartolome (the protagonist in Dekada) instead of Lea Bustamante (the protagonist here in Bata, Bata. Same banana, only the name has changed.
3. Lea is a sex-maniac. Oh, dear Lord. Stay away from Lea Bustamante. She is married. Since she doesn't want to stop working when her husband gets assigned to another place, she calls it quits even if they already have a son. When her husband leaves, she gets herself another man and now they also have a child, a daughter. Then when both of her men have their own new wives, she asks her co-worker to have sex with her and it is for her sexual urge to be satisfied.
I mean, oh dear Lord. In my 48 years of existence on earth, I have not met any woman like Lea Bustamante. She is just out of her mind. Sleeping around like a whore and having children in the process. At the very least, hello, have you not heard of safe sex, Miss Bustamante?
October 18, 2012
"Hindi porke ina na 'ko'y huminto na 'ko sa paglaki. Hindi porke babae 'ko'y maiiwan ako sa labanan. Para sa kaligtasan ng lipunan at kinabukasan ng anak ko, sa digmaan ng mga uri't prinsipyo, sa mapayapa man o madugong pagbabago, magtiwala kayo...sasama ako!"
Mahirap maging isang ina. Aalagaan mo ang iyong anak mula sa iyong sinapupunan hanggang sa marating na niya ang kanyang pangarap. Walang day-off. Walang time-out. Wala ring expiration date. Kung ina ka na ngayon, habambuhay kang ina. Totoo...bali-baliktarin man ang mundo, ina ka pa rin at anak mo pa rin siya. Hindi rin pwedeng materyal lang ang kaya mong ibigay kundi mula sa kaalaman hanggang sa moralidad ay dapay mong suplayan. Kailangan buong pagkatao mo ang ialay mo bilang isang ina.
Hindi porke babae ako ay ganito na ang pananaw ko: na mas matatag ang mga babae dahil mas mabigat ang kanilang dinadala. Sa pagiging ina, pagiging maybahay, pagiging empleyado, pagiging miyembro ng ating lipunan. Kailangan niyang hatiin ang kanyang oras at sarili upang magampanan ang lahat ng tungkulin niya.
Ano nga ba ang katayuan ng babae sa lipunan? Maski ang babae ay may mga pangangailangan rin. Materyal, emosyonal, aminin na natin pero pati sekswal, at ang paglago nito bilang isang tao. Applicable pa rin ba ang linyang "It's a man's world" ?
Dinala ako ni Lualhati Bautista sa panahong hindi ko kinamulatan. Panahon kung saan ang kalayaan ay wala sa mga kamay ng mga Pilipino, ang mga bibig ay tikom, at ang araw-araw ay puno ng walang-kasiguraduhan.
Labis ang tuwa ko dahil nabigyan ako ng pagkakataong mabasa itong akda ni Lualhati Bautista.
June 22, 2010
Makes you proud to be a woman.
August 7, 2020
It is easy—and lazy, to be frank—to think that Bata, Bata... Pa'no Ka Ginawa? is a recycled Dekada '70 (Bautista's earlier novel). I almost did, just because Lea, the main character, is a mother like Amanda was in Dekada.
It was made immediately apparent, however, that Lea is a modern and unconventional woman in (a) the romantic sense (with one husband in marriage and another "in bed"); and (b) the socio-political sense (she is an activist and works in a human rights organization). She is a woman whom society and even readers would not approve of based on their boxed beliefs of how women should act, behave, and live.
To drive home the point, almost everything Lea does is initially repulsive to the reader (thank you, patriarchy and internalized misogyny!). And although there is nothing that Lea did that the other men in the novel did not do, Lea alone is under a microscope not only because she is the protagonist but also because that is how it feels to be a woman in this society.
That even though Lea is a modern woman who comparatively enjoys "more" "freedoms" than the older generation, she is still not spared from the feudal-patriarchal views imposed by her husband, her lover, and even her fellow women. In short, she is not truly free. Women are not truly free, not in 1983 when this book was written and not even today. Not when contemporary society still blames the woman when she is raped or sexually harassed. Not when women in many parts of the world are still trafficked to become brides or sex slaves. Not when women are told to dress one way or another. Not when many women still have lower wages just because of her gender. Not when women's labor is considered cheap, and oftentimes invisible. The list goes on. In Bautista's own words: "Ang buhay pala ay ibang-iba sa mga palabas sa tv." Life truly is different from what we see on tv, i.e., that women are independent now and therefore should not want.
Besides, Bautista's feminist tone should not be the only takeaway from this novel. She touches on workers' rights, the oppression of the poor that kills not one person but the whole family, the corrupt governments that ignite revolutions, and the disillusionment and awakening of the masses as well as the apathetic.
It is easy—and sexist, to be frank—to think that Bata, Bata... Pa'no Ka Ginawa? is "another" feminist book, "another" book about women, or "another" book about mothers. As if our stories are not worth immortalization, or that we are merely given privileges or free passes to tell them. Why shouldn't writers write about women? Or mothers? Because who are you, without yours?
It was made immediately apparent, however, that Lea is a modern and unconventional woman in (a) the romantic sense (with one husband in marriage and another "in bed"); and (b) the socio-political sense (she is an activist and works in a human rights organization). She is a woman whom society and even readers would not approve of based on their boxed beliefs of how women should act, behave, and live.
To drive home the point, almost everything Lea does is initially repulsive to the reader (thank you, patriarchy and internalized misogyny!). And although there is nothing that Lea did that the other men in the novel did not do, Lea alone is under a microscope not only because she is the protagonist but also because that is how it feels to be a woman in this society.
That even though Lea is a modern woman who comparatively enjoys "more" "freedoms" than the older generation, she is still not spared from the feudal-patriarchal views imposed by her husband, her lover, and even her fellow women. In short, she is not truly free. Women are not truly free, not in 1983 when this book was written and not even today. Not when contemporary society still blames the woman when she is raped or sexually harassed. Not when women in many parts of the world are still trafficked to become brides or sex slaves. Not when women are told to dress one way or another. Not when many women still have lower wages just because of her gender. Not when women's labor is considered cheap, and oftentimes invisible. The list goes on. In Bautista's own words: "Ang buhay pala ay ibang-iba sa mga palabas sa tv." Life truly is different from what we see on tv, i.e., that women are independent now and therefore should not want.
Besides, Bautista's feminist tone should not be the only takeaway from this novel. She touches on workers' rights, the oppression of the poor that kills not one person but the whole family, the corrupt governments that ignite revolutions, and the disillusionment and awakening of the masses as well as the apathetic.
It is easy—and sexist, to be frank—to think that Bata, Bata... Pa'no Ka Ginawa? is "another" feminist book, "another" book about women, or "another" book about mothers. As if our stories are not worth immortalization, or that we are merely given privileges or free passes to tell them. Why shouldn't writers write about women? Or mothers? Because who are you, without yours?
June 28, 2015
Makulay at kumplikado ang karakter ni Lea. Bilang isang ina, ang pinakamahalagang paraan ng pagpapakita ng pagmamahal na ibinigay nya sa kanyang mga anak ay ang pagbibigay sa kanila ng kalayaan sa pagpili ng gusto nila at pagpapasiya para sa kanilang sarili. Bilang isang mamamayan, naniniwala siya na importante sa bawat tao na ipaglaban ang karapatan niya sa pamamagitan ng pagbabantay sa gobyerno at pakikisama sa pagsigaw sa kalye at manindigan. Bilang isang babae, hindi niya ikinahiya na may pangangailngan din siya, higit sa lahat ang pangangailangang sexual. May lakas. At meron ding vulnerability.
Sa pagbabasa ko ng nobelang ito, di ko maiwasan, Si Vilma Santos ang naiisip ko kay Lea, Carlo Aquino kay Ojie at Serena Dalrymple kay Maya. Matagal ko nang napanood ang pelikula. Mabuting binasa ko ang nobela. Mas nainitindihan ko ang istorya.
Humahanga ako kay Ms. Lualhati Bautista. Nakagawa siya ng isang matalino at makabuluhang istorya. Nakakatawa. Nakakaiyak. Kung hindi lalawakan ng lalake ang kanyang isip sa pagbabasa nito maaring ma-offend siya. Hindi ko man tinatanggap nang buo kung ano mang paniniwala ang inalalahad sa aklat na ito, masasabi ko na tapat at walang halong pagkukunwari ang awtor sa pagsasabi ng kanyang pananaw.
Binibigyan ko ang nobelang ito ng 5 stars.
Sa pagbabasa ko ng nobelang ito, di ko maiwasan, Si Vilma Santos ang naiisip ko kay Lea, Carlo Aquino kay Ojie at Serena Dalrymple kay Maya. Matagal ko nang napanood ang pelikula. Mabuting binasa ko ang nobela. Mas nainitindihan ko ang istorya.
Humahanga ako kay Ms. Lualhati Bautista. Nakagawa siya ng isang matalino at makabuluhang istorya. Nakakatawa. Nakakaiyak. Kung hindi lalawakan ng lalake ang kanyang isip sa pagbabasa nito maaring ma-offend siya. Hindi ko man tinatanggap nang buo kung ano mang paniniwala ang inalalahad sa aklat na ito, masasabi ko na tapat at walang halong pagkukunwari ang awtor sa pagsasabi ng kanyang pananaw.
Binibigyan ko ang nobelang ito ng 5 stars.
August 13, 2020
"Talagang mahal na ang lahat, wala nang mura kundi buhay ng Pilipino." -Page 151
This is the first book that I've read written in Tagalog (that I actually finished because let’s be real, I never finished reading Ibong Adarna, Noli Me Tangere, and other books required for class) because it's Buwan ng Wika (or Language Month).
It was definitely a change of pace from my usual books and genres, but I do not regret reading it. This was written during the Marcos Regime and it highlighted the wrongdoings and injustices that people faced during this time. For me, it meshed awkwardly with the main character's life, but nonetheless it gave me a portrait of how it was like during this time.
The main character Lea Bustamante is also not your typical heroine or dare I say, woman. She basically said, Screw gender roles! No man or woman can dictate my choices in life. She is the very epitome of a strong independent woman (who occasionally needs a man lol). Although there were a lot of cheating themes in this book, I liked the fact that Lea is portrayed as "horny". It's because we always see men rotating over different girls and no one bats an eye but if a girl is seen with many guys, she’s instantly shunned and disliked. I really liked how Lea did not give a shit to what other people said about to her.
My only complaint about this story is that it was bitin or ended too quickly. I would have loved to see more of Lea's journey and acceptance of the fact that she should stop looking for happiness in men.
Anyway, this is my first book from Lualhati Bautista and I'm excited to read more! <3
This is the first book that I've read written in Tagalog (that I actually finished because let’s be real, I never finished reading Ibong Adarna, Noli Me Tangere, and other books required for class) because it's Buwan ng Wika (or Language Month).
It was definitely a change of pace from my usual books and genres, but I do not regret reading it. This was written during the Marcos Regime and it highlighted the wrongdoings and injustices that people faced during this time. For me, it meshed awkwardly with the main character's life, but nonetheless it gave me a portrait of how it was like during this time.
The main character Lea Bustamante is also not your typical heroine or dare I say, woman. She basically said, Screw gender roles! No man or woman can dictate my choices in life. She is the very epitome of a strong independent woman (who occasionally needs a man lol). Although there were a lot of cheating themes in this book, I liked the fact that Lea is portrayed as "horny". It's because we always see men rotating over different girls and no one bats an eye but if a girl is seen with many guys, she’s instantly shunned and disliked. I really liked how Lea did not give a shit to what other people said about to her.
My only complaint about this story is that it was bitin or ended too quickly. I would have loved to see more of Lea's journey and acceptance of the fact that she should stop looking for happiness in men.
Anyway, this is my first book from Lualhati Bautista and I'm excited to read more! <3
January 1, 2020
Gustong-gusto ko ang tono ng librong 'to, isama pa ang lahat ng karakter na talagang kinagiliwan ko mula sa umpisa pa lang.
Lea Bustamante is one strong woman. She is flawed and very realistic. I love how well-spoken and straight forward she is. Binasag niya ang "standards" na sinet para sa katangian ng isang Pilipina. Maya is sooo cute and manang-mana sa nanay niya.
Overall, sobrang realistic ang librong ito. Para akong nanonood ng buhay ng isang tunay na pamilya at hindi ng buhay na pinulido ng isang pelikula. What a great way to start my 2020 reading journey!
Ps. Ang sakit nung page 186. 💔
Lea Bustamante is one strong woman. She is flawed and very realistic. I love how well-spoken and straight forward she is. Binasag niya ang "standards" na sinet para sa katangian ng isang Pilipina. Maya is sooo cute and manang-mana sa nanay niya.
Overall, sobrang realistic ang librong ito. Para akong nanonood ng buhay ng isang tunay na pamilya at hindi ng buhay na pinulido ng isang pelikula. What a great way to start my 2020 reading journey!
Ps. Ang sakit nung page 186. 💔
June 27, 2013
Posted in My Book Musings.
It's been a very long time since I last wrote a review. It's not for lack of reading, oh no. I've been reading a lot. But not everything I've read has inspired me to write a review, to praise them or to express my disappointment.
Then I picked up one of the books in my TBR, Bata, Bata...Pa'no Ka Ginawa?, last June 12 since it's Philippines' Independence Day, and I cannot help but write about it. I feel like I should. This is a deviation from my usual light fiction because this is actually pretty heavy stuff, a mixture of fiction and non-fiction, and very realistic. And this is also not a book that I would recommend to read by everyone who can read in Filipino, especially by Filipinos. But only if you're old enough to know that life isn't black and white.
The literal translation of the book's title is Child, Child...How Were You Made? While this may extract snickers from the young, or eye-rolling from the old, the title's meaning actually goes deeper than that. It's more about how was the child made into a mature person? What were the experiences of the child that led him to grow up into a mature person?
The book is written mainly in Filipino, with a mixture of English words and sentences. This mixture of the two languages is what we Filipinos call Taglish. It's a common occurrence in the country, and if you know a Filipina or two, or have heard them speak, then you would know what I mean! I am writing my review in English because I have a lot of international readers, and the Filipinos I know who read my blog are also conversant in the language. Also because I want to invite the non-Filipinos to pick up the book and read if you can. I believe it is included in Firefly and translated into Finnish and English.
The book is centered around the life, and growth, of the main character Lea Bustamante/de Lara/Gascon, a mother of two to Roberto 'Ojie' de Lara and Natalia 'Maya' Gascon. The story is about her trials being a mother of two, with her husband estranged from her; her trials having a second "husband" (live-in), with people talking about her and questioning her very young children about it; and her having to deal with her second husband Ding's mother. It talks about the choices she made as a mother, to make sure her children will grow up healthy and sure about themselves, that they know the truth about their parentage. Bata, Bata...Pa'no Ka Ginawa is also about the choices she made as a woman at a time when being a woman living with someone not her husband, and having a child with him, was still considered scandalous. It was about Lea making sure to continue to live her life for herself, to pursue her dreams and not lose who she is just because she was married, despite the various men in her life trying to control her.
This took place in the very messy Martial Law era in the Philippines, when we were under an oppressive regime and a lot of people who are outspoken against the Marcos government were found dead or declared missing.
Lea was a very outspoken and honest woman. She was honest to herself about her needs a woman, both sexual and emotionally. She was also honest to her children that she loves both their fathers, and she was honest about her marital condition to other people. She was even requested to transfer one of her children because it was considered scandalous that her children had different surnames. She stood up for herself and for her children's right to stay in that school. She was also part of the Martial Law movement, part of the human rights group that put up posters, attended symposiums, all to deplore and defend the human rights of the Filipinos in the 1980s.
Her life was pretty peaceful, until one day her estranged husband Raffy de Lara comes back to Manila, and contacts her because he wants to see their son Ojie. This creates mixed feelings in Lea because feelings she thought long-gone rose to the surface. This interfered with her relationship with Ding, who was insecure and afraid that she was going to cheat on him with Raffy. This also affected her son Ojie, who was torn between going with his father Raffy to the U.S. or to stay with Lea.
As her relationship with Ding slowly deteriorated, she started to become attracted to her married co-worker Johnny, and they ended up having a one-night stand. The next day, Johnny was captured for his protests against the government and he was never seen again.
Both Raffy and Ding wanted Lea to quit working for the human rights group because they keep saying that the children need her, that she should just be a stay-at-home mom. Her children never asked that of her as she always made sure that she was there for them when they needed her and she always tried to make them happy. She even bought them a bike, which Ding rebuked her for saying that it was unsafe. Lea responded that they cannot forever prevent them from doing normal activities.
Bata, Bata...Pa'no Ka Ginawa was very refreshing for me, because while it involved romance and sex, the depiction of Lea was not some lovesick woman who cannot go on without a man. Even with all her heartbreaks and disappointment, she stayed strong and was even optimistic about finding someone new again. Instead of getting browbeaten by the expectations of society and the controlling behavior of the men in her life, she stood up for her right as a woman, without compromising her role as a mother.
The characters in the story are very realistic. We have Raffy, a man who makes his own choices and does what he wants even if he has to leave his family; we have Ding, the more repressive kind who thinks women should stay at home and is a momma's boy; Ojie, a growing young man torn between wanting a father and yet knowing his mother is doing what's best for him; and Maya, a young preschool who knows more about real life than her peers do at that age. We have characters who have lost hope (such as the mother who committed suicide), men who think that just because a woman had sex with different men means she's "easy", people in position who try to do what she thinks is right, and in the end understands that Lea is so much more than her sexual history.
Lualhati Bautista has long been one of my favorite authors, since I read Gapo and Bulaklak sa City Jail because she always writes about the nitty-gritty of everyday life in the Philippines. Bata, Bata...Pa'no Ka Ginawa also aroused more curiosity in me about the Martial Law era because it was before I was born, but my father was quite active that time. My parents would sometimes tell us stories about it but I was never really interested, until I read in here that their fight was about the oppression and human rights violations at that time. I am so glad that they fought and that we are free (somewhat) from the ex-president's rule.
Bata, Bata...Pa'no Ka Ginawa made me smile and laugh while reading it, but at the end, I was actually sad because it dawned on me that no one writes like this anymore. Books nowadays are always light and fluffy, or too sexualized. This book also reminded me why Lualhati Bautista is one of my favorite authors.
I honestly don't think this should be forced to be read by high school students, or even in school. Maybe this could be recommended in college, but it's not a book that people who are not yet exposed to such realities would enjoy or understand. I think it needs a lot of self-honesty as well on the part of the reader, to be able to sympathize and understand Lea's choices.
I hope you enjoyed my review of Bata, Bata...Pa'no Ka Ginawa? and that you're somehow inspired to read it as well.
Paalam! (Bye!)
It's been a very long time since I last wrote a review. It's not for lack of reading, oh no. I've been reading a lot. But not everything I've read has inspired me to write a review, to praise them or to express my disappointment.
Then I picked up one of the books in my TBR, Bata, Bata...Pa'no Ka Ginawa?, last June 12 since it's Philippines' Independence Day, and I cannot help but write about it. I feel like I should. This is a deviation from my usual light fiction because this is actually pretty heavy stuff, a mixture of fiction and non-fiction, and very realistic. And this is also not a book that I would recommend to read by everyone who can read in Filipino, especially by Filipinos. But only if you're old enough to know that life isn't black and white.
The literal translation of the book's title is Child, Child...How Were You Made? While this may extract snickers from the young, or eye-rolling from the old, the title's meaning actually goes deeper than that. It's more about how was the child made into a mature person? What were the experiences of the child that led him to grow up into a mature person?
The book is written mainly in Filipino, with a mixture of English words and sentences. This mixture of the two languages is what we Filipinos call Taglish. It's a common occurrence in the country, and if you know a Filipina or two, or have heard them speak, then you would know what I mean! I am writing my review in English because I have a lot of international readers, and the Filipinos I know who read my blog are also conversant in the language. Also because I want to invite the non-Filipinos to pick up the book and read if you can. I believe it is included in Firefly and translated into Finnish and English.
The book is centered around the life, and growth, of the main character Lea Bustamante/de Lara/Gascon, a mother of two to Roberto 'Ojie' de Lara and Natalia 'Maya' Gascon. The story is about her trials being a mother of two, with her husband estranged from her; her trials having a second "husband" (live-in), with people talking about her and questioning her very young children about it; and her having to deal with her second husband Ding's mother. It talks about the choices she made as a mother, to make sure her children will grow up healthy and sure about themselves, that they know the truth about their parentage. Bata, Bata...Pa'no Ka Ginawa is also about the choices she made as a woman at a time when being a woman living with someone not her husband, and having a child with him, was still considered scandalous. It was about Lea making sure to continue to live her life for herself, to pursue her dreams and not lose who she is just because she was married, despite the various men in her life trying to control her.
This took place in the very messy Martial Law era in the Philippines, when we were under an oppressive regime and a lot of people who are outspoken against the Marcos government were found dead or declared missing.
Lea was a very outspoken and honest woman. She was honest to herself about her needs a woman, both sexual and emotionally. She was also honest to her children that she loves both their fathers, and she was honest about her marital condition to other people. She was even requested to transfer one of her children because it was considered scandalous that her children had different surnames. She stood up for herself and for her children's right to stay in that school. She was also part of the Martial Law movement, part of the human rights group that put up posters, attended symposiums, all to deplore and defend the human rights of the Filipinos in the 1980s.
Her life was pretty peaceful, until one day her estranged husband Raffy de Lara comes back to Manila, and contacts her because he wants to see their son Ojie. This creates mixed feelings in Lea because feelings she thought long-gone rose to the surface. This interfered with her relationship with Ding, who was insecure and afraid that she was going to cheat on him with Raffy. This also affected her son Ojie, who was torn between going with his father Raffy to the U.S. or to stay with Lea.
As her relationship with Ding slowly deteriorated, she started to become attracted to her married co-worker Johnny, and they ended up having a one-night stand. The next day, Johnny was captured for his protests against the government and he was never seen again.
Both Raffy and Ding wanted Lea to quit working for the human rights group because they keep saying that the children need her, that she should just be a stay-at-home mom. Her children never asked that of her as she always made sure that she was there for them when they needed her and she always tried to make them happy. She even bought them a bike, which Ding rebuked her for saying that it was unsafe. Lea responded that they cannot forever prevent them from doing normal activities.
Bata, Bata...Pa'no Ka Ginawa was very refreshing for me, because while it involved romance and sex, the depiction of Lea was not some lovesick woman who cannot go on without a man. Even with all her heartbreaks and disappointment, she stayed strong and was even optimistic about finding someone new again. Instead of getting browbeaten by the expectations of society and the controlling behavior of the men in her life, she stood up for her right as a woman, without compromising her role as a mother.
The characters in the story are very realistic. We have Raffy, a man who makes his own choices and does what he wants even if he has to leave his family; we have Ding, the more repressive kind who thinks women should stay at home and is a momma's boy; Ojie, a growing young man torn between wanting a father and yet knowing his mother is doing what's best for him; and Maya, a young preschool who knows more about real life than her peers do at that age. We have characters who have lost hope (such as the mother who committed suicide), men who think that just because a woman had sex with different men means she's "easy", people in position who try to do what she thinks is right, and in the end understands that Lea is so much more than her sexual history.
Lualhati Bautista has long been one of my favorite authors, since I read Gapo and Bulaklak sa City Jail because she always writes about the nitty-gritty of everyday life in the Philippines. Bata, Bata...Pa'no Ka Ginawa also aroused more curiosity in me about the Martial Law era because it was before I was born, but my father was quite active that time. My parents would sometimes tell us stories about it but I was never really interested, until I read in here that their fight was about the oppression and human rights violations at that time. I am so glad that they fought and that we are free (somewhat) from the ex-president's rule.
Bata, Bata...Pa'no Ka Ginawa made me smile and laugh while reading it, but at the end, I was actually sad because it dawned on me that no one writes like this anymore. Books nowadays are always light and fluffy, or too sexualized. This book also reminded me why Lualhati Bautista is one of my favorite authors.
I honestly don't think this should be forced to be read by high school students, or even in school. Maybe this could be recommended in college, but it's not a book that people who are not yet exposed to such realities would enjoy or understand. I think it needs a lot of self-honesty as well on the part of the reader, to be able to sympathize and understand Lea's choices.
I hope you enjoyed my review of Bata, Bata...Pa'no Ka Ginawa? and that you're somehow inspired to read it as well.
Paalam! (Bye!)
May 5, 2015
[Naalala ko ang librong ito ay binasa ko kasama ang aking kaibigan noong high school.]
Ang papel ng mga kababaihan ngayon ay iba na sa nakagawian. Noon, ang mga babae ay kailangang nasa loob lamang upang gumawa ng mga gawaing bahay, mag-alaga ng bata at pamilya. Ni hindi pwedeng makipagsalitan ng mga kuro at usapan. Hindi rin pantay ang karapatan sa mga kalalakihan at hindi nabibigyan ng tsansang tumayo sa sariling paninindigan.
Ngayon, katulad ng tauhang si Lea, siya ay nagpapakita na ang mga babae ay nakakapagpahayag na ng mga saloobin. Sila rin ay nabibigyan na ng spasyo, lugar at kalayaan na magkaroon ng karapatan at ng totoong papel sa buhay. Nakikita na ring nakikipaglaban para sa kalayaan, karapatan at mga kaisipan; Nakikipaglaban din sa mga abuso, kawalang karapatan ng tao at hindi kapantay o patas na karapatan sa mga kalalakihan.
Ang nobelang ito ay nagpapakita ng relasyon ng bawat tao sa isang pamilya at sa lipunan. Napakaraming karakter ang ginampanan ni Lea sa nobelang ito: isang ina, asawa, mamamayan at isang babae. Marami siyang napatunayan tungkol sa pagiging babae tulad ng hindi porket babae ka’y wala ka nang boses sa lipunan. Sa panahon ngayo’y marami nang nagagawa ang mga kababaihan. Ngunit tulad ng mga babae mula pa noong unang panahon, ang kanilang kahinaan ay hindi nagbabago, ang kanilang asawa at anak. Ang matigas na puso ng mga babae ay hindi maaaring hindi mapalambot ng dalawang taong itong pinakamahalaga para sa kanila. Dito umiikot ang kanilang mga buhay at inilalaan ang buong pagkato. Iyan si Lea na mayroong sariling prinsipyo, pananagutan, at mga paang kayang tumayo sa sariliniyang kakayahan.
Ipinapakita rin sa nobela kung paano ang hirap ng pagpapalaki sa mga anak. Hindi ito ganoon kadali lalo pa sa isang magulong sitwasyon tulad ng pamilya ni Lea. Ang mga bata ay mayroong iba’t ibang katanungan na humihiling ng kasagutan. Mahirap sa isang magulang na sabihin ang kasagutan sa mga tanong na ito lalo pa’t kung ito ay maselan sa murang isip ng isang bata. Ngunit gaya ng pagpapalaki ni Lea kina Maya at Ojie ay sa murang edad pa lamang ang mga ito nang ipinaintindi na niya ang kanilang sitwasyon. Ayaw niyang magtampo sapagkat ika nga niya: ang katotohanan ay hindi dapat ikinakahiya. Hinayaan niya ring magkaroon ng karapatan at kalayaan ang kanyang mga anak at itinuring na isa ng mamamayan na hindi dapat pinapakialaman ang buhay sapagkat mayroon na silang sariling isipan.
Ang sitwasyon ni Lea ukol sa kanyang mga asawa ay hindi na alintana sa panahon natin ngayon. Marami na ang taong naghihiwalay at nagkakaroon muli ng asawa at anak sa ating lipunan. Tangggap na ito ng tao at hindi na isang isakandalong sitwayon kung ituring. Ngunit ang mga mata ng tao ay higit na mapanghusga. Kaya’t ang pinakamagandang gawin na lamang ay huwag itong pansinin sapagkat kung ikaw ay magpapadala sa mga pang-iinsulto, ang iyong paglaki at pagtuklas sa mga bagay-bagay sa paligid ay maaaring huminto at hindi ka na umunlad kailanman.
Kailangan nating ipaglaban ang ating karapatan sa lipunan mula sa mga api hanggang sa mga nawalan ng mga karapatan at kalayaan. Kailangang matuo tayong sumigaw at iparating ang boses sa buong sambayanan na ang bawat tao’y pantay-pantay lamang na nagdaraan sa mga pagsubok na ibinibigay ng Diyos at ang bawat isa’y kailangan ng pagmamahal at suporta galing sa mga taong nagmamahal sa kanila.
Ang papel ng mga kababaihan ngayon ay iba na sa nakagawian. Noon, ang mga babae ay kailangang nasa loob lamang upang gumawa ng mga gawaing bahay, mag-alaga ng bata at pamilya. Ni hindi pwedeng makipagsalitan ng mga kuro at usapan. Hindi rin pantay ang karapatan sa mga kalalakihan at hindi nabibigyan ng tsansang tumayo sa sariling paninindigan.
Ngayon, katulad ng tauhang si Lea, siya ay nagpapakita na ang mga babae ay nakakapagpahayag na ng mga saloobin. Sila rin ay nabibigyan na ng spasyo, lugar at kalayaan na magkaroon ng karapatan at ng totoong papel sa buhay. Nakikita na ring nakikipaglaban para sa kalayaan, karapatan at mga kaisipan; Nakikipaglaban din sa mga abuso, kawalang karapatan ng tao at hindi kapantay o patas na karapatan sa mga kalalakihan.
Ang nobelang ito ay nagpapakita ng relasyon ng bawat tao sa isang pamilya at sa lipunan. Napakaraming karakter ang ginampanan ni Lea sa nobelang ito: isang ina, asawa, mamamayan at isang babae. Marami siyang napatunayan tungkol sa pagiging babae tulad ng hindi porket babae ka’y wala ka nang boses sa lipunan. Sa panahon ngayo’y marami nang nagagawa ang mga kababaihan. Ngunit tulad ng mga babae mula pa noong unang panahon, ang kanilang kahinaan ay hindi nagbabago, ang kanilang asawa at anak. Ang matigas na puso ng mga babae ay hindi maaaring hindi mapalambot ng dalawang taong itong pinakamahalaga para sa kanila. Dito umiikot ang kanilang mga buhay at inilalaan ang buong pagkato. Iyan si Lea na mayroong sariling prinsipyo, pananagutan, at mga paang kayang tumayo sa sariliniyang kakayahan.
Ipinapakita rin sa nobela kung paano ang hirap ng pagpapalaki sa mga anak. Hindi ito ganoon kadali lalo pa sa isang magulong sitwasyon tulad ng pamilya ni Lea. Ang mga bata ay mayroong iba’t ibang katanungan na humihiling ng kasagutan. Mahirap sa isang magulang na sabihin ang kasagutan sa mga tanong na ito lalo pa’t kung ito ay maselan sa murang isip ng isang bata. Ngunit gaya ng pagpapalaki ni Lea kina Maya at Ojie ay sa murang edad pa lamang ang mga ito nang ipinaintindi na niya ang kanilang sitwasyon. Ayaw niyang magtampo sapagkat ika nga niya: ang katotohanan ay hindi dapat ikinakahiya. Hinayaan niya ring magkaroon ng karapatan at kalayaan ang kanyang mga anak at itinuring na isa ng mamamayan na hindi dapat pinapakialaman ang buhay sapagkat mayroon na silang sariling isipan.
Ang sitwasyon ni Lea ukol sa kanyang mga asawa ay hindi na alintana sa panahon natin ngayon. Marami na ang taong naghihiwalay at nagkakaroon muli ng asawa at anak sa ating lipunan. Tangggap na ito ng tao at hindi na isang isakandalong sitwayon kung ituring. Ngunit ang mga mata ng tao ay higit na mapanghusga. Kaya’t ang pinakamagandang gawin na lamang ay huwag itong pansinin sapagkat kung ikaw ay magpapadala sa mga pang-iinsulto, ang iyong paglaki at pagtuklas sa mga bagay-bagay sa paligid ay maaaring huminto at hindi ka na umunlad kailanman.
Kailangan nating ipaglaban ang ating karapatan sa lipunan mula sa mga api hanggang sa mga nawalan ng mga karapatan at kalayaan. Kailangang matuo tayong sumigaw at iparating ang boses sa buong sambayanan na ang bawat tao’y pantay-pantay lamang na nagdaraan sa mga pagsubok na ibinibigay ng Diyos at ang bawat isa’y kailangan ng pagmamahal at suporta galing sa mga taong nagmamahal sa kanila.
February 27, 2024
Instead of writing what I liked loved about this classic, I'll just enumerate the list who I strongly recommend this book to.
1. For women. To empower other women.
2. For women. To help them understand what does and doesn't define their worth.
3. For the narrow-headed orthodox. Who needs some truth for a little discomfort.
4. For men. To understand that, whether they're aware of it or not, whether they have trash tendencies or don't, they all profit from male privilege.
5. For Marcos apologists.
6. For the disciples of the god of violence, the misogynist himself, Du30.
7. Seriously, DDS needs to read this.
8. For Filipinos. To rekindle their sympathy for their homeland.
9. For classics-enthusiast.
10. For mothers. And as Ms. Lualhati said herself, "'Wag ka matakot. Babae ka at malakas ka. Ikaw ang tagapag-silang ng tao, pambuhay ng sanggol ang dibdib mo."
1. For women. To empower other women.
2. For women. To help them understand what does and doesn't define their worth.
3. For the narrow-headed orthodox. Who needs some truth for a little discomfort.
4. For men. To understand that, whether they're aware of it or not, whether they have trash tendencies or don't, they all profit from male privilege.
5. For Marcos apologists.
6. For the disciples of the god of violence, the misogynist himself, Du30.
7. Seriously, DDS needs to read this.
8. For Filipinos. To rekindle their sympathy for their homeland.
9. For classics-enthusiast.
10. For mothers. And as Ms. Lualhati said herself, "'Wag ka matakot. Babae ka at malakas ka. Ikaw ang tagapag-silang ng tao, pambuhay ng sanggol ang dibdib mo."
October 27, 2021
4.5
Habang binabasa mo yung libro, makikita mo ang two sides ng pagkatao ni Lea. Una ang kanyang pagiging "flawed". Selfish, pabaya, rude, cheater. Pangalawa ay ang pagiging "woman for others" nya. Inaalala ang mga anak, ang lipunan, mga biktima ng pangaabuso. Kung tutuusin masasabi lang na "flawed" si Lea kung nasa lente ka ng patriyarka. Kumbaga sexist. Pwede nating sabihin na assertive siya, iniisip din ang sarili, at matapang, imbes na "flawed".
Masasabi kong uniquely Pinoy ang nobelang to kasi sobrang Pinoy ng mga galaw, tono at personalidad dito. Yung mga taong nangengealam sa buhay ng iba o yung mga sinusubukang sabihan si Lea kung paano maging mabuting ina, paano magpalaki ng anak, o paano bumuo ng pamilya at paano maging babae. Ang ganda kasi habang binabasa mo ang buhay ni Lea nababasa mo rin yung kalagayan ng Pilipinas nung panahong yon.
Na-gets ko rin yung pag parallel ng pagpapalaki ng anak at ang pagpapatakbo ng lipunan. Palalakihin mo bang mangmang ang anak mo na hindi alam ang katotohanan, na gaya sa lipunan itatago mo rin ba sa mamamayan ang totoong nangyayari? Ano kayang parenting style ang maganda para lumaking mabuti ang anak mo tulad ng kung paano kaya patakbuhin ang isang bansa para umunlad ito? Palalakihin mo ba silang malaya o nakakulong? Very apt sa panahon ng mga Marcos.
Sa totoo lang kaya naman hindi full 5 stars ang binigay kasi hindi talaga likeable yung characters. But it doesn't mean di maganda ang kwento diba?
Habang binabasa mo yung libro, makikita mo ang two sides ng pagkatao ni Lea. Una ang kanyang pagiging "flawed". Selfish, pabaya, rude, cheater. Pangalawa ay ang pagiging "woman for others" nya. Inaalala ang mga anak, ang lipunan, mga biktima ng pangaabuso. Kung tutuusin masasabi lang na "flawed" si Lea kung nasa lente ka ng patriyarka. Kumbaga sexist. Pwede nating sabihin na assertive siya, iniisip din ang sarili, at matapang, imbes na "flawed".
Masasabi kong uniquely Pinoy ang nobelang to kasi sobrang Pinoy ng mga galaw, tono at personalidad dito. Yung mga taong nangengealam sa buhay ng iba o yung mga sinusubukang sabihan si Lea kung paano maging mabuting ina, paano magpalaki ng anak, o paano bumuo ng pamilya at paano maging babae. Ang ganda kasi habang binabasa mo ang buhay ni Lea nababasa mo rin yung kalagayan ng Pilipinas nung panahong yon.
Na-gets ko rin yung pag parallel ng pagpapalaki ng anak at ang pagpapatakbo ng lipunan. Palalakihin mo bang mangmang ang anak mo na hindi alam ang katotohanan, na gaya sa lipunan itatago mo rin ba sa mamamayan ang totoong nangyayari? Ano kayang parenting style ang maganda para lumaking mabuti ang anak mo tulad ng kung paano kaya patakbuhin ang isang bansa para umunlad ito? Palalakihin mo ba silang malaya o nakakulong? Very apt sa panahon ng mga Marcos.
Sa totoo lang kaya naman hindi full 5 stars ang binigay kasi hindi talaga likeable yung characters. But it doesn't mean di maganda ang kwento diba?
March 10, 2022
Kung una mong nabasa ang Gapo at Dekada '70 ni Lualhati Bautista, maiisip mong masyadong seryoso ang mga nobela niya. Pero sa akda niya na ito ay mayroong halong katatawanan at biruan. Pero siyempre hindi mawawala ang pagiging seryoso nito, sa pagtalakay sa mga pangyayari noong panahon ng Martial Law.
Nang malaman ko ang kwento ng buhay ni Lea Bustamante, agad kong naisip si Amanda Bartolome mula sa nobelang Dekada '70. Naisip ko na magkabaliktad ang naging kapalaran ng dalawang karakter na ito. Si Amanda, nakakahon, hindi magawa ang nais niya para sa sarili pero kalauna'y nagawa naman niya ito. Mas pinili ang pamilya at hindi iwan ang asawa ngunit ang kapalit ay hindi niya magawa ang gusto niya. Si Lea naman ay iniwan ng kaniyang asawa at mas pinili ang kaniyang trabaho dahil mahal niya ang ginawa niya. Ika nga ni Lea, lahat tayo may pangangailangan, maski sa ating mga sarili.
Napanood ko na halos ang unang bahagi ng pelikula kaya naging mas suwabe ang daloy ng mga pangyayari sa isip ko. Habang na sa climax na ang kwento, nasabi ko na perpektong perpekto na si Vilma Santos ang naging Lea.
Napansin ko rin na sex maniac nga si Lea. Uhaw sa pag-ibig at atensyon sa lalaki si Lea. Hindi sa nilalait ko siya rito pero halos hindi na niya makontrol ang sarili't maski katrabaho niya'y gusto pa siyang/niyang anuhin. Pero overall, ang kwento'y tiyak na mabibighani ang iyong loob, sa buhay ni Lea Bustamante bilang may dalawang anak sa magkaibang tatay. A must read for all Filipinos.
Nang malaman ko ang kwento ng buhay ni Lea Bustamante, agad kong naisip si Amanda Bartolome mula sa nobelang Dekada '70. Naisip ko na magkabaliktad ang naging kapalaran ng dalawang karakter na ito. Si Amanda, nakakahon, hindi magawa ang nais niya para sa sarili pero kalauna'y nagawa naman niya ito. Mas pinili ang pamilya at hindi iwan ang asawa ngunit ang kapalit ay hindi niya magawa ang gusto niya. Si Lea naman ay iniwan ng kaniyang asawa at mas pinili ang kaniyang trabaho dahil mahal niya ang ginawa niya. Ika nga ni Lea, lahat tayo may pangangailangan, maski sa ating mga sarili.
Napanood ko na halos ang unang bahagi ng pelikula kaya naging mas suwabe ang daloy ng mga pangyayari sa isip ko. Habang na sa climax na ang kwento, nasabi ko na perpektong perpekto na si Vilma Santos ang naging Lea.
Napansin ko rin na sex maniac nga si Lea. Uhaw sa pag-ibig at atensyon sa lalaki si Lea. Hindi sa nilalait ko siya rito pero halos hindi na niya makontrol ang sarili't maski katrabaho niya'y gusto pa siyang/niyang anuhin. Pero overall, ang kwento'y tiyak na mabibighani ang iyong loob, sa buhay ni Lea Bustamante bilang may dalawang anak sa magkaibang tatay. A must read for all Filipinos.
July 16, 2017
One of the best I read this year, this novel is a powerful commentary on motherhood, single-parenthood, marriage, desire, and a woman's role in the turbulent period near the tail-end of the Marcos dictatorship.
The novel offers a sharp rebuke of the double standards of a patriarchal society as well as the limits of the bourgeois individualist illusion of 'free love' which also puts women in a vulnerable position vis-a-vis men.
Like other classic Filipino novels of Lualhati Bautista, this one also shares he same characteristic juxtaposition of mounting personal crisis with the larger background of exploding social contradictions.
'Bata, Bata . . . Pa'no Ka Ginawa?' is a must-read.
The novel offers a sharp rebuke of the double standards of a patriarchal society as well as the limits of the bourgeois individualist illusion of 'free love' which also puts women in a vulnerable position vis-a-vis men.
Like other classic Filipino novels of Lualhati Bautista, this one also shares he same characteristic juxtaposition of mounting personal crisis with the larger background of exploding social contradictions.
'Bata, Bata . . . Pa'no Ka Ginawa?' is a must-read.
February 19, 2012
Yesh, like the others, this is one "high-school-compliance-read-or-else-you-have-zero-final-rating-in-filipino"
Is this an author's psychograph? I was just curious since my professor previously shared that Luwalhati has had that interlude with her bestfriend - making love as friends. And she claims that this is also one of the materials / vehicles to enlighten Pinoys that this is the current society.
But I would recommend this to other teenagers, not because as high-school-compliance but because of the picturesque Slice-of-Life the author shared.
Is this an author's psychograph? I was just curious since my professor previously shared that Luwalhati has had that interlude with her bestfriend - making love as friends. And she claims that this is also one of the materials / vehicles to enlighten Pinoys that this is the current society.
But I would recommend this to other teenagers, not because as high-school-compliance but because of the picturesque Slice-of-Life the author shared.
April 15, 2022
Ang libro na ‘to ay hindi lang para sa mga babae, kundi bukas para sa lahat ng kasariang handang umintindi ng mga nangyayari sa buhay ng isang ina, ng kaniyang mga anak, at ng mga ama nila.
Si Lea Bustamante ay isang ina, asawa, at higit sa lahat, isang babae. Babaeng matapang, may paninindigan, at may pananagutan. Sumisimbolo sa kababaihang minsan nang tahimik lang sa gilid pero ngayo’y natuto nang ipaglaban ang karapatan.
Abante, Babae.
Dahil Babae ka, hindi Babae Lang.
Si Lea Bustamante ay isang ina, asawa, at higit sa lahat, isang babae. Babaeng matapang, may paninindigan, at may pananagutan. Sumisimbolo sa kababaihang minsan nang tahimik lang sa gilid pero ngayo’y natuto nang ipaglaban ang karapatan.
Abante, Babae.
Dahil Babae ka, hindi Babae Lang.
December 21, 2010
Binago nito ang pananaw ko sa mga nobelang Pilipino. Sa totoo lang binasa ko 'to para sa book review project namin sa school. Di ko talaga inexpect na magugustuhan ko to. Makabuluhan at napakalakas ng dating niya sa akin dahil sa Feminismo ang tema ng nobela na 'to.
October 6, 2010
every Filipino should read this great novel!
Read
August 28, 2022ito ang ika-anim na librong nabasa ko mula kay lualhati bautista. bukod kay guia ng 'sixty in the city' at angela ng 'bulaklak ng city jail', dagdag si lea bustamante sa isa sa mga paborito kong tauhang likha ng manunulat. sa totoo lang, para sa 'kin, siya ang may pinaka-distinct na boses sa lahat. gustung-gusto ko siya dahil totoong-totoo siya. taong-tao—nagmamahal, nagsasakripisyo, gumagawa ng mga tangang desisyon, nadarapa, bumabangon. malakas at matapang si lea bilang isang babae, ina, at asawa. kaya hangang-hanga ako sa kanya.
ang 'bata, bata... pa'no ka ginawa?' ay isang mapagmulat na akda tungkol sa isang pamilyang siguro'y hindi tipikal para sa marami—paano, ang ilaw ng tahanan ay may dalawang anak; parehong panganay mula sa magkaibang lalaki. kung napataas ang kilay mo, mas lalong higit na dapat mo itong basahin. sa isang lipunang palaging dinidiktahan at nililimitahan ang isang babae, maraming binasag na nosyon ang akdang ito tulad ng;
a. ang mga babae ay may buhay kaya may sarili ring mga pangarap bukod sa maging isang ina't asawa, at may pagkatao ring kailangang hanapin at buuin
b. ang mga babae ay malakas dahil kaya nilang maging isang mabuting ina sa kabila ng mapanghusgang lipunan
c. ang mga babae ay may sariling utak para magpasya sa kung ano ang tama at mali
b. ang mga babae ay may 'pangangailangan' din
c. higit sa lahat, ang mga babae ay kaya ring magkaroon ng dalawang asawa
bukod kay lea, paborito ko rin ang mga anak niyang sina ojie at maya. tawang-tawa talaga 'ko sa mga banter nila sa tuwing napag-uusapan ang kanya-kanya nilang mga tatay. pero sa kabilang banda, nararamdaman ko rin ang hirap na pinagdaraanan ng magkapatid lalo sa sitwasyon nila. nakakalito nga naman 'yon dahil ang kanilang pamilya'y hindi tulad ng sa mga kalaro nila. sa murang edad pa'y napilitan silang intindihin ang mga bagay na mahirap ipaliwanag.
si lea bilang isang babae, hindi siya natatakot magdesisyon para sa sarili niya. kung ano'ng gusto niya, 'yun ang masusunod. hindi siya natatakot mahusgahan ng mga tao dahil para sa kanya, normal lang ang lahat at wala naman siyang ginagawang mali para ikahiya niya ang sarili niya.
si lea bilang isang asawa, hindi siya papayag na 'babae' lang siya at tagasunod sa patriyarkal na sistema. gusto niya, may sarili siyang pasya at kung hindi iyon ibibigay sa kanya nung lalaki, mas pipiliin niya na lang na makipaghiwalay.
si lea bilang isang tao, marunong siyang maawa sa kapwa niya, bukas ang isip sa panlipunang suliranin, at handang itaya ang sarili para matulungan naman ang iba. may bayag, matibay manindigan, at marunong makibaka.
pero ang pinakapaborito ko ay si lea bilang isang ina, ayaw niyang lumaki ang mga anak niyang walang muwang sa mundo. habang bata'y hinahayaan niya ang mga ito na mututuhang madapa, masugatan, at bumangon sa sarili nilang mga paa. malaki ang respeto ko kay lea bilang isang magulang dahil hinahayaan niyang maging tao ang mga anak niya; taong kayang magdesisyon para sa mga sarili nila.
SPOILER REVIEW:
> grabe 'yung side story ng kuwentong ito tungkol sa isang pamilyang namatayan ng ama—ang natatandaan ko, napatay siya sa kamay ng mga pulis dahil kasali siyang nagwewelga para sa karapatan niya bilang isang manggagawa. sa sumunod na araw, nagpakamatay naman 'yung ina dahil hindi na yata nakayanan 'yung problema. tapos ang siste, iniwan nilang pareho ang walo nilang mga anak—pito na lang pala dahil 'yung isa, namatay rin kalaunan sa sakit. awang-awa talaga 'ko. sobrang naapektuhan ako ro'n dahil tulad nila, may mga magulang din akong manggagawa na noo'y nagtatrabaho sa isang malaking kompanya ng patahian. minsan naitanong ko ang mga naging problema nila noon sa pangungumpanya; mababa raw ang pasahod, kalimita'y oty pa raw. tinanong ko rin sila kung sumali sila sa mga union noon, sabi nila, hindi raw dahil ayaw nilang mawalan ng trabaho. mabuti na lang talaga't nakawala na sila sa ganoong klase ng pamamalakad na halos ginagawa na lang silang mga makinarya ng mga putanginang kapitalistang ito. may sarili ng patahian ngayon ang mga magulang ko. pero sa tuwing nakakabasa ako ng mga ganitong klase ng kuwento, lalo't tungkol sa mga manggagawang nag-i-strike at naninindigan sa picket line, hindi ko maiwasang makita sa kanila ang mga magulang ko dahil minsan, naranasan din nilang maabuso.
> gustung-gusto ko si lea, pero bwisit na bwisit din ako sa kanya, sa totoo lang. okay na sana, e. pero paano ba naman, may isang eksena sa libro, nakipagchukchakan siya kay johnny—katrabaho niya at may asawa ito, a. may asawa! at hindi ito 'yung dalawa niyang naging asawa! iba pa 'to!—dahil lang 'nangangailangan' siya at gusto niyang 'magpa-ano'. sumakit ang bangs ko ro'n. hindi na justifiable 'yon sa pagiging liberal niya bilang babae. ang mali ay mali. 'wag natin gawing tama. 'wag niya ring idadahilan sa 'king, “bakit ang ibang mga lalaki gano'n din naman ang ginagawa, bakit kaming mga babae, bawal?”—babae ka man o lalaki o lgbtqia+ o non-binary ka pa, ang mali ay mali at galit ako sa mga cheater. idagdag pa 'yung nakipagchukchakan din siya sa ex-husband niyang si raffy for the sake of 'closure' dahil baka hindi na ulit sila magkita kasi nga mangingibangbansa na ito—note, may ibang asawa na rin 'tong si raffy, a, may anak na nga sila ni elinor nung nangyari 'to. napailing-iling na lang talaga 'ko. yes, it really makes her human. minsan nagkakamali talaga tayo ng mga desisyon sa buhay. hindi ako nagmamalinis dahil tanga rin ako minsan kung magpasya. pero ang gawin ang mali nang paulit-ulit, kahit alam mong makakasakit ka ng iba, below the belt na 'yon, napaka-selfish na kumbaga. gusto kong may sarili siyang pasya pero hindi naman sana sa ganitong paraan at lalo't hindi sa ganitong dahilan. hindi iyon katanggap-tanggap.
> the audacity of these motherfuckers! yes, you, ding and raffy! ang kakapal ng mukhang mag-request ng mga 'to kung puwedeng kuhanin nila ang mga anak nila kay lea... like wtf, bruh??? the nerve! ni hindi nga kayo naramdaman sa kuwento na naging ama sa mga anak niyo kahit minsan lang. si raffy na pinili ang trabaho niya't nagpunta sa malayong lugar at hindi na nagparamdam, bigla na lang sumilpot isang araw. si ding na kasalukuyan ngang kasama ni lea pero palaging wala sa bahay, 'yun pala nakikipagchukchakan na rin sa iba. ang kakapal ng mga mukha niyo! mas may bayag pa sa inyo sa lea, sa totoo lang. noong wala ang mga 'to, nandyan palagi si lea para sa mga anak niya. mabuti lang na hindi sila naging mapilit at nirespeto pa rin nila si lea. mabuti na lang din talaga't mahusay mag-wrap up ang manunulat. mabuti na lang talaga! satisfy ako sa ending, that's all i can say. kahit ibinigay ni lea ang pagpapasya sa mga anak niya, mabuti na lang talaga't siya ang pinili ng mga 'to. aba, iba naman kasi talaga ang nanay. isa pa, siya 'yung nandyan sa tuwing walang magawang matino ang mga tatay nila. ang lalakas ng loob nitong mga lalaking 'to. nako, kung ibang nanay pa 'yan, 'di talaga papayag. bahalang magkasakitan. mabuti't marunong ding magdala itong si lea. pero alam niyo, naawa rin ako sa kanya lalo noong nalaman niyang nag-asawa na pala ng iba si ding at ikinasal pa tapos huli na niyang nalaman. sa kasunod na mga araw, huling kita na rin nila ni raffy dahil mangingibangbansa na ito. grabe ang dami kong dama ro'n. ang sarap siguro maging kaibigan ni lea—tanga kasi siya kung minsan pero mas lamang ang madalas niyang pagiging totoo.
🌟🌟🌟🌟✨
ang 'bata, bata... pa'no ka ginawa?' ay isang mapagmulat na akda tungkol sa isang pamilyang siguro'y hindi tipikal para sa marami—paano, ang ilaw ng tahanan ay may dalawang anak; parehong panganay mula sa magkaibang lalaki. kung napataas ang kilay mo, mas lalong higit na dapat mo itong basahin. sa isang lipunang palaging dinidiktahan at nililimitahan ang isang babae, maraming binasag na nosyon ang akdang ito tulad ng;
a. ang mga babae ay may buhay kaya may sarili ring mga pangarap bukod sa maging isang ina't asawa, at may pagkatao ring kailangang hanapin at buuin
b. ang mga babae ay malakas dahil kaya nilang maging isang mabuting ina sa kabila ng mapanghusgang lipunan
c. ang mga babae ay may sariling utak para magpasya sa kung ano ang tama at mali
b. ang mga babae ay may 'pangangailangan' din
c. higit sa lahat, ang mga babae ay kaya ring magkaroon ng dalawang asawa
bukod kay lea, paborito ko rin ang mga anak niyang sina ojie at maya. tawang-tawa talaga 'ko sa mga banter nila sa tuwing napag-uusapan ang kanya-kanya nilang mga tatay. pero sa kabilang banda, nararamdaman ko rin ang hirap na pinagdaraanan ng magkapatid lalo sa sitwasyon nila. nakakalito nga naman 'yon dahil ang kanilang pamilya'y hindi tulad ng sa mga kalaro nila. sa murang edad pa'y napilitan silang intindihin ang mga bagay na mahirap ipaliwanag.
si lea bilang isang babae, hindi siya natatakot magdesisyon para sa sarili niya. kung ano'ng gusto niya, 'yun ang masusunod. hindi siya natatakot mahusgahan ng mga tao dahil para sa kanya, normal lang ang lahat at wala naman siyang ginagawang mali para ikahiya niya ang sarili niya.
si lea bilang isang asawa, hindi siya papayag na 'babae' lang siya at tagasunod sa patriyarkal na sistema. gusto niya, may sarili siyang pasya at kung hindi iyon ibibigay sa kanya nung lalaki, mas pipiliin niya na lang na makipaghiwalay.
si lea bilang isang tao, marunong siyang maawa sa kapwa niya, bukas ang isip sa panlipunang suliranin, at handang itaya ang sarili para matulungan naman ang iba. may bayag, matibay manindigan, at marunong makibaka.
pero ang pinakapaborito ko ay si lea bilang isang ina, ayaw niyang lumaki ang mga anak niyang walang muwang sa mundo. habang bata'y hinahayaan niya ang mga ito na mututuhang madapa, masugatan, at bumangon sa sarili nilang mga paa. malaki ang respeto ko kay lea bilang isang magulang dahil hinahayaan niyang maging tao ang mga anak niya; taong kayang magdesisyon para sa mga sarili nila.
SPOILER REVIEW:
> grabe 'yung side story ng kuwentong ito tungkol sa isang pamilyang namatayan ng ama—ang natatandaan ko, napatay siya sa kamay ng mga pulis dahil kasali siyang nagwewelga para sa karapatan niya bilang isang manggagawa. sa sumunod na araw, nagpakamatay naman 'yung ina dahil hindi na yata nakayanan 'yung problema. tapos ang siste, iniwan nilang pareho ang walo nilang mga anak—pito na lang pala dahil 'yung isa, namatay rin kalaunan sa sakit. awang-awa talaga 'ko. sobrang naapektuhan ako ro'n dahil tulad nila, may mga magulang din akong manggagawa na noo'y nagtatrabaho sa isang malaking kompanya ng patahian. minsan naitanong ko ang mga naging problema nila noon sa pangungumpanya; mababa raw ang pasahod, kalimita'y oty pa raw. tinanong ko rin sila kung sumali sila sa mga union noon, sabi nila, hindi raw dahil ayaw nilang mawalan ng trabaho. mabuti na lang talaga't nakawala na sila sa ganoong klase ng pamamalakad na halos ginagawa na lang silang mga makinarya ng mga putanginang kapitalistang ito. may sarili ng patahian ngayon ang mga magulang ko. pero sa tuwing nakakabasa ako ng mga ganitong klase ng kuwento, lalo't tungkol sa mga manggagawang nag-i-strike at naninindigan sa picket line, hindi ko maiwasang makita sa kanila ang mga magulang ko dahil minsan, naranasan din nilang maabuso.
> gustung-gusto ko si lea, pero bwisit na bwisit din ako sa kanya, sa totoo lang. okay na sana, e. pero paano ba naman, may isang eksena sa libro, nakipagchukchakan siya kay johnny—katrabaho niya at may asawa ito, a. may asawa! at hindi ito 'yung dalawa niyang naging asawa! iba pa 'to!—dahil lang 'nangangailangan' siya at gusto niyang 'magpa-ano'. sumakit ang bangs ko ro'n. hindi na justifiable 'yon sa pagiging liberal niya bilang babae. ang mali ay mali. 'wag natin gawing tama. 'wag niya ring idadahilan sa 'king, “bakit ang ibang mga lalaki gano'n din naman ang ginagawa, bakit kaming mga babae, bawal?”—babae ka man o lalaki o lgbtqia+ o non-binary ka pa, ang mali ay mali at galit ako sa mga cheater. idagdag pa 'yung nakipagchukchakan din siya sa ex-husband niyang si raffy for the sake of 'closure' dahil baka hindi na ulit sila magkita kasi nga mangingibangbansa na ito—note, may ibang asawa na rin 'tong si raffy, a, may anak na nga sila ni elinor nung nangyari 'to. napailing-iling na lang talaga 'ko. yes, it really makes her human. minsan nagkakamali talaga tayo ng mga desisyon sa buhay. hindi ako nagmamalinis dahil tanga rin ako minsan kung magpasya. pero ang gawin ang mali nang paulit-ulit, kahit alam mong makakasakit ka ng iba, below the belt na 'yon, napaka-selfish na kumbaga. gusto kong may sarili siyang pasya pero hindi naman sana sa ganitong paraan at lalo't hindi sa ganitong dahilan. hindi iyon katanggap-tanggap.
> the audacity of these motherfuckers! yes, you, ding and raffy! ang kakapal ng mukhang mag-request ng mga 'to kung puwedeng kuhanin nila ang mga anak nila kay lea... like wtf, bruh??? the nerve! ni hindi nga kayo naramdaman sa kuwento na naging ama sa mga anak niyo kahit minsan lang. si raffy na pinili ang trabaho niya't nagpunta sa malayong lugar at hindi na nagparamdam, bigla na lang sumilpot isang araw. si ding na kasalukuyan ngang kasama ni lea pero palaging wala sa bahay, 'yun pala nakikipagchukchakan na rin sa iba. ang kakapal ng mga mukha niyo! mas may bayag pa sa inyo sa lea, sa totoo lang. noong wala ang mga 'to, nandyan palagi si lea para sa mga anak niya. mabuti lang na hindi sila naging mapilit at nirespeto pa rin nila si lea. mabuti na lang din talaga't mahusay mag-wrap up ang manunulat. mabuti na lang talaga! satisfy ako sa ending, that's all i can say. kahit ibinigay ni lea ang pagpapasya sa mga anak niya, mabuti na lang talaga't siya ang pinili ng mga 'to. aba, iba naman kasi talaga ang nanay. isa pa, siya 'yung nandyan sa tuwing walang magawang matino ang mga tatay nila. ang lalakas ng loob nitong mga lalaking 'to. nako, kung ibang nanay pa 'yan, 'di talaga papayag. bahalang magkasakitan. mabuti't marunong ding magdala itong si lea. pero alam niyo, naawa rin ako sa kanya lalo noong nalaman niyang nag-asawa na pala ng iba si ding at ikinasal pa tapos huli na niyang nalaman. sa kasunod na mga araw, huling kita na rin nila ni raffy dahil mangingibangbansa na ito. grabe ang dami kong dama ro'n. ang sarap siguro maging kaibigan ni lea—tanga kasi siya kung minsan pero mas lamang ang madalas niyang pagiging totoo.
🌟🌟🌟🌟✨
This entire review has been hidden because of spoilers.
April 6, 2021
Inilimbag noong 1983, binasa ko (ulit) ngayong 2021.
Una kong nabasa ang Bata, Bata... Pa'no Ka Ginawa? noong 2018, at pinasadahan ko ulit ngayong taon para sa Philmyth Readathon ni Gerald the Bookworm. At isa lang ang masasabi ko:
This book will never not be relevant. Magandang babasahin noon, magandang babasahin pa rin hanggang ngayon.
The fact na may mga nababasag pa rin na fragile male ego dahil sa paninindigan ni Lea Bustamante; the fact na may mga sumusubok siyang hiyain at i-categorize bilang "sex maniac" o "sex-obsessed" ay pagpapatunay lamang na malayo pa rin tayo sa inaasam nating pagkakapantay-pantay.
Hindi ko sinasabing perpekto si Lea, at siya man din ay hindi niya binanggit iyon. Iyon ang kagandahan ng nobela at ng kanyang karakter. Sumasalamin sa totoong buhay, hindi good-feel lang.
Ang daling sisihin ni Lea sa nangyari sa kanya, at sa hirap na dinaranas ng mga anak niya dahil wala silang makakasamang mga tatay. Kagaya ng pagtatanong ni Raffy sa kanya, na kung mahal siya nito, bakit hindi siya sumama sa kanya?
Na para bang na kay Lea lagi ang sisi. Nasa kanya ang bigat ng pagdedesisyon, ang adjustments. At dahil tumaliwas siya sa karaniwang daang tinatahak ng babaeng asawa, nasa kanya ang pagkakasala. Siya ang makasarili. Hindi iniisip ang mga anak.
Pero kabaliktaran nito ang totoo: mahal ni Lea ang mga anak niya. Katulad ng mahal niya ang kanyang sarili at ang kanyang bayan. Sa mga nagawa at naisip niya ay hindi naman maipagkakaila na minahal niya rin ang mga lalaki sa buhay niya.
Ang mismong paglaban ni Lea Bustamante bilang bahagi ng human rights organization ay paraan niya upang ipakita ang pag-ibig niya. Dahil hindi lang para sa sarili niya ang laban na iyon.
Kung tutuusin, hindi lang ang personal na buhay ni Lea ang pinakamalaking conflict na naririto sa akda ni Lualhati Bautista. Nariyan ang kabi-kabilang pagkimkim sa lupain ng mga IPs, pagtapak sa karapatan ng mga laborers na nauwi sa pagwewelga, at unfortunately, sa pagkamatay ng ama't ina at anak.
Sa tingin mo, passé na ba ang akdang ito?
Una kong nabasa ang Bata, Bata... Pa'no Ka Ginawa? noong 2018, at pinasadahan ko ulit ngayong taon para sa Philmyth Readathon ni Gerald the Bookworm. At isa lang ang masasabi ko:
This book will never not be relevant. Magandang babasahin noon, magandang babasahin pa rin hanggang ngayon.
The fact na may mga nababasag pa rin na fragile male ego dahil sa paninindigan ni Lea Bustamante; the fact na may mga sumusubok siyang hiyain at i-categorize bilang "sex maniac" o "sex-obsessed" ay pagpapatunay lamang na malayo pa rin tayo sa inaasam nating pagkakapantay-pantay.
Hindi ko sinasabing perpekto si Lea, at siya man din ay hindi niya binanggit iyon. Iyon ang kagandahan ng nobela at ng kanyang karakter. Sumasalamin sa totoong buhay, hindi good-feel lang.
Ang daling sisihin ni Lea sa nangyari sa kanya, at sa hirap na dinaranas ng mga anak niya dahil wala silang makakasamang mga tatay. Kagaya ng pagtatanong ni Raffy sa kanya, na kung mahal siya nito, bakit hindi siya sumama sa kanya?
Na para bang na kay Lea lagi ang sisi. Nasa kanya ang bigat ng pagdedesisyon, ang adjustments. At dahil tumaliwas siya sa karaniwang daang tinatahak ng babaeng asawa, nasa kanya ang pagkakasala. Siya ang makasarili. Hindi iniisip ang mga anak.
Pero kabaliktaran nito ang totoo: mahal ni Lea ang mga anak niya. Katulad ng mahal niya ang kanyang sarili at ang kanyang bayan. Sa mga nagawa at naisip niya ay hindi naman maipagkakaila na minahal niya rin ang mga lalaki sa buhay niya.
Ang mismong paglaban ni Lea Bustamante bilang bahagi ng human rights organization ay paraan niya upang ipakita ang pag-ibig niya. Dahil hindi lang para sa sarili niya ang laban na iyon.
Kung tutuusin, hindi lang ang personal na buhay ni Lea ang pinakamalaking conflict na naririto sa akda ni Lualhati Bautista. Nariyan ang kabi-kabilang pagkimkim sa lupain ng mga IPs, pagtapak sa karapatan ng mga laborers na nauwi sa pagwewelga, at unfortunately, sa pagkamatay ng ama't ina at anak.
Sa tingin mo, passé na ba ang akdang ito?
April 5, 2021
Nakakatuwa. Nakakaaliw. Nakakainis. Nakakatakot. Nakakagimbal. Halo-halong emosyon ang naranasan ko sa librong ito. Ang kwento ni Lea Bustamante ay hindi lamang kwento ng isang ina, o isang asawa o isang human rights defender. Ang kwento ni Lea ay kwento ng isang babaeng may pinaglalaban, may ganap na katauhan at sumasalungat sa dinidikta ng lipunan.
May mga nagsasabing masyadong nakatutok sa kababaihan ang librong ito. Sana ay alalahanin ang taon kung kailan ito inilathala at isinulat, mga panahong hindi pa pantay ang pagtingin sa lalaki at babae. Kahit pa sa kasalukuyan ay nananatili pa rin ang dikta ng lipunan sa kababaihan. Marapat lang na ang mga lathalaing ito ay basahin, sapagkat nabibigyan buhay nito ang mga naratibo ng kababaihan na hanggang ngayon ay hindi makawala sa marahas na lipunang kinagagalawan nito.
May mga nagsasabing masyadong nakatutok sa kababaihan ang librong ito. Sana ay alalahanin ang taon kung kailan ito inilathala at isinulat, mga panahong hindi pa pantay ang pagtingin sa lalaki at babae. Kahit pa sa kasalukuyan ay nananatili pa rin ang dikta ng lipunan sa kababaihan. Marapat lang na ang mga lathalaing ito ay basahin, sapagkat nabibigyan buhay nito ang mga naratibo ng kababaihan na hanggang ngayon ay hindi makawala sa marahas na lipunang kinagagalawan nito.
March 20, 2020
[INSERT CATRIONA GRAY SCREAMING MEME]
literal ako yang meme na yan pagkabasa ko nung huling kabanata nung libro. overall, napakaganda at napakaempowering ang librong ito. di ko maput into words kung paano pero basahin niyo ren para may karamay aq...
although may viewpoints na pinarating ung libro na siguro sa panahon ngayon ay considered na as “obsolete” kasi di na dapat pinaniniwalaan, magegets mo pa rin naman na mahalaga ang halos lahat ng viewpoints na pinararating ng librong ito.
GRABE. marapat lang basahin ito ninoman. HUHUHUHUHU DI KO MACONTAIN ANG GANDA TALAGA HUHU. walang kwenta itong review na ito at hindi rin ako marunong kasi magreview pero ayon po.. kung nababasa niyo po ito ma’am lualhati bautista... HUHU IDOL KO PO KAYO UWU I LOVE U LITERAL.. ✊😭💓💓💓💓💓💓💓💓💓
literal ako yang meme na yan pagkabasa ko nung huling kabanata nung libro. overall, napakaganda at napakaempowering ang librong ito. di ko maput into words kung paano pero basahin niyo ren para may karamay aq...
although may viewpoints na pinarating ung libro na siguro sa panahon ngayon ay considered na as “obsolete” kasi di na dapat pinaniniwalaan, magegets mo pa rin naman na mahalaga ang halos lahat ng viewpoints na pinararating ng librong ito.
GRABE. marapat lang basahin ito ninoman. HUHUHUHUHU DI KO MACONTAIN ANG GANDA TALAGA HUHU. walang kwenta itong review na ito at hindi rin ako marunong kasi magreview pero ayon po.. kung nababasa niyo po ito ma’am lualhati bautista... HUHU IDOL KO PO KAYO UWU I LOVE U LITERAL.. ✊😭💓💓💓💓💓💓💓💓💓
August 16, 2022
Isa na namang nobela mula kay Ms. Lualhati Bautista kung saan pagkatapos mong basahin ay mapapatulala ka muna para i-absorb ang mga nangyari. Maraming nagsasabi na ang akda na ito ay parang recycled na Dekada ‘70 ngunit kapag inintindi mong mabuti, makikita mo yung pinagkaiba ng dalawang babae at ng kani-kanilang storya. Ang nobelang ito ay magbubukas sa isipan mo hindi lang bilang babae kundi miyembro ng lipunan. Abante Babae!
June 10, 2024
this book should be in our curriculum. I love lea our strong independent girly
May 7, 2012
This story by Lualhati Bautista is set at the 1980's when the 1st People Power Revolution (a.k.a. EDSA I) occurred. It is a story about a woman, a mother, a person, a Filipino.
Its title, Bata, Bata... Pa'no Ka Ginawa? (Child, Child... How were you made?) would seem scandalous depending on the person who views it. But it really does apply to the story. No, not because of the protagonist's (Lea Bustamante) usual sexual urges but because of the open-mindedness that the book wants to propagate. If you try to understand the title in another way, it actually asks how one child is shaped to be a grown-up.
The book wants to proliferate modernism and acceptance of another person's belief or self-fabricated culture. It also illustrates that today, most of the world is no longer a patriarchal society and women already have ability to do their own will.
I have a more lengthy review but I'd like to shorten this one. (Maybe I'll just blog about it soon) So for now, let's just say that this is a book about the society.
I rated it 3 stars which means I liked it; I do not loathe it nor love it.
I truly admire Lea's character because it only shows that the persona that we, the readers, are following is a human. Which means she has flaws on her own and not entirely perfect. To most people, her straightforward answers are deplorable. But that is also part of the things I liked about her character - she acts in her own way. She "follows her own beat", we could say.
The only problem I saw in this novel is the typographical errors like instead of entering a specific letter, the letter beside it in the keyboard is entered instead. And also, the missing punctuations like apostrophes and/or commas.(In my, that is. I just don't know if yours have similar errors.) Although these are too minor to affect the plot as whole, it actually disrupts my reading rate. Usually, I'm not very conscious about these errors in a book, but I don't know why it impedes me here.
The plot is a clean storyline (well, as clean as an adult life can go anyway). It's a good thing that Bautista doesn't linger too much on details for it will only drag the story.
(Really, I'll just post my "more" detailed review)
I recommend this for those who, of course, understands the language. Though there are translated versions, I think it'd be good to read the original copy. Oh, and this had been made into movie in 1998. Watch it if you like, I can't really say if I recommend it since I have seen it. Or maybe I did have a glimpse of it in TV but other than that, no, I haven't seen the movie.
~Ciao!
Its title, Bata, Bata... Pa'no Ka Ginawa? (Child, Child... How were you made?) would seem scandalous depending on the person who views it. But it really does apply to the story. No, not because of the protagonist's (Lea Bustamante) usual sexual urges but because of the open-mindedness that the book wants to propagate. If you try to understand the title in another way, it actually asks how one child is shaped to be a grown-up.
The book wants to proliferate modernism and acceptance of another person's belief or self-fabricated culture. It also illustrates that today, most of the world is no longer a patriarchal society and women already have ability to do their own will.
I have a more lengthy review but I'd like to shorten this one. (Maybe I'll just blog about it soon) So for now, let's just say that this is a book about the society.
I rated it 3 stars which means I liked it; I do not loathe it nor love it.
I truly admire Lea's character because it only shows that the persona that we, the readers, are following is a human. Which means she has flaws on her own and not entirely perfect. To most people, her straightforward answers are deplorable. But that is also part of the things I liked about her character - she acts in her own way. She "follows her own beat", we could say.
The only problem I saw in this novel is the typographical errors like instead of entering a specific letter, the letter beside it in the keyboard is entered instead. And also, the missing punctuations like apostrophes and/or commas.(In my, that is. I just don't know if yours have similar errors.) Although these are too minor to affect the plot as whole, it actually disrupts my reading rate. Usually, I'm not very conscious about these errors in a book, but I don't know why it impedes me here.
The plot is a clean storyline (well, as clean as an adult life can go anyway). It's a good thing that Bautista doesn't linger too much on details for it will only drag the story.
(Really, I'll just post my "more" detailed review)
I recommend this for those who, of course, understands the language. Though there are translated versions, I think it'd be good to read the original copy. Oh, and this had been made into movie in 1998. Watch it if you like, I can't really say if I recommend it since I have seen it. Or maybe I did have a glimpse of it in TV but other than that, no, I haven't seen the movie.
~Ciao!
October 24, 2022
PAGSUSURI NG LIBRO
"Bata, Bata... Pa'no Ka Ginawa?" ni Lualhati Bautista
Ang "Bata, Bata... Pa'no Ka Ginawa?" ay ang ikaapat na nobela ni Lualhati Bautista, unang nailathala noong 1984, nailathala na ang mga Nobelang "'Gapo", "Bulaklak Sa City Jail", at "Dekada '70" noong mga taong 1980, 1981 at 1983, sang-ayunan sa pagbanggit. Ang ukol ng kwento ng nobelang ito ay ang pang araw-araw na kwento ni Lea Bustamante, isang inang may dalawang anak ngunit ang dalawa niyang anak ay mayroong iba't-ibang ama.
Ang nobelang ito ay hindi lamang tagpo ng kwento ni Lea, samakatuwid na rin ang mga istorya at ang papel ng mga babae sa lipunan ng ating bansa.
ANG AKING MGA PANANAW:
Itong Pagsusuri ng libro ay siguro ang unang pagkakataon kong makasulat ng Pagsusuri sa wikang Filipino. Ang gusto kong pa-simula ng pagsusuring ito ay ang pagbibigay-pugay kay Gng. Lualhati sa pagsulat ng isang nobelang napaka-kontrobersyal sa mata ng nakararami dahil ang estigma ukol sa papel ng mga kalalakihan at kababaihan ay isang "taboo" o kabawalan sa ating lipunan dahil nga ba sa masyadong konserbatibo at relihiyosong pananaw sa mga diskurso atbp.
Ang kwento ni Lea Bustamante siguro ay nagkakaugnay rin sa aking kwento bilang isang anak na gusto lamang ibigay ang lahat ng kagalingang pang-eskwelahan o maging isang Honor Student dahil nga ba ito'y ang mithi ng napakaraming bata para ibigay ang karangalan ngunit ako'y nahihirapan kaya sinabi ko sa aking sarili na "Hoy! Huwag mong puwersahin ang sarili mo at gawin mo lang ang kaya mo!", at iyon nga ang nangyari.
Si Lea Bustamante, siguro, ay isa sa pinaka maunawain na mga tauhan sa mga nobelang aking binasa sa dalawang taon Kong malawakang pagbasa sa panitikan etc. Ngunit siya rin ay isang kontrobersyal, ika sa wikang Ingles, "Polarizing", isang karakter na may positibong opinyon ang ibang mambabasa ngunit may mga negatibo ring pagbibitiw ng mga salita.
Ang kanyang mga anak na si Ojie at Maya ay walang kinalaman sa mga maling kilos o pangyayari sa buhay ni Lea ngunit ginusto ni Lea ang buhay na medyo ng komplikado.
Ang pinakapinagaralan ko sa nobelang ito ay huwag manghusga sa maling desisyon ng iba dahil kaya naman ni Lea na magbagong-buhay sapagkat hindi pa naman wakas ang lahat. Kaya rin niya magpatawad sa mga nagkaroon ng pagkakamali sa kanya at ang kanyang dating asawa'y kaya naman siyang patawarin.
Sa huli, aking ginusto ang nobelang ito dahil ito'y napakagandang pagkatha bagkus kailangang basahin ng nakararaming Pilipino para matulungan ng mamukhaan ang mga estigma, hindi lamang sa gawain ng mga lalaki at babae sa lipunan ngunit mga problema at suliraning panlipunan na rin.
"Bata, Bata... Pa'no Ka Ginawa?" ni Lualhati Bautista
Ang "Bata, Bata... Pa'no Ka Ginawa?" ay ang ikaapat na nobela ni Lualhati Bautista, unang nailathala noong 1984, nailathala na ang mga Nobelang "'Gapo", "Bulaklak Sa City Jail", at "Dekada '70" noong mga taong 1980, 1981 at 1983, sang-ayunan sa pagbanggit. Ang ukol ng kwento ng nobelang ito ay ang pang araw-araw na kwento ni Lea Bustamante, isang inang may dalawang anak ngunit ang dalawa niyang anak ay mayroong iba't-ibang ama.
Ang nobelang ito ay hindi lamang tagpo ng kwento ni Lea, samakatuwid na rin ang mga istorya at ang papel ng mga babae sa lipunan ng ating bansa.
ANG AKING MGA PANANAW:
Itong Pagsusuri ng libro ay siguro ang unang pagkakataon kong makasulat ng Pagsusuri sa wikang Filipino. Ang gusto kong pa-simula ng pagsusuring ito ay ang pagbibigay-pugay kay Gng. Lualhati sa pagsulat ng isang nobelang napaka-kontrobersyal sa mata ng nakararami dahil ang estigma ukol sa papel ng mga kalalakihan at kababaihan ay isang "taboo" o kabawalan sa ating lipunan dahil nga ba sa masyadong konserbatibo at relihiyosong pananaw sa mga diskurso atbp.
Ang kwento ni Lea Bustamante siguro ay nagkakaugnay rin sa aking kwento bilang isang anak na gusto lamang ibigay ang lahat ng kagalingang pang-eskwelahan o maging isang Honor Student dahil nga ba ito'y ang mithi ng napakaraming bata para ibigay ang karangalan ngunit ako'y nahihirapan kaya sinabi ko sa aking sarili na "Hoy! Huwag mong puwersahin ang sarili mo at gawin mo lang ang kaya mo!", at iyon nga ang nangyari.
Si Lea Bustamante, siguro, ay isa sa pinaka maunawain na mga tauhan sa mga nobelang aking binasa sa dalawang taon Kong malawakang pagbasa sa panitikan etc. Ngunit siya rin ay isang kontrobersyal, ika sa wikang Ingles, "Polarizing", isang karakter na may positibong opinyon ang ibang mambabasa ngunit may mga negatibo ring pagbibitiw ng mga salita.
Ang kanyang mga anak na si Ojie at Maya ay walang kinalaman sa mga maling kilos o pangyayari sa buhay ni Lea ngunit ginusto ni Lea ang buhay na medyo ng komplikado.
Ang pinakapinagaralan ko sa nobelang ito ay huwag manghusga sa maling desisyon ng iba dahil kaya naman ni Lea na magbagong-buhay sapagkat hindi pa naman wakas ang lahat. Kaya rin niya magpatawad sa mga nagkaroon ng pagkakamali sa kanya at ang kanyang dating asawa'y kaya naman siyang patawarin.
Sa huli, aking ginusto ang nobelang ito dahil ito'y napakagandang pagkatha bagkus kailangang basahin ng nakararaming Pilipino para matulungan ng mamukhaan ang mga estigma, hindi lamang sa gawain ng mga lalaki at babae sa lipunan ngunit mga problema at suliraning panlipunan na rin.
This entire review has been hidden because of spoilers.
March 9, 2011
This was one of the books that our Filipino teacher required us to read. Truth be told, I have never been a fan of Philippine literature. So when I bought it, I wasn't expecting too much.
But lo and behold, when I started reading it I couldn't stop (even my classmates who never read were smitten by the book). "Bata, Bata..." is a novel that will show you the true grit of a single mother, who defies society's conventions (e.g.: having two children [each by a different man], refusing to be a mere housewife,]. The dialogue is witty and sharp. But what I liked most about this book is that it's straight to the point. No frills. Bautista lays out the situation like it is.
Truly a brilliant book.
But lo and behold, when I started reading it I couldn't stop (even my classmates who never read were smitten by the book). "Bata, Bata..." is a novel that will show you the true grit of a single mother, who defies society's conventions (e.g.: having two children [each by a different man], refusing to be a mere housewife,]. The dialogue is witty and sharp. But what I liked most about this book is that it's straight to the point. No frills. Bautista lays out the situation like it is.
Truly a brilliant book.
September 14, 2014
"Tama na sa akin 'yung maligaya ako paminsan-minsan. Para kapag malungkot ako, masasabi ko sa sarili ko: Minsan naman, maligaya rin ako."
Tungkol sa buhay ng isang ina at ng kanyang mga anak at kung paano niya hinarap at nilabanan ang bawat problema na dumarating sa buhay niya, bilang ina at bilang isang babae.
Hindi ko talaga dapat 'to babasahin kung hindi kami ni-require ng Teacher namin nung High School na gawan ito ng book review. So, dahil dun, hindi ako nag-expect masyado. Pero after ko naman siya basahin, nagustuhan ko rin naman. Maganda yung pagkakasulat, Feminismo, at naiparating naman ng may akda yung gusto niyang iparating sa mga mambabasa.
Mabuhay ka Lualhati Bautista!
Tungkol sa buhay ng isang ina at ng kanyang mga anak at kung paano niya hinarap at nilabanan ang bawat problema na dumarating sa buhay niya, bilang ina at bilang isang babae.
Hindi ko talaga dapat 'to babasahin kung hindi kami ni-require ng Teacher namin nung High School na gawan ito ng book review. So, dahil dun, hindi ako nag-expect masyado. Pero after ko naman siya basahin, nagustuhan ko rin naman. Maganda yung pagkakasulat, Feminismo, at naiparating naman ng may akda yung gusto niyang iparating sa mga mambabasa.
Mabuhay ka Lualhati Bautista!
September 25, 2007
i read this when I was in my second year of high school. This novel is more meaningful when I read it again when I was in 2nd year college. It became a masterpiece for a film fest movie. I laughed when Luwalhati Bautista (the author) walked out from that awarding night on Best Filipino movies because she can't withstand the badddd politics inside the Filipino film industry. Go Luwalhati! Go!
I love this book. This is a must read novel for both feminists and for the submissive females in this world.
I love this book. This is a must read novel for both feminists and for the submissive females in this world.
August 23, 2010
(It's actually a 3.5. I could not get myself to give it a 4.)
This book has so many layers for discussion. Bautista is a feminist through and through. Sociological: women and double standards, expectations of the Filipino home in Philippine society. Political: how most Filipinos treated Martial Law. Psychological: the characters are so human. I just enumerated the few obvious ones.
I did not like the book in the beginning. Its humanity is what allowed me to finish it.
This book has so many layers for discussion. Bautista is a feminist through and through. Sociological: women and double standards, expectations of the Filipino home in Philippine society. Political: how most Filipinos treated Martial Law. Psychological: the characters are so human. I just enumerated the few obvious ones.
I did not like the book in the beginning. Its humanity is what allowed me to finish it.
May 3, 2011
If I were born during the Marcos era, this would have been my bible haha. It's so refreshing to read about empowered, open-minded women who don't let society get in the way or define how they live their lives. I was just a little disappointed that the most famous line from the movie- "Akala mo lang wala, pero meron, meron, meron!" wasn't in the book pala. SO I guess props to the movie makers.
Displaying 1 - 30 of 209 reviews