Gece Göğünün Tesellisi: Küllerin Anlattığı

Što pepeo priča #1-3

by Dževad Karahasan, Dilman Muradoğlu (Translator)

Selçuklu İmparatorluğu’nun payitahtı İsfahan’da beklenmedik ve şüpheli bir ölüm gerçekleşir. Ölen, saygın bir adamdır ve Ömer Hayyam’ın dostudur. Büyük bilgin ve şair, ölüm sebebini araştırmaya koyulur, bir yanda da hatıraların ve kederin tefekkürüne dalar. Derken, Selçuklu ülkesinin günü yavaş yavaş kararmaya başlar, tehditler büyür, çöküş ilerler, “savaşlar, kargaşa, hastalık, fakirlik, açlık” kol gezer. “Kütüphanelere ve benzer yerlere ihtiyaç duyulmayan bir zamana” gelinir… Ömer Hayyam, ömrünün son deminde, kendi hayatıyla beraber, Selçuklu’nun parıltısının ve çöküşünün de muhasebesini yapacaktır. Bereketli bir çoğulculukla fanatizm arasındaki çatışmanın muhasebesidir bu aynı zamanda.

Çağdaş Boşnak edebiyatının usta yazarı Cevad Karahasan’ın, kimi eleştirmenlerce Umberto Eco’nun Gülün Adı’na, Amin Maalouf’un Semerkant’ına akraba sayılan kitabı, Selçuklu’nun ve Ömer Hayyam’ın dünyasını rengârenk tablolaştıran bir anlatı…

Genres: Fiction, Iran, Middle East, Historical

552 pages, Paperback

First published July 1, 2015

About the author

Dževad Karahasan rođen u Duvnu, je bosanskohercegovački književnik, dramatičar, esejist, romanopisac.

U rodnom je gradu završio osnovno i gimnazijsko školovanje. Diplomirao je na Filozofskom fakultetu u Sarajevu, studij komparativne književnosti i teatrologije, a u Zagrebu, na Filozofskom fakultetu u Zagrebu, branio je doktorski rad. Dugi niz godina učestvovao je u uređivanju sarajevske revije kao urednik za kulturna pitanja Odjek, te dramaturg u Zeničkom narodnom pozorištu.[2]

Od 1986-93. Karahasan je na mjestu docenta za dramaturgiju i historiju drame na Akademija scenskih umjetnosti u Sarajevu, gdje vrši dužnost dekana. Bio je glavni urednik časopisa za teoriju i kritiku umjetnost Izraz u Sarajevu. Od 1993. nakon odlaska iz Sarajeva zbog rata u BiH, živi u Grazu. 1994-95. godine gostujući je profesor na Univerzitetu u Salzburgu, 2001. u Innsbrucku, a u Berlinu od 2009-10. 1995. godine postaje stipendist DAAD Berlin, a 1995. i 1997. je lektor za bosanski, hrvatski i srpski jezik na Odsjeku za slavistiku Univerziteta u Göttingenu. U akademskoj godini 2007/08. je stipendist naučnog kolegija Wissenschaftskolleg u Berlinu.[2]

Od 1993. radio je kao dramaturg za pozorište ARBOS – Gesellschaft für Musik und Theater. Piše drame, romane, pripovjetke, eseje, historiju i kritiku teatra i učestvuje kao pozorišni reditelj. Njegovi pozorišni komadi igraju se u Austriji (Beč, Krems, Hallein, Eisenstadt, Salzburg, Villach, Klagenfurt), Njemačkoj (Gera, Erfurt, Berlin, Leipzig), Bosni i Hercegovini (Sarajevo), Ukrajini (Odesa), Češkoj (Prag, Hradec Králové, Brno), Kosovu (Priština), Poljskoj (Szczecin), Singapuru (Singapore Arts Festival) i SAD (Washington D.C.). Živio je i radio u Sarajevu i Grazu sa suprugom Draganom Tomašević-Karahasan, gdje je preminuo 19. maja 2023. godine.

Reviews

[Babette Ernst · Rating 5 out of 5]

Ein Roman, der im 11. Jahrhundert im Seldschukenreich, überwiegend im Gebiet des heutigen Iran handelt, also zu einer Zeit und einem Ort, die selten eine Rolle in heutigen Büchern spielen. Zwar sind die Hauptrollen historisch belegte Figuren, allen voran der Mathematiker, Astronom und Dichter Omar Chayyam, der Großwesir Nizam al-Mulk und der junge Hassan i-Sabbah. Das Seldschukenreich befand sich in einer Blütezeit, damals schon in der Aufklärung, die in Europa erst Jahrhunderte später eintreffen sollte. Wissenserwerb, Vernunft und kluges Handeln galten als Garanten für einen funktionierenden Staat. Klugheit und die Fähigkeit, logisch zu denken, boten aber auch einen Vertrauensvorschuss, der sich als Fehler erweisen sollte.

Erzählt wird die Entwicklung des Fundamentalismus und Terrorismus, der Niedergang des Seldschukenreichs, die Wirkung von Angst auf die Gesellschaft und die Auswirkungen von großer Macht auf einen Einzelnen. Daneben spielen viele Aspekte des Zusammenlebens eine Rolle.
Das Buch besteht aus vielen kleinen Episoden, aus Parabeln und Gleichnissen, die in einem manchmal eher sachlichen, manchmal eher anekdoten- oder märchenhaften Stil geschrieben wurden, den ich mit orientalischer Erzähltradition verbinde. Als etwas ganz Besonderes empfand ich die Zeitlosigkeit des Textes. Ähnliche zwischenmenschliche Probleme haben zu allen Zeiten eine Rolle gespielt und viele Erkenntnisse gelten nach wie vor. Manches scheint Bezug zu nehmen auf neuere geschichtliche Ereignisse in Europa, auf Diktaturen oder Kriege, aber diese Bezüge sind subtil, nicht so vordergründig, wie selbstverständlich fügen sie sich in den Text ein.

Für mich ist das Buch ein großes Kunstwerk, in dem Thema, Stil und Botschaft auf einzigartige Weise harmonieren.

[Almir Olovcic · Rating 5 out of 5]

Tesko, na momente filozofski dosta temeljita knjiga, ali vrijedi utrosenog vremena. Autor je uspio docarati vrijeme i zivot jedne presudne vremenske epohe za cijeli svijet. Posebno je upecstljiv odnosa Hajjama i Hasan Sabaha, koji je po meni jedan od najzanimljivijih povijesnih licnosti. Topla preporuka za procitati. Ne samo procitati, nego iscitati sa razumijevanjem.

[Nehirin~ · Rating 4 out of 5]

Tanıdık isimlerle farklı bir dokunuş, farklı bir tat, farklı bir yorum katarak çok akıcı ve keyifli bir hikâyeye imza atmış Bosnalı yazar Cevad Karahasan.
Her ne kadar Ömer Hayyam'ın hayatıyla ilgili çok detaylı bilgiye sahip olmasam da, diğer bazı karakterler oldukça tanıdık.
Keyifle okudum.

[Sabina · Rating 5 out of 5]

Jedan od onih romana koji vas uspješno teleportiraju u neka davna vremena, pa se osjećate kao da hodate ulicama velikih gradova nekadašnjeg Seldžučkog carstva.

[Dženan Mušanović · Rating 5 out of 5]

Svjetski nivo. Vrhunska književnost, klasik. Osvrt uskoro.

[Amina Hujdur · Rating 5 out of 5]

"Onda je napomenuo da svaka vrlina postaje odvratna kada nekom čovjeku ona postane sredstvo da pokaže sebe ili da zadobije pohvalu, nagradu, ugled ili nešto slično. Zaklinjao se da je gori čovjek koji daruje da bi pokazao koliko ima, nego onaj koji zabrinuto sjedi na svom malom posjedu, kao što je gori ljubazan čovjek koji svima laska da bi ga hvalili, od onog koji odbrusi da bi imao svoj mir."

"Bog nas ubija nama samima. Ženskarošu uglavnom glave dođu žene, a pijancu piće, onoga koji voli jesti ubije velika hrana, a veseljaka smijeh. Onaj upravitelj je najviše na svijetu volio činiti dobro i upravo ga je to na kraju ubilo. U pravilu nas ubija ono što volimo, doduše samo onda kad imamo sreće da umremo na miru i u skladu sa sobom."

"Pristojni ljudi se trude da svijetom prođu kao dobro odgojeni gosti - što je moguće tiše ne ostavljajući tragove na tuđim stvarima. A i kako bi drugačije mi trebali prolaziti svijetom, pa mi i jesmo ovdje gosti."

"Boriš se za ovo, brineš za ono, i na kraju ostaneš praznih ruku. Preneš se, okreneš oko sebe i vidiš da ti se život izvukao kao konac iz šava."

[Hikmet Okur · Rating 4 out of 5]

Birkaç tatsız romandan sonra iyi geldiği söylenebilir. Dönem romanı olması itibariyle ister istemez Amin Maalouf ile kıyaslıyorum. Onun kadar etraflı tasvirlere, kısmen sahip olsa da derin insani duygu-durum anlatılarına ve karakter gelişimlerine sahip olmasa da kötü veya tamamen yavan olduğu da söylenemez. "Ömer Hayyam'a da atıfta bulunan tarihî bir şeyler okumak istiyorum" diyenler için ise sanırım daha iyi seçenekler vardır.

[Brani Spolsky]

DNF 50%

[Mustafa Doğru · Rating 4 out of 5]

Bu kitapta Cevad Karahasan tarihi karakter üzerine kurulmuş bir kurgusal metin sunuyor bizlere. Baş karakterimiz Ömer Hayyam ile ilk bölümde yakın bir arkadaşının kaybı ve başka bir arkadaşının babasının hastalığı üzerine polisiye benzeri bir soruşturma ve toplum panoraması üzerinde duruluyor. Ardından gelen ikinci bölümde Hasan Sabbah, Melik Şah gibi başka tarihi figürler metne dahil oluyorlar. Üçüncü bölümde ise hayatının son demlerindeki Hayyam'ın iç hesaplaşmalarına ve hayata dair felsefi düşüncelerini okuyoruz. Genel anlamda bölümler ve bölümlerin içerisinde bahsedilen olaylar bir yerlere bağlanmıyor. Roman bir birinden kopuk hikayeler düzleminde ilerliyor. Kurgusal tarihe olan merakım ve yazarın dili, anlatımındaki etkileyicilikten dolayı aslında bu kopukluk beni pekte rahatsız etmedi. Olaylar birbirine etkileyici bir biçimde bağlanıp bir akıcılık elde edilebilseydi belki roman bambaşka bir yerde olurdu. Öncesinde okumuş olduğum benzer tarihi kurgu kitaplarında aldığım keyfi bundan aldığımı söyleyebilirim.

In this book, Cevad Karahasan presents a fictional text based on historical characters. With our main character Ömer Hayyam, the first episode focuses on a detective-like investigation and a society panorama on the loss of a close friend and the illness of another friend's father. In the second part that follows, other historical figures such as Hasan Sabbah and Melik Shah are included in the text. In the third part, we read about Hayyam's inner conflicts and philosophical thoughts about life in the last moments of his life. In general, the chapters and the events mentioned in the chapters are not connected to one place. The novel proceeds on the plane of disjointed stories. Actually, this disconnection did not bother me much due to my interest in fictional history and the author's language and expressiveness. If the events were connected to each other in an impressive way and a fluency could be achieved, perhaps the novel would have been in a completely different place. I can say that I get the same pleasure from the similar historical fiction books I have read before.

[Amila Banda · Rating 5 out of 5]

The Book is like Iliad and Odyssey of oriental world. A story that embraces many other stories within, at first with not so recognisable point and later within one string that connects it all. It was very soothing to read, and easy to get into the storytelling as if it was the people that you have heard of before. I highly recommend everyone to read it, and highly hope the other translations come as near to resemble the beauty of language as this one that I’ve read.

[Anıl Ay · Rating 4 out of 5]

Hayyam ile 12.yy yolculuğu, bilindik karakterler etrafında, sade, yavaş ama ağdalı bir hikaye.

Bosnalı bir yazarın, kitabın içerisinde hem Selçuklu'nun hem de Bosna'nın dünya ile muhakemesini anlattığı farklı bir eser.

Kitabın başında acaba denilse de duruşu ve akışı kendine has bir yolda ilerleyen bir kitap.

[Jane · Rating 3 out of 5]

Omar Khayyam, mathematician, sometime poet, and most important, astronomer at court of sultan. Story traces his life in Nishapur then finally in Isfahan, where he dies. He solves a mystery--poisoning of a friend's father. He marries the sister, Sukayna, and they have a blissful life together, in spite of the early death of their daughter from illness, until her murder which he can never forget.. He is involved in some of the happenings of those times. Always he returns to his scanning the skies to observe the stars, the solace of the night sky of the title. It is a relaxation for him. He spends the last year of his life in the company of a Bosian, Vukac, who later mentions his importance to him in his own memoirs.
I enjoyed following the story but philosophical musings and the later unsolved murders left me cold.
The language was complicated with too long sentences. The novel did give a personality to Omar. The cover shows one of his Rubaiyat.

[Tolga · Rating 5 out of 5]

Kitabı okumaya başladım.. Döneme, yazara ve karakterlere ilgim nedeniyle ki beklentim yüksek. Ancak çok sık karşılaştığım bir şey, yayınevi eseri aslından değil Almancası’ndan çevirmiş. İletişim Yayınevi bunu yapan. Aynı durumla Can Yayınları’nda da sık sık karşılaşıyorum. Bugün Japon yazar Mişima’nın kitabını okudum, o da İngilizcesi’nden çevrilmiş. Marquez’in de pek çok kitabı bu şekilde. Bence fiyasko.!

[Emir · Rating 5 out of 5]

Hayyam'ın gözünden, o dönem yaşanan olayları, entrikaları, taht olaylarını ve cinayetleri; o dönemden günümüzü aslında pek de bir şeyin değişmediğini ve belki de hiç değişmeyeceğini masalsı bir dilde anlatan, çoğu zaman akıcı, kimi zamansa uzun cümlelerle insanı yoran ve bence Semerkant'tan çok çok daha iyi olan çarpıcı bir kitap.

[Dzenana · Rating 5 out of 5]

Vanvremenska historijska panorama 11. stoljeća. Predivno ispričana priča o prijateljstvu Omera Hajama i Nizamul Mulka, njegovom životu i ljubavi prema astronomiji, o njegovoj tuzi i težnji ka spoznaji Boga. Karahasan je još jedanput pokazao da stoji rame uz rame sa najvećim književnicima kojih je svijet upamtio.

[Ivan · Rating 5 out of 5]

Vrhunsko delo, sa mnoštvom genijalnih priča, upakovano u iznenađujuće dobru strukturu, koja i pored velikog obima knjige, ni u jednom trenutku ne razočara. Karahasan je definitivno jedan od mojih omiljenih pisaca klasične literature.

[Bahadır Eren · Rating 4 out of 5]

Sürükleyici bir anlatım... Keyifle okudum. Tavsiye ederim dostlar... Tek eleştirim kitapta zaman olarak uzunca bir süre anlatım boş geçilmiş, keşke o bölüm de anlatılsaymış...

[Senada Zatagic · Rating 5 out of 5]

Karahasan uspijeva da tako vjerno opiše događaje od prije hiljadu godina da pomislite da ste tu... Maestralno!

[Marías ElGato · Rating 5 out of 5]

Ein schöner melancholischer Roman. Reich an glanzvollen Figuren.

[Frank · Rating 5 out of 5]

Ein großartiger Roman, der an der Bruchstelle des Übergangs von der arabischen Aufklärung zum religiösen Fundamentalismus und also dem Zerfall der alten Ordnung heutige Fragen verhandelt. Gezeigt werden die Illusionen, die alle Aufklärung (hier in der Person des Chayyam) in die Vernunft setzt. Schon früh wird die Verstandslogik als elitär und realitätsfern gebrandmarkt. Menschen verhalten sich anders und selbst die "aufgeklärte Macht" (in Gestalt des Wesirs) schreckt vor Täuschung und Mord nicht zurück. Das Verhängnis entwickelt sich, weil die aufgeklärte Idee, alles vom und über den Menschen wissen zu wollen - hierin liegt das Interesse der um den Machterhalt besorgten Politik an den Intellektuellen - von Hassan, einem bis hin zu Nietzsches Nihilismus aufgeklärten Geist und damit einem Geistesbruder des an Gottes Allmacht und Güte zweifelnden Chayyam, in ihrer menschenverachtenden Konsequenz realisiert wird. Karahasan hält unserer "aufgeklärten" Welt einen Spiegel vor, der an die "Dialektik der Aufklärung" gemahnt.

Aber "Aufklärung" ist dennoch der einzige Weg! Karahasan lässt keinen Zweifel daran. Im letzten Teil führt er aus, warum das Gewinnstreben von Menschen, die im anonymen Netz der Kapitalverwertung (die "unsichtbare Hand" des Marktes erscheint hier als ein Netzwerk von Menschen, die nicht angeleitet werden müssen, staatliche Macht zu untergraben, weil ihr Geschäftsinteresse das von selbst betreibt) gefangen sind, reduzierte, verbogene, geschädigte und zu wirklichem Mitgefühl unfähige Humanoiden sind. Selbst Hassan kann in diesem Sinne Mitleid für sich beanspruchen, weil sein eigenes System ihn kaltgestellt, isoliert und um seine Liebsten (die Söhne- Stalin lässt grüßen) gebracht hat. Das Humane erscheint im aufgeklärten Humanismus Schillers, dessen Diktum, der Mensch sei nur dort ganz Mensch (also vollkommen), wo er spielt, ins Bild gesetzt und der falschen Charitas- Idee eines am Krieg verdienenden Bauunternehmers als Ideal entgegen gestellt wird. Das deckt sich mit der prägenden Lebenserfahrung Chayyams, der sich immer wieder an das unbedingte Vertrauen seiner Tochter in ihn, den Vater, erinnert. Er hat sie nicht schützen können, und doch bleibt die Erfahrung der Liebe, was sie ist: Die Erfahrung der Liebe als der stärksten die Menschen verbindende Kraft.

Chayyam hat am Ende genau das nun im Leben entdeckt. Freundschaft und Liebe sind der Schlüssel! Denn was ist "Freundschaft", was ist "Liebe"? Sich einem anderen wie ein Kind ausliefern zu können. An keinen Hinterhalt denken. Nichts bezwecken, als Gemeinsamkeit zu spüren, wobei bemerkenswert ist, dass der Bosnier Vukac, der diese Gefühle in dem nun greisen Chayyam hervorruft, als durchaus ungebildet und als jemand beschrieben wird, der Chayyam zwar in dem Bedürfnis zu lernen gleicht, ihm aber ansonsten nicht folgen kann. Es ist also Freundschaft des Gebildeten zum Vertreter des "einfachen Volkes" möglich, weil die Augenhöhe etwas anderes ist, als die gleiche soziale oder intellektuelle Stellung. Wichtiger ist die Liebe des Vucac zu dem Alten, den er vor allem Unbill schützen will. Mir scheint, der zentrale Satz, der das ganze Buch erklärt, findet sich im 6. Kapitel: "Glücklich ist, wer getäuscht werden kann..." Was mehr lässt sich über den "guten Menschen" sagen? Wie ein Kind sein, wie Leyla. Und Chayyam, der das Urvertrauen in die Menschheit verloren haben sollte, vertraut immer noch, sogar dem Hassan, der ihn gewiss getäuscht und enttäuscht hat, ihn aber doch nicht hat umbringen lassen. Wer weiß? Vielleicht hat er ihn sogar beschützt, indem er seinen Leuten verboten hat, Cayyam anzurühren. Einiges deutet am Ende in dem nachgelassenen Brief, der Chayyam erreicht, darauf hin.

Was ist mehr zu sagen? Nichts, denn im Detail lässt sich dieser dichte, in seinem orientalisierenden Stil unglaublich schöne Roman nicht erfassen. Zu gedankenreich sind die Ausführungen, deren Gegenwartsbezüge nie aufgesetzt wirken und die deshalb zum Wiedererkennen, oder zum Erkennen und Weiterdenken überhaupt, ermuntern. Damit ist klar: Uneingeschränkte Empfehlung und dazu die Ermunterung, sich vom Umfang nicht abschrecken zu lassen. Hier ist jede Seite ein intellektueller und vom Kolorit her dennoch allgemein zugänglicher Genuss, der - wie nebenbei - das Loblied auf die bei uns weitgehend unbekannte und unterschätzte arabisch- türkisch- persische Kultur singt. Aufklärung und Aufgeklärtheit sind kein Privileg "des Westens"!

[Simon Popek · Rating 4 out of 5]

3,5 ⭐️