Kuş Ölümlüdür Sen Uçmayı Hatırla

by Furuğ Ferruhzad

Furûğ Ferruhzâd (1935-1967) Aşkın bütün güzelliği ve yıkıcılığı var ve yaşanabilir olduğunu cesaretle, özgürce ortaya koyan Furûğ'un şiiri, İranlı genç bir kadının baskıcı ataerkil cendereden benliğini ve iradesini kurtarmak için verdiği "ölümüne" mücadelenin hikâyesidir. Farsçanın ünlü şairlerinden Ahmed Şamlu onu "rüzgarın akışını ve aşk'ı yani ölümün kardeşi'ni kabul etmiş" şair olarak selamladığı şiirinde, bu genç isyancıdan kalanı aramak isteyenlerin "dağın dergâhına, denizin ve otların eşiğine" gitmeleri gerektiğini belirtir. Çağdaşı Sohrâb Sepehrî'ye göreyse Furûğ, en âşıkane coşkuları hayatın aynasında "tefsir eden", sevginin "ağaç üslûbuyla" konuşan, "hiç"in sınırlarına kadar giderek "ışık havsalası"nın ardına çekilen, yokluğuyla "biz"i yalnız bırakmış büyük bir şairdir. Kadın yaşamını her düzeyde baskılayan sistemin ideolojik, kültürel ve siyasal kaynaklarına yönelik şiddetli bir direnci simgeleyen bu şiir sadece İranlı kadınları ve toplum kesimlerini etkilemekle kalmamış, içerdiği eşitlikçi ve özgürlükçü evrensel bildiri tüm dünyada geniş yankılar yaratmıştır.

Genres: Poetry, Turkish

382 pages, Paperback

Published November 1, 2019

Reviews

[Fact100 · Rating 4 out of 5]

Bağımsız ve özgür kadın ruhunun en isyankâr ve buruk temsilcilerinden Furuğ Ferruhzad, yanlış bir zaman ve yanlış bir coğrafyada can bulmasına rağmen sanata olan tutkusunu ve mücadelesini azim, hatta inatla sürdüren öncü ve çok değerli bir sanat insanı.

"sonunda bir gün usulca sordum kendime
neyim ben, nerede başlangıcım?
tepeden tırnağa yakıcı bir ışığıysam hayatın
hangi sırlı gökyüzünden yansımaktayım?"

Farklı diyarlarda, kimilerinin gündelik ve basit alışkanlıkları sayılan sohbet edebilmek, şiir yazabilmek, kendini korkmadan ifade edebilmek, özgürce, çekinmeden dolaşabilmek, gönlünün dilediği gibi aşık olabilmek, sevmek, sevilmek gibi temel şeyler, bazı diyarlarda başkasının size fazla gördüğü, tanımadığı haklar olabiliyor. Yaşamak, eril tahakkümün dilediği şekilde mümkünken, ölüp usulünce gömülmek bile onların müsaadesine tâbi.

"soğuk
ve rüzgâr çizgilerimi kesiyor
acaba bu diyarda
yok olmuş yüzüyle tanışmaktan
korkmayan var mıdır hâlâ?"

İşte Furuğ, kısacık ömründe, eril odaklı sistemin tüm baskı ve engellemelerine rağmen, bu haksızlığa sesini çıkaran bir sembol, adı gibi bir ışık. Umudun ve aşkın izinden ayrılmayan Furuğ, dizeleriyle isyan ediyor, kadınlığının sesini şiirlerine döküyor.

"acaba zamanı gelmedi mi
bu küçük pencerenin ardına kadar açıl açıl açılmasının
ve gökyüzünün yağmasının
ve bir adamın kendi cenazesinde gözyaşı dökerek namaz kılmasının?"

Furuğ Ferruhzad'ın şiirlerini bir araya getiren "Rüzgâr Bizi Götürecek", bu istisnai kadının isyanını ve arayışını, rüzgârın sırtına yükleyip düne, bugüne ve ilelebet çınlamak üzere geleceğe gönderebildiğinin somut nesnesi.

"kimse güneşle tanıştırmayacak beni
kimse serçelerin şölenine
götürmeyecek beni
uçmayı anımsa
kuş ölümlüdür."

Doğrudan ve dolaylı tüm engel ve baskıların karşısında, sadece kendisi olabilmek için duran birinin yüreğinin şarkısı saydığım "Rüzgâr Bizi Götürecek"i, yalnız olmadıklarını hissetmek isteyen tüm kadınlar başta olmak üzere tüm şiirseverlere öneririm.

[Ganimarepublic · Rating 2 out of 5]

Aslında Ferruhzad'ı çok severim. Toplu şiirlerini, üstelik de YKY'ndan okuyacağımı düşünerek heyecanla aldım kitabı. 1 ay elimde süründürdüm, bölük pörçük okumaya çalıştım. Zevkten çok zorunluluğa dönüştü:(
Dönüp Onat kutlar- Celal hoşrovsahi çevirilerinden okudum, aynı lezzet, aynı mükemmellik. Maalesef bu YKY basımı, kötü çeviri ya da çevirmen hatası nedeni ile olmamış!

[Mehmet]

"Kuş ölümlüdür
Sen uçmayı hatırla" (s. 370)

Tam da benim şimdiki yaşımda, 32 yaşındayken vefat eden Furuğ Ferruhzad'ın toplu şiirleri derlenmiş bu kitapta. Bu şiirlerde hep yaşanmak istenen, ancak yaşanamamış duyguların yoksunluğunu hissettim. Özgürlüğe duyulan bir hasret hissettim. Hüzünlü bir tınıları da vardı. Ancak en güzeli, beni en çok etkileyen kitaba da ismini veren bu iki dize oldu.

İnsan, ölümlü bir varlık. Önemli olan bu yaşamda bıraktığı iz, yani uçuş. Milyarlarcamız gelip geçti. Milyarlarca ses, milyarlarca hikaye, hüzün, anı, çığlık... Bizi farklı yapan neydi? Bu hayatta bıraktığımız iz.

M.B.
Ankara.

[zep · Rating 5 out of 5]

beni bu dünya üzerinde bu kitap kadar üzen çok az şey var..

dar gecemde ne yazık
rüzgar yapraklarla buluşuyor
dar gecemde
çöküşün ızdırabı yaşanıyor
dinle!
karanlığın esintisini duyuyor musun?
ben bu mutluluğa yabancıyım
ben umutsuzluğuma tutkunum

[Bahadır Eren · Rating 4 out of 5]

Yaşamına saygı duyduğum önemli bir şair Furuğ. Fakat şiirini değerlendirmek için ısrarla okumak istedim bu kitabı. Açıkçası döneminin kahramanlığından başka şiirinde büyük bir usta denilecek bir şey bulamadım ben. Yine de şiiriyle mücadelesini ayırmak gerektiğini düşünüyorum.

[Betül · Rating 2 out of 5]

çevirmeninin bu yılın çeviri ödülünü aldığını gördüğümde epey şaşırmıştım. 5 aydır okuyorum zira bu kitaptaki şiirleri ve beni içine alamayışlarını da çevirisine yormuştum. furuğ dizeleri çokça tekrarlanan bir şair. bu dizeleri alıştığım halinin dışında, duygudan yoksun görüşüm böyle düşündürmüştü. yorumlara bakınca da genel kanının bu olduğunu gördüm. sanıyorum önceden başka biri tarafından daha çevrilmiş, o çeviri de okunup karşılaştırma yapılabilir.
buna rağmen çokça beğendiğim şiirler ve dizeler de yok değildi. iki yıldızın müsebbibi de onlardır.

[Naz Güngen · Rating 4 out of 5]

kendi varlığımın sesi olmaya yeltendim
gel gör ki kadındım

furuğ çok sevdiğim bir kadın. sadece şiirleri değil onu sevme nedenim, aktivist, isyankar ve kendini bulmaya çalışan yanını karşısına ne çıkarsa çıksın törpülememesi ve her şeye, herkese rağmen furuğ olarak kalması ona hayranlığımın asıl sebebi. daha önce birkaç kez farklı kitaplarda şiir derlemelerini okumuş olsam da bu kitapta tüm şiirlerinin çevirisini bulabildiğim için çok mutluyum. önceden okuyup sevdiğim şiirlerin yanı sıra bu kitapla yeni şiirleri de keşfetme fırsatı buldum. örneğin, isyan kitabında bulunan kulluk ve tanrılık şiirlerine ba-yıl-dım! mevzubahis şiirleri günümüzde bile yayınlamak cesaret isteyecekken 1957'de iran gibi otoriter bir ülkede yayınlanmış bir kitaptan bahsediyoruz. bunun için furuğ'u göklere çıkarmamız gerekiyor.

sonunda bir gün usulca sordum kendime
neyim ben, nerede başlangıcım?
tepeden tırnağa yakıcı bir ışığıysam hayatın
hangi sırlı gökyüzünden yansımaktayım?

çokça beğenerek, hayat bizi furuğ'dan çok erken ayırdığı için çokça da hayıflanarak okuduğum bir kitap oldu bu. okuduğum başka derlemelere göre, bence, zaman zaman çeviri konusunda biraz zayıf kalsa da oldukça keyif veren bir kitaptı.

[Aysel Ibrahimova · Rating 4 out of 5]

Qadın olmaq çətindir, şərqdə qadın olmaq isə zülmətlə mübarizədir. Modern İran poeziyasının ən parlaq adlarından biri - Füruğ Fərruxzad da şeirləriylə qısa ömrünü zülmətdən işığa doğru yol almağa adayandır. Uğursuz, çox gənc yaşda edilən ailə həyatından sonra boşanmış və sərt ata tərbiyəsində böyümüş biri olaraq mental və dini dəyərləri ağır basan İranda qadın olmaq Füruğ üçün mübarizə idi. Maddi sıxıntılar içində bir tərəfdən şeirlər yazaraq, filmlər ərsəyə gətirərək yaşayırdı və rəsm çəkməyi də sevərdi Füruğ. Yazdıqları və reallıqları tənqid etdiyi üçün ölkəsində yaradıcılığına xor baxılsa da, Avropada üzərində işlədiyi filmlər üçün ən dəyərli mükafatları alırdı. Əlbəttə ki, olduğu mühitdə də yaratdıqlarına dəyər verənlər var idi, təəssüf ki, sonsuz boşluq kimi böyüyən qaranlıq cəmiyyət özünə qapanmasına, travmalarıyla üzləşməyinə səbəb olurdu. Çox gənc yaşda (32) vəfat etməsinə baxmayaraq şeirləri yazıldığı dövrü əks etdirilərək yazılıb və bu günlə səsləşməkdə davam edir, bu da Füruğun şeirlərini oxuyarkən dünən yazılmışcasına doğma hiss etdirir. Şeirləri ilk dəfə öz dilimizə çox erkən yaşda öldürülən dəyərli yazıçımız - Səməd Behrəngi tərəfindən tərcümə edib. Füruğ bir dəyərdir, çətinliklərin içindən işıq saçan sonsuz bir ümiddir. Yenidən oxunacaqlar siyahısına əlavə edilsin.. Sonda fikirlərimi Füruğun öz kəlimələri ilə yekunlaşdırırıram:

"Azadam. Mənə verməyə qorxduğunuz azadlıq və mənim sizdən gizli olaraq əldə etmək istədiyim, bu səbəbdən səhvlər etdiyim azadlıq. Halbuki bu azadlığı əldə etməyim üçün mənə yardımçı olmalı idiniz, doğru olan bu idi.."

[Aysenurmus · Rating 5 out of 5]

Ya ben çok tutuldum.. Başta hiç alışamadım klasik şiir yapısına fakat bir yerden sonra öyle bir bağ kurdu ki yazdıkları. Sevişilen kadını, kadının nasıl sevileceğini şairlerden okumuştum ama bir kadın olarak “evet! Anlıyorum seni” diyen bir şiir bu şekilde bana var olmamıştı.

[Ömer Talha · Rating 5 out of 5]

Füruğ, şiirlerini el'an hâzır ve nâzırmış gibi söylüyor. Şiirleriyle yaşam serüvenine eşlik ediyoruz. Bazı şiirlerindeki keskin ölüm kokusu ise genzimizi yakıyor.

[Ekim · Rating 5 out of 5]

furuğ öyle bir kadın ki üzerine sergiler açtım.

[Mehmet Dönmez · Rating 3 out of 5]

başka çeviriden de mi okumalı?

[Ufuk Beyazova · Rating 5 out of 5]

Rüzgar Bizi Götürecek/ Furuğ Ferruhzad

1934 te doğan İranlı kadın şair 15 yaşında şiir yazmaya başladı. Özgürlukçü, erkek egemen topluma başkaldıran kişiliğiyle tanındı. Asker, baskıcı bir babadan kurtulmak için 16 yaşında evlenir. 2 yıl sonra oğlu Kamyar doğar. Bu mutsuz evliliği 4.yılında sonlandırır. Babası oğlunun velayetini alır ve onu annesine göstermez. Yazdığı aşk şiirleri nedeniyle eleştiriye uğrar. Yaşamı boyunca kadın kimliğini hiçe sayan ataerkil düzene karşı çıkar.  Şiir dışında sinema ve tiyatroda oyunculuk, senaristlik, kameramanlık, yönetmenlik yapar. 1963 te Almanya'da ev karadır adlı cüzzamlılar belgeseli ile ödül alır. 32 yaşında bir trafik kazasında ölür. Oğlu Kamyar için yazdığı şiir'den;

Senin için söylüyorum bu şiiri
Susuz bir yazın günbatımında
Bir uğursuz başlangıcın yarı yolunda
Bu sonsuz kederin köhne mezarında

Bırak benim yersiz yurtsuz gölgemi
Ayrılsın senin gölgenden yolalsın uzaklara
Gün gelir kavuşuruz birbirimize
Kımse girmeden aramıza, tanrıdan başka

[Dilek · Rating 5 out of 5]

Düz yazıya yakın, uyaksız şiirlerin bütününden ziyade satırlardaki bütünlükleri dikkat çekiyor. Çoğu şiiri aşk üzerine olan şairin, oğlu için de yazdığı bir şiir var bu kitapta. Çeviri oldukça iyi şiirler ise sade ve anlam yüklü.

[Can Karadoğan · Rating 5 out of 5]

“Gecenin sonundan söz ediyorum ben
karanlığın sonundan
ve gecenin sonundan söz ediyorum ben

Eğer evime gelirsen ey sevgili
bir lamba getir bana
ve küçük bir pencere
ki oradan
mutlu sokağın kalabalığını seyredeyim”

[elif b · Rating 4 out of 5]

kitap ilerledikçe şiirlerinin evrildiğini, geliştiğini görmek çok hoşuma gitti. bunun dışında furuğ'un hayat hikayesi ve mücadelesi zaten oldukça önemli. son şiirlerini okurken erken vefat etmeseydi kim bilir bize neler bırakırdı diye düşünmeden edemedim.

[Güntülü Yılmaz · Rating 5 out of 5]

Yalnızca önsözüyle bile, Furuğ Ferruhzad'ın nelerin yolunu açtığını ve o kırılganlığının nedenlerini, şiirinin önemini anlatan önsözüyle bile, öyle güzel ki. Derli toplu yayımlanması şahane oldu.

[Gülbahar · Rating 4 out of 5]

uçmayı anımsa, kuş ölümlüdür...

[senA]

büyük bir heyecanla aldım ancak hayal kırıklığı oldu. beğendiğim 2-3 şiir çıkar ancak.

[Beyza]

Baştaki aşk şiirleri kendini bu kadar tekrar etmeseydi daha çok sevebilirdim aslında. Kitabı okumadan önce Rüzgâr Bizi Götürecek şiirini çok severdim, kitabı bitirdikten sonra da favorim oldu.

[Kübra · Rating 4 out of 5]

Düzgün bir insan saatinde kafamı toplayıp yazacağım.

[E. Gamze Bayraktar · Rating 5 out of 5]

🗡️

[name can't be blank · Rating 4 out of 5]

"hissediyorum "an"dır tarihin yapraklarından benim payıma düşen."

[Alp Coşkun · Rating 4 out of 5]

baya iyi 3,8 falan özellikle tutsak ve duvar gayet iyi, bir başka doğuş ve inanalım soğuk mevsimin başlangıcına kitaplarını çok beğenmedim

[Ezgi Yalçın · Rating 4 out of 5]

7/10
Keşke orijinal dilinde okuyabilseydim, çeviride bir şeyler kaybolup gitmiş.

[gul · Rating 5 out of 5]

şimdi… bu benim, bu yakıcı ateş benim
ey deli gönlümdeki hüzünsever umut
kollarını aç da göstereyim sana
elime ne geçtiğini bu uzun yolculuktan

[Leyla · Rating 5 out of 5]

"kitap, yalnızlık, şiir, sessizlik 
hayatımın zevki sarhoşluğudur 
ne çıkar cennetyolunu bulamadıysam 
kalbimde cennet bir sonsuzluktur"

Şiir kitabı okuyamam genelde çünkü şiir benim için keşfedilmesi gereken bir şey. Bir parça görüp o parçayı araştırarak şiire ve şaire ulaşırım. Ama hemen şairi tanımak istemem onun şiirleri ile kafamda şairi adlandırmaya başlarım. Ama Furuğ benim için öyle olmadı. Biri ile yakınlığı elinizde olmadan kurarsınız ya Furuğ öyle bir şaire işte. Şiiri çekmeye başlar seni ilk başta ama ben aşkı bilmiyorum diye başlayıp yavaş yavaş aşkı düşünmeye başlarsınız. Birini sevmek, sevebilmek insanlığa verilmiş bir mucize gibi geliyor bana. Birinin "seni seviyorum"demesi imkansız geliyor bu bencillik çağında çünkü her şeyin bir karşılığı olması aşkta bile o kadar ikiyüzlüce geliyor ki. Birini sadece sevmek istersin nedeni nasılı önemli olmamalı. Sanki duygularımı tercüme etmiş gibi hissettirdi her satırında. Aşkı tatmamış birinin aşkı tanımlaması kadar garip bir dünya.

[yza gilmore · Rating 5 out of 5]

en sevdiğim kitaplar arasına girdi daha ilk kısımları okurken. favorilerim arasına gireceğini anlamıştım. kadınların tam anlamıyla insan bile kabul edilmedikleri topraklarda bunlara boyun eğmeyen biri furuğ ferruhzad. şairliği dışında yaşamına da bakılması gerektiğini düşündüğüm bir isim oldu bu yönüyle. şiirlerini okurken duyguları, ne anlatmak istediğini açık açık söylemese de açık açık hissettirdi bana. belki de bu yüzden bu kadar dokundu ve beğendim. şiirlerinde anlattığı ve bahsettiği duyguları okumak çok güzeldi, kesinlikle favorilerim arasındadır.

[zehra keklik · Rating 5 out of 5]

kitaba yeni başladım henüz yorum yapmak için erken olabilir ama galiba dünyanın en iyi şiir kitabını okuyorum şuan. büyülendim şimdiden.



kitabı bitirdim ve gerçekten çok güzeldi. sadece çeviri de biraz sıkıntılar var gibi bazı cümlelere kötü çeviriye kurban gitmiş.


"bana düşen hatıralar bahçesinde hüzünle dolaşmaktır."

[Cihan çiçek · Rating 5 out of 5]

Kuş ölür, sen uçuşu hatırla !

ve

The Wind-Up Doll

More than this, yes
more than this one can stay silent.

With a fixed gaze
like that of the dead
one can stare for long hours
at the smoke rising from a cigarette
at the shape of a cup
at a faded flower on the rug
at a fading slogan on the wall.

One can draw back the drapes
with wrinkled fingers and watch
rain falling heavy in the alley
a child standing in a doorway
holding colorful kites
a rickety cart leaving the deserted square
in a noisy rush

One can stand motionless
by the drapes—blind, deaf.

One can cry out
with a voice quite false, quite remote
"I love..."
in a man's domineering arms
one can be a healthy, beautiful female

With a body like a leather tablecloth
with two large and hard breasts,
in bed with a drunk, a madman, a tramp
one can stain the innocence of love.

One can degrade with guile
all the deep mysteries
one can keep on figuring out crossword puzzles
happily discover the inane answers
inane answers, yes—of five or six letters.

With bent head, one can
kneel a lifetime before the cold gilded grill of a tomb
one can find God in a nameless grave
one can trade one's faith for a worthless coin
one can mold in the corner of a mosque
like an ancient reciter of pilgrim's prayers.
one can be constant, like zero
whether adding, subtracting, or multiplying.
one can think of your --even your—eyes
in their cocoon of anger
as lusterless holes in a time-worn shoe.
one can dry up in one's basin, like water.

With shame one can hide the beauty of a moment's togetherness
at the bottom of a chest
like an old, funny looking snapshot,
in a day's empty frame one can display
the picture of an execution, a crucifixion, or a martyrdom,
One can cover the crake in the wall with a mask
one can cope with images more hollow than these.

One can be like a wind-up doll
and look at the world with eyes of glass,
one can lie for years in lace and tinsel
a body stuffed with straw
inside a felt-lined box,
at every lustful touch
for no reason at all
one can give out a cry
"Ah, so happy am I!"'