L'ultimo rebetiko

by Giorgos Skampardonis, Maurizio De Rosa (Translator)

Salonicco 1942. Vasilis Tsitsanis, l’ultimo, grande esponente della musica rebetika, nel cuore della città apre una degustazione di ouzo, un “ouzerì”, frequentato dagli amanti del rebetiko ma anche da poliziotti, mercanti della borsa nera, spie, delatori e partigiani in incognito. La città per come lo era divenuta nei secoli vive i suoi ultimi giorni. Gli occupanti tedeschi hanno programmato la deportazione della folta comunità ebraica sefardita, rappresentata dalla giovane Estrella, arruolata nella resistenza, di cui il narratore del romanzo è innamorata.

Nelle pagine del romanzo di Skambardonis rivive l’affascinante mosaico di Salonicco durante una delle fasi più difficili e decisive della sua Storia. Un mosaico di rebetiko, intrighi, amore e tradimenti, sullo sfondo di una città multiculturale e multirazziale in procinto di cambiare pelle per sempre.

Genres: Historical Fiction, Ebooks

304 pages, Paperback

First published January 1, 2001

About the author

(Greek: Γιώργος Σκαμπαρδώνης)
Ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1953. Σπούδασε Γαλλική Φιλολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης. Συνεργάστηκε με τα περιοδικά Εντευκτήριο, Ο Παρατηρητής, Παραφυάδα και Τραμ. Διηύθυνε την εφημερίδα Θεσσαλονίκη και τα περιοδικά Θ'97 (βραβείο Ιπεκτσί), Τάμαριξ και Χίλια Δέντρα. Επίσης, διετέλεσε διευθυντής του καλλιτεχνικού ενθέτου "Πανσέληνος" της εφημερίδας Κυριακάτικη Μακεδονία, το οποίο το 2000 τιμήθηκε με το ευρωπαϊκό βραβείο "European Newspaperdesign Awards". Υπήρξε επί δύο χρόνια συνεργάτης της Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας.

Ακόμη, έγραψε σενάρια για τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ, όπως "Το θέατρο στη Θεσσαλονίκη 1912-1985", "Ο Τσιτσάνης της Θεσσαλονίκης" κ.ά., ενώ σε συνεργασία με τον σκηνοθέτη Παντελή Βούλγαρη, έγραψε το σενάριο για την ταινία του δεύτερου "Όλα είναι δρόμος". Έγραψε ακόμη το κείμενο για τη μουσικοθεατρική παράσταση «Σαν τραγούδι μαγεμένο» που ανέβηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, σε σκηνοθεσία Σωτήρη Χατζάκη. Διετέλεσε πρόεδρος του Δ.Σ. της ΕΡΤ-3 και διευθυντής της καλλιτεχνικής ζώνης του 102 Fm της ΕΡΤ-3. Είναι μέλος της ΕΣΗΕΜΘ και του Δ.Σ του Μορφωτικού της Ιδρύματος. Είναι μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων Αθηνών.

Τα μυθιστορήματά του Γερνάω Επιτυχώς και Ουζερί Τσιτσάνης έχουν μεταφερθεί στο θέατρο (Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, σε σκηνοθεσία Σωτήρη Χατζάκη, 2002 και 2005 αντίστοιχα). Το 2015 το Ουζερί Τσιτσάνης μεταφέρθηκε και στον κινηματογράφο, σε σκηνοθεσία Μανούσου Μανουσάκη. Για τη συλλογή διηγημάτων του Η στενωπός των υφασμάτων, τιμήθηκε το 1993 με το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος. Τιμήθηκε επίσης με το Βραβείο Διηγήματος του περιοδικού Διαβάζω το 2004 για τη συλλογή διηγημάτων Επί ψύλλου κρεμάμενος. Το 2010 έλαβε το Βραβείο Ιδρύματος Μπότση και το 2012 το Βραβείο "Πέτρος Χάρης" της Ακαδημίας Αθηνών για το βιβλίο του Περιπολών περί πολλών τυρβάζω. Διηγήματά του έχουν μεταφραστεί στα γερμανικά, τα αγγλικά, τα γαλλικά, τα ολλανδικά, τα τσέχικα, τα εβραϊκά, τα ουγγρικά και τα ιταλικά.

Reviews

[Sotiris Karaiskos · Rating 4 out of 5]

Ένα από τα λίγα ελληνικά βιβλία που με εκπλήσσουν ευχάριστα χωρίς να το περιμένω. Όπως οι περισσότεροι έμαθα για την ύπαρξη του μετά από την ταινία που βασίζεται σε αυτό η οποία θεωρώ ότι είναι καλή αλλά... όχι τόσο καλή και αυτός ήταν και ένας από τους λόγους που δεν περίμενα πολλά. Τελικά για πολλούς λόγους όταν διάβασα το βιβλίο διαψεύστηκαν όλες οι ανησυχίες και το τέλειωσα με την εντύπωση ότι πρόκειται για κάτι εξαιρετικό. Ο κυριότερος λόγος είναι ότι σε αντίθεση με τα περισσότερα ελληνικά βιβλία τις μέρες μας ο συγγραφέας δεν φαίνεται να βιάζεται, περιορίζοντας τις περιγραφές του για να υπάρχει ένας γρήγορος ρυθμός που εκτιμάται ιδιαίτερα από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό, αντιθέτως παίρνει το χρόνο του για να μπορέσει να μας κάνει μία περιγραφή που μπορεί να μας βάλει καλύτερα στην ψυχολογία των ηρώων, που νομίζω ότι το καταφέρνει σε μεγάλο βαθμό παρά την σχετική αποστασιοποίηση.

Σε ένα βιβλίο σαν αυτό αυτό μεταφράζεται σε μία εξαιρετική μεταφορά στον αναγνώστη του κλίματος που επικρατούσε στην κατοχική Θεσσαλονίκη και της ψυχολογίας που δημιουργούσε σε όσους την ζούσαν. Είναι εκπληκτικός ο τρόπος που ο συγγραφέας μας βάζει μέσα σε αυτή τη σκοτεινή περίοδο, πώς μας κάνει να νιώσουμε τι σήμαινε η συνεχόμενη απειλητική παρουσία των γερμανικών στρατευμάτων, των χαφιέδων και των δοσίλογων, πώς ήταν να βλέπουν σημερινά τα εγκλήματά τους και το μεγαλύτερο έγκλημα του ολοκαυτώματος να συμβαίνει σε κοινή θέα, τι αισθήματα δημιουργούσε η πείνα και η στέρηση, πώς η ανάγκη για αντίσταση οδηγούσε κάποιους σε μία ζωή γεμάτη από την καθημερινή αγωνία της σύλληψης, των βασανιστηρίων και της πιο σκληρής τιμωρίας, πώς όλα αποκτούσαν μία αίσθηση του επείγοντος και ακόμα και ο έρωτας γίνονταν μία πράξη απελπισίας. Μέσα σε αυτό το ζοφερό κλίμα, όμως, ο συγγραφέας παρουσιάζει και μία άλλη πλευρά, αυτή την πλευρά που περιστρέφεται γύρω από το ουζερί Τσιτσάνη που δίνει το όνομά του σε αυτό το βιβλίο, εκεί όπου ο μεγάλος μουσικός κατέθετε την ψυχή του δημιουργώντας μία ηλιαχτίδα φωτός μέσα σε όλο αυτό το σκοτάδι, προσφέροντας λίγη απόδραση και λίγη παρηγοριά στους ταλαιπωρημένους ανθρώπους, άσχετα αν το μεγαλύτερο μέρος του κοινού του ήταν χαφιέδες και μαυραγορίτες, υμνώντας με την ανεξάντλητη έμπνευση του τη ζωή του περιθωρίου, τη δύναμη των λαϊκών ανθρώπων να αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες και πάνω από όλα τη γυναίκα και τον έρωτά της που μπορεί να είναι πόνος και παρηγοριά μαζί.

Το μόνο πρόβλημα είναι ότι πολλές φορές ο συγγραφέας ξεφεύγει από το θέμα του και δημιουργεί μερικά κεφάλαια που δεν φαίνεται να έχει κάποιο νόημα η ύπαρξή τους. Δεν λέω, αυτή η περιπλάνηση στις σκέψεις του αφηγητή τις περισσότερες φορές έχει ενδιαφέρον, ειδικά όταν περιπλανιόμαστε στις αναμνήσεις από περισσότερο ήσυχες εποχές αλλά και στις περιπέτειες του στο μέτωπο αλλά μερικές φορές ένιωθα ότι δεν διάβαζα κάτι ουσιαστικό, την ώρα που δεν αποφεύγει την παγίδα να θέλει να μεταφέρει όσο το δυνατόν περισσότερες ιστορικές λεπτομέρειες. Βέβαια στο μεγαλύτερο μέρος αυτό δεν ισχύει και ο συγγραφέας καταφέρνει να μας προσφέρει μερικές συγκλονιστικές στιγμές όμως όταν περιγράφει τη μεταφορά των αναπήρων Εβραίων στο τρένο του θανάτου και ακόμα πολλές περισσότερες στιγμές με βάθος όπως όταν το θέμα μας είναι οι συλλογισμοί του Τσιτσάνη και όλα αυτά κάνουν το βιβλίο να ξεχωρίζει παρά τις όποιες αδυναμίες του.

[philosophie · Rating 3 out of 5]

Κατά βάση το μυθιστόρημα δεν είναι μια ιστορία αλλά ο τρόπος που θα την αφηγηθείς.

Κι εδώ ακριβώς είναι που πετυχαίνει ο Σκαμπαρδώνης με το Ουζερί Τσιτσάνης· ο πρωταγωνιστής του αποτυπώνει κάτι αρχετυπικό και διαχρονικό στη λογοτεχνία και τη φαντασία του αναγνώστη, ταυτόχρονα με την πλοκή η οποία είναι συγκεκριμένη, έχει μια σαφή κύμανση κι ορισμένο χωροχρόνο. Ιστορίες κι εμπειρίες που τοποθετούνται μέσα σε έναν τόπο γνώριμο, κι άρα κερδίζουν σε πειστικότητα, συνδυασμένες με την επινόηση και τη φαντασία του συγγραφέα μεταπλάθονται σε ένα παλίμψηστο· με τα λόγια του ίδιου του Σκαμπαρδώνη: Ο πεζογράφος είναι λαθροθήρας ξένων εμπειριών που τις εκποιεί υπέρ της λογοτεχνίας.

[Yanper · Rating 4 out of 5]

Μου άρεσε το βιβλίο και ήταν μία ευχάριστη έκπληξη! Πολύ όμορφα, πολύ απλά ο συγγραφέας γράφει για εμπειρίες και ιστορίες που διαδραματίζονται σε μία σκοτεινή περίοδο για την Ελλάδα αλλά και τον κόσμο ολόκληρο. Μας μεταφέρει το κλίμα της εποχής, με την απειλητική παρουσία των Γερμανών, αλλά και των χαφιέδων, των δοσίλογων και της ΟΠΛΑ που όλοι μαζί αποτελούσαν μία συνεχή απειλή για την καθημερινότητα του κόσμου. Η αναφορά του στο εβραϊκό ζήτημα, και στην απάνθρωπη μεταχείριση των Εβραίων έρχεται να κάνει ακόμη πιο βαριά την ατμόσφαιρα στο βιβλίο και να επισκιάσει τις περιγραφές για την ζωή του Τσιτσάνη αυτή την περίοδο. Παρ’ όλα αυτά το βρήκα ενδιαφέρον και ευκολοανάγνωστο.

[Dimitris · Rating 2 out of 5]

Πρέπει να ψάξεις πολύ ανάμεσα σε άσχετες, επαναλαμβανόμενες, ρηχές κι ατελείωτες περιγραφές δευτερευόντων γεγονότων που ο συγγραφέας ερεύνησε ενδελεχώς επί μία δεκαετία και βρήκε - και άρα "έπρεπε" υποθέτω να συμπεριλάβει - για να βρεις ορισμένες συγκλονιστικές σελίδες (η βίαιη μεταφορά των Θασσαλονικιών Εβραίων από το γκέττο Χιρς στα μοιραία τραίνα προς Άουσβιτς!) και κυρίως μία ανεπανάληπτη ατμόσφαιρα που διατρέχει το μυθιστόρημα και κυριολεκτικά σε πιάνει απ΄ τον λαιμό και σε μεταφέρει σε κάθε δρόμο, συνοικισμό και σπίτι της Κατοχικής Θεσσαλονίκης εκείνου του μαύρου και παγωμένου Μαρτίου του 1943. Ούτε το "Τρίτο Στεφάνι" του Ταχτσή δεν το έκανε τόσο πετυχημένα.

Αν έλειπαν τουλάχιστον 150 άσχετες σελίδες, αν έλειπαν πολλές σκηνές ανατριχιαστικής χυδαιολογίας, βρωμιάς κι ανωμαλίας, αν το βιβλίο είχε κάποιο τέλος και δεν άφηνε όλα τα μέτωπα που άνοιξε να χάσκουν, θα ήταν για 5 αστέρια.

Μεγαλύτερη απογοήτευση ο ίδιος ο Τσιτσάνης... το όνομα του οποίου φιγουράρει στον τίτλο κι ο οποίος σκιαγραφείται ως ένα απαθές και μονοδιάστατο ανθρωπάκι που περνά όλη την Γερμανική Κατοχή κοιτώντας τον εαυτούλη του και γράφοντας στίχους δοξάζοντας τη μαστούρα. Ομολογώ πως αν ήμουν απόγονός του θα είχα τραβήξει μια καραμπινάτη μήνυση στον συγγραφέα.

Σπάνια το λέω: η ταινία είναι καλύτερη.

[Fenia Vazaka · Rating 3 out of 5]

Μεταφέρει τον αναγνώστη στην ατμόσφαιρα της Κατοχής και έχει πολύ ωραίες και λεπτομερείς περιγραφές της πόλης. Ο Τσιτσάνης γίνεται πρωταγωνιστής χωρίς να το ξέρει. Ο συγγραφέας έχει εντάξει όμορφα τα τραγούδια του Τσιτσάνη στην διήγηση.
Σε κάποια σημεία με κούρασε λίγο (ασύνδετες σκηνές χωρίς νόημα) και νομίζω ότι θα μπορούσε να έχει λιγότερες σελίδες.

[Thanasis Matalis · Rating 3 out of 5]

Το περίμενα πιο δυνατό, πιο γεμάτο. Είδα πρώτα την ταινία και το βιβλίο μου φανηκε λίγο μπροστά στην ταινία. Επίσης εστιάζει σε αλλά πράγματα σε σχέση με την ταινία. Η Εστρεα είναι αμελητέα ποσότητα στο βιβλίο. Επίσης από τη μέση και μετά υπάρχουν κεφάλαια χωρίς νόημα. Σαν να υπάρχουν για να γεμίσουν τον χώρο και να αυξήσουν τις σελίδες. Ωραία η περιγραφή της εποχής αλλά θα μπορούσε να περιέχει περισσότερα στοιχεία, πιο ουσιαστικά. Γενικά δεν με ενθουσίασε.

[Thanasis · Rating 2 out of 5]

Θεσσαλονίκη 1943, Γερμανική κατοχή. Ωραίες οι περιγραφές της πόλης και της εποχής,


Η ιστορία έχει να κάνει με τον κουνιάδο του Β. Τσιτσάνη, ο οποίος εκτός από ιδιοκτήτης ουζερί είναι και ενεργό μέλος σε μία αντιστασιακή ομάδα, στον δικό του τριμελή πυρήνα ανήκουν ο ίδιος, ο πατέρας του και η Εβραία φιλενάδα του που εκτελεί και χρέη δακτυλογράφου και οι δύο τους στρατολογημένοι από αυτόν: .

Η αντίσταση και το σεξ, (το κάπνισμα απαγορεύεται), γίνεται στην κρύπτη που διατηρεί ο πυρήνας στο ξυλουργείο του πατέρα του κουνιάδου και πεθερού του Β. Τσιτσάνη η οποία είναι εξοπλισμένη εκτός από την γραφομηχανή με την οποία στέλνει δακτυλογραφημένες αναφορές με πληροφορίες στην Μέση Ανατολή για τις κινήσεις των Γερμανών, με ένα πακτωμένο ασύρματο, με ένα γερμανικό πιστόλι και μία αγγλική χειροβομβίδα και πολύ έξυπνα με ολόκληρο το αρχείο των αναφορών της οργάνωσης.

Κάποια στιγμή η Εβραία φιλενάδα εξαφανίζεται γιατί εκτοπίζεται από τους Γερμανούς μαζί με την οικογένεια της και τους υπόλοιπους Εβραίους της πόλης. Αφού τον βγάζει ο δρόμος στο πρώην κρεοπωλείο του πατέρα της φιλενάδας του που τώρα το δουλεύουν χριστιανοί κρεοπώλες, λέει δεν ρωτάω μήπως ξέρουν κάτι. Μέχρι να του κόψουν τις μπριζόλες και τον κιμά που παραγγέλνει για το μαγαζί του λένε και τα μαντάτα. Ε “μάλλον τους πάνε για δουλειά στην Πολωνία” εικάζει, ο κουνιάδος και δεν το παίρνει και πολύ βαριά.

Παράλληλα και ξεχωριστά από όλα αυτά ο Β. Τσιτσάνης γράφει ασύστολα στίχους μουσική και τραγουδάει κατά κανόνα σε μαυραγορίτες και αστυνομικούς κουμπάρους στο ουζερί αλλά και στην εξοχή.
Μετά από όλα τα παραπάνω αναρωτιέμαι που κολλάει ο τίτλος Ουζερί Τσιτσάνης” και μου απαντώ. Πουθενά.

_Και δεν αναφέρω άλλους από τους απίθανους χαρακτήρες που εμφανίζονται στην ιστορία. Άνθρωποι της διπλανής πόρτας όλοι τους.

[Irini Kallides · Rating 4 out of 5]

I like to read about different aspects of my home town Thessaloniki and history is of course the lead character. This book is about both the history of the Greek rebetiko musician Vassilis Tsitsanis and the inhuman German occupation of the country and what it made to people on all levels. Tsitsanis and his brother-in-law Giorgos are in their twenties and Giorgos is part of the resistance to the Germans. He sees day by day how the life of his Jewish girlfriend Estrea and her family is limited by the Germans until one day they are transferred to the gas Chambers of Poland among the rest of the Jewish population of Thessaloniki. In three months they managed to deport 50 000 people, in the efficient German way, ruining the life of millions of people. The book is dealing with the terror of the occupation and the unscrupulous killings of people. It's clever to mix this dark period in time with the rebetiko music making the reading doable.

My Greek isn't good enough to understand all the symbolism and the ending passes me by. Please enligt me if you understand 🙏

[Mengrelaos · Rating 2 out of 5]

Προς το παρόν, 2 αστέρια και με το ζόρι.
Καμία απολύτως σχέση δεν έχει το βιβλίο με το όνομα στον τίτλο του. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το Ουζερί ως μια πρόφαση να πει μια ιστορία πλήρως ασχετη με τον τιτλο (ο οποίος είναι τουλάχιστον παραπλανητικός). Ωραία ατμόσφαιρα και πλοκή, αλλά δεν έψαχνα να διαβάσω βιβλίο για την Κατοχή ή το Εβραιομαζωμα. Σίγουρα έχει κάνει έρευνα ο συγγραφέας, κάτι που χρειάζεται αναγνώριση.
Αν έψαχνα βιβλίο για τη συγκεκριμένη εποχή, ο Τσίρκας είναι μια πολύ καλύτερη πρόταση. Και τα βιβλία του Durrell (Αλεξανδρινό Κουαρτέτο) επίσης προσθέτουν περιστατικά και περιγραφές άσχετες με την πλοκή, αλλά η γραφή του Durrell είναι πολύ καλύτερη και πιο ευχάριστη.
Συνεχίζω να διαβάζω το συγκεκριμένο βιβλίο καθαρά και μόνο επειδή πολύ σπάνια εγκαταλείπω βιβλίο.

[Stavros · Rating 3 out of 5]

Στο ξεκίνημά του το βιβλίο είναι υπέροχο. Όμορφες και λεπτομερείς περιγραφές μίας δύσκολης εποχής για την Ελλάδα. Το θέμα έχει μεγάλο ενδιαφέρον. Ωστόσο, η πλοκή είναι αδύναμη και προς το τέλος καταλαβαίνεις ότι η ιστορία δεν έχει ξεκάθαρο προσανατολισμό.

[Angeliki Yiakoumaki · Rating 3 out of 5]

Άτμοσφαιρικό με πιασάρικους διαλόγους περιγράφει μια από τις πιο θλιβερές περιόδους της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Γερμανική κατοχή, αντάρτες, εβραϊκό ζήτημα,δοσίλογοι, ρεμπέτες στη Θεσσαλονίκη του 43. Συστήνεται.

[Terri Harel · Rating 5 out of 5]

My edition had quite a few editing errors and mistakes, but that's OK! It was still a riveting book and I learned a lot about the history of Greece during WWII.

[blondie · Rating 3 out of 5]

Μεταφέρει πολύ ωραία την ατμόσφαιρα της Κατοχής στον αναγνώστη, χωρίς να κουράζει. Η πλοκή του καλή αλλά λίγο αδύνατη.