Temperament as a Regulator of Behavior: After Fifty Years of Research

by Jan Strelau, Robert Plomin (Foreword)

Nature or nurture? Are individuals born as an empty slate and shaped by their environment or are we already programmed to react in certain ways? Strelau (emeritus, psychology, Warsaw University; since 1998 professor at the Warsaw School of Social Psychology) has spent more than fifty years studying this age-old question. He bases some of his conclusions on the pioneering work of the Russian physiologist Ivan Pavlov but carries them into the twenty-first century by including genetic studies. Strelau intends this book to provide a framework for others studying the field. He spends several chapters on methodology. He also gives the results of his studies, primarily on how different people react in stressful situations.

300 pages, Hardcover

First published August 1, 2008

About the author

Polski psycholog znany w skali międzynarodowej ze swoich badań nad temperamentem. Od 1957 do 2001 jego kariera naukowa związana była z Uniwersytetem Warszawskim, a od roku 2001 z Szkołą Wyższą Psychologii Społecznej, gdzie był pierwszym dziekanem Wydziału Psychologii, a od 2002 pełni funkcję prorektora ds. nauki.

Jest autorem Regulacyjnej Teorii Temperamentu (RTT), która koncentruje się na formalnych aspektach zachowania obejmujących charakterystykę energetyczną (E) i temporalną (T), na które składają się takie cechy jak: wrażliwość sensoryczna, reaktywność emocjonalna, wytrzymałość i aktywność (E) oraz żwawość i perseweratywność (T). Do ich pomiaru służy inwentarz Formalna Charakterystyka Zachowania - Kwestionariusz Temperamentu (FCZ-KT) skonstruowany przez niego i Bogdana Zawadzkiego. FCZ-KT został zaadaptowany do wielu wersji językowych, podobnie jak Kwestionariusz Temperamentu rozpowszechniony zagranicą jako Strelau Temperament Inventory (STI), a od 1998 roku w nowej adaptacji jako Kwestionariusz PTS (Strelau i Zawadzki) znany jako Pavlovian Temperament Survey (PTS) zaadaptowany do 16 wersji językowych.

Badania prowadzone w ramach RTT koncentrują się na funkcjonalnej roli temperamentu w procesie adaptacji, ze szczególnym uwzględnieniem funkcjonowania człowieka w warunkach trudnych (stresowych) i jego znaczeniu jako jednego z czynników wpływających na zaburzenia w zachowaniu (m.in. PTSD). W ramach licznych badań prowadzonych w paradygmacie genetyki zachowania Strelau i jego współpracownicy wykazali, że za różnice indywidualne w cechach temperamentu w około 40% odpowiada czynnik genetyczny, co podkreśla rolę środowiska, w tym głównie środowiska specyficznego (dla każdego członka rodziny) w kształtowaniu cech temperamentu.

Strelau założył w Uniwersytecie Warszawskim pierwszą w Polsce Katedrę Psychologii Różnic Indywidualnych oraz stworzył w tymże Uniwersytecie Interdyscyplinarne Centrum Genetyki Zachowania. Był pierwszym przewodniczącym Europejskiego Towarzystwa Psychologii Osobowości (1984-1988) a także przewodniczył Międzynarodowemu Towarzystwu Psychologii Różnic Indywidualnych (1993-1995). Był również wiceprezydentem Międzynarodowej Unii Nauk Psychologicznych (IUPsyS; 1996-2000) oraz wiceprezesem Polskiej Akademii Nauk (2002-2006).

Jest członkiem Europejskiej Akademii Nauk (Academia Europaea), członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk i członkiem zagranicznym Fińskiej Akademii Nauk i Literatury. Otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego[1], Uniwersytetu im. A. Mickiewicza[2] w Poznaniu oraz Państwowego Uniwersytetu Nauk Humanistycznych w Moskwie. Jest także laureatem wielu nagród, w tym:

Nagroda Prezesa Rady Ministrów w kategorii "za wybitny dorobek naukowy” (2010)
Nagroda Fundacji na rzecz Nauki Polskiej w dziedzinie nauk humanistycznych i społecznych (tzw. polski Nobel) (2000)
Nagroda Fundacji Humboldta „Humboldt Research Award to Emitent Foreign Academics” za wybitne osiągnięcia w zakresie badań nad osobowością (1990)
Nagroda Towarzystwa Maxa Plancka (wraz z prof. Aloisem Angleitnerem) za międzynarodowe wybitne osiągnięcia badawcze (1992)
Nagroda New Europe Prize 1997 fundowana przez sześć instytutów badań zaawansowanych (Institutes for Advanced Study – Stanford, Princeton, Chapel Hill, Uppsala i Wassenaar.