كلیات دیوان شمس تبریزی، جلد دوم

by Jalal ad-Din Muhammad ar-Rumi, بدیع‌الزمان فروزانفر (Editor)

دیوان کبیر، کلیات شمس تبریزی مولانا جلال الدین محمد بن حسین بلخی رومی، معروف به مولوی؛ نسخه قونیه

733 pages, Hardcover

First published January 1, 1249

About the author

Sufism inspired writings of Persian poet and mystic Jalal ad-Din Muhammad ar-Rumi; these writings express the longing of the soul for union with the divine.

Jalāl ad-Dīn Muhammad Rūmī - also known as Jalāl ad-Dīn Muhammad Balkhī, Mevlânâ/Mawlānā (مولانا, "our master"), Mevlevî/Mawlawī (مولوی, "my master") and more popularly simply as Rumi - was a 13th-century Persian poet, jurist, Islamic scholar, theologian and Sufi mystic who lived in Konya, a city of Ottoman Empire (Today's Turkey). His poems have been widely translated into many of the world's languages, and he has been described as the most popular poet and the best-selling poet in the United States.

His poetry has influenced Persian literature, but also Turkish, Ottoman Turkish, Azerbaijani, Punjabi, Hindi, and Urdu, as well as the literature of some other Turkic, Iranian, and Indo-Aryan languages including Chagatai, Pashto, and Bengali.

Due to quarrels between different dynasties in Khorāṣān, opposition to the Khwarizmid Shahs who were considered devious by his father, Bahā ud-Dīn Wālad or fear of the impending Mongol cataclysm, his father decided to migrate westwards, eventually settling in the Anatolian city Konya, where he lived most of his life, composed one of the crowning glories of Persian literature, and profoundly affected the culture of the area.

When his father died, Rumi, aged 25, inherited his position as the head of an Islamic school. One of Baha' ud-Din's students, Sayyed Burhan ud-Din Muhaqqiq Termazi, continued to train Rumi in the Shariah as well as the Tariqa, especially that of Rumi's father. For nine years, Rumi practised Sufism as a disciple of Burhan ud-Din until the latter died in 1240 or 1241. Rumi's public life then began: he became an Islamic Jurist, issuing fatwas and giving sermons in the mosques of Konya. He also served as a Molvi (Islamic teacher) and taught his adherents in the madrassa. During this period, Rumi also travelled to Damascus and is said to have spent four years there.

It was his meeting with the dervish Shams-e Tabrizi on 15 November 1244 that completely changed his life. From an accomplished teacher and jurist, Rumi was transformed into an ascetic.

On the night of 5 December 1248, as Rumi and Shams were talking, Shams was called to the back door. He went out, never to be seen again. Rumi's love for, and his bereavement at the death of, Shams found their expression in an outpouring of lyric poems, Divan-e Shams-e Tabrizi. He himself went out searching for Shams and journeyed again to Damascus.

Rumi found another companion in Salaḥ ud-Din-e Zarkub, a goldsmith. After Salah ud-Din's death, Rumi's scribe and favourite student, Hussam-e Chalabi, assumed the role of Rumi's companion. Hussam implored Rumi to write more. Rumi spent the next 12 years of his life in Anatolia dictating the six volumes of this masterwork, the Masnavi, to Hussam.

In December 1273, Rumi fell ill and died on the 17th of December in Konya.

Reviews

[Saman]

اين‌گونه كه بر مي‌آيد، پيش از ظهور حضرت(شمس‌الدين محمد بن علي بن ملك‌داد تبريز) در زندگي(مولانا جلاالدين محمد بلخي)، وي حتي يك مصرع شعر نيز نسروده و اولين غزل خود را در پي قهر و عزيمت مراد خود به سوريه، با اين صورت مي‌سرايد

جانا به غریبستان چندین به چه می‌مانی؟
بازآ تو از آن غربت، تا چند پریشانی؟

صد نامه فرستادم صد راه نشان دادم
یا راه نمی‌دانی یا نامه نمی‌خوانی

گر نامه نمی‌خوانی خود نامه تو را خواند
ور راه نمی‌دانی در پنجه ره دانی

بازآ که در آن محبس قدر تو نداند کس
با سنگ دلان منشین چون گوهر این کانی

و فرزند خويش را به همراه اين شعر و مقداري پول و چند توصيه‌نامه روانه‌ي شام مي‌كند تا (شمس‌العشق) خويش را بازگرداند. پس از بازگشت حضرت(شمس‌الدين تبريزي) به قونيه چنان كه از (مقالات) بر مي‌آيد، ايشان در اولين جلسه‌ي سخنراني خود اشاره‌اي به نامه و شعري كه (مولانا) براي ايشان سروده بود، مي‌كنند و مي‌فرمايند: "اين سخن كه مولانا نبشت در نامه، محرك است، مهيج است، اگر سنگ بود يا سنگي، بر خود بجنبيد." از اين پس مولاناي زاهد سجاده‌نشين باوقار كه ديگر تبديل به ترانه‌گويي شده است تا پايان عمر مشغول سرايش مابقي اشعار خود(چه در هنگام وصال مراد خود و چه هنگام فراق حضرت شمس) مي‌شود تا آخرين لحظه‌ي حيات خود. چنان كه از روايت(افلاكي) بر مي‌آيد آخرين غزل خود را نيز در ساعت‌هاي آخرين زندگي مي‌سرايد. روايت اين چنين است: حضرت سلطان‌ولد در مرض فوت (مولانا) از خدمت بي‌حد و رقــّت بسيار و بي‌خوابي، به غايت ضعيف شده بود و دايم نعره‌ها مي‌زد و جامه‌ها پاره مي‌كرد و نوحه‌ها مي‌نمود و اصلا ً نمي‌غنود. همان شب(حضرت مولانا) فرمود كه: «بهالدين، من خوشم. برو سري بنه و قدري بياسا.» چون حضرت ولد سر نهاد و روانه شد اين غزل را فرمود و (چلبي حسام‌الدين) مي‌نوشت و اشك‌هاي خونين مي‌ريخت

رو سر بنه به بالين، تنها مرا رها كن
ترك من ِخراب شبگرد مبتلا كن

ماييم و موج سودا، شب تا به روز تنها
خواهي بيا ببخشا، خواهي برو جفا كن

از من گريز، تا تو هم در بلا نيفتي
بگزين ره سلامت، ترك ره بلا كن

ماييم و آب ديده، در كنج غم خزيده
بر آب ديده‌ي ما، صد جاي آسيا كن

خيره‌كـُشي‌ست مارا، دارد دلي چو خارا
بـُكشد، كـَسـَش نگويد: تدبير خون‌بها كن

بر شاه خوب‌رويان واجب وفا نباشد
اي زرد روي عاشق، تو صبر كن، وفا كن

دردي‌ست، غير مـُردن، آن را دوا نباشد
پس من چگونه گويم، كاين درد را دوا كن؟

در خواب، دوش، پيري در كوي عشق ديدم
با دست اشارتم كرد، كه عزم سوي ما كن

گر اژدهاست بر ره، عشق است چون زمرد
از برق اين زمرد، هين دفع اژدها كن

بس كن كه بي‌خودم من، ور تو هنر فزايي
تاريخ بوعلي گو، تنبيه بوالعلا كن

[Bahman Bahman · Rating 5 out of 5]

درهم شکن چو شیشه خود را، چو مست جامی

بد نام عشق جان شو، اینست نیکنامی

پرذوق، چون صراحی بنشین، اگر نشینی

کن کالقدح مذیقا للقوم فی‌القیام

عقل تو پای‌بندی، عشق تو سربلندی

العقل فی‌الملام والعشق فی‌المدام

الدیک فی صیاح، واللیل فی انهزام

والصبح قد تبدی فی مهجةالضلام

معشوق غیر ما، نی، جز که خون ما، نی

هم جان کند رئیسی، هم جان کند غلامی

دل را کباب کردی، خون را شراب کردی

یا من فداک روحی یا سیدالانام

ز اندیشه شو پیاده، تا بر خوری ز باده

من راوق قدیم، مستکمل‌القوام

مستفعلن فعولن، آتش مکن مجوشان

زیرا کمال آمد، دیگر نماند خامی

می‌گو تو هرچه خواهی، فرمان‌روا و شاهی

سلمت یا عزیزی، یا صاحب‌السلام

باده چو با خیزان، چون پشه غم‌گریزان

لا تعذلوا السکارا افدیکم کرامی

تبریز شاد بادا، ز اشرق شمس دینم

فالشمس حیث تجری للمشرقین حامی

[M.F. Moonzajer · Rating 5 out of 5]

ای عاشقان ای عاشقان پیمانه را گم کرده‌ام
زان می که در پیمانه‌ها اندرنگنجد خورده‌ام
مستم ز خمر من لدن رو محتسب را غمز کن
مر محتسب را و تو را هم چاشنی آورده‌ام

دیوان شمس، یکی از زیباترین آثار زبان فارسی دری به شمار میرود