Het internet is stuk

by Marleen Stikker

Het internet moet gerepareerd worden. Onze digitale omgeving, ooit ontstaan als vrije ruimte, wordt nu bepaald door het grote geld van techreuzen. We zijn de grip op ons online leven kwijtgeraakt. We worden afgeluisterd, gestuurd, gevolgd, geleefd, en dat hebben we zelf laten gebeuren.

In Het internet is stuk betoogt Marleen Stikker hoe we het internet weer terug kunnen winnen door de mens en niet de technologie centraal te stellen, en door ons te verdiepen in de datahongerige, geldbeluste processen achter al die handige digitale diensten. We kunnen onze soevereiniteit heroveren door ons op alle niveaus toegang te verwerven: Lezend, schrijvend, uitvoerend. Als systeembeheerder van ons online bestaan.

Genres: Nonfiction, Technology, Politics, Science

256 pages, Paperback

Published November 28, 2019

Reviews

[Sippy · Rating 2 out of 5]

2.5 *
Marleen Stikker weet duidelijk waar ze het over heeft en pleit voor een open internet. Het eerste deel is te lang met te veel namedropping, het tweede deel wordt interessanter en het derde deel komt met suggesties om het internet weer 'van iedereen' te maken in plaats van alleen door de bekende Big Tech bedrijven. Zinvol onderwerp, had in een kwart van de gebruikte pagina's ook gekund. Schrijven is ook schrappen en dat had Stikker (of een strenge redacteur) meer mogen doen wat mij betreft. Inhoud zinvol, maar te lang en geen doorkomen aan qua schrijfstijl. Had helderder en beknopter gekund, dan was de boodschap veel sterker geweest.

Een uitvoerige bespreking vind je hier: https://zinvollerleven.nl/het-interne...

[Reyer · Rating 3 out of 5]

Marleen Stikker (1962) is een Nederlandse internetpionier en één van de oprichters van Waag, een stichting die zich onder andere richt op de maatschappelijke aspecten van technologie. In Het internet is stuk (2019) pleit ze voor aandacht voor publieke waarden bij technologische innovatie, beter onderwijs, het gebruik van open source en beperkingen aan de macht die bedrijven ontlenen aan het verzamelen van data. Ik las haar pleidooi met plezier en interesse, al was een redactieslag op zijn plaats geweest.

Digitale soevereiniteit
Hoewel de discussie over technologie zich sindsdien rap heeft voortgezet, is het betoog van Stikker onverminderd actueel. In de inleiding schetst ze een beeld van internetgerelateerde technologie die is geïnfiltreerd door techbedrijven en veiligheidsdiensten die toegang hebben tot soft- én hardware. Digitale soevereiniteit is een kernbegrip: het recht om online, binnen de grenzen van de wet, te kunnen handelen zonder verantwoording af te leggen. Daartoe zijn het beheren van de eigen data en het beschermen van privacy cruciaal. Stikker maakt duidelijk dat technologie niet neutraal is en de culturele en politieke waarden van de maker en gebruiker weerspiegelt.

Surveillance capitalism
Vervolgens beschrijft ze de interessante geschiedenis van het internet in Nederland en Europa, van de opkomst van de doe-het-zelfcultuur in Amsterdam en de vrijheid van De Digitale Stad tot de opkomst van het TCP/IP-protocol en het (teleurstellende) World Wide Web. Het deed me denken aan de cowboywereld die Edward Snowden schetst in zijn autobiografie Permanent Record . Stikker eindigt haar geschiedenis met de sombere conclusie dat de politiek de markt vrij spel heeft gegeven, waarna ze uiteenzet waarom het internet volgens haar kapot is. Daarbij kijkt ze mede met een economische bril naar de (vermeende) waarde van data en verschijnselen als surveillance capitalism en social cooling. Hoe groot de rol van de markt is, blijkt bijvoorbeeld uit de totstandkoming van de Payment Service Directive 2 die bedrijven een groot voordeel verschaft bij het verkrijgen van bankgegevens, ten koste van de digitale soevereiniteit van burgers. De huidige journalistiek is ondertussen nauwelijks in staat om de financiële stromen en politieke machtsstructuren achter het internet in kaart te brengen.

De jonge mannen met hoody’s zijn zelf de nieuwe Goliaths geworden, hun macht een veelvoud van die van de oude bazen. Ze hebben die macht geconsolideerd door hun platforms compleet te centraliseren en alle data en algoritmen te privatiseren. Daarbij hebben ze de energie van de nieuwe Davidjes subliem weten te absorberen, simpelweg door ze te financieren. […] Ze hebben de perfecte list gevonden om het gevaar af te wenden dat ze buitenspel worden gezet door gretige jonge honden: die worden zo snel mogelijk ingelijfd en afhankelijk gemaakt van de geldkraan. Niet voor niets verrijzen er in alle grote steden gigantische start-upspeeltuinen waar jonge entrepreneurs met drones mogen spelen, elkaar met retro arcadespellen kunnen bevechten, en barista’s klavertjes in hun cappuccinoschuim tekenen – dat alles met het idee dat ze dit doen voor de planeet, voor goed onderwijs, […] De wereld van het kapitaal heeft zich het sociaal-maatschappelijk idioom toegeëigend.

Artificiële intelligentie
Stikker besteedt veel aandacht aan artificiële intelligentie en benadrukt dat mensen ai niet ‘ontdekken’, maar ontwerpen. De toepassing van algoritmen en data is evenmin neutraal en gevoelig voor bijvoorbeeld vooringenomenheid, zoals Cathy O’Neil ( Weapons of Math Destruction ) laat zien. Of ai ook daadwerkelijk ‘intelligent’ is, is maar de vraag. Onder verwijzing naar Meredith Broussard ( Artificial Unintelligence ) schrijft Stikker dat generieke ai alleen in films bestaat, maar nauwe ai te zien is als ‘statistics on steroid’.

Oplossingen
Ten slotte waagt Stikker zich aan oplossingen om gemaakte fouten te herstellen. Daaronder valt een aantal concrete juridische of technologische toepassingen, van Creative Commons en opensourcesoftware tot het gebruik van privacy-vriendelijkere applicaties als Nextcloud of Tutanota. Belangrijker is haar beroep op het belang van lokale gemeenschappen (commons), publieke voorzieningen en zeggenschap voor burgers. Collectiviteit, persoonlijke relaties en solidariteit zouden een belangrijke rol moeten hebben in de discussie over digitale innovatie. Ik was blij de naam van Mariana Mazzucato ( Mission Economy ) voorbij te zien komen, een econoom wiens ideeën over publiek-private samenwerking ik bewonder. Daarmee lijkt Stikker ook enigszins tegemoet te komen aan de kritiek dat veel burgerlijke initiatieven weliswaar sympathiek, maar op grote schaal verwaarloosbaar zijn.

Goodreads
Na het lezen van Het internet is stuk is het me duidelijk dat Stikker een stem is om naar te luisteren. Om deze complexe materie vanuit meerdere disciplines goed te kunnen uitleggen, zijn kennis en begrip nodig. En passant geeft de auteur bovendien een interessante leeslijst mee, al had ik een deel daarvan al klaar liggen. Helaas zijn sommige stukken te langdradig en schiet Stikker soms teveel kanten uit. In versoberde vorm was dit betoog waarschijnlijk scherper geweest.

Tijdens het lezen was ik me pijnlijk bewust van mijn voornemen om ook deze leeservaring te verwerken in een recensie op Goodreads (lees: Amazon). De meeste gebruikers zullen zich bewustzijn van het verdienmodel van de techgigant, maar net als ik de geneugten verkiezen boven de risico’s. Stikker legt haar vinger op de zere plek.

[Jochen · Rating 3 out of 5]

De schrijfster spaart geen likes, maar namen van iedereen met wie ze ooit heeft gewerkt, heeft zien spreken, of een boek van heeft gelezen. Ze vermeld ook waar die mensen gestudeerd hebben en welke titels zij allemaal gehad hebben in al die bedrijven of kunstgroepen waar ze dan in werkten. Na het lezen van een opsomming van de 80e volstrekt onbekende persoon met naam en toenaam en alle eretitels had ik het gevoel door haar Facebook (of Mastodon?) friends list aan het scrollen te zijn, in plaats van in haar boek te lezen. Zonder dit alles had deel 1 in een kwart van het aantal pagina’s een sterker verhaal kunnen zijn. Deel 1 van dit boek leest helaas weg als een opsomming. Deel 2 en deel 3 lezen vlotter weg, maar gaan ook vaker dan regelmatig over de prestaties van schrijfsters eigen werk dan de boodschap zelf en dat leidt af. Erg jammer, want de boodschap is opzich sterk en noodzakelijk. Toch wel blij dat ik heb doorgelezen, maar dit verhaal had in een essay van 30 pagina’s gepast.

[Els · Rating 4 out of 5]

Het internet is stuk. Maar we kunnen het repareren. Door Marleen Stikker.

Ik kijk nooit live naar Zomergasten. Het is te laat op de avond en ik wil alle saaie stukken kunnen doorspoelen. Ze zijn er niet vaak maar ze bestaan. Toen Stikker werd aangekondigd hield ik de afstandsbediening klaar, internet en van die dingen, ik gebruik het wel maar snap er niets van, van de achterkant zeg maar. Toen begon Marleen te praten en al snapte ik niet alles, ik begreep alles en hing geboeid aan haar lippen, 3 uur lang. Zo ook met dit boek. Ik kende niets van technologie, nog steeds niet veel na het lezen van dit boek, ik kan hier dus ook geen technische termen en begrippen gebruiken maar heb mateloos geboeid dit boek gelezen.

Iedereen moet dit boek lezen. Want het gaat over ons, onze wereld. Ja, ook die van jou. Niemand van ons kan nog technologie-vrij leven. Alles en iedereen wordt gecontroleerd, gemonitord, en opgeslagen (in de vorm van data). Waarom dat erg is, ook voor brave mensen zoals u en ik, die niets te verbergen hebben (denken we) vertelt Stikker u.

Het boek bestaat uit 3 delen: in deel 1 vertelt Marleen over het ontstaan van het publieke internet (van 1993-2000), waar zij mee aan de basis van lag met de Digitale Stad. (Dit deel vond ik het moeilijkste om te begrijpen, daarna wordt het makkelijker, zelfs voor leken als ik.) Toen had de overheid al kunnen kiezen om internet iets voor het publiek en van het publiek te maken en het zo te houden in de plaats van het over te laten aan de markt (nu beter bekend als The gang of four).
In deel 2 gaat het over hoe we er nu aan toe zijn, met alle macht bij die 4; alles wordt in apps gegoten (Wat makkelijk is voor ons maar waarbij we weer de macht uit handen geven. Apps zijn niet voor ons gemaakt maar voor bedrijfsbelang), al onze apparaten zijn black boxes (mag of kan je niet openschroeven. Je kan ze dus niet herstellen en weet ook niet wat er in zit. De binnenkort verplichte slimme meter is ook een blackbox…) en we doen volop aan zelfcensuur (je reputatiescore wordt belangrijk, bijvoorbeeld bij Airbnb) in de plaats van ons vrijelijk te bewegen over het ‘vrije‘ internet. (Belangrijke tip: als iets gratis is ben jij het product.)
In deel 3 kijken we naar de toekomst. Daar is het, net als bij het klimaat, 5 na 12. We moeten NU reageren. Te beginnen met bijvoorbeeld 5G niet in te voeren. We moeten niet enkel de veestapel reduceren maar ook de datastapel. Ze is net zo schadelijk voor ons als mens én voor het milieu. Alles hangt samen en een betere wereld is best simpel te verwoorden, ook in het geval van het internet: meer voor het publiek en minder voor de industrie.

Al klinkt het internet repareren onmogelijk, Stikker toont in dit boek hoe we dat wél kunnen doen. Door terug te gaan naar hoe het ooit bedoeld is en ontstaan is. De storytelling moet anders, de brownfields kunnen weer greenfields worden. En er zijn al volop pioniers met bezig. Zij trotseren de kinderziektes, zodat wij later makkelijk en geruisloos kunnen instappen. Door bijvoorbeeld PixelFed te gebruiken ipv Instagram. Ze kopen een Fairphone, werken in Fablabs en ijveren voor bewustwording, alternatieven en bescherming. Ze manen de overheid aan om actie te ondernemen. Nieren verkopen mag niet, waarom data dan wel? Alles moet open en gedecentraliseerd, public stack. We moeten, op school beginnend, leren samenwerken, leren hoe onze apparaten werken, terug de schoonheid zien van repareren.

Ok, nu heb ik toch wat ‘technische termen’ gebruikt. Maar ik ben gebeten door de Stikker-microbe. Echt, lees dit boek. Voel je ongemakkelijk en lui en dom. Maar ook belazerd, belogen en bedrogen. En besef dan dat dit door Marleen Stikker tot het verleden kan behoren. Er is een andere weg. Er zijn al mensen die hem bewandelen. Voorlopers, pioniers, kunstenaars, hackers,.. Laten we samen snel op weg gaan en de mensen rondom ons aansporen om ook het internet, onze wereld te repareren. Koop dit boek, lees het, deel het, vertel iedereen er over. Er is echt niemand op deze wereld die het niet aanbelangt. Merci Marleen om een levensnoodzakelijk boek te schrijven over een onderwerp dat me niet boeide, waar ik niets van wist en waar ik 249 pagina’s aan informatie later bijna alles van begrepen heb!

[Ivette · Rating 4 out of 5]

Boek uit 2019, maar nog steeds (of nog meer) relevant. Jammer dat er in de tussentijd weinig veranderd is, waar we nu de effecten van zien.

[Stephan Brusche · Rating 4 out of 5]

Much needed critical and challenging look at the current state of the internet. Also doubles an information booklet about the Waag instituut & Marleen Stikker.

[Remco · Rating 3 out of 5]

Een boek met een belangrijke en urgente boodschap. Marleen Stikker heeft een duidelijk betoog en een een heldere visie op waar het heen moet met het Internet. Helaas heeft ze iets te veel stokpaardjes die ze voortdurend opvoert, zoals de Digitale Stad en de Waag. Ook laat ze haar analytische rol af en toe los en krijgen - irrelevante - meningen de overhand. Verder sleept Stikker er naar mijn idee af en toe te veel subonderwerpen bij, waardoor haar betoog aan kracht verliest. Maar zeker lezen, want het onderwerp is essentieel voor iedereen die internet gebruikt.

[Gudule · Rating 5 out of 5]

Verplichte kost!

[Dion · Rating 2 out of 5]

Alternatieve titel: "Boze boomer: waarom het internet niet is geworden wat ik wilde dat het zou worden".

Laat ik vooropstellen dat ik het volledig eens ben met Marleen Stikker haar kritiek op de dataverzameling van techgiganten en dat onze privacy in het geding is.
Het boek leek alleen geschreven door een eloquente zolderkamerterrorist die met het verkeerde been uit bed is gestapt en vervolgens een slok ontvetter nam in plaats van een pumpkin spiced latte, wat mijn leesplezier niet ten goede kwam. Tel daarbij op dat mevrouw Stikker schrijft dat 'deelfietsen en -scooters vervuiling van de publieke ruimte zijn ', en 'het bewezen is dat je van 5G straling ziek kan worden' (zonder enige vorm van bronvermelding), dan raak je mij helemaal kwijt.
Het hele boek leek meer een kritiek op de hele huidige samenleving en niet zozeer op het internet, en las in sommige delen zelfs meer als een reclamecampagne voor Waag (haar bedrijfsorganisatieding).

[Wendel]

Begin 2025 begint er momentum te ontstaan: steeds meer mensen raken bewust van de te grote macht die de ‘tech broligarchy’ zich heeft toegeëigend. In het in 2019 gepubliceerde ‘Het internet is stuk, maar we kunnen het repareren’ geeft Marleen Stikker context bij het ontstaan van internet en de (verleidingen) van de data-economie. Nuttig leesvoer. Let wel op: ontwikkelingen gaan snel, dus een aantal voorbeelden die Stikker noemt als privacy vriendelijke alternatieven, blijken dat anno 2025 toch niet te zijn (zoals Brave browser en DuckDuckGo). Maar haar boodschap blijft overeind: denk altijd na wanneer je een ‘gratis’ dienst gebruikt en zoek naar manieren om je data te beschermen.

N.B. Non-fictie boeken geef ik geen sterren, omdat die onvoldoende nuance geven.

[Mandy · Rating 4 out of 5]

Stikker was erbij...bij het Internet, vanaf het eerste uur. Net als ik. Daarom was haar terugkijk op de allereerste ontwikkelingen, de Digitale Stad hartstikke leuk om te lezen. Maar belangrijker is nog dat zij uitlegt waarom het internet stuk is en hoe dat een probleem is. Iets waarvan we ons bewust zouden moeten zijn, ook zij die menen dat er niets aan de hand is. Vooral zij, eigenlijk. Want het internet repareren, dat kan alleen maar als we als gebruikers ervan doordrongen raken dat het nodig is.

[Carolien · Rating 3 out of 5]

Een must-read om te begrijpen hoe we in de afgelopen 25 jaar, sinds het ontstaan van het internet, zijn overspoeld door de macht van de techreuzen.

Vooral het laatste deel, waarin wordt ingegaan op hoe we onze digitale soevereiniteit kunnen terugpakken, vond ik interessant.

[Fifi · Rating 5 out of 5]

"Hoe je de zaag ook wendt of keert, ze is niet geschikt om iemand mee te liefkozen.'
#dezinvanhetboek #mustread

[Bram Van · Rating 4 out of 5]

Een must read voor iedere gebruiker van het internet.
Hoe kunnen we Google, Facebook, Amazon, Microsoft ontlopen.

[Lieke · Rating 3 out of 5]

Manifest, memoir, of reclamepraatje voor Waag? Hoewel de urgentie duidelijk wordt in dit boek, en het heldere uitleg biedt, leest het soms als borstklopperij en zelfs minachtend naar consumenten toe.

[Karina · Rating 3 out of 5]

Dit is goed om te lezen voor iedereen die technologie gebruikt. Ja het eerste hoofdstuk is lang en voelt als Stikkers eigen verhaal dat op de kaart moet. Terecht, want legende, maar toch. Helaas werd ik doodmoe van het doorbijten op de tegenwoordige tijd voor beschrijvingen in het verleden. Niet te doen. Verwarrend en voor mij ook een volkomen onbegrijpelijke keuze voor een schrijver. Jammer, deed echt afbreuk.

[Mel · Rating 5 out of 5]

Tijd om wat veranderingen te maken! Tijd om weer eigenaar te worden van je data en je spullen! Nu nog een goed alternatief vinden voor GR...
edit 2022:
Ik ben verhuisd naar Storygraph, een onafhankelijke website waar je je boeken kan loggen, aanbevelingen kan krijgen én met mooie statistieken. Je kan je GR bibliotheek makkelijk importeren dus niks gaat verloren :)

[Peter Boot · Rating 4 out of 5]

Boek dat belangrijke zaken aan de orde stelt, maar ook wel erg gedreven wordt door nostalgie naar het vroege Nederlandse internet.
Stikker miskent dat de 'disruptors' alleen maar zo groot kunnen worden doordat bestaande markten op een voor de consument nadelige manier werkten: wie is niet blij om een taxi te kunnen nemen voor een vooraf bepaalde prijs zonder dat je hoeft te onderhandelen (Uber)? Wie is niet blij met een leuk appartement in een vreemde stad, in plaats van een te duur hotel waar je geen zitje hebt, niet de was mag doen en geen boterhammen kunt smeren (AirBnB)? Wie is er niet blij met een boekhandel waar alles te koop is (Bol/Amazon)?
Je kunt wel een hekel hebben aan het kapitalisme, maar zonder het kapitalisme hadden we nu geen Google maps.
Het is waar dat we ons veel te afhankelijk maken van een paar grote bedrijven (vooral omdat het meestal Amerikaanse bedrijven zijn en de Amerikanen hebben besloten ons voortaan als oud vuil te behandelen). Wat we daartegen moeten doen is de markt reguleren en sterke Europese bedrijven ontwikkelen. De goedwillende maar kleinschalige alternatieven die Stikker in het laatste deel van haar boek behandelt, kunnen een bijdrage leveren, maar niet meer dan dat.

[Pieter · Rating 4 out of 5]

Een belangrijk boek om te lezen met minstens zulke belangrijke inzichten. Het boek bestaat uit drie delen, waarbij ik persoonlijk wel wat moeite had om door het eerste deel heen te komen. Voor de leek zijn het namelijk wel veel termen, gebeurtenissen, personen en hoewel op zich interessant, vond ik het niet zo lekker lezen. Het eerste deel gaat ook vooral over de geschiedenis van het internet in met name Nederland, en zoals Marleen dat heeft meegemaakt.

Het tweede en derde deel vond ik echter erg goed. Het geeft een duidelijk beeld van wat er mis is en hoe ontzettend erg en groot het probleem is, en ook hoe het opgelost kan worden, met ook hoopvolle ontwikkelingen.

Toch blijf ik wel een beetje achter met de gedachte: gaan we het internet redden? De tijd zal het denk ik moeten leren, en ondertussen doen wat we kunnen!

Aanrader om te lezen voor iedereen met interesse in privacy, data en het internet.

[Carla · Rating 4 out of 5]

Interessante analyse van Marleen Stikker over wat er allemaal mis is met het internet. Ze begint met de geschiedenis van de Digitale Stad, toen het internet nog een vrijplaats voor creatievelingen was. Toen duidelijk werd dat er geld verdiend kon worden, met de verkoop van persoonsgegevens bijvoorbeeld, ging het de verkeerde kant op. De big techs hebben ons in een houdgreep. Gelukkig is het uitzicht niet negatief, er is een beweging gaande die het internet (wat het verworden is) kan en wil verbeteren. Stikker haalt de voor haar bekende bedrijven (De Digitale Stad en De Waag) er vaak bij, het wordt soms tot borstklopperij over het eigen werk (en goed voorbeeld). Ondanks dat een must-read.

Ik "las" dit boek als audioboek. Het boek is voorgelezen door Marleen Stikker zelf. Dat is aardig maar je merkt soms ook waarom ze niet professioneel is, als ze even hapert. Verbaasd hoor ik ook dat ze McAfee als "Mac Effie" uitspreekt. Je zou verwachten dat zij dat toch weet.

2020 Books #22

[Wouter Bos · Rating 3 out of 5]

Het boek bevat een aantal goede ideeën hoe het verder zou moeten met dat wild groeiende internet van ons. Helaas leest het boek teveel als het CV van Marleen en worden evenementen en festivals genoemd die enorm afleiden van de rode draad van het verhaal wat ze (volgens mij) wil vertellen.

Het beschrijven van de ups en downs van De Digitale Stad is niet altijd relevant maar toch interessant. Alle uitweidingen over de Waag boeien mij daarentegen weer amper.

Als je een beetje bekend bent met de geschiedenis van het internet zou ik deel 1 "Een alternatieve geschiedenis van het internet" diagonaal doornemen. Het verhaal is niet voor niets een alternatief verhaal, zeg maar.

Ten slotte kan ik niet aan het gevoel ontsnappen dat de geponeerde oplossingen uit een linkse hoek komen voor een links publiek. Op zich niet erg, maar hierdoor bekruipt mij het gevoel dat ik niet het hele spectrum van mogelijke oplossingen krijg aangeboden.

Wat zijn volgens mij de waardevolle punten in het boek?
- De (Californische) kijk op het internet sloot lang de overheid uit. Dat maakte het internet het ongereguleerde wilde westen wat het nu is.
- (prive)data is het bestaansrecht van veel bedrijven, zelfs als je dat niet verwacht zoals bij het verhuren van elektrische steps.
- De overheid moet een duidelijkere rol nemen om onze rechten te waarborgen en social cooling te voorkomen.
- Extractieve vs. coöperatieve economie.
- Wie ontwerpt? Bij het ontwerp van DigiD was er geen directe vertegenwoordiging van burgers. Dat is te zien aan het eindproduct.
- De datahonger van AI, zelfrijdende auto's en cloud-opslag groeit exponentieel en gaat gigantisch veel elektriciteit kosten. En dus CO2 uitstoot.

[Tim · Rating 3 out of 5]

Het boek bevat veel namedropping, maar ergens siert het ook wel. Uiteindelijk krijgen de personen die in het begin internet maakten voor wat het was, te weinig aandacht. Zij verdienen deze credits. En iemand moet het doen. Eerdere recensies die dit zien als ‘kijken hoe belangrijk ik ben’ bewijzen dat er te weinig krediet is.

Toch heb ik wel kanttekeningen bij dit boek: het is kritisch, maar vliegt ook regelmatig uit de ideologische bocht (lees maar eens de 5G-kritiek. In de kern is de scepsis begrijpelijk, maar de conclusies zijn achterdochtig en -ook al beweert ze het tegendeel- neigen naar samenzweringstheorie. Ook ten opzichte van ‘geld verdienen’ blijkt Stikker erg ideologisch en verliest daarmee de nuchterheid dat geld ook slechts een ruilmiddel is. Een progressieve maatschappij, heeft geen vijanddenken nodig.

Ik ben benieuwd wat er nog over is van het optimisme in het laatste hoofdstuk nu de verschillende wereldleiders niet vies blijken van onderdrukking met technologie.

[Jurjen van der Helden · Rating 5 out of 5]

Zeer belangrijk boek dat bovendien leest als een spannende thriller. Met een open eind. Internet moet gezien worden als een Common. We hebben een belangrijke taak om onszelf vrij te vechten van big-tech.
Lees ook Guy Standing’s Plunder of the Commons!

[Danny de Vries · Rating 4 out of 5]

Goed boek met een heldere boodschap. Het eerste deel had van mij iets minder name-dropping gemogen maar het tweede en derde deel maken dat weer goed. Ik had na het lezen van de introductie de indruk dat het boek een directe aanval zou zijn op big-tech maar het omgekeerde is waar.

[Harmke · Rating 4 out of 5]

Verplicht leesvoer voor iedereen die werkt in of met ict. Van techneuten tot webredacteuren. En van directeuren tot wethouders. Want jouw keuzes doen ertoe. Verdiep je erin, want jouw keuzes bepalen of we ons leven laten regeren door big tech of dat we zelf het heft weer in handen nemen.

[Jaer Mertens · Rating 3 out of 5]

Interessant boek. Met name de delen waarin de geschiedenis van het internet in Nederland besproken wordt. Verder ook een veel coole casussen en een leuke blik op de toekomst. Het is vooral een accumulatie van casussen en theorieën, het verschaft een fijn overzicht.

[Déborah · Rating 5 out of 5]

iedereen zou dit boek moeten lezen. onderdeel van maatschappijleer op middelbare school. als mijn kind ooit social media wil gebruiken moet hij van mij dit boek lezen en vervolgens vragen kunnen beantwoorden. :)

[floortje · Rating 4 out of 5]

Ontzettend interessant om te lezen. Marleen Stikker kiest voor behapbare taal waardoor deze sector begrijpbaar is geworden. Ik ben fan van haar anarchistische kijk op de wereld en vind haar bevragingen terecht en zorgwekkend. Voor iedereen die geïnteresseerd is in het begrijpen van hoe internet is ontstaan en wat het doet met onze data raad ik dit boek zeker aan.

[Robin · Rating 4 out of 5]

Fijn een ander geluid, maar erg veel van hetzelfde.

[Marije van der Kooij · Rating 3 out of 5]

3.5*