What do you think?
Rate this book
Mens/onmens
Wat is waar - wat de feiten je vertellen of wat je wilt geloven?
Wie ben je - een vrij individu, of zoek je houvast in de groep tegen de rest?
Steeds beter weten we hoe de mens in elkaar steekt. We weten waarom we geneigd zijn in hokjes te denken, waarom we liever verbroederen met mensen die op ons lijken dan met vreemden. En ook hoe gemakkelijk mensen gemanipuleerd kunnen worden, via sociale media en door politici.
In Mens/Onmens onderzoekt gelauwerd essayist en columnist Bas Heijne de twee grote obsessies van onze tijd: waarheid en identiteit. In een heldere stijl stelt hij de vragen waar het om gaat: hoe kunnen we solidair zijn in een wereld die steeds meer versplinterd is, waarin iedereen op zoek is naar iets groters en het algemeen belang het zo vaak aflegt tegen het eigenbelang?
Mens/Onmens is een scherp, persoonlijk essay over hoe je mens kunt zijn in een gepolariseerde wereld.
Wie ben je - een vrij individu, of zoek je houvast in de groep tegen de rest?
Steeds beter weten we hoe de mens in elkaar steekt. We weten waarom we geneigd zijn in hokjes te denken, waarom we liever verbroederen met mensen die op ons lijken dan met vreemden. En ook hoe gemakkelijk mensen gemanipuleerd kunnen worden, via sociale media en door politici.
In Mens/Onmens onderzoekt gelauwerd essayist en columnist Bas Heijne de twee grote obsessies van onze tijd: waarheid en identiteit. In een heldere stijl stelt hij de vragen waar het om gaat: hoe kunnen we solidair zijn in een wereld die steeds meer versplinterd is, waarin iedereen op zoek is naar iets groters en het algemeen belang het zo vaak aflegt tegen het eigenbelang?
Mens/Onmens is een scherp, persoonlijk essay over hoe je mens kunt zijn in een gepolariseerde wereld.
128 pages, Hardcover
First published January 31, 2020
12 people are currently reading
394 people want to read
About the author
Bas Heijne
71 books57 followersBastiaan Johan (Bas) Heijne (Nijmegen, 9 januari 1960) is een Nederlandse schrijver, vertaler en interviewer.
Heijne groeide op in Zwanenburg en ging naar de middelbare school in Badhoevedorp. Hij studeerde Engelse taal- en letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam.
In 1983 debuteerde hij als schrijver met de roman Laatste woorden. Hij schreef tussen 1984 en 1992 reisverhalen voor het tijdschrift De Tijd. Een deel van deze verhalen werd later gebundeld in Vreemde reis.
Zijn tweede roman, Suez, verscheen in 1992. Heijne is sinds 1991 als essayist verbonden aan NRC Handelsblad, voor welke krant hij sinds 2001 ook iedere week een column verzorgt. Zijn essaybundel De wijde wereld werd genomineerd voor de AKO Literatuurprijs.
Hij heeft werk vertaald van Evelyn Waugh, E.M. Forster en Joseph Conrad. In 2003 heeft hij het toneelstuk Van Gogh geschreven dat werd gespeeld door ZT Hollandia. In 2005 sprak Heijne de jaarlijkse Mosse-lezing uit en ontving hij de Henriette Roland Holst-prijs voor Hollandse toestanden, een verzameling columns die hij voor NRC Handelsblad schreef. In 2008 presenteerde Heijne het televisieprogramma Zomergasten van de VPRO.
In 2013 hield Heijne de Huizingalezing De betovering van de wereld over Louis Couperus. In datzelfde jaar verscheen ook een documentaire over Couperus naar een door Heijne geschreven scenario. Eerder had hij al het essay Het gezicht van Louis Couperus (1996) gepubliceerd. In 2014 werd zijn essay Angst en schoonheid. Louis Couperus, de mystiek der zichtbare dingen bekroond met de tweejaarlijkse J. Greshoff-prijs.
In december 2016 werd Heijne de P.C. Hooft-prijs 2017 toegekend, voor zijn beschouwend proza. De prijs is hem uitgereikt op 18 mei 2017. De jury roemt hem als een "een schrijver met een bijzondere positie als columnist en essayist, die over een enorme verscheidenheid aan actuele onderwerpen en kwesties schrijft. [...] Zijn werk geeft een vernieuwende impuls aan wat literatuur in maatschappelijke zin betekenen kan. [...] Vooral de vorm waarin hij dat doet is bijzonder: hij schrijft als een denker én denkt als een lezer."
Heijne groeide op in Zwanenburg en ging naar de middelbare school in Badhoevedorp. Hij studeerde Engelse taal- en letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam.
In 1983 debuteerde hij als schrijver met de roman Laatste woorden. Hij schreef tussen 1984 en 1992 reisverhalen voor het tijdschrift De Tijd. Een deel van deze verhalen werd later gebundeld in Vreemde reis.
Zijn tweede roman, Suez, verscheen in 1992. Heijne is sinds 1991 als essayist verbonden aan NRC Handelsblad, voor welke krant hij sinds 2001 ook iedere week een column verzorgt. Zijn essaybundel De wijde wereld werd genomineerd voor de AKO Literatuurprijs.
Hij heeft werk vertaald van Evelyn Waugh, E.M. Forster en Joseph Conrad. In 2003 heeft hij het toneelstuk Van Gogh geschreven dat werd gespeeld door ZT Hollandia. In 2005 sprak Heijne de jaarlijkse Mosse-lezing uit en ontving hij de Henriette Roland Holst-prijs voor Hollandse toestanden, een verzameling columns die hij voor NRC Handelsblad schreef. In 2008 presenteerde Heijne het televisieprogramma Zomergasten van de VPRO.
In 2013 hield Heijne de Huizingalezing De betovering van de wereld over Louis Couperus. In datzelfde jaar verscheen ook een documentaire over Couperus naar een door Heijne geschreven scenario. Eerder had hij al het essay Het gezicht van Louis Couperus (1996) gepubliceerd. In 2014 werd zijn essay Angst en schoonheid. Louis Couperus, de mystiek der zichtbare dingen bekroond met de tweejaarlijkse J. Greshoff-prijs.
In december 2016 werd Heijne de P.C. Hooft-prijs 2017 toegekend, voor zijn beschouwend proza. De prijs is hem uitgereikt op 18 mei 2017. De jury roemt hem als een "een schrijver met een bijzondere positie als columnist en essayist, die over een enorme verscheidenheid aan actuele onderwerpen en kwesties schrijft. [...] Zijn werk geeft een vernieuwende impuls aan wat literatuur in maatschappelijke zin betekenen kan. [...] Vooral de vorm waarin hij dat doet is bijzonder: hij schrijft als een denker én denkt als een lezer."
Ratings & Reviews
Friends & Following
Create a free account to discover what your friends think of this book!
Community Reviews
Displaying 1 - 30 of 63 reviews
May 21, 2021
Bas Heijne levert een gebalanceerde, van emotie ontdane analyse van de oorzaken van de vele tegenstellingen die onze Westerse maatschappij heden ten dage plagen
In een wereld waarin heden ten dage (mei 2021) bekende virologen samen met hun gezin moeten onderduiken vraag ik me werkelijk wel eens af waarom de wereld toch zo gek lijkt te zijn geworden. Dit boekje van Bas Heijne gaf me een mooi inzicht in de (psychologische) achtergronden van de polariserende tendenzen in onze maatschappij. Of het nu gaat om het klimaat, vaccins of corona, iedereen heeft heden ten dage wel een mening. Een mening die eerder gebaseerd lijkt te zijn op emotie dan feiten en cijfers.
Want volgens Heijne zijn het niet zozeer de rede, de saaie feiten die de discussies beheersen, maar de emotie, waarbij dit laatste de waarheid bepaalt. De waarheid wordt daarmee je eigen waarheid. Kortom: wat je vindt, is dan wat is, en niemand kan je daar vanaf brengen. Je eigen waarheid is van jou, en daar moeten anderen maar respect voor hebben. Jouw waarheid wordt jouw identiteit.
En die mensen die jouw waarheid niet delen? Die worden vereenzelvigd met de elite, een groep mensen die deel uitmaken van het establishment, de bestuurders of superrijken die onze wereld ondermijnen en kapotmaken. De universiteiten, journalisten, kunstenaars en linkse deugers, die alleen maar aan zichzelf denken en de wereld naar de knoppen helpt met hun klimaatplannen en vaccinaties.
Dit alles is een symptoom van iets groters: een groeiende afkeer van het Liberalisme. Rechts van het politieke spectrum uit zich dit in het conservatisme, wat de liberale nadruk op het individuele vrijheid verwerpt en in plaats daarvan zegt op te komen voor het herstel van gedeelde waarden van cultuur en gemeenschap. Links van het politieke spectrum gaat het hier om socialisme, die datzelfde individualisme verwerpt en de nadruk legt op de broederschap, gebaseerd op sociaal en economische solidariteit, over de grenzen van cultuur en afkomst.
Wat is er nog aan die verdeling te doen? Is de oplossing dan een vermeende broederschap, waarbij iedereen onderdeel uitmaakt van dezelfde collectieve identiteit. Volgens Heijne niet: elke dwang tot collectieve identiteit heeft alleen maar tot gevolg dat anderen die buiten het "wij" gevoel liggen, zich buitengesloten voelen. Sterker nog, het is juist die angst voor het verlies van je eigen identiteit die juist zoveel emoties oproept: met de groeiende individualisering voelen mensen zich extra kwetsbaar en is de drang om ergens bij te horen extra groot. Elke vermeende aanval op die groep moet met hand en tand verdedigd worden. Identiteit is dan niet langer meer een houvast geworden om beter met de wereld om te kunnen gaan, het is heel de wereld geworden. Alles wat je eraan herinnert dat er andere wereld zijn, feiten en opvattingen die de wereld in een ander daglicht zetten worden dan als leugens of regelrechte bedreigingen opgevat.
Hoe is dit op te lossen. Helaas ziet Heijne als enige mogelijkheid, hoe moeilijk misschien ook, om onszelf proberen in te leven, te verplaatsen in de denkbeelden van de ander en niet dogmatisch vast te houden aan onze eigen denkbeelden en opvattingen.
In een wereld waarin heden ten dage (mei 2021) bekende virologen samen met hun gezin moeten onderduiken vraag ik me werkelijk wel eens af waarom de wereld toch zo gek lijkt te zijn geworden. Dit boekje van Bas Heijne gaf me een mooi inzicht in de (psychologische) achtergronden van de polariserende tendenzen in onze maatschappij. Of het nu gaat om het klimaat, vaccins of corona, iedereen heeft heden ten dage wel een mening. Een mening die eerder gebaseerd lijkt te zijn op emotie dan feiten en cijfers.
Want volgens Heijne zijn het niet zozeer de rede, de saaie feiten die de discussies beheersen, maar de emotie, waarbij dit laatste de waarheid bepaalt. De waarheid wordt daarmee je eigen waarheid. Kortom: wat je vindt, is dan wat is, en niemand kan je daar vanaf brengen. Je eigen waarheid is van jou, en daar moeten anderen maar respect voor hebben. Jouw waarheid wordt jouw identiteit.
En die mensen die jouw waarheid niet delen? Die worden vereenzelvigd met de elite, een groep mensen die deel uitmaken van het establishment, de bestuurders of superrijken die onze wereld ondermijnen en kapotmaken. De universiteiten, journalisten, kunstenaars en linkse deugers, die alleen maar aan zichzelf denken en de wereld naar de knoppen helpt met hun klimaatplannen en vaccinaties.
Dit alles is een symptoom van iets groters: een groeiende afkeer van het Liberalisme. Rechts van het politieke spectrum uit zich dit in het conservatisme, wat de liberale nadruk op het individuele vrijheid verwerpt en in plaats daarvan zegt op te komen voor het herstel van gedeelde waarden van cultuur en gemeenschap. Links van het politieke spectrum gaat het hier om socialisme, die datzelfde individualisme verwerpt en de nadruk legt op de broederschap, gebaseerd op sociaal en economische solidariteit, over de grenzen van cultuur en afkomst.
Wat is er nog aan die verdeling te doen? Is de oplossing dan een vermeende broederschap, waarbij iedereen onderdeel uitmaakt van dezelfde collectieve identiteit. Volgens Heijne niet: elke dwang tot collectieve identiteit heeft alleen maar tot gevolg dat anderen die buiten het "wij" gevoel liggen, zich buitengesloten voelen. Sterker nog, het is juist die angst voor het verlies van je eigen identiteit die juist zoveel emoties oproept: met de groeiende individualisering voelen mensen zich extra kwetsbaar en is de drang om ergens bij te horen extra groot. Elke vermeende aanval op die groep moet met hand en tand verdedigd worden. Identiteit is dan niet langer meer een houvast geworden om beter met de wereld om te kunnen gaan, het is heel de wereld geworden. Alles wat je eraan herinnert dat er andere wereld zijn, feiten en opvattingen die de wereld in een ander daglicht zetten worden dan als leugens of regelrechte bedreigingen opgevat.
Hoe is dit op te lossen. Helaas ziet Heijne als enige mogelijkheid, hoe moeilijk misschien ook, om onszelf proberen in te leven, te verplaatsen in de denkbeelden van de ander en niet dogmatisch vast te houden aan onze eigen denkbeelden en opvattingen.
September 23, 2021
Ik was in een vorige bespreking (Echt zien) nogal hard voor Bas Heijne; zijn literatuurkritiek in dat essayboek kon ik niet echt smaken. Maar deze bundel is andere koek: drie korte bijdragen (elk ongeveer 40 blz.) met telkens goed uitgewerkte beschouwingen over recente maatschappelijke tendenzen. Vooral het eerste essay, over het post-truth debat en het anti-intellectualisme, kon ik erg smaken. Heyne stipt daarin terecht aan dat we er teveel van uit gaan dat rationalisme een op zichzelf staande, hogere vorm van menszijn mogelijk maakt, terwijl we er blind voor blijven dat onze ratio altijd mee aangestuurd wordt door emotie. Het is dus niet zo vreemd dat die emotie in onze huidige, disruptieve wereld, weer de boventoon lijkt te voeren. Het is een knappe analyse, maar Heijne stopt spijtig genoeg bij mogelijke remedies, zoals een meer betrouwbare journalistiek, zonder die verder uit te diepen.
Het tweede essay lijkt me het minste van de drie, met een kritiek op de lamentabele staat van het politieke liberalisme in Nederland; volgens Heijne is dat verworden tot een inhoudsloos pragmatisme dat geen antwoord heeft op het echte dilemma van onze tijd, namelijk de schrik voor ontmenselijking. Hij lijkt me hier teveel te focussen op het normale proces waarbij àlle beleidspartijen zich ‘kapot regeren’, niet alleen de liberalen; en hij verliest daarmee de nefaste impact van globalisering en vermarkting uit het oog.
In het derde en laatste essay maakt Heijne dat weer goed door voluit de crisis van het humanisme te fileren. Zijn betoog meandert van een mijmering over de ambivalentie van het begrip broederschap, naar een analyse van het ongezonde multiculturalisme debat, om uit te komen bij de houdbaarheid van de Verlichtingsidealen. Verrassend is zijn gloedvol slotpleidooi voor de christelijke Bergrede, die het humanisme fundeert op het op het spel zetten van het eigenbelang. Dit is een erg interessante bundel, geschreven nog voor het corona-tijdperk, maar nog altijd pertinent actueel.
Het tweede essay lijkt me het minste van de drie, met een kritiek op de lamentabele staat van het politieke liberalisme in Nederland; volgens Heijne is dat verworden tot een inhoudsloos pragmatisme dat geen antwoord heeft op het echte dilemma van onze tijd, namelijk de schrik voor ontmenselijking. Hij lijkt me hier teveel te focussen op het normale proces waarbij àlle beleidspartijen zich ‘kapot regeren’, niet alleen de liberalen; en hij verliest daarmee de nefaste impact van globalisering en vermarkting uit het oog.
In het derde en laatste essay maakt Heijne dat weer goed door voluit de crisis van het humanisme te fileren. Zijn betoog meandert van een mijmering over de ambivalentie van het begrip broederschap, naar een analyse van het ongezonde multiculturalisme debat, om uit te komen bij de houdbaarheid van de Verlichtingsidealen. Verrassend is zijn gloedvol slotpleidooi voor de christelijke Bergrede, die het humanisme fundeert op het op het spel zetten van het eigenbelang. Dit is een erg interessante bundel, geschreven nog voor het corona-tijdperk, maar nog altijd pertinent actueel.
March 30, 2020
Een boek over het irrationele in de mens, over polarisering, groepsdenken en identiteit. Een uniek thema is het niet bepaald in deze tijden. En toch. Toch is dit boek een klein meesterwerk. Heijne doet op 125 blz. meer dan sommigen op 400. Quasi elke paragraaf is het onderstrepen waard. Een belangrijk document in dit tijdsgewricht.
June 10, 2021
Heldere uiteenzetting van het concept liberalisme (niet zoals we dat nu ervaren, maar juist de oorsprong ervan), en een mooi betoog voor menselijkheid:
‘wanneer wij ons niet inspannen ons daadwerkelijk in andere ervaringen dan die van onszelf te verplaatsen, ons daadwerkelijk in gedachtewerelden proberen in te leven die niet de onze zijn, als we niet bereid zijn tegen ons eigenbelang in te denken, onszelf te verliezen, zullen wij uiteindelijk zelf minder mens zijn. Onze eigen levens zullen dan even comfortabel als nietszeggend zijn.’
‘wanneer wij ons niet inspannen ons daadwerkelijk in andere ervaringen dan die van onszelf te verplaatsen, ons daadwerkelijk in gedachtewerelden proberen in te leven die niet de onze zijn, als we niet bereid zijn tegen ons eigenbelang in te denken, onszelf te verliezen, zullen wij uiteindelijk zelf minder mens zijn. Onze eigen levens zullen dan even comfortabel als nietszeggend zijn.’
February 13, 2020
Dit essay biedt een verhelderende analyse van de tijdgeest. Heijne schuwt de zware thema’s niet, begeeft zich in het wespennest van de identiteitsdiscussie. En komt verrassend uit bij de Bergrede van Jezus, de zelfverloochening als essentie van een betekenisvol leven. En als begaanbare weg door de actualiteit. Inspirerende en waardevolle gedachte.
February 16, 2020
“Een mens die het zichzelf niet werkelijk moeilijk maakt, niet tegen zijn eigen aandriften durft in te gaan, die zijn eigen opvattingen heeft, zelfs zijn eigen ‘identiteit’, niet wil bevragen, niet echt een waardevol leven leidt - niet echt mens is, eerder een onmens.”
April 14, 2021
Sterk geschreven filosofisch essay, waarin Bas Heijne niet louter zichzelf of zijn visie neerzet, maar meerdere kanten belicht en vooral ook ruimte laat om zelf na te denken, reflecteren en scherp te blijven. Een boek vol tabjes en genoeg stof om over te praten en in dialoog te gaan.
"Wat je wel kunt zeggen is dat de emotie, de passions van Hume [reason is a slave to the passions red.] steeds overheersender zijn geworden en ook steeds geraffineerder kunnen worden bespeeld, waardoor door emotie gekleurde feiten niet langer effectief bevraagd kunnen worden door de rede. De hartstocht die ons prikkelt en ons bewustzijn in beweging zet, leidt dan niet meer tot rationale beschouwing en afweging, en eventueel correctie door feiten die de emotie weerspreken. Met het besef dat een 'objectieve waarheid' niet bestaat, wordt ook het streven die waarheid zo dicht mogelijk te benaderen opgegeven. De rede is zelf dan pas echt tot een slaaf van de hartstocht gemaakt, maar precies omgekeerd dan Hume voor ogen stond. Het is niet langer onze emotie die de rede in beweging zet; de rede bestaat enkel nog om onze emotie te rechtvaardigen.
Beleving is alles."
January 23, 2021
Het is altijd leuk om heldere taal te lezen. Zeker als het over zo'n lastige onderwerpen gaan die Heijne in die essay aandurft: identiteit, waarheid, liberalisme, ... Ik hou ook van de evenwichtige en min-of-meer neutrale kijk op de realiteit die erin vervat zit.
Wat me zo aantrok om dit werk meteen tot mij te nemen na het voor het eerst lezen van de achterflapbelofte zijn de conspiracy theory aanhangers in m'n onmiddellijke omgeving die mensen om hun heen al veel verdriet, angst en andere nare gevoelens hebben aangemeten met hun opvattingen en overtuigingen. Gretig ben ik dus op zoek naar tegengif, naar strategieën om geen vrienden te verliezen in de fabeltjesfuik.
Reikt Heijne me deze aan in Mens/onmens? Neen, niet kant-en-klaar. Maar het essay schept wel een stevige context, een breder inzicht, een historisch kader aan het voor mij recente fenomeen. En dat gaat me zeker helpen.
Aanraden voor jan en alleman, dit boekje.
Wat me zo aantrok om dit werk meteen tot mij te nemen na het voor het eerst lezen van de achterflapbelofte zijn de conspiracy theory aanhangers in m'n onmiddellijke omgeving die mensen om hun heen al veel verdriet, angst en andere nare gevoelens hebben aangemeten met hun opvattingen en overtuigingen. Gretig ben ik dus op zoek naar tegengif, naar strategieën om geen vrienden te verliezen in de fabeltjesfuik.
Reikt Heijne me deze aan in Mens/onmens? Neen, niet kant-en-klaar. Maar het essay schept wel een stevige context, een breder inzicht, een historisch kader aan het voor mij recente fenomeen. En dat gaat me zeker helpen.
Aanraden voor jan en alleman, dit boekje.
October 24, 2020
Van de bieb geleend, maar deze wil ik ook in mijn boekenkast om te herlezen, en nog eens lezen en om er op te kunnen reageren. Enkele citaten nav de Bergrede van Jezus waarin volgens Heijne de werkelijke betekenis van ons mens-zijn ligt: "Een mens is nooit méér mens dan wanneer hij zichzelf geweld aandoet, wanneer hij tegen zijn eigen instincten van veiligheid en zelfbehoud in handelt, wanneer hij zijn natuurlijke streven naar veiligheid, trots en roem eigenhandig onderuit, wanneer hij zijn vijand tegemoetkomt en wanneer hij opzoekt wat hij haat.
Wanneer hij zijn eigen beeld van de wereld aan gruzelementen durft te slaan.
Het andere, het vreemde, dat wat buiten jezelf ligt, is dan niet langer louter gevaarlijk en ondermijnend. Het is noodzaak geworden."
Kijken naar de ander, leren van de ander, de dialoog aan (durven) gaan. Wat een mooi streven. Maar dat wordt niet altijd gewaardeerd, zeker niet als je de grenzen overgaat. Een gedachte van de Franse socioloog Ivan Jablonka die Heijne aanhaalt gaat daar ook over: "Het idee dat je je niet zou kunnen inzetten voor de strijd van mensen die niet op jou lijken, die tot een andere groep of categorie behoren, omdat dat als een vorm van 'toe-eigening' wordt beschouwd, noemt hij [...] een vreselijke terugval.' Ik hoop dat we voorbij dat gevoel van 'toe-eigening' gaan komen en juist in gesprek samen voorwaarts zullen gaan.
Een aanrader wat mij betreft, maar vooral ook als basis van een dialoog.
Wanneer hij zijn eigen beeld van de wereld aan gruzelementen durft te slaan.
Het andere, het vreemde, dat wat buiten jezelf ligt, is dan niet langer louter gevaarlijk en ondermijnend. Het is noodzaak geworden."
Kijken naar de ander, leren van de ander, de dialoog aan (durven) gaan. Wat een mooi streven. Maar dat wordt niet altijd gewaardeerd, zeker niet als je de grenzen overgaat. Een gedachte van de Franse socioloog Ivan Jablonka die Heijne aanhaalt gaat daar ook over: "Het idee dat je je niet zou kunnen inzetten voor de strijd van mensen die niet op jou lijken, die tot een andere groep of categorie behoren, omdat dat als een vorm van 'toe-eigening' wordt beschouwd, noemt hij [...] een vreselijke terugval.' Ik hoop dat we voorbij dat gevoel van 'toe-eigening' gaan komen en juist in gesprek samen voorwaarts zullen gaan.
Een aanrader wat mij betreft, maar vooral ook als basis van een dialoog.
March 18, 2020
Zeer de moeite waard boekje over de teloorgang van de idealen van de verlichting voor veel mensen die gemeenschapszin en/of solidariteit missen in de samenleving. Heijne laat helder zien wat de tegenstellingen zijn. En dat zowel links als rechts - nationaalpopulisten noemt Heijne ze - geen oplossingen hebben. Het neoliberalisme als oorzaak voor de boosheid komt bijna niet aan bod terwijl het m.i. er voor heeft gezorgd dat de burger vooral consument is geworden, de afstand tussen rijk en arm enorm is gegroeid en de overheid veel macht heeft moeten inleveren t.o.v. het bedrijfsleven en we nu in een situatie zijn waar de overheid nodig is, maar onvoldoende kan doen.
February 14, 2020
Boeiend geschreven, met een pak interessante inzichten in wij-zij-denken en het vraagstuk rond identiteit en gemeenschapsvorming.
Ideaal voor wie op zoek is naar enkele goede quotes om de rol van scheidsrechter op te nemen :-)
Geschreven op maat van de Nederlandse samenleving, maar evengoed toepasbaar op België of om het even welke andere context.
Ideaal voor wie op zoek is naar enkele goede quotes om de rol van scheidsrechter op te nemen :-)
Geschreven op maat van de Nederlandse samenleving, maar evengoed toepasbaar op België of om het even welke andere context.
March 31, 2020
Zeer interessant essay! Wat is waarheid, wat is een feit en vooral, wat is juist? Iedereen beleeft de waarheid op een andere manier. Verschillende stromingen worden aangehaald en besproken.
Wat houden gelijkheid, vrijheid en broederschap eigenlijk in?
Nu de universiteit gesloten is maar proberen om op andere manier met de stof bezig te blijven 😉 Een aanrader!
Wat houden gelijkheid, vrijheid en broederschap eigenlijk in?
Nu de universiteit gesloten is maar proberen om op andere manier met de stof bezig te blijven 😉 Een aanrader!
February 13, 2021
“Waar het mij omgaat, is erachter komen hoe je moet leven. En meer precies hoe je kunt leven wanneer je niet in God gelooft én niet in de rede.” Met dit citaat van Albert Camus opent Heijne dit uitstekende essay, dat ik overigens met betrekkelijk onbehagen las.
En dat, waar het boek besloten wordt met een citaat uit de bergrede.
“Wat is waar? Wat wil je dat waar is? Wat geloof je? Wie zijn we?
Onze obesessies met waarheid en identiteit gaan diep, ze raken het hart van onze samenleving. Ze beheersen de politiek, onze relatie met elkaar, de manier waarop we onszelf en anderen zien. En nog dieper, ze raken aan wat het betekent om mens te zijn. Daarover gaat dit essay.”
“Mens/ Onmens” is volgens de verantwoording een doorlopend betoog van een aantal artikelen die eerder in de NRC gepubliceerd werden. Door het grote aantal gezichtspunten dreig je soms het overzicht te verliezen, toch is het naar mijn idee een samenhangend geheel. Heijne weet als geen ander vele nieuwsfeiten te combineren tot een messcherp betoog.
We leven in een post-truth-samenleving die zou worden beheerst door nepnieuws en alternatieve feiten waar met afschuw en ontzetting de cynische trucs van politici als Trump, Poetin, Johnson, Farage, Orbán, Erdogan, Russische trollen, infowars, Breitbart worden beschreven waarmee dit slag politici de feiten verdraait, tegen beter weten in de waarheid glashard ontkent. De waarheid is voor de één nepnieuws en andersom. Vrijwel elke discussie, zeker online, is een discussie tussen doven. Het gaat meer om het uiten van een emotie dan om het verkrijgen van inzicht.
Traditionele, feitelijke journalistiek is niet meer van deze tijd, nieuwsgaring en -duiding zou in handen zijn van een elitair kliekje, een gedramatiseerde werkelijkheid brengt ons dichter bij de wereld om ons heen dan 'feitelijke' verslaglegging.
Het Postmodernisme: er zijn geen universele waarheden, alleen kleinere, persoonlijker waarheden; waarheid is een constructie is van de universiteiten overgeslagen naar de massa's en heeft zodoende een monster geschapen "Relativisme". Sindsdien gekaapt door populistisch rechts onder wie creationisten en klimaatontkenners die erop staan dat hun gezichtspunten onderwezen naast 'science-based theoriën'. Voor Steve Bannon is deconstructie en destructie zo ongeveer hetzelfde.
Het liberale gedachtegoed ligt onder vuur, nee, is volgens Shaw op sterven na dood. De elites hebben het gedaan. Kritiek tegen de elites bij alle Europese radicaal-rechtse partijen. Maar dit zou slechts een symptoom zijn van een veel grotere onvrede ten aanzien van het liberalisme. Maar die kritiek is verre van gelijkluidend, komt van links én van rechts en is onderling ook tegenstrijdig. Er is een groeiende obsessie met nationale identiteit.
Dit boek stemt mij niet vrolijk. Ik moet denken aan de 4 mei-lezing 2020 van Arnon Grunberg in de Nieuwe Kerk, de toespraak van de koning die memoreerde dat Sobibor aan het einde lag van de weg die in het Vondelpark begon (“Verboden voor Joden”) en een recent artikel in de Groene Amsterdammer van Abram de Swaan waarin hij een vergelijking maakt van de huidige tijd met de vooravond tot de Tweede Wereldoorlog. In het post Corona tijdperk zit een enorme economische crisis eraan te komen, voedingsbodem voor nationaal populistische bewegingen. Intolerantie lijkt mij meer voor de hand te liggen dan de existentiële aansporingen waarmee het essay besluit.
“Ga in tegen het begrijpelijk verlangen naar wat (Martin Luther) King de ‘verdovende veiligheid’ noemt. Socrates zei dat het leven niet onderzocht is niet waard is om geleefd te worden ... een mens die het zichzelf niet werkelijk moeilijk maakt, niet tegen zijn eigen aandriften durft in te gaan, die zijn eigen opvattingen, zelfs zijn eigen ‘identiteit’ niet wil bevragen, niet echt een waardevol leven leidt - niet echt mens is,eerder een onmens”.
En dat, waar het boek besloten wordt met een citaat uit de bergrede.
“Wat is waar? Wat wil je dat waar is? Wat geloof je? Wie zijn we?
Onze obesessies met waarheid en identiteit gaan diep, ze raken het hart van onze samenleving. Ze beheersen de politiek, onze relatie met elkaar, de manier waarop we onszelf en anderen zien. En nog dieper, ze raken aan wat het betekent om mens te zijn. Daarover gaat dit essay.”
“Mens/ Onmens” is volgens de verantwoording een doorlopend betoog van een aantal artikelen die eerder in de NRC gepubliceerd werden. Door het grote aantal gezichtspunten dreig je soms het overzicht te verliezen, toch is het naar mijn idee een samenhangend geheel. Heijne weet als geen ander vele nieuwsfeiten te combineren tot een messcherp betoog.
We leven in een post-truth-samenleving die zou worden beheerst door nepnieuws en alternatieve feiten waar met afschuw en ontzetting de cynische trucs van politici als Trump, Poetin, Johnson, Farage, Orbán, Erdogan, Russische trollen, infowars, Breitbart worden beschreven waarmee dit slag politici de feiten verdraait, tegen beter weten in de waarheid glashard ontkent. De waarheid is voor de één nepnieuws en andersom. Vrijwel elke discussie, zeker online, is een discussie tussen doven. Het gaat meer om het uiten van een emotie dan om het verkrijgen van inzicht.
Traditionele, feitelijke journalistiek is niet meer van deze tijd, nieuwsgaring en -duiding zou in handen zijn van een elitair kliekje, een gedramatiseerde werkelijkheid brengt ons dichter bij de wereld om ons heen dan 'feitelijke' verslaglegging.
Het Postmodernisme: er zijn geen universele waarheden, alleen kleinere, persoonlijker waarheden; waarheid is een constructie is van de universiteiten overgeslagen naar de massa's en heeft zodoende een monster geschapen "Relativisme". Sindsdien gekaapt door populistisch rechts onder wie creationisten en klimaatontkenners die erop staan dat hun gezichtspunten onderwezen naast 'science-based theoriën'. Voor Steve Bannon is deconstructie en destructie zo ongeveer hetzelfde.
Het liberale gedachtegoed ligt onder vuur, nee, is volgens Shaw op sterven na dood. De elites hebben het gedaan. Kritiek tegen de elites bij alle Europese radicaal-rechtse partijen. Maar dit zou slechts een symptoom zijn van een veel grotere onvrede ten aanzien van het liberalisme. Maar die kritiek is verre van gelijkluidend, komt van links én van rechts en is onderling ook tegenstrijdig. Er is een groeiende obsessie met nationale identiteit.
Dit boek stemt mij niet vrolijk. Ik moet denken aan de 4 mei-lezing 2020 van Arnon Grunberg in de Nieuwe Kerk, de toespraak van de koning die memoreerde dat Sobibor aan het einde lag van de weg die in het Vondelpark begon (“Verboden voor Joden”) en een recent artikel in de Groene Amsterdammer van Abram de Swaan waarin hij een vergelijking maakt van de huidige tijd met de vooravond tot de Tweede Wereldoorlog. In het post Corona tijdperk zit een enorme economische crisis eraan te komen, voedingsbodem voor nationaal populistische bewegingen. Intolerantie lijkt mij meer voor de hand te liggen dan de existentiële aansporingen waarmee het essay besluit.
“Ga in tegen het begrijpelijk verlangen naar wat (Martin Luther) King de ‘verdovende veiligheid’ noemt. Socrates zei dat het leven niet onderzocht is niet waard is om geleefd te worden ... een mens die het zichzelf niet werkelijk moeilijk maakt, niet tegen zijn eigen aandriften durft in te gaan, die zijn eigen opvattingen, zelfs zijn eigen ‘identiteit’ niet wil bevragen, niet echt een waardevol leven leidt - niet echt mens is,eerder een onmens”.
September 7, 2024
Leuk slijpsteentje voor de geest dat interessante thema’s aansnijdt. Zoals altijd voorziet Bas Heijne in analyses waarvan je achteraf niet begrijpt dat je die zelf niet eerder ook al had gemaakt, zoals over de steeds toenemende polarisering: ‘Het ergste verwijt dat je je tegenstander kunt maken, is dat hij niet rationeel zou zijn (…). Het is de *ander* die niet-rationeel is, die bewust of onbewust feiten negeert of manipuleert’ of over ‘de dictator als natuurlijke uitkomst van het verlichtingsdenken’ vanwege het ontbreken van een hoger, gezamenlijk belang of gezamenlijke identiteit. Food for thought.
Geen vijf sterren omdat ik soms moeite had om de rode draad te volgen, wat wellicht komt doordat het hier een aantal bestaande, ten behoeve van dit essay aan elkaar geschreven stukken betreft.
Geen vijf sterren omdat ik soms moeite had om de rode draad te volgen, wat wellicht komt doordat het hier een aantal bestaande, ten behoeve van dit essay aan elkaar geschreven stukken betreft.
April 13, 2020
Ademloos uitgelezen. Ik vind dit een weergaloos essay. Als geen ander weet Heijne de geest van de tijd te duiden. Het liberalisme dat van alle kanten wordt aangevallen omdat het geen duidelijke visie meer heeft. Analytisch, filosoferend, andere denkers en politici citerend, maar steeds helder en duidelijk geschreven. Mooi hoe hij uiteindelijk bij Jezus’ Bergrede uitkomt: dat je pas werkelijk mens kunt zijn wanneer je de ander in jezelf leert kennen.
January 1, 2021
Moeilijk samen te vatten boekje van een hooggeschatte columnist. Ik heb er onder meer uit geleerd dat ik mezelf niet heilig moet verklaren. De Verlichting en het liberalisme zijn een zegen en ik doe mijn best tolerant en begripvol tegenover anderen te zijn, maar ik heb makkelijk praten. In de praktijk trap ook ik soms in valkuilen van het groepsdenken. Dat inzicht heeft Bas Heijne mij mooi bijgebracht op de eerste dag van 2021.
March 5, 2020
Vooral de tweede helft is erg goed
April 4, 2025
Goede analyse. Vat goed samen hoe het komt dat discussies met iemand die iets anders denkt, eigenlijk kansloos zijn.
Read
December 22, 2023Jeetjemina. Telkens als ik innige verwantschap met een denker voel, besluit deze een enorme spiegel voor te houden. Wat begint als een scherpe take op de huidige maatschappij, één vol polarisatie en verwarring, mondt uit in een confronterend pleidooi voor het verplaatsen in de ander. Voor het opzoeken van dingen die je haat. Omgaan met mensen die je in eerste instantie ziet als vertegenwoordigers van een vijandelijke bubbel. Naast dat ik daar ongeloofelijk weinig zin in heb, zie ik er wel de noodzaak van in. Het kan uit eigen ervaring heel waardevol zijn, maar niet zonder struggles. Maar, zo gooit Heijne er nog een schep bovenop: een conformistische houding maakt je minder mens. Lekker is dat.
Het heeft me geïnspireerd, maar ik moet het wel even laten landen hoor.
Het heeft me geïnspireerd, maar ik moet het wel even laten landen hoor.
June 13, 2020
Interessant zijn gedachten over mens zijn, identiteit, verbeelding of inbeelding. Een interessante essay die nu, juist nu met de Black Lives Matter beweging en de huidige stand van racisme die zo actueel is. Juist nu een interessant boek om te lezen, geeft stof tot nadenken.
May 6, 2023
Zeer leesbare, (helaas) nog steeds zeer actuele, essays over waarheid, identiteit en (neo)liberalisme.
June 13, 2021
Interessant essay die aangeeft waar het liberalisme tekort schiet. Bas Heijne onderzoekt en verbindt de ideeën van de verlichting met de politiek van nu.
July 14, 2021
Haast ongelofelijk hoe Bas Heijne een maatschappelijk beeld schetst dat inmiddels, een pandemie-uitbraak en enkele lockdowns later, alleen maar verder is uitgediept. En wel in een klimaat van slinkse politieke discours rondom vaccins en misinformatie - een situatie waarvan de discussies door ouders op dagverblijven over het al dan niet vaccineren van hun kinderen en de speech van NPO-directeur Frans Klein (https://www.volkskrant.nl/cultuur-med...) slechts de zoveelste voorboden waren.
Heijne borduurt voort op een reeks eigen NRC-columns en lezingen om tot het kernachtige essay Mens/onmens te komen. En dat doet hij doeltreffend, met tientallen korte punten opgedeeld binnen drie hoofddelen. We zoeken collectief naar waarheid & identiteit (deel I) en vinden dat vooral in individualisme, "Verlichte" denkbeelden, falend liberalisme (deel II) en weerklank van de eigen denkbeelden, in zulke mate dat het ons haast onmenselijk maakt (deel III).
Vele, vaak polariserende kanten van de maatschappelijke discussies die dit probleem blootleggen komen aan bod, om uiteindelijk tot een doeltreffende betoging te komen. Een betoging die me diep raakt en die ik ook probeer tot eigen levensdoel te maken. Een betoging voor experiment, voor het overbruggen van eigen aangeboren vooroordelen en een wij-zij mentaliteit, en voor het écht verdiepen en inleven in een ander perspectief. Want een mens dat niet experimenteert, zichzelf niet bevraagt of in twijfel trekt, en zijn tegenstanders en tegengestelden niet opzoekt, is (haast) een onmens, aldus Heijne.
Daardoor schuurt Mens/onmens, vooral in tijden als deze waarin we in onze hyperverzadigde samenleving van kleine Facebook-groepen, tientallen fracties in de Tweede Kamer en micro-communities vooral zoeken naar een bevestiging van onze eigen beelden (steeds vaker ingebeeld, maar niet verbeeld, volgens Heijne). Maar dit boek doet ook emotioneel wat het moet doen; doordringen, raken. De zinnen schreeuwen haast om onderstreping; ik betrapte me meermaals op het willen maken van foto's van iedere bladzijde gedurende het slotstuk.
Want in tijden waarin meerdere objectieve waarheden worden geclaimed, waarin informatie, beelden en perspectieven van alle kanten binnenkomen in digitale vorm en waarin transparantie de norm is, zijn boeken als deze een leidraad die puzzelstukjes op de juiste plek leggen en trachten verder te komen dan de toekomst die Verlichte denkbeelden ons voorhielden, maar die steeds maar niet van de grond lijken te komen - of simpelweg tekort schieten. Bas Heijne doet het niet zoals de mensen die hij bekritiseert of wil aanvullen: in zijn denkbeelden kan dan wel weerklank worden gevonden, maar niet zonder direct door te verwijzen naar een beroep tot nuancering en perspectiefverbreding, tot doen wat we het lastigst vinden, tot het overkomen van primitieve reacties en emoties en zo onmenselijkheid te kunnen overstijgen in een tijd die het steeds meer van ons vergt.
Een diepgaande, progressieve lees-ervaring die ik niet snel zal vergeten.
Heijne borduurt voort op een reeks eigen NRC-columns en lezingen om tot het kernachtige essay Mens/onmens te komen. En dat doet hij doeltreffend, met tientallen korte punten opgedeeld binnen drie hoofddelen. We zoeken collectief naar waarheid & identiteit (deel I) en vinden dat vooral in individualisme, "Verlichte" denkbeelden, falend liberalisme (deel II) en weerklank van de eigen denkbeelden, in zulke mate dat het ons haast onmenselijk maakt (deel III).
Vele, vaak polariserende kanten van de maatschappelijke discussies die dit probleem blootleggen komen aan bod, om uiteindelijk tot een doeltreffende betoging te komen. Een betoging die me diep raakt en die ik ook probeer tot eigen levensdoel te maken. Een betoging voor experiment, voor het overbruggen van eigen aangeboren vooroordelen en een wij-zij mentaliteit, en voor het écht verdiepen en inleven in een ander perspectief. Want een mens dat niet experimenteert, zichzelf niet bevraagt of in twijfel trekt, en zijn tegenstanders en tegengestelden niet opzoekt, is (haast) een onmens, aldus Heijne.
Daardoor schuurt Mens/onmens, vooral in tijden als deze waarin we in onze hyperverzadigde samenleving van kleine Facebook-groepen, tientallen fracties in de Tweede Kamer en micro-communities vooral zoeken naar een bevestiging van onze eigen beelden (steeds vaker ingebeeld, maar niet verbeeld, volgens Heijne). Maar dit boek doet ook emotioneel wat het moet doen; doordringen, raken. De zinnen schreeuwen haast om onderstreping; ik betrapte me meermaals op het willen maken van foto's van iedere bladzijde gedurende het slotstuk.
Want in tijden waarin meerdere objectieve waarheden worden geclaimed, waarin informatie, beelden en perspectieven van alle kanten binnenkomen in digitale vorm en waarin transparantie de norm is, zijn boeken als deze een leidraad die puzzelstukjes op de juiste plek leggen en trachten verder te komen dan de toekomst die Verlichte denkbeelden ons voorhielden, maar die steeds maar niet van de grond lijken te komen - of simpelweg tekort schieten. Bas Heijne doet het niet zoals de mensen die hij bekritiseert of wil aanvullen: in zijn denkbeelden kan dan wel weerklank worden gevonden, maar niet zonder direct door te verwijzen naar een beroep tot nuancering en perspectiefverbreding, tot doen wat we het lastigst vinden, tot het overkomen van primitieve reacties en emoties en zo onmenselijkheid te kunnen overstijgen in een tijd die het steeds meer van ons vergt.
Een diepgaande, progressieve lees-ervaring die ik niet snel zal vergeten.
October 1, 2020
Een raak en inzichtelijk essay over de structurele problemen en uitdagingen van onze tijd. Het sloot sterk aan bij mijn eigen observaties en conclusies daaruit. Ik zou bijna willen dat ik dit zelf had geschreven. Lekker voer voor mooie gedachtewisselingen en discussies en wereldverbeterpraatjes aan een lokale toog.
February 22, 2020
Heldere analyse van deze verwarrende tijden waarin "de elite" wordt aangevallen, "de identiteit" wordt opgezocht en het liberalisme en de waarden van de Verlichting onder druk staan.
September 11, 2023
In dit essay gaat H. in op het groeiende tribalisme en de bijbehorende gevaren voor onze – inmiddels visieloos geworden – liberale democratie. Het gebrek aan visie is mede ontstaan door het wegvallen van een serieuze rivaal. Het conservatisme en socialisme zijn geen partij meer voor het dominant geworden liberale gedachtegoed (57).
Het doorgeschoten identiteitsdenken baart de auteur zorgen. Veel politici accepteren inmiddels dat we nu eenmaal ‘groepsdenkers’ zijn en dat het ideaal van broederschap niet werkt. Maar deze acceptatie gaat wel ten koste van de waarheid. Het streven naar waarheidsvinding is de vijand van identiteitsdenken. (33) Het oproepen tot ‘redelijkheid, respect en tolerantie’ werkt evenmin, want we hebben inmiddels ontdekt hoe irrationeel we zijn en veel mensen doen weinig tot geen moeite om elkaar te begrijpen. (93) Het listig inspelen van AI-algoritmes op onze gevoelens versterkt het tribale denken (35). Het effect van Russisch nepnieuws – met daarachter de machiavellistische ideeën van antiliberaal Aleksandr G. Doegin (geb. 1962) – dient als schoolvoorbeeld (65).
We hebben volgens H. daarom (weer) een verbindende mythe nodig (87). Ook al weten we dat zo’n mythe een constructie is, een verbeelding. De kunst is om verbeelding geen inbeelding te laten worden. Dan gaat het beeld tussen ons en de werkelijkheid staan. (104) H. zoekt deze verbeelding bij Jezus, en wel in een parafrase van Mattheüs 5:9 ‘Blessed are the peacemakers, for they shall … catch hell from both sides’ [be called children of God] (105-106) Volgens H. bedoelt Jezus hier te zeggen: De mens die het zichzelf niet werkelijk moeilijk maakt, niet tegen zijn eigen aandriften durft in te gaan, die zijn eigen opvattingen, zelfs zijn eigen ‘identiteit’, niet wil bevragen, niet echt een waardevol leven leidt – is niet echt mens, eerder een onmens. (115)
Of deze zelfkritische, op het individu-gerichte, aansporing het verhaal en de visie terugbrengt in de liberale democratie is de vraag. Daarbij zit de hermeneutiek H. in de weg. Het besef dat de waarheid meerdere, contextafhankelijke, invalshoeken kent (36-39) betekent ook dat zijn ‘liberaal-democratische’ Jezusduiding zich zal moeten verdedigen tegen die van het conservatisme (de Jezus van de gemeenschap!) en het socialisme (de Jezus van 'het volk'). Hoe te voorkomen dat verbeelding geen inbeelding wordt, is niet opgelost. Dat neemt niet weg dat het essay diagnostisch waardevol is. Bijvoorbeeld dat er geen identiteit bestaat zonder identiteitscrisis (89), maar dat je moet voorkomen dat je als individu stopt met het stellen van zelfkritische vragen. Tussen wie je bent en wat je vindt zit dan geen ruimte meer. (90)
Het doorgeschoten identiteitsdenken baart de auteur zorgen. Veel politici accepteren inmiddels dat we nu eenmaal ‘groepsdenkers’ zijn en dat het ideaal van broederschap niet werkt. Maar deze acceptatie gaat wel ten koste van de waarheid. Het streven naar waarheidsvinding is de vijand van identiteitsdenken. (33) Het oproepen tot ‘redelijkheid, respect en tolerantie’ werkt evenmin, want we hebben inmiddels ontdekt hoe irrationeel we zijn en veel mensen doen weinig tot geen moeite om elkaar te begrijpen. (93) Het listig inspelen van AI-algoritmes op onze gevoelens versterkt het tribale denken (35). Het effect van Russisch nepnieuws – met daarachter de machiavellistische ideeën van antiliberaal Aleksandr G. Doegin (geb. 1962) – dient als schoolvoorbeeld (65).
We hebben volgens H. daarom (weer) een verbindende mythe nodig (87). Ook al weten we dat zo’n mythe een constructie is, een verbeelding. De kunst is om verbeelding geen inbeelding te laten worden. Dan gaat het beeld tussen ons en de werkelijkheid staan. (104) H. zoekt deze verbeelding bij Jezus, en wel in een parafrase van Mattheüs 5:9 ‘Blessed are the peacemakers, for they shall … catch hell from both sides’ [be called children of God] (105-106) Volgens H. bedoelt Jezus hier te zeggen: De mens die het zichzelf niet werkelijk moeilijk maakt, niet tegen zijn eigen aandriften durft in te gaan, die zijn eigen opvattingen, zelfs zijn eigen ‘identiteit’, niet wil bevragen, niet echt een waardevol leven leidt – is niet echt mens, eerder een onmens. (115)
Of deze zelfkritische, op het individu-gerichte, aansporing het verhaal en de visie terugbrengt in de liberale democratie is de vraag. Daarbij zit de hermeneutiek H. in de weg. Het besef dat de waarheid meerdere, contextafhankelijke, invalshoeken kent (36-39) betekent ook dat zijn ‘liberaal-democratische’ Jezusduiding zich zal moeten verdedigen tegen die van het conservatisme (de Jezus van de gemeenschap!) en het socialisme (de Jezus van 'het volk'). Hoe te voorkomen dat verbeelding geen inbeelding wordt, is niet opgelost. Dat neemt niet weg dat het essay diagnostisch waardevol is. Bijvoorbeeld dat er geen identiteit bestaat zonder identiteitscrisis (89), maar dat je moet voorkomen dat je als individu stopt met het stellen van zelfkritische vragen. Tussen wie je bent en wat je vindt zit dan geen ruimte meer. (90)
March 15, 2021
David Hume zei het al: de praktische reden alleen is niet voldoende om mensen moreel te motiveren. Feiten moeten beleefd worden. Voor we ergens over gaan nadenken, moet het ons eerst wat kunnen schelen.
Vanuit Hume zijn we snel bij fake news, dat zo onweerstaanbaar is omdat het bevestigt wat we toch al voelden. “Zie je wel!”
Dit is een prettig lezend essay, hoewel weinig opzienbarend. Heijne legt uit dat de menselijke neiging tot sensatie en emotie schade aanricht, en dat als we ons zou laten leiden door feiten en rede de wereld er beter uit zou zien. Maar ja, we geloven nou immers de feiten die bij ons wereldbeeld passen. En zijn op die manier rijp voor charlatans en populisten die, gewapend met de kanonnen van de social media, ons voor hun karretje spannen.
Grote schuldige is in de ogen van van Heijne, het maatschappelijk vacuüm dat is ontstaan door de overwinning van het liberale wereldbeeld : er is geen ruimte meer voor een radicaal ander wereldbeeld. De bestuurlijke elite zorgt ervoor dat de deksel op de pot van alternatieven stevig dicht blijft. Het debat is dood. Elitekritiek is hiermee kritiek op het liberalisme .
Die kritiek is niet nieuw. Er is echter een scherpere variant bijgekomen: de wens het liberalisme niet te hervormen, maar haar te vernietigen. En dan wordt het gevaarlijk. Dan verliezen we ons mens-zijn.
De oplossing zou zijn; opnieuw werken aan samenhang, gesteund door een gezamenlijke visie op toekomst. In navolging van Jezus, Ghandi en MLK, zouden we weer in staat moeten zijn betrokkenheid bij de ander te voelen. Leren om tegen je eigenbelang in te denken. Pas als we dat weer kunnen opbrengen keren we terug bij wat het betekent om mens te zijn.
Verbeelding, geen inbeelding.
Vanuit Hume zijn we snel bij fake news, dat zo onweerstaanbaar is omdat het bevestigt wat we toch al voelden. “Zie je wel!”
Dit is een prettig lezend essay, hoewel weinig opzienbarend. Heijne legt uit dat de menselijke neiging tot sensatie en emotie schade aanricht, en dat als we ons zou laten leiden door feiten en rede de wereld er beter uit zou zien. Maar ja, we geloven nou immers de feiten die bij ons wereldbeeld passen. En zijn op die manier rijp voor charlatans en populisten die, gewapend met de kanonnen van de social media, ons voor hun karretje spannen.
Grote schuldige is in de ogen van van Heijne, het maatschappelijk vacuüm dat is ontstaan door de overwinning van het liberale wereldbeeld : er is geen ruimte meer voor een radicaal ander wereldbeeld. De bestuurlijke elite zorgt ervoor dat de deksel op de pot van alternatieven stevig dicht blijft. Het debat is dood. Elitekritiek is hiermee kritiek op het liberalisme .
Die kritiek is niet nieuw. Er is echter een scherpere variant bijgekomen: de wens het liberalisme niet te hervormen, maar haar te vernietigen. En dan wordt het gevaarlijk. Dan verliezen we ons mens-zijn.
De oplossing zou zijn; opnieuw werken aan samenhang, gesteund door een gezamenlijke visie op toekomst. In navolging van Jezus, Ghandi en MLK, zouden we weer in staat moeten zijn betrokkenheid bij de ander te voelen. Leren om tegen je eigenbelang in te denken. Pas als we dat weer kunnen opbrengen keren we terug bij wat het betekent om mens te zijn.
Verbeelding, geen inbeelding.
February 22, 2023
In dit boek van bescheiden formaat beschrijft Bas Heijne in een essay de hedendaagse obsessie met waarheid en identiteit. Het leest vlot zonder simplistisch te zijn. Ik had van tevoren wat meer diepgang en analyse verwacht, maar goed, je kan ook maar zoveel kwijt op 122 pagina's.
Volgens Heijne zijn bepaalde hedendaagse problemen, zoals polarisatie en nadruk op eigenbelang, te herleiden tot een afkeer tegen het liberalisme. Geloof in een religieuze of culturele identiteit als alternatief wordt door Heijne gezien als een gevaarlijk streven. We zullen moeten leven met het besef dat de waarheid vele invalshoeken kent.
Het liberalisme verkeerd in een soort crisis omdat het niet meer geloofwaardig uitgedaagd wordt. Andere opties zijn te zwak of gaan uit van vernietiging, gevoed door heftige emotie. Emotie moet geregeerd worden door de rede.
Bas Heijne haalt af en toe Bijbelteksten aan, het liefst uitspraken van Jezus. Het lijkt dat Jezus voor heem een soort moreel voorbeeld is, een archetype 'mens' - in tegenstelling tot de 'onmens'. 'Een recept voor een ethisch goed leven, een existentiële aansporing'.
Al met al komt het erop neer dat we hard ons best moeten doen de ander te begrijpen, door ons eigen beeld van de wereld aan gruzelementen te slaan, omdat dit beeld vol vooroordelen is. De vraag of wij dit ook daadwerkelijk kunnen blijft onbeantwoord. Zelf geeft Heijne ook al aan dit we maar al te goed beseffen hoe irrationeel we zijn, en geleid door hartstochten allerlei keuzes maken. Als thermometer van deze tijd geeft dit essay m.i. een redelijk accurate meting, maar komen de aansporingen niet veel verder dan begrip opbrengen voor de ander en bewust zijn van eigen vooroordelen.
Volgens Heijne zijn bepaalde hedendaagse problemen, zoals polarisatie en nadruk op eigenbelang, te herleiden tot een afkeer tegen het liberalisme. Geloof in een religieuze of culturele identiteit als alternatief wordt door Heijne gezien als een gevaarlijk streven. We zullen moeten leven met het besef dat de waarheid vele invalshoeken kent.
Het liberalisme verkeerd in een soort crisis omdat het niet meer geloofwaardig uitgedaagd wordt. Andere opties zijn te zwak of gaan uit van vernietiging, gevoed door heftige emotie. Emotie moet geregeerd worden door de rede.
Bas Heijne haalt af en toe Bijbelteksten aan, het liefst uitspraken van Jezus. Het lijkt dat Jezus voor heem een soort moreel voorbeeld is, een archetype 'mens' - in tegenstelling tot de 'onmens'. 'Een recept voor een ethisch goed leven, een existentiële aansporing'.
Al met al komt het erop neer dat we hard ons best moeten doen de ander te begrijpen, door ons eigen beeld van de wereld aan gruzelementen te slaan, omdat dit beeld vol vooroordelen is. De vraag of wij dit ook daadwerkelijk kunnen blijft onbeantwoord. Zelf geeft Heijne ook al aan dit we maar al te goed beseffen hoe irrationeel we zijn, en geleid door hartstochten allerlei keuzes maken. Als thermometer van deze tijd geeft dit essay m.i. een redelijk accurate meting, maar komen de aansporingen niet veel verder dan begrip opbrengen voor de ander en bewust zijn van eigen vooroordelen.
June 12, 2020
Formidabel boek dat ik toevallig lees midden in de maatschappelijke reuring over racisme. Veel meer dan alle boeken over slavernij verleden e.d. lijkt me dit een boek dat iedereen helpt om iets meer aan zelfonderzoek te doen naar de eigen positie in dit "isme".
Wat ik jammer vind aan de liberale leegte is dat ook Heijne niet verder komt dan het duiden van onvermogen om vrijheid en gelijkheid een nieuwe invulling te geven en de frustratie daarover. Met de kwaliteit van deze essayist zou het een verademing zijn om eens zijn visie te verwoord te zien over de wijze waarop de een nieuwe ideologie, met balans tussen vrijheid en gelijkheid, invulling zou kunnen krijgen in dit tijdsgewricht met al z'n technologische manipulaties. Inhoudelijk sloot de analyse, van het tweede en m.n het derde deel mens/onmens, perfect aan bij het pleidooi voor betrokken denken van Adam S.Sandel. In OP1 wordt nu een debat gevoerd over bespreken van racisme op scholen ik hoop dat dit boek gelezen wordt voordat daarvoor lesmateriaal ontwikkeld wordt.
Wat ik jammer vind aan de liberale leegte is dat ook Heijne niet verder komt dan het duiden van onvermogen om vrijheid en gelijkheid een nieuwe invulling te geven en de frustratie daarover. Met de kwaliteit van deze essayist zou het een verademing zijn om eens zijn visie te verwoord te zien over de wijze waarop de een nieuwe ideologie, met balans tussen vrijheid en gelijkheid, invulling zou kunnen krijgen in dit tijdsgewricht met al z'n technologische manipulaties. Inhoudelijk sloot de analyse, van het tweede en m.n het derde deel mens/onmens, perfect aan bij het pleidooi voor betrokken denken van Adam S.Sandel. In OP1 wordt nu een debat gevoerd over bespreken van racisme op scholen ik hoop dat dit boek gelezen wordt voordat daarvoor lesmateriaal ontwikkeld wordt.
November 2, 2023
Iets lezen van Bas Heijne is altijd een oogopener. In dit essay onderzoekt hij of en hoe de principes van de Verlichting - vrijheid, gelijkheid en broederschap - hun plaats en betekenis hebben behouden in deze 21ste eeuw. Zijn conclusie is niet fraai: velen beperken deze universele principes tot "vrijheid, gelijkheid en broederschap, maar alleen van, bij en onder ons, gelijken.” Onze veilige haven verlaten om de ander écht te leren kennen vraagt moeite en is hondsmoeilijk, maar o zo noodzakelijk in onze hedendaagse complexe maatschappij. Ook interessant vond ik zijn kijk op aanhangers van fake news: mensen redeneren niet met hun verstand maar nemen beslissingen op basis van emotie en geloven enkel diegenen met wie ze een klik voelen. Daar een redelijk antwoord op vinden is uiterst moeilijk. Campagnes die zich richten op de hersenen zijn eraan voor de moeite. Veel opgestoken in deze vlotte, begrijpelijke, leesbare analyse.
Displaying 1 - 30 of 63 reviews