Via Carpatia. Podróże po Węgrzech i Basenie Karpackim

by Ziemowit Szczerek

Może lepiej, gdyby to wszystko było powieścią. Albo jeszcze lepiej – bajką o despocie rządzącym małym krajem, który kiedyś był wielki. Ale to wszystko dzieje się naprawdę. Ten kraj istnieje.

Ziemowit Szczerek wędruje po Europie Środkowo-Wschodniej w przededniu setnej rocznicy traktatu w Trianon i przygląda się Węgrom owładniętym obsesją minionej wielkości. Zagląda przez płot pewnego domu w Felcsút, plącze się po zapyziałych budapeszteńskich zaułkach, pije z chłopakami gdzieś pod Klużem, jedzie zygzakiem wzdłuż słowacko-węgierskiej granicy, snuje się po dziurawych drogach Zakarpacia i szuka śladów dawnego imperium w okolicach Miercurea Ciuc. I zapisuje, co widzi, co mu ludzie powiedzieli, co podsłuchał.

A że przy okazji co rusz wchodzi mu w paradę jego własna ojczyzna, ciągle spotyka w tej drodze rodaków, to i cóż dziwnego – w końcu "Lengyel, magyar – két jó barát, együtt harcol, s issza borát".

Genres: Nonfiction, Politics, Polish Literature, Hungary, Reportage

424 pages, Paperback

First published October 16, 2019

About the author

Dziennikarz portalu Interia.pl, współpracuje z „Nową Europą Wschodnią”, autor opowiadań publikowanych m.in. w „Lampie”, „Studium”, „Opowiadaniach” i E-splocie oraz współautor wydanej w 2010 r. książki pt. Paczka radomskich. Pisze doktorat z politologii, zajmuje się wschodem Europy i dziwactwami geopolitycznymi, historycznymi i kulturowymi. Jeździ po dziwnych miejscach i o tym pisze. Ostatnio najbardziej inspiruje go gonzo i literatura / dziennikarstwo podróżnicze. Laureat Paszportu „Polityki” 2013 za książkę Przyjdzie Mordor i nas zje, czyli tajna historia Słowian.

Reviews

[fióka · Rating 4 out of 5]

Ez nem annyira gonzó, mint a másik, magyarul megjelent könyve, ami a lengyel felsőbbrendűség gyakorlását rögzíti Ukrajnában. Inkább szomorú (az előző kötete is az lenne gonzó nélkül) - ui. tudni valamit egy dolog, de egy fellow keleteurópaitól olvasni azt, amit tudsz picit olyan mint borostyánban konzerválni rovart az utókor számára: végleges.

Szczerek csavargásai Magyarországon és a Kárpát-medencében jobbára inkább egy Orbán-életrajz kiegészítő, olvasót szórakoztatni vágyó dokumentumai. Ez önmagában is ordítóan figyelemkeltő (kellene legyen): a magyarokról már kizárólag csak orbáni dimenziókban lehet beszélni. Ezt - egyébként - boldog (hazaáruló, nemzetietlen, asszimiláns stb.) emigránsként gyakran tapasztalom, amikor nem tudom elég gondosan titkolni, hogy származásomat tekintve magyar volnék. Az első kérdés vagy kijelentés azonnal az Orbán mindenki számára* nyilvánvaló szélsőjobboldaliságát firtatja. Nos, ez az orbáni prizmán keresztül szemlélt magyarság az, ami egyrészt jócskán levont a könyv élvezeti értékéből. Természetesen ezen is lehetett nevetni, sietek itt megjegyezni a félreértéseket elkerülendő, de ez az egypólusú nézőpont (hát milyen is lehetne szerencsétlen) egy idő után végtelenül unalmassá vált, amiből azonnal le is lehetett vonni egy fontos következtetést: a magyarok repetitívek és unalmasak, legalábbis mai formájukban mindenképpen.
A másik fontos dolog, ami miatt veszített sziporkázásából a könyv, az valami, amit én kifejezetten veszélyesnek tartok. Szczerek egyértelműen szimpatizál a magyarokkal, a magyar kultúrával, ami azt illeti, sokkal jobban szívén viseli nemzetünk sorsát, mint azt maguk a magyarok teszik. És itt jődögél szembe a veszély velünk a lapokon, minden egyes alkalommal, amikor Szczerek megemlíti ilyen vagy olyan formában, hogy mennyire végtelenül európai, sőt Nyugat-európai a magyar entitás, a magyar építészet, a magyar kultúra, egyedül a magyar szélsőjobboldaliságra nem sikerült ráfognia, hogy az teljesen nyugati. A magyar eltér, a magyar kiemelkedik, a magyar felsőbbrendűbb mint bármi, ami a régióban található, ezen véleményét sokszor ütközteti a lengyelek hasonlítható megnyilvánulásaival is, mintegy aládúcolandó a véleménye validitását. Bocs, de én nem csak nem szeretem ezt a fajta retorikát, de kifejezetten taszít a szuperioritásba vetett hit bárminemű megnyilvánulása. Nekünk, magyaroknak, pedig pont az Übermensch-feeling nem hiányzik az egyértelműen könnyen fasizálódó valónkból, éppen elég hülyék vagyunk enélkül is.

Szó mi szó, Szczerek vándorlásaiból, minden restaurációs kísérlete ellenére nem rajzolódik ki valami hízelgő kép a magyarokról. Szeretném úgy gondolni, hogy én ezt tudom megfelelő földrajzi (ez tény) és ideológiai távolságból szemlélni, többek között azért, mert a nemzet fogalmát idejekorán elcsépeltnek, mi több, giccsesnek találtam politikai hivatkozásként használva (a sima szótári jelentésével nincs bajom, az sima állapotleírás), és nyugodt lelkiismerettel mondhatom, hogy az ilyen jellegű retorikát használóktól mindig is távol tartottam magam. Ez viszont nem változtat azon, hogy Szczerek szerint a magyarok Orbán, ellenzék nélkül, a magyarok ostobák, fasizálódásra hajlamosak (a zsigerileg tiltakozóknak ajánlom figyelmébe a 20. századot), rendületlenül hívei valamiféle furcsa fajelméleti és szociáldarwinista koktélnak (és még ki tudja, minek), kirekesztőek, folyamatosan a lehető legrosszabb politikai döntéseket hozzák és, ebből kifolyólag, gyakorlatilag nem marad más számukra az összeszerelő-nemzet perspektívájából mint a dicső (?) múlt romjain kotolva merengeni - nem, még véletlenül sem a jövőn - a múlton. Azon a gyakorlatilag kolonizáló, másokat leigázó, elnyomó múlton, a dicsőn. Én szoktam merengeni a jövőn, de sajnos még mindig nem látok mást mint ennek a végtelenül egyszerű, zsigeri reakciókra építő szélsőjobb retorikának az erősödését és az ennek ellenálló, maroknyi liberálisnak a fáradtságát. Ellenzékit nem mondhatok, hol van ma Magyarországon ellenzék? Ez vagyunk mi ma, ahogyan Szczerek látott minket.

A többi néma csend.

* A mindenki alól a magyarság tetemes része természetesen és ab ovo kivételt jelent.

[Marek · Rating 5 out of 5]

Via Carpatia to z jednej strony książka o Viktorze Orbanie i na wskroś skorumpowanym systemie władzy, jaki zbudował na Węgrzech. Czyta się jak przestrogę dla Polski, która jest na wcześniejszym etapie tej samej drogi. Z drugiej strony spore fragmenty to napisany ze sporym poczuciem humoru travelog z podróży autora po Węgrzech z przyległościami (w przedtrianońskich granicach), ze znakomitym wyczuciem w tropieniu rozlicznych absurdów, w jakie Węgrów, a częściowo też inne narody naszego regionu wpędziło nacjonalistyczne "wstawanie z kolan". Dodatkowo gratka dla lubiących książki Andrzeja Stasiuka, bo inspiracje tym autorem są bardzo widoczne w stylu.
Jedyny minus to lekkie poczucie niespójności. Zwłaszcza w pierwszej połowie widać, że książka została częściowo zbudowana z wcześniejszych tekstów prasowych, więc w kilku miejscach autor się powtarza, a wątek dokumentalny z travelogiem początkowo słabo się spinają. Ale w miarę lektury książka robi się mniej gazetowa i lepsza literacko, czyta się ją coraz lepiej, pojawia się coraz więcej humorystycznych i stylistycznych perełek. W sumie w pełni zasłużone 5 gwiazdek!

[Kuszma · Rating 4 out of 5]

Érzelmes utazások Közép-Keleten, avagy a Kárpát-medence diszkrét bája:
https://azonnali.hu/cikk/20220731_uta...
Megint egy írás az Azonnalin.

[Lada Moskalets · Rating 4 out of 5]

Я сподівалася, що це буде репортаж і антропологічні замальовки, а воно виявилося радше політичною аналітикою. Щерек препарує угорський процес вставання з колін і того, як Угорщина себе бачить новим месією Східної Європи. Втім, у цьому процесі йдеться не так про послідовні цінності, як про стару-добру олігархію, дерибан грошей і кумівство. А в заявах політиків достатньо шизофренічного мислення - в один день Угорщина захищає Європу від мусульман-мігрантів, в інший - братається з Казахстаном, бо вони однієї крові. Мріє про Велику Угорщину, але зневажливо ставиться до угорців Румунії чи Сербії, з їхніми акцентами і гіршим економічним становищем.
Автор мандрує землями „Великої Угорщини” - Румунією, Словаччиною, Україною, Сербією і дивиться як по-різному виглядають угорські сліди, взаємодія з місцевими і, власне, вставання з колін. Ці поїздки для мене найцікавіше, бо це власне той живий репортаж і розмови з людьми, яких не вичитаєш у газетах. Польща не входить у склад потенційної великої Угорщини і це одна з причин братання польського і угорського націоналізму, яке Щерек особливо злостиво аналізує.
В книжці багато іронії і самоіронії, наприклад автор заслухується угорським націоналістичним роком, розуміючи, який це трешак - але не в змозі відірватися.
Я дізналася про історію і політику Угорщини в рази більше, ніж з історичних курсів в університеті, дуже пізнавально!

[Maciek Białous · Rating 3 out of 5]

Szczerek podróżuje po Basenie Karpackim, czyli wyobrażonej krainie zamieszkałej przez wysiadujących w knajpach szczerkoidalnych osobników rozmyślających wyłącznie o geopolityce. Po raz kolejny.

[Wojtek Hejnar · Rating 4 out of 5]

Studium dzisiejszych Węgier, a może nawet całej Europy Środkowej. Klimaty stasiukowe, przy czym jednak znacznie więcej tematów politycznych.

[Adam · Rating 4 out of 5]

Ziemowit Szczerek staje się moim ulubionym współczesnym reportażystą. Inne książki też pewnie mogą opowiedzieć o tym, jak Orbán zdobywał władzę, o tym, kim był Lajos Simicska i o całej historii prawicowego populizmu, ale tylko u Szczerka można się poczuć, jak by rzeczywiście się rozmawiało z tymi ludźmi gdzieś w pubie w Budapeszcie, paliło się papierosy z kazachskimi biznesmenami na krawężniku, a rano we Wiedniu przy kawie na kacu było się zaczepionym przez prawicowego Austriaka podziwiającego Polskę i Węgry za to, że przeciwstawiają się "tej dziczy ze wschodu" i kazało się mu spierdalać. Polecam i pozdrawiam

[Lottie · Rating 3 out of 5]

Pan Ziemowit Szczerek w "Via Carpatii" zabiera nas w podróż po Basenie Karpackim, ze szczególnym uwzględnieniem Węgier. Węgier ogarniętych Orbanowską gorączką, i w którym sercu wciąż goreje rana imieniem Trianom. Zresztą Szczerek w politycznym sukcesie Fideszu, partii Viktora Orbana upatruje właśnie w Trianom. Węgrzy marzący o powrocie Wielkich Węgier są bardziej skłonni ulec topornej nacjonalistycznej propagandzie. Zresztą nie tylko Węgrzy. Szczerek Węgry używa, jako przykładu i wyjścia do skomentowania politycznej sytuacji w prawie całej Europie Wschodniej. I cóż można powiedzieć. Szczerek odmalowuje nam brudną, choć baśniową krainę, która siedzi na tykającej bombie. Skrajna prawica wygrywa wybory, rozmontowuje demokrację liberalną, niszczy niezależne media i co gorsza żeruje na narodowych sentymentach, co niezwłocznie musi prowadzić do wybuchu konfliktów z innymi narodami. Do tego, co błyskotliwie zauważa pan Szczerek opozycja, zwłaszcza ta lewicowa jest ze wszech miar niewydarzona i nie potrafi skonstruować żadnej sensownej alternatywy dla skrajnej prawicy.
Brzmi, jakby nie patrzeć interesująco. Niestety Ziemowitowi Szczerkowi nie udało się do końca rozwinąć i poważnie potraktować z żadnego z wybranych przez siebie tematów. "Via Carpatia" zapowiadała się, jako książka przede wszystkim podróżnicza, w której oczywiście autor będzie opisy miejsc i kultury, przeplatał z komentarzami na temat bieżących wydarzeń i nastrojów. Na starcie za to zostajemy ok. 100 stron eleboratu na temat Orbana i jego politycznych poczynań z nawiązaniami do Polski na tle jego rodzinnej miejscowość. Rzecz ciekawa, zwłaszcza, jak nie za bardzo orientujemy się w Węgierskiej polityce. Problem w tym, że po tych stu stron poświęconych Fideszowi, następuje kompletny miszmasz tematyczny i gatunkowy. Szczerek skacze między Węgrami, Polską, Słowacją, Rumunią, krajami byłej Jugosławii, Sieklerszczyzną. Między książką podróżniczą, polityczną, analizą stosunków środkowoeuropejskich, zachodem, przeróżnymi anegdotkami, uchodźcami, Ustaszami, rockiem, Romami, biedą i brudem. Co ostatecznie, choć w wielu momentach daje nam pyszny gawędziarski reportaż, kończy się totalnym chaosem. Tak o to, nie wiele dowiadujemy się ani o Węgrach, ani o innych krajach Basenu Karpackiego, a próba zanalizowania mentalności i współczesnej sceny politycznej środkowej europy, wychodzi dość pobieżnie. Jednak mimo tego, Szczerek według mnie serwuje nam kilka ciekawych wniosków.
Do tego otrzymujemy to w prawdziwie patchworkowym wydaniu. Ziemowit miejscami próbuje tworzyć coś na wzór książek Stasiuka i muszę mu to przyznać, wychodzi mu to całkiem sprawnie, powieścią drogi, zbiorem anegdotek, klasycznym reportażem i strumieniem świadomości autora. Jeden wielki chaos, ale czyta się to wprost wybornie.
Jedyną rzeczą, która mnie tak naprawdę zirytowała to takie lekkie napuszenie autora w stosunku do reszty ludzi, zwłaszcza tych niepodzielających jego poglądów. Poza tym odnoszę wrażenie, że pan Szczerek troszeczkę pewne rzeczy podkoloryzował. W połowie "Via Carpatii" można na serio odnieść wrażenie, jakby zaraz we Wschodniej Europie miała wybuchnąć III wojna światowa, z powodu grasujących po jej drogach łysych chłopaczków z nacjonalistycznymi sympatiami. I Szczerek robi to z tak śmiertelną powagą, że czytelnikowi nie zostaje nic innego, jak zacząć rozważać podróż do Ameryki.
Jednakże bardzo zaciekawił mnie światopogląd pana Szczerka, bo wydaje mi się, że nie da się go jednoznacznie obsadzić po żadnej ze stron kompasu politycznego. I to właśnie wraz z jego patchworkowym stylem najbardziej zachęca mnie, żeby w przyszłości sięgnąć po jeszcze inne jego książki.

[Tomasz Stachewicz · Rating 5 out of 5]

Mniej gonzo, więcej "poważnego" reportażu. Wciąż ten sam znakomity Szczerek w formie w której sprawdza się najlepiej.

[Aurel Pasztor · Rating 5 out of 5]

Kíváncsi vagyok hogyan gondolkodnak Magyarországról régiónk más országaiban. Ez a könyv jó választás volt. Könnyen olvasható, tele személyes és történelmi utalásokkal gonzó stílusban.

[Lingwijournal · Rating 4 out of 5]

I really enjoyed the author´s vivid style and crazy-fun metaphors about life in the region. I often laughed out loud on the plane while reading it. This was especially true for his book about Ukraine, which is a road movie on paper, a collection of curious meetings and an entertaining raconte of roaming the Ukrainian wilderness.

However, this book is basically a collection of Hungarian political gossip and legends in its first half, and some fearmongering about (now basically non-existing) local ultra-nationalist party and their associates. (I wonder why nobody is ever afraid of the commies in a post-commie country?! Unlike Nazis, some people still keep them in disturbingly high regard...)

Juicy´s good, but not so entertaining if it is something that someone has read and heard a million times before, which applies to my case of re-reading stories I already know by the heart now thanks to Hungarian media outlets. I understand they might be somewhat new to Polish readers, while it is still the most significant fault in this book. In the author´s book about Ukraine I haven´t read this much about local corrupt politicians and I think it was good like this - I met people, their stories and no matter how much I agree or disagree with their point of view about this part of the world, it was refreshing and insightful, unlike the badgering of Orbán´s politics by interviewing people who are clearly his opponents by association and some of his functionaries who clearly did not add much to a discourse already well-known by myself and fellow Hungarian readers - who clearly aren´t depicted in the most flattering way.

Still, it is a worthy read to induce some self-reflection for us, even if I often disagree with the author. I appreciate him learning the language and trying to understand us, however, he fails to do this in the book, because he puts way too much emphasis on politics, the price of neglect being less impressions by him or fellow people he met, and little light is shed on the Hungarian soul other than why people vote in a certain way or why they seem to hate Gypsies. As an ethnic Hungarian who grew up outside Hungary, the book´s ethnic Hungarians clearly feel one-dimensional and their attitudes not explained enough, merely reduced to Trianon-grievers and grateful voters.

There´s steep improvement in the second half of the book where travel becomes the major theme again and Szczerek returns to his gonzo self and roams the villages and cities of what used to be part of the Monarchy and based on his ingenious descriptions I can see the places and people in front of me even without knowing what they actually look like, and I can see our beloved Central and Eastern Europe in all its gloriously tidy shabbiness.

I would be really interested in reading the author´s future books, especially of the similar kind, about the Balkans, the Baltic region or even somewhere further to the West or to the East.

[Gali · Rating 3 out of 5]

Mocny początek, ale później trochę się rozmywa i moim zdaniem jest za długa o jakieś kilkadziesiąt stron, na których bywa powtarzalnie. Rzetelnie napisany reportaż, ale nie urzekł mnie niesamowicie. Widać, że Szczerek siedzi w regionie, który opisuje. Nie wiem czy to był świadomy zabieg, ale sposób narracji często przypomina Stasiuka. Ogólnie jeśli ktoś chce się zainteresować Węgrami to spoko pozycja, ale tego "basenu karpackiego" spodziewałam się trochę więcej. Mimo tego ogólnie polecam, ale miejscami trzeba trochę przebrnąć.

[Mateusz · Rating 4 out of 5]

I'm a sucker for travel literature in the specific, Central-Eastern European rendition that has been exemplified by writers such as Andrzej Stasiuk. Szczerek ably combines this strand of writing with informative commentary on Hungarian politics. His ruminations about where the real Central Europe lies, and how it differs from Eastern Europe, might be a little cheesy, but I found them quite charming and occasionally insightful. The last few chapters are a little weaker, probably because this has originated as a collection of essays rather than a monograph.

[Michał · Rating 5 out of 5]

Świetna podróż po przedtrianiońskich Węgrzech, Europie środkowej i Bałkanach. Szczerek w bardzo wciągający sposób wyjaśnia wiele dawnych związków i zaszłości między sąsiadami Europy środkowej, co pozwala zrozumieć dzisiejszą politykę i niuanse wielu krajów regionu. To wszytko natomiast podane jest bardzo swojskim i niesztampowym językiem!

[Łukasz Łach · Rating 5 out of 5]

Podzielam z autorem tą dziwną i niezrozumiałą fascynację Węgrami i całym basenem karpackim. Słuchając nemzeti rocka przemierzam małe "zachodnie" miasteczka, które zostały pochłonięte przez "wschód". Fascynacja próba zrozumienia czym jest centralna Europa.

[Franz · Rating 1 out of 5]

ciekawa książka o Jarosławie Kaczyńskim

[Lazarus-II · Rating 4 out of 5]

4.5/5 or 9/10

[Joanna · Rating 5 out of 5]

Mocny Szczerek.

[Sebastian · Rating 4 out of 5]

4.5/5 or 9/10

[Joanna Czernik]

DNF 25%

[lubiszjazz · Rating 4 out of 5]

bardziej takie 3.5, tematy w tej książce są ciekawe, ale nie wciągnęły mnie w taki sposób żeby dać wyższą ocene

[Filip · Rating 3 out of 5]

Dużo politykowania. Od ilości informacji niekiedy boli głowa. Ale czyta się dobrze, a ironiczne wstawki są nieironicznie śmieszne. Czytana podczas wizyty w Budapeszcie faktycznie pomaga zobaczyć więcej.

[Anita Kędzierska · Rating 4 out of 5]

Nie jest to, jak sugerowałby tytuł, typowo podróżnicza książka. Jest to reportaż skupiający się w dużej mierze na polityce. Ziemowit Szczerek przedstawia nam swój obraz Węgier, w której tle wciąż tkwi traktat w Trianon i utracona po nim wielkość, za którą tęskni znaczna część węgierskiego społeczeństwa. Autor wędruje po kraju, opisując swoje wrażenia bez owijania w bawełnę. I to chyba w tej książce ujęło mnie najbardziej. Nie ma tutaj sztucznego upiększania, jest za to surowa ocena rzeczywistości, wzbudzająca wiele refleksji. Czytając tę książkę, nie sposób nie zauważyć analogii do aktualnej sytuacji politycznej w Polsce. Myślę, że taki też cel przyświecał samemu autorowi, nie próbuje on bowiem ukryć swoich poglądów. A ponieważ posiada ogromną wiedzę i jest znawcą polityki europejskiej, czyta się to bardzo przyjemnie. Przyznam, że lektura pozwoliła mi wiele zrozumieć (zawsze należałam do osób, których raczej polityka nie interesuje, co teraz uważam za ciężki grzech, mam więc w tej kwestii sporo do nadrobienia).
Była to moja pierwsza książka Ziemowita Szczerka i na pewno nie ostatnia. Jego styl i bezpośredniość bardzo przypadły mi do gustu.

[Adrianna · Rating 4 out of 5]

Książka wzięta trochę w ciemno i jej forma okazała się dla mnie zaskoczeniem, ale dobrze się ją czytało. Im bliżej końca tym wszystko stawało się bardziej gorzkie i smętne.

[Marcin Copik · Rating 4 out of 5]

4.5/5. Nie jest to wybitna literatura, ale bardzo dobry reportaż, z dużą dozą poczucia humoru i ciekawych obserwacji.