What do you think?
Rate this book
Ferdaminne frå sumaren 1860
Ferdaminne frå sumaren 1860 er rekna som Vinjes viktigaste verk. Boka er forma som eit reisebrev frå den store noregsreisa Vinje gjorde i 1860. Ho er halden i kåserende form, med lyriske innslag, og inneber eit brot med det romantiske synet på bonden. Her finn lesarane underhaldande skildringar, dikt og agronomiske utgreiingar om kvarandre. Dette pionerverket i norsk journalistikk inneheld òg den lyriske perla Ved Rondane.
- GenresClassicsNonfiction
288 pages, Paperback
First published January 1, 1861
13 people are currently reading
86 people want to read
About the author
Aasmund Olavsson Vinje
48 books5 followersAasmund Olavsson Vinje var ein norsk forfattar, journalist, lærar og jurist.
Vinje var ein av dei fyrste etter Ivar Aasen sjølv som aktivt tok i bruk landsmålet, i både prosa og lyrikk. Med kjende dikt som «Våren», «Ved Rundarne», «Den dag kjem aldri» og «Blåmann», har han vorte ståande for ettertida som ein av dei mest folkekjære lyrikarane i Noreg. Lyrikken hans vart til i overgangstida mellom Henrik Wergeland sin død i 1845 og det såkalla moderne gjennombrotet, og vert gjerne litteraturhistorisk plassert under den poetiske realismen.
Han var dessutan ein markant føregangsmann innanfor norsk journalistikk, både som Christiania-korrespondent i Drammens Tidende og med sitt eige blad Dølen. Vinje markerte seg som ein retorisk medviten kritikar av både samfunnstilhøve, politikk og litteratur, og som ein som hadde tvisyn, altså som såg sakene frå to sider
Vinje var ein av dei fyrste etter Ivar Aasen sjølv som aktivt tok i bruk landsmålet, i både prosa og lyrikk. Med kjende dikt som «Våren», «Ved Rundarne», «Den dag kjem aldri» og «Blåmann», har han vorte ståande for ettertida som ein av dei mest folkekjære lyrikarane i Noreg. Lyrikken hans vart til i overgangstida mellom Henrik Wergeland sin død i 1845 og det såkalla moderne gjennombrotet, og vert gjerne litteraturhistorisk plassert under den poetiske realismen.
Han var dessutan ein markant føregangsmann innanfor norsk journalistikk, både som Christiania-korrespondent i Drammens Tidende og med sitt eige blad Dølen. Vinje markerte seg som ein retorisk medviten kritikar av både samfunnstilhøve, politikk og litteratur, og som ein som hadde tvisyn, altså som såg sakene frå to sider
Ratings & Reviews
Friends & Following
Create a free account to discover what your friends think of this book!
Community Reviews
Displaying 1 - 8 of 8 reviews
July 12, 2021
Samlaget 2019.
Både en språklig og nasjonalhistorisk skattekiste, full av bemerkninger om grøt i Gudbrandsdalen, overnatting og byliv i Trondheim og samtidens oppfatning av nasjonalromantikken. I tillegg et oppkomme av god lyrikk, artige essayer og skrevet med en tone som kunne vært fra 2020. Vinje er noen ganger så tvetydig at det er vanskelig å vite om han mener det han skriver eller er ironisk, men det er mye hjelp i fotnotene hans og i merknadene til Olav Midttun/Jon Seversted. Anbefales på det sterkeste til alle som liker naturen, norsk litteraturhistorie og synes essayene i Morgenbladet er for lite pretensiøst.
«Skogen er korkje min eller din om vi åtte aldri så mykje; men det er landet, det er den heile mannet som eig han, og vi skal forvalta han så at folk også kan leva etter oss, og gjer vi ikkje det, så må riket triva øksa av handa vår, liksom kniven av barnets. Å tala om ein eigedomsrett som skulle nå lenger, nå til avgrunns, er barnetale. Vi er eit fritt folk, men fridomens fyrste dygd er å leggja klokskapsband på seg sjølv.»
Både en språklig og nasjonalhistorisk skattekiste, full av bemerkninger om grøt i Gudbrandsdalen, overnatting og byliv i Trondheim og samtidens oppfatning av nasjonalromantikken. I tillegg et oppkomme av god lyrikk, artige essayer og skrevet med en tone som kunne vært fra 2020. Vinje er noen ganger så tvetydig at det er vanskelig å vite om han mener det han skriver eller er ironisk, men det er mye hjelp i fotnotene hans og i merknadene til Olav Midttun/Jon Seversted. Anbefales på det sterkeste til alle som liker naturen, norsk litteraturhistorie og synes essayene i Morgenbladet er for lite pretensiøst.
«Skogen er korkje min eller din om vi åtte aldri så mykje; men det er landet, det er den heile mannet som eig han, og vi skal forvalta han så at folk også kan leva etter oss, og gjer vi ikkje det, så må riket triva øksa av handa vår, liksom kniven av barnets. Å tala om ein eigedomsrett som skulle nå lenger, nå til avgrunns, er barnetale. Vi er eit fritt folk, men fridomens fyrste dygd er å leggja klokskapsband på seg sjølv.»
July 20, 2017
Det er mange interessante observasjoner fra ei anna tid her, og Vinje skriv godt og lyrisk. Han er en såpass tvetydig fyr at det er vanskelig å vite når han skrøner og når han er alvorlig - og det hjelper vel ikke at livet nok var ganske annerledes for de fleste på den tida - sjå bare på omtale av arrangerte ekteskap.
Framtidstrua er sterk gjennom hele boka, og det samme er kritikken av de som henger igjen i gamle tankemønstre - men også av de som ikke husker røttene sine. Som en øvelse i hva som kan kastes og hva som bør beholdes er dette kanskje fortsatt relevant? Litt hard er han dog med fattige døler.
Rettskriving fra 1920-tallet gjør det tidvis vanskelig å følge noen resonnement, men det gjør ikke stort.
Framtidstrua er sterk gjennom hele boka, og det samme er kritikken av de som henger igjen i gamle tankemønstre - men også av de som ikke husker røttene sine. Som en øvelse i hva som kan kastes og hva som bør beholdes er dette kanskje fortsatt relevant? Litt hard er han dog med fattige døler.
Rettskriving fra 1920-tallet gjør det tidvis vanskelig å følge noen resonnement, men det gjør ikke stort.
August 25, 2025
Som ein (mer) moderne Edda. Gir et skikkelig, og intenst, bilde på det norske. Så utrolig intertekstuelt, på ein måte som gjør at man ikkje tvile på Vinje sin fortellerautoritet. De essayistiske passasjene rundt målstrid, politikk og generelle holdninger kan man snakke lenge om
June 25, 2022
En fin reiseskildring med noen gode observasjoner og kloke tanker. Ut fra det man leser må Vinje ha vært en klassisk dannet mann, som knytter det han ser i Norge til både bibelske fortellinger og eksempler fra antikken. Som her, i en tale han holder i Trondheim: "Eg likar ikkje desse store skrøytetalor; men stolt er eg av å vere komen sitjande på den tridje plass i verdi. Athen og Forum Romanum er nr. ein og tvo, og nr. tri er Øyreting, dersom eg hev lesi dei gamle folks historie rett" (s. 152).
Man kan til tider også få inntrykk av at Vinje var litt eksentrisk. Det første han legger merke til i Trondheim er "drosa" (som betyr "vakker jente"), og han blir tilsynelatende helt betatt. Han prøver å få øye på henne så ofte som mulig, men klarer aldri å introdusere seg selv eller snakke til henne. Han vet visst ikke hva han skal si. Den "stygge Hefaistos" får ikke sin Afrodite (nok en referanse til antikken som Vinje bruker).
Til tross for dette kan Vinje til tider ha overraskende høye tanker om seg selv. På Stiklestad sier han om Olav den hellige at "det er visst at eg er ein mykje heilagare mann enn Olav var, for sjølv om tidaldrens råskap og det at han var konge vert frådregi, som rett er for reknestykket, so må enda eg vera ein sann gudsfugl imot honom, og visst er det, at eg ikkje vilde vera i same åndeheimen som han: det vilde vera alt for dårleg eit selskap" (s. 171). Det får man si.
Jeg vil også nevne en Norge rundt-aktig sekvens der Vinje besøker en gammel mann som har tatt vare på fleskestykker og skinker i flere tiår, inkludert noe som ble servert i konfirmasjonen til kona hans. "Det er matdrygsel i dette, seier dei, og sant er det, for den største matdrygsel vilde no vera å eta gråstein" (s. 220). Det ender visst ikke alltid opp med at maten blir spist, for "når slik mat vert altfor ovgamal [...] plar dei binda i stein og søkkja honom ned midt på vatnet nattetid. Dei les og krossar seg yver denne våte grav" (s. 222). Rene Dexter-episoden.
Det er mange gullkorn i denne boken, og nedenfor har jeg valgt ut noen sitater (sidetall fra 1996-utgaven til Gyldendal) med mine egne kommentarer. De viser at Vinje på mange måter var en konservativ mann, men også svært vittig og frittalende – til tider kjeftende. Og han var veldig, veldig opptatt av språk. Spesielt nynorsk.
Vinje tar til orde for at friheten bør begrenses av moralske dyder: "Me er eit fritt folk, men fridomens fyrste dygd er å leggja klokskapsbånd på seg sjølv" (s. 49).
Folk som faktisk bor i norsk natur synes visst at den er stygg: "Målarar og andre folk som fer etter å sjå venleiken i landskapet, kan [...] vera visse på å finne noko stort og fagert for seg, når folket der ikring seier at det er stygt. Rjukanfossen er soleis fælt stygg, seier tinndølen, og han kan ikkje få i hovudet sitt at folk fer lang veg for å sjå honom."
De prioriterer litt annerledes enn turistene, og sier: "Det fagraste som er til er, det er stabburet, for der er korn og mjøl og kjøt og flesk" (s. 77).
Du må ikke tenke for høyt om deg selv, med mindre du er konge – og da er det embetet som gjør at du er stor: "Eg hev aldri kunna fengi i hovudet mitt folk som fullt og fast kunde tru med seg sjølv at dei var so store menn, utan å læ åt seg sjølve og det dårlege folk. Eg talar ikkje her om kongar, for det er på ein annan måte med deim. Folket ærar seg sjølv i grunnen ved å æra kongen, som berre er ei framsyning av folkets eigen storleik" (s. 87).
Folk i den norske fjellheimen får øye på en svart mann for første (og kanskje siste) gang i sitt liv: "Der var med i kongens fylgje ein morian, ein kolende svart ein med tjukke lippor og krulla stutt hår og liksom blodsprengde augo, just ein adelboren morian; og denne stirde og glodde folk på meir enn på sjølve kongen" (s. 93).
Trøndernes dårlige behandling av kvinner (de får dem til å arbeide) henger sammen med at de har mistet noen verbformer: "Nei, det er mannen med sine kvasse knokar, sine berre og stride senar og seige segar (musklar) og – styggleiken sin, som er skapt for odd og egg og tungt slit. Kvinna er den mjuke, rullande bylgja. Mannen er det faste land, og ho er havet som ogso alltid er kalla livsens mor. [...] 'Å, dei må vel gjera noko dei ogso,' svara mannfolki med sine raude huvor og gapande munnar og daude augo. Slike menn må slike skamslitne kvende føda og bera.
'Er dette det gamle Trøndelagen,' sa eg med ein sukk. 'Det er inkje under at de hev mist dykkar infinitiv og alle fleirtalsmerki og stytt av alle ord både bak og framme, og gjort det gamle orgel som dei gamle sogor (sagaer) er skrivne i, til eit slikt ljodlaust herkemål på den tunga, som er trælka so at ho liksom knapt kan røra seg.' Den eine armodsdomen heng i hop med den andre, må vita" (s. 115).
Vinje iakttar den forfalne Nidarosdomen: "Her les me vår historie i stein" (s. 129).
Vinje virker til tider anti-katolsk, men kommer også med et spark til reformasjonen i Norge: "Det meste av dette kyrkjesylvet vart teki bort av dei danske, som førde inn den lutherske kyrkje-forbetring – det vil seia den ækte (blottet) kyrkjone og let folket vera like uvitande" (s. 130).
Vinje synes at man burde være (mye!) rausere med oljen når kongen skal salves: "Nei, i eldre tider var det noko anna, for dei skola visst og slo heile hornet ned yver hovudet, so det var so det sila og rann, for det stend i bibelen at 'han auste oljehornet yver kongens hovud'. Og for å kunna kallast ein salva, so måtte der no ogso noko meir olje til enn soleis berre å sveitta på ei liti dogg her og der" (s. 131-132).
Kroningsseremonien er viktig for folket: "Det er dårleg å føra strid mot slike gamle ting" (s. 146).
Vinje beskriver noen utsendinger fra Stortinget: "Det var so utruleg små menn mest alle saman, at det såg ut som eit sendelag frå dvergheimen og ikkje frå det norske folk" (s. 147).
Vinje ser for seg at han "gjekk med rikets grunnlov i handi" (s. 148) for å kreve sin rett som borger.
Overraskende dissing av Norge i bokens aller siste ord:
"Ja, dette landet, desse fjelldalane," sa ein mann til meg,
"Ja, dette landet! det er eit land for englar."
"Ja so," svara eg, "det må då vera for det at englane ikkje er noko."
"Hm!" svara han ... "nei, me hev visstnok ikkje alt det kornet som Danmark, men ..."
"Men," la eg svint til, "men, me hev karar som kan eta korn." (s. 232-233)
Man kan til tider også få inntrykk av at Vinje var litt eksentrisk. Det første han legger merke til i Trondheim er "drosa" (som betyr "vakker jente"), og han blir tilsynelatende helt betatt. Han prøver å få øye på henne så ofte som mulig, men klarer aldri å introdusere seg selv eller snakke til henne. Han vet visst ikke hva han skal si. Den "stygge Hefaistos" får ikke sin Afrodite (nok en referanse til antikken som Vinje bruker).
Til tross for dette kan Vinje til tider ha overraskende høye tanker om seg selv. På Stiklestad sier han om Olav den hellige at "det er visst at eg er ein mykje heilagare mann enn Olav var, for sjølv om tidaldrens råskap og det at han var konge vert frådregi, som rett er for reknestykket, so må enda eg vera ein sann gudsfugl imot honom, og visst er det, at eg ikkje vilde vera i same åndeheimen som han: det vilde vera alt for dårleg eit selskap" (s. 171). Det får man si.
Jeg vil også nevne en Norge rundt-aktig sekvens der Vinje besøker en gammel mann som har tatt vare på fleskestykker og skinker i flere tiår, inkludert noe som ble servert i konfirmasjonen til kona hans. "Det er matdrygsel i dette, seier dei, og sant er det, for den største matdrygsel vilde no vera å eta gråstein" (s. 220). Det ender visst ikke alltid opp med at maten blir spist, for "når slik mat vert altfor ovgamal [...] plar dei binda i stein og søkkja honom ned midt på vatnet nattetid. Dei les og krossar seg yver denne våte grav" (s. 222). Rene Dexter-episoden.
Det er mange gullkorn i denne boken, og nedenfor har jeg valgt ut noen sitater (sidetall fra 1996-utgaven til Gyldendal) med mine egne kommentarer. De viser at Vinje på mange måter var en konservativ mann, men også svært vittig og frittalende – til tider kjeftende. Og han var veldig, veldig opptatt av språk. Spesielt nynorsk.
Vinje tar til orde for at friheten bør begrenses av moralske dyder: "Me er eit fritt folk, men fridomens fyrste dygd er å leggja klokskapsbånd på seg sjølv" (s. 49).
Folk som faktisk bor i norsk natur synes visst at den er stygg: "Målarar og andre folk som fer etter å sjå venleiken i landskapet, kan [...] vera visse på å finne noko stort og fagert for seg, når folket der ikring seier at det er stygt. Rjukanfossen er soleis fælt stygg, seier tinndølen, og han kan ikkje få i hovudet sitt at folk fer lang veg for å sjå honom."
De prioriterer litt annerledes enn turistene, og sier: "Det fagraste som er til er, det er stabburet, for der er korn og mjøl og kjøt og flesk" (s. 77).
Du må ikke tenke for høyt om deg selv, med mindre du er konge – og da er det embetet som gjør at du er stor: "Eg hev aldri kunna fengi i hovudet mitt folk som fullt og fast kunde tru med seg sjølv at dei var so store menn, utan å læ åt seg sjølve og det dårlege folk. Eg talar ikkje her om kongar, for det er på ein annan måte med deim. Folket ærar seg sjølv i grunnen ved å æra kongen, som berre er ei framsyning av folkets eigen storleik" (s. 87).
Folk i den norske fjellheimen får øye på en svart mann for første (og kanskje siste) gang i sitt liv: "Der var med i kongens fylgje ein morian, ein kolende svart ein med tjukke lippor og krulla stutt hår og liksom blodsprengde augo, just ein adelboren morian; og denne stirde og glodde folk på meir enn på sjølve kongen" (s. 93).
Trøndernes dårlige behandling av kvinner (de får dem til å arbeide) henger sammen med at de har mistet noen verbformer: "Nei, det er mannen med sine kvasse knokar, sine berre og stride senar og seige segar (musklar) og – styggleiken sin, som er skapt for odd og egg og tungt slit. Kvinna er den mjuke, rullande bylgja. Mannen er det faste land, og ho er havet som ogso alltid er kalla livsens mor. [...] 'Å, dei må vel gjera noko dei ogso,' svara mannfolki med sine raude huvor og gapande munnar og daude augo. Slike menn må slike skamslitne kvende føda og bera.
'Er dette det gamle Trøndelagen,' sa eg med ein sukk. 'Det er inkje under at de hev mist dykkar infinitiv og alle fleirtalsmerki og stytt av alle ord både bak og framme, og gjort det gamle orgel som dei gamle sogor (sagaer) er skrivne i, til eit slikt ljodlaust herkemål på den tunga, som er trælka so at ho liksom knapt kan røra seg.' Den eine armodsdomen heng i hop med den andre, må vita" (s. 115).
Vinje iakttar den forfalne Nidarosdomen: "Her les me vår historie i stein" (s. 129).
Vinje virker til tider anti-katolsk, men kommer også med et spark til reformasjonen i Norge: "Det meste av dette kyrkjesylvet vart teki bort av dei danske, som førde inn den lutherske kyrkje-forbetring – det vil seia den ækte (blottet) kyrkjone og let folket vera like uvitande" (s. 130).
Vinje synes at man burde være (mye!) rausere med oljen når kongen skal salves: "Nei, i eldre tider var det noko anna, for dei skola visst og slo heile hornet ned yver hovudet, so det var so det sila og rann, for det stend i bibelen at 'han auste oljehornet yver kongens hovud'. Og for å kunna kallast ein salva, so måtte der no ogso noko meir olje til enn soleis berre å sveitta på ei liti dogg her og der" (s. 131-132).
Kroningsseremonien er viktig for folket: "Det er dårleg å føra strid mot slike gamle ting" (s. 146).
Vinje beskriver noen utsendinger fra Stortinget: "Det var so utruleg små menn mest alle saman, at det såg ut som eit sendelag frå dvergheimen og ikkje frå det norske folk" (s. 147).
Vinje ser for seg at han "gjekk med rikets grunnlov i handi" (s. 148) for å kreve sin rett som borger.
Overraskende dissing av Norge i bokens aller siste ord:
"Ja, dette landet, desse fjelldalane," sa ein mann til meg,
"Ja, dette landet! det er eit land for englar."
"Ja so," svara eg, "det må då vera for det at englane ikkje er noko."
"Hm!" svara han ... "nei, me hev visstnok ikkje alt det kornet som Danmark, men ..."
"Men," la eg svint til, "men, me hev karar som kan eta korn." (s. 232-233)
Read
July 25, 2022Da det endelig ble Vinjerock i sommer, bestemte jeg meg for å (endelig) lese denne. Boka er ei reiseberetning - ferdaminne - fra en tur fra Kristiania til Trondheim for å se kroninga av Karl IV. Etter å ta tog det første stykket, spaserer han resten. Ei del av boka er beskrivelser av områda han passerer, og disse fenga meg ikke alltid like mye. Jeg liker det pedagogiske ved dem, at Vinje både skildrer og forklarer landskapet med utgangspunkt i (den tids) nyere vitenskap. Men boka skinner mest i Vinjes møter med folk og tankespinneriene dette skaper. Ofte er Vinje en gretten gubbe, men han virker også smertelig klar over det. Flere ganger skinner det gjennom at han ikke har så høye tanker om seg selv, og det er tydelig at han har sterk tro på folk (men også er svært dømmende).
September 18, 2019
Kanskje umogleg å skryta av eit slikt verk utan å framstå pretensiøs, men altså, dette er ei språkleg skattkiste. Og som historisk tidsbilete er det òg nydeleg for ein historisk interessert lesar. Eg las nokon sider om gongen, som ei god konfektøskje, heilt til det ikkje var fleire igjen.
July 21, 2024
Mannen reiser og beskriver landet, den norske bonden og div annet på et slags egenkomponert nynorsk. En del var litt vanskelig å forstå.
January 22, 2018
2010-utgåva av Aasmund Olavsson Vinjes Ferdaminne frå sumaren 1860 rekk ikkje ut handa til den som vil prøve seg på ein norsk klassikar.
Av våre store 1800-talsdiktarar er Vinje ein av dei vanskelegaste å få tak på.
Folk med eit gjennomsnittleg forhold til norskpensumet har truleg eit skeivt bilete av diktinga hans. Det er to dikt av Vinje som dei fleste kan minst fyrste linja av, fordi dei er blitt til folkekjære songar: Blåmann, Blåmann bukken min og No ser eg atter slike fjell og dalar (Ved Rondane). Begge er kjenslefylte fyrstepersonskildringar frå bygde-Noreg, Blåmann i mikroperspektiv (gut engsteleg fordi bukken er forsvunnen), i Ved Rondane er det heile fjellheimen som sveivar i gong minnene hos diktaren.
Ved Rondane er henta frå Ferdaminne, og diktet er eit utypisk innslag i boka. Ferdaminne er ikkje den nasjonalromantiske høgsongen ein kunne venta av ein Telemark-forfattar som traskar gjennom landet i 1860. Vinje kom frå Telemark, men budde vaksenlivet i Kristiania. Han opnar boka med å prise jernbanen og hovudstaden.
Ferdaminne vart distribuert til lesarane av bladet Dølen, der Vinje var redaktør. Spora frå Vinje sin sjølvsentrerte, lett respektlause, fabulerande stil er lett å finne att hjå dagens reiseforfattarar.
Opp gjennom Austlandet sit karakteristikkane av folk og plassar laust. Mest begeistra vert Vinje då han tek ein sving innom Sverige, og held dei for å vere hakket meir siviliserte enn nordmennene.
Vinje brukte tog, båt og bein for å ta seg frå Kristiania til Trondheim i 1860 for å skrive om kroninga av kong Karl XV. Reiseskildring er ein urgammal litterær sjanger (Odyséen er frå minst 500 f.Kr.). Vinje dreg som ein kameleon gjennom landet, og får innpass i tronge fjellstover og i maktsirklane i Trondheim. Akkurat kven han snakkar med og kor han går, heftar han ikkje lesaren med.
Og det er klart at ein forfattar som avsluttar si reiseskildring frå Noreg på denne måten, aldri kunne bli ein like elska forfattar som Bjørnson, Lie, Asbjørnsen og Moe:
"Ja, dette landet, desse fjelldalane," sa ein mann til meg. "ja, dette landet! Det er eit land for englar."
"Ja så," svara eg, "det må då vera for det at englane ikkje ét noko."
"Hm!" var han ... "nei, vi har visst nok ikkje alt det kornet som Danmark, men ..."
"Men," la eg svint til, "men vi har karar som kan eta korn."
Ferdaminne vart utgjeven på ny i 2010, 150 år etter at Vinje tok turen.
For meg er det uforståeleg at Samlaget brukte 1938-rettskrivingsmalen i denne utgjevinga. Ferdaminne er i utgangspunktet ei tung leseøkt, fordi Vinje tek så mange krumspring og skriv med finstilt ironi. Då kunne forlaget ha oppgradert til vår tids nynorsk for å hjelpe lesaren på glid. Å skrive gjenta, kvende og Sverike i staden for jenta, kvinne og Sverige, er etter mi meining berre irriterande, det tilfører ingenting av kunstnerisk verdi. I staden gjer det ein så frisk forfattar som Vinje meir treig enn han fortener.
Vinje bok er vanskeleg å lese også fordi han skriv om ei heilt anna tid. Det er ei skildring av eit førmoderne Noreg. Vinjes meiningar om korleis det rurale Noreg ordnar seg, gjekk til dels over hovudet på meg. Samtidsaktuell litteratur, og ikkje minst samtidssatire, vert fort utdatert. Leit deg fram til eit gammalt opptak av Hallo i uken og tel kor mange gonger du ler.
Lån Ferdaminne frå sumaren 1860 på Sølvberget. Jon Severud skreiv i 2010 Ei gjenreise , som er ei lærd og sprudlande reiseskildring i Vinjes fotspor. Les ho gjerne før du les Vinjes bok.
Av våre store 1800-talsdiktarar er Vinje ein av dei vanskelegaste å få tak på.
Folk med eit gjennomsnittleg forhold til norskpensumet har truleg eit skeivt bilete av diktinga hans. Det er to dikt av Vinje som dei fleste kan minst fyrste linja av, fordi dei er blitt til folkekjære songar: Blåmann, Blåmann bukken min og No ser eg atter slike fjell og dalar (Ved Rondane). Begge er kjenslefylte fyrstepersonskildringar frå bygde-Noreg, Blåmann i mikroperspektiv (gut engsteleg fordi bukken er forsvunnen), i Ved Rondane er det heile fjellheimen som sveivar i gong minnene hos diktaren.
Ved Rondane er henta frå Ferdaminne, og diktet er eit utypisk innslag i boka. Ferdaminne er ikkje den nasjonalromantiske høgsongen ein kunne venta av ein Telemark-forfattar som traskar gjennom landet i 1860. Vinje kom frå Telemark, men budde vaksenlivet i Kristiania. Han opnar boka med å prise jernbanen og hovudstaden.
Ferdaminne vart distribuert til lesarane av bladet Dølen, der Vinje var redaktør. Spora frå Vinje sin sjølvsentrerte, lett respektlause, fabulerande stil er lett å finne att hjå dagens reiseforfattarar.
Opp gjennom Austlandet sit karakteristikkane av folk og plassar laust. Mest begeistra vert Vinje då han tek ein sving innom Sverige, og held dei for å vere hakket meir siviliserte enn nordmennene.
Vinje brukte tog, båt og bein for å ta seg frå Kristiania til Trondheim i 1860 for å skrive om kroninga av kong Karl XV. Reiseskildring er ein urgammal litterær sjanger (Odyséen er frå minst 500 f.Kr.). Vinje dreg som ein kameleon gjennom landet, og får innpass i tronge fjellstover og i maktsirklane i Trondheim. Akkurat kven han snakkar med og kor han går, heftar han ikkje lesaren med.
Og det er klart at ein forfattar som avsluttar si reiseskildring frå Noreg på denne måten, aldri kunne bli ein like elska forfattar som Bjørnson, Lie, Asbjørnsen og Moe:
"Ja, dette landet, desse fjelldalane," sa ein mann til meg. "ja, dette landet! Det er eit land for englar."
"Ja så," svara eg, "det må då vera for det at englane ikkje ét noko."
"Hm!" var han ... "nei, vi har visst nok ikkje alt det kornet som Danmark, men ..."
"Men," la eg svint til, "men vi har karar som kan eta korn."
Ferdaminne vart utgjeven på ny i 2010, 150 år etter at Vinje tok turen.
For meg er det uforståeleg at Samlaget brukte 1938-rettskrivingsmalen i denne utgjevinga. Ferdaminne er i utgangspunktet ei tung leseøkt, fordi Vinje tek så mange krumspring og skriv med finstilt ironi. Då kunne forlaget ha oppgradert til vår tids nynorsk for å hjelpe lesaren på glid. Å skrive gjenta, kvende og Sverike i staden for jenta, kvinne og Sverige, er etter mi meining berre irriterande, det tilfører ingenting av kunstnerisk verdi. I staden gjer det ein så frisk forfattar som Vinje meir treig enn han fortener.
Vinje bok er vanskeleg å lese også fordi han skriv om ei heilt anna tid. Det er ei skildring av eit førmoderne Noreg. Vinjes meiningar om korleis det rurale Noreg ordnar seg, gjekk til dels over hovudet på meg. Samtidsaktuell litteratur, og ikkje minst samtidssatire, vert fort utdatert. Leit deg fram til eit gammalt opptak av Hallo i uken og tel kor mange gonger du ler.
Lån Ferdaminne frå sumaren 1860 på Sølvberget. Jon Severud skreiv i 2010 Ei gjenreise , som er ei lærd og sprudlande reiseskildring i Vinjes fotspor. Les ho gjerne før du les Vinjes bok.
Displaying 1 - 8 of 8 reviews