La conciencia de las palabras

by Elias Canetti

This volume contains essays written by Elias Canetti between the years 1962 and 1974.

Genres: Nonfiction, Essays, Philosophy, Bulgaria, Literary Criticism, German Literature, Writing

943 pages, Hardcover

First published January 1, 1974

About the author

Awarded the 1981 Nobel Prize in Literature "for writings marked by a broad outlook, a wealth of ideas and artistic power."

He studied in Vienna. Before World War II he moved with his wife Veza to England and stayed there for long time. Since late 1960s he lived in London and Zurich. In late 1980s he started to live in Zurich permanently. He died in 1994 in Zurich.

Author of Auto-da-Fé, Party in the Blitz, Crowds and Power, and The Voices of Marrakesh: A Record of a Visit

Reviews

[Sini · Rating 5 out of 5]

Ooit las ik met zeer veel bewondering diverse essays uit "Het geweten in woorden". Nu echter las ik de hele bundel integraal, en ik ben volkomen flabbergasted.

In dit boek verzamelde Canetti zijn vaak beeldschone essays over door hem aanstekelijk bewonderde schrijvers als Kafka, Karl Kraus, Tolstoi, Broch, Confucius en Büchner. Dat combineert hij met een navrant portret van Hitler, gebaseerd op een scherpzinnige analyse van de memoires van Speer, en met een indringende beschouwing over het dagboek van een Japanse dokter die tot zijn verbijstering de atoomboom op op Hiroshima overleeft en doodziek maar respectvol jegens de vele doden voortleeft, en met een opstel over meedogenloze zelfbeschouwing in dagboeken. Ook offreert hij ons een vlijmscherpe samenvatting van enkele intrigerende thema's uit "Massa en macht", en een boeiende schets van hoe "Die Blendung"(Het Martyrium) in zijn hoofd vorm kreeg en wat de inzet was van dit maniakaal-geniale boek. Hij sluit af met een ronduit oogverblindend essay over de kern van het schrijverschap. Alle essays zijn op zijn minst intrigerend, door hun eigenzinnigheid en hun vlijmscherpe en genadeloos kernachtige stijl. Vaak zijn ze zelfs ronduit briljant. En de bundel als geheel verbijstert mij door zijn veelzijdigheid en pluriformiteit. Canetti zegt zelfs dat deze bundel "zijn rechtvaardiging voor mij alleen ontleent aan zijn pluriformiteit". Zoals hij in zijn stuk over Tolstoi benadrukt hoe groots Tolstoi was juist door alle tegenstellingen die hij in zich wist te verenigen, en zoals hij in het prachtige "Het beroep van de schrijver" benadrukt dat de schrijver strak vorm moet geven aan de pluriforme chaos en veranderlijke veelvormigheid in en rondom hem. Pluriformiteit is kortom een waarde die Canetti koestert, en die meeslepend gestalte krijgt in deze enorm pluriforme bundel.

Canetti zegt evenwel ook dat het afsluitende essay, "Het beroep van de schrijver", een heel passend slot is dat deze zo pluriforme bundel "van binnenuit samenvat". Dat slotessay gaat over wat Canetti ziet als de kern van het schrijverschap, als de morele zijnsgrond en ultieme eindverantwoordelijkheid van elke schrijver, juist in deze tijd. Want een schrijver, zo zegt Canetti met profetisch vuur en in vonkend meeslepende aforistische bewoordingen, is de hoeder van gedaanteveranderingen. In zijn schriftuur bewaart en ontplooit hij de "Verwandlung" (gedaanteverandering, verandering, metamorfose). Zo niet, dan is hij geen echte schrijver. Aldus Canetti. Hij noemt bewonderend de vele metamorfoses in oude mythen, wat hij ook al deed in "Massa en Macht": daar besprak hij respectvol hoe de Bosjesmannen geloofden mentaal en zelfs fysiek te kunnen veranderen in springbokken, waardoor deze Bosjesmannen intuïtief aanvoelden hoe die springbokken dachten en voelden en of ze in de nabijheid waren of niet. Op dezelfde bewonderende toon spreekt Canetti in "Het beroep van de schrijver" over de metamorfoses bij Ovidius, maar ook die in de "Odyssee": met name de passage waarin Odysseus de gedaante van een bedelaar aanneemt en van binnenuit in die bedelaar verandert. "Verwandlung" is voor Canetti feitelijk de overtreffende trap van empathie, van inlevingsvermogen. Een vorm van ultieme verbeeldingskracht waardoor de schrijver zich niet alleen voor kan stellen hoe het zou zijn om die ander te zijn, maar die ander voor even zelfs helemaal IS. Juist die ultieme verbeeldingskracht, die onvoorstelbaar overtreffende trap van empathie, is voor Canetti het ultieme kanaal voor mededogen en wezenlijk intermenselijk contact. En de ultieme verantwoordelijkheid van de schrijver, als hoeder van de gedaanteveranderingen, is om de gedaanteveranderingen uit oude mythen te gedenken en zelf aan nieuwe mythische gedaanteveranderingen gestalte te geven. Opdat het mededogen en de ultieme empathie mogelijk wordt gemaakt. Opdat het kanaal tussen de mensen wordt geopend. En opdat het de mens mogelijk gemaakt wordt om de innerlijke pluriformiteit te ervaren, van zichzelf en van de ander, door gedaante te geven aan de vele stemmen en potentiele gestalten in zichzelf en rondom zichzelf.

Zoals gezegd vat dit essay naar Canetti's eigen zeggen deze bundel van binnenuit samen: de "Verwandlung" moet dus wel een grondtrek zijn van de bundel. En dat lijkt inderdaad zo te zijn. Het motief van de gedaanteverwisseling duikt bijvoorbeeld in meerdere essays impliciet of expliciet op. In het essay over Confucius bijvoorbeeld bewondert hij diens pleidooi voor lange, rituele en gewetensvolle rouw, die het mogelijk maakt om zich helemaal in de gestorvene in te leven, zodanig dat de rouwende geestelijk deels verandert in de gestorvene, wat het mogelijk maakt om hem na de lange rouwperiode met empathie en respect te blijven gedenken. Ook in het essay over de arts die Hiroshima overleeft is sprake van een soortgelijke rouwende en respectvolle gedaanteverwisseling van het ik in diverse doden. In het stuk over Buchner bewondert Canetti diens vermogen om via zijn personages de gedaante aan te nemen van het kleine, het onaanzienlijke, het onmachtige. En dat ook voor de lezer uitermate geestverruimende vermogen, dat bovendien volgens Canetti een onmisbaar en ultiem protest is tegen de Macht en het daarmee gepaard gaande vertoon van succes, herkent Canetti nog sterker bij Kafka. In "Het beroep van de schrijver" staat bovendien de volgende prachtig imperatieve zin: "Dat men zowel in droefenis als in wanhoop volhardt om te leren hoe men anderen daaruit verlost, maar niet uit verachting voor het geluk dat de mensen toekomt, hoewel zij elkaar verminken en verscheuren". En precies deze imperatief, deze ultieme roeping van de schrijver, ziet Canetti volgens mij bij uitstek in Kafka terug.

Zijn essay over Kafka, "Het andere proces. Kafka's brieven aan Felice", vind ik echt een juweel. En door zijn resonanties met andere stukken in deze bundel wint het nog aan kracht. Canetti leest zeer nauwgezet en met zeer veel invoelend vermogen de opmerkelijke brieven van Kafka aan Felice Bauer, zijn jarenlange verloofde met wie hij uiteindelijk nooit trouwde. Op even adembenemende als eigenzinnige wijze maakt Canetti aannemelijk dat deze brieven, die vol staan met uitingen van onmacht en onvermogen en zelfverkleining en inferioriteit, niet alleen maar ultieme zelfvernedering zijn maar ook een vorm van verzet: door zichzelf zo te verkleinen en te vernederen ontsnapt Kafka als het ware aan de macht. Hij weigert in feite het bevel dat de conventies op ons allen uitoefenen, en neemt als het ware de gedaante aan van het heel kleine dat zelf geen macht uitoefent en waar ook de echte manskerels van de macht geen greep op hebben. "Ieder leven is belachelijk dat je goed genoeg kent. Wanneer je het nog beter kent, is het serieus en verschrikkelijk", aldus Canetti met kenmerkende aforistische directheid. Precies die verschrikkelijkheid komt de lezer in Kafka's brieven aan Felice (en ook in zijn dagboeken) inderdaad walmend tegemoet, omdat ze zo vol staan van zelfbeklag en omdat ook de meest oprechte liefdesbrieven door hun merkwaardige opzet en inhoud een volkomen averechts effect op Felice hebben. Maar daarover zegt Canetti dan: "Het spreekt onomstotelijk voor de bijzonderheid van Kafka's aanleg dat hij van zijn fouten niets leert. Mislukken plus mislukken multipliceert zich bij hem nooit tot gelukken [...] In talloze overwegingen en berekeningen wordt consequent juist datgene weggelaten wat tot een gunstige afloop zou kunnen leiden. De vrijheid tot mislukken wordt uitgezonderd, een soort hoogste wet, deze moet bij ieder nieuw kruispunt instaan voor een uitweg; je zou het de vrijheid voor de zwakkeling willen noemen die zijn heil in nederlagen zoekt. In het uit den boze zijn der overwinningen komt zijn ware aard, zijn bijzondere relatie tot de macht tot uitdrukking. Alle berekeningen vinden hun oorsprong in de onmacht en leiden er weer naar terug". Ja, Kafka voelde zich zeer schuldig over het mislukken van zijn relatie tot Felice: Canetti maakt zelfs op vrij briljante wijze aannemelijk dat dit schuldgevoel, gekoppeld aan bepaalde publieke veroordelingen van zijn ook volgens hemzelf laakbare gedrag, ten grondslag lagen aan het alles doordesemende gevoel van schuld en onmacht in "Der Prozess". Maar tegelijk is die onmacht en mislukking volgens Canetti ook een talent, een keuze, een strategie: Kafka vermijdt daarmee de rol van gesettelde burger, vermijdt een positie in de wereld van macht en conventies, vermijdt een rol die hem zelf noopt om macht op anderen uit te oefenen en ook om anderen te bevelen en te dwingen. En een soortgelijke positie hebben volgens Canetti ook veel van Kafka's personages: zij zijn klein, onaanzienlijk, onmachtig, en weigeren dus om - zoals conventionele burgers als u en ik- een positie in te nemen in de wereld en daarbij macht uit te oefenen op anderen. Kafka is dus volgens Canetti niet alleen maar de beschrijver van bureaucratische macht, maar ook en vooral de kunstenaar van de gedaanteverandering: verandering in het kleine en onaanzienlijke. En daarmee - zo suggereert Canetti, als ik hem goed begrijp- doet Kafka's werk ook een niet gering appel op de lezer om zich voor even helemaal onder te dompelen in het kleine, onaanzienlijke en totaal machteloze. Dus om voor even de gedaante aan te nemen van de verworpene die geen macht uitoefent, niet het conventionele pad volgt van de gesettelde burger, en geen deel heeft aan de wereld van bevel en tegenbevel.

Er is zonder meer discussie mogelijk over deze Kafka-interpretatie, maar hij is uitermate scherpzinnig en bovendien met veel empathie en stijlgevoel opgebouwd. Diverse Kafka-kenners jubelen er bovendien over, en dat is niet voor niets. Zelf ben ik, als Kafka-liefhebber, heel blij met de nieuwe perspectieven op Kafka die Canetti mij in zijn essay biedt. Bovendien, nu ik dit essay samen met alle andere essays uit de bundel heb gelezen, en met "Massa en macht" ook redelijk vers in mijn hoofd, vind ik het tevens een ongehoord mooi pleidooi tegen de macht. In "Massa en Macht" laat Canetti ons prachtig zien hoe wij allen macht ondergaan en macht uitoefenen, en hoe wij de angels - kristallen van rancune- in onszelf oppotten door de vele bevelen die wij ondergaan terwijl wij door de vele bevelen en dwang die wij soms onbewust geven anderen vele pijnlijke angels laten oppotten. In "Het geweten der woorden" staat een fraai essay dat deze confronterende kern van "Massa en macht" pregnant samenvat. En ook een borend en confronterend portret van Hitler: iemand die leefde in wanen en in de obsessie om voortdurend te overwinnen en te overtreffen. Doch die wanen en obsessies kenmerken ook ONS, aldus Canetti: het enige verschil tussen Hitler en ons is dat Hitler dat alles in beduidend extremere en meer intense mate ontplooit. Maar wij zijn allemaal Hitlers in het klein, zo suggereert Canetti, zo lang we voortleven als conventionele burgers die macht en dwang ondergaan en, deels uit rancune daarover, macht en dwang uitoefenen. Precies daarom riep Canetti ons in "Massa en Macht" op om het bevel van zijn angels te beroven en de macht van zijn kracht. En precies daarom bewondert hij Kafka's vermogen om zichzelf in het kleine te veranderen, wat voor Canetti een vorm van gedaanteverandering is. Zoals hij ook het vermogen van Confucius bewondert om zich bijna metamorfotisch in te leven in de doden, tijdens intensieve rouw. En het vermogen van Tolstoi en andere schrijvers om bijna fysieke gestalte te geven aan vele tegenstrijdigheden in zichzelf. Ook Canetti zelf probeert vermoedelijk een hoeder van de gedaanteveranderingen te zijn, door zich tot in het extreme in te leven in vele verschillende personen (Kraus, Tolstoj, Confucius, Kafka......) en daarbij tot eigenzinnige en vaak vernieuwende perspectieven te komen op hun leven en werk. En vaak verandert in deze essaybundel ook Canetti's stijl en toon, alsof hij ernaar streeft niet een gedaante te hebben maar meerdere, en om een boek te schrijven dat net zo pluriform en fluide is als Ovidius' "Metamorfosen".

Het zal duidelijk zijn: ik vond dit een prachtige bundel, niet alleen omdat veel van de essays ronduit schitterend zijn, maar ook en vooral omdat de bundel als geheel zo pluriform en rijk is. En die pluriformiteit is een statement. Canetti haat de eenvormigheid die volgens hem bij de macht hoort, en verafschuwt daarom strakke teksten van filosofen en denkers die de werkelijkheid al te zeer in een systeem inpassen. Met "Het geweten in woorden" heeft hij daarom een pluriforme bundel geschreven die aan elke systematisering ontsnapt, en waarin hij bovendien intrigerende nieuwe perspectieven biedt op diverse canonieke auteurs. Alles ademt bovendien de passie voor de gedaanteverandering, en voor het exploreren van de eigen weerloosheid. Wat een boek. Wat een schrijver.

[Elaine · Rating 5 out of 5]

O espanto certamente foi, no passado, aquele espelho, de que tanto nos agrada falar, que trazia os fenômenos para uma superfície mais lisa e tranqüila. Hoje, esse espelho está despedaçado, e os estilhaços do espanto tornaram-se pequenos. Porém, mesmo no mais minúsculo estilhaço, já não se reflete apenas um fenômeno isolado: impiedosamente, este arrasta consigo o seu reverso - o que quer que você veja, e por menos que veja, transcende a si próprio a partir do momento em que é visto.

[Kevin McCarthy · Rating 3 out of 5]

Essay collections are always tricky. Too many of these just couldn't keep me engaged. They were about people or contexts or ideas for which/whom I have no frame of reference. I did actually enjoy the essay about Kafka's letters--that was an interesting glimpse into his idea of love. And the few essays--including the last one--that were about writing and writers were cool. I especially liked the whole "writer as a champion of metamorphosis" idea.

[Rute Paulo · Rating 4 out of 5]

Tem um extenso ensaio sobre Kafka; interessantíssimo. Um ensaio sobre o valor dos diários, apontamentos e agendas; peculiar.
É um livro para ler com tempo e, sem dúvida, imensa dedicação; em algumas partes assemelha-lhe a uma conversa que podemos ter com outrem. É como se o ouvíssemos.

[Marta D'Agord · Rating 5 out of 5]

Destaco o ensaio em homenagem a Hermann Broch, de 1936, pela questão da respiração: Broch seria dotado do que Canetti designa como ‘memoria respiratória’. Mas como funciona, onde se localiza e o que é memória respiratória?

Canetti deduz a existência dessa memória respiratória a partir de determinados efeitos que só poderiam ser explicados por meio dela. Há uma técnica inconsciente para a apreensão das impressões atmosféricas, da vibração do ar na fala do interlocutor.

Por fim, Canetti compara o espaço respiratório com o quadro colorido de um pintor, ao invés do pincel, realizamos o quadro respiratório com a linguagem.

Destaco também o ensaio sobre as cartas de Kafka a Felice Bauer, O outro processo, é genial. Na tardezinha do dia 13 de agosto e 1912, Kafka conheceu Felice Bauer no apartamento da família Brod. A moça é mencionada no dia seguinte em carta ao amigo Brod, quando escreve que estaria se sentindo sob a influência de Felice enquanto estava ordenando as partes do manuscrito Contemplação. Durante meses, Kafka se dedica a descrever, nas cartas a Felice, cada detalhe desse primeiro encontro. Canetti observa que esse epistolário está a serviço de criação literária de Kafka, pois apenas duas noites depois da primeira carta a Felice, ele redigiu de um só golpe, A sentença. Crescia a confiança de Kafka na sua atividade de escritor.

Por fim, destaco ainda o ensaio sobre a escrita do livro Auto de fé, o primeiro livro de Canetti, escrito entre 1929 e 1930 e publicado em 1935.

[Thomas · Rating 4 out of 5]

very lucid and penetrating essays on various topics, totally different from his writing in auto-da-fe

[Uwe Daßler]

Hatte die Essays wohl vor dreißig Jahren gelesen. Erst beim zweiten Anlauf ist mir die Größe Canetti’s als Schriftsteller bewusst geworden. Eine Empfehlung.

[Juan Manuel Charry Urueña · Rating 5 out of 5]

Se trata de un conjunto de ensayos sobre Kafka, Toltoi, Kraus, Hitler, Broch y otros. Para mi Canetti es siempre enriquecedor y sorprendente, grato en su lectura. Algunas de las cosas que dice el libro: En la actualidad sería más difícil condenar a públicamente a un hombre a la hoguera que desencadenar una guerra mundial. El objetivo real de toda guerra es algo palmario: matar masivamente. Kraus, tenía, por así decirlo, el don de condenar a los seres humanos por sus propias bocas. Un hombre como yo, ..., que en realidad vive de exageraciones, ..., acabaría desintegrándose de cualquier otra forma si no se calmará escribiendo un diario.

[Maurizio Manco · Rating 4 out of 5]

"Ognuno, ma proprio ognuno, è il centro del mondo, e il mondo è prezioso poiché è pieno di tali centri. Questo è il senso della parola uomo: ognuno un centro a fianco di innumerevoli altri, i quali lo sono quanto lui." (Dialogo con il terribile partner, p. 84)

[Richard Anderson · Rating 5 out of 5]

Another astounding book by this master.

[Lugi · Rating 5 out of 5]

Eines seiner besten Bücher!!!

[Sinem · Rating 4 out of 5]

Başlarda ilgi çekmeyen ve tekdüze bir üslubu var kitabın. Aslında içine almamasının ilk nedeni olarak, kitapta ne verildiğini, ne yapılmak istendiğini sonradan anlamama bağlıyorum. Fakat ilk çeyrekten sonra kitap kendi etkisine alıyor okuru. Özellikle Kafka için ayrılan uzun bölüm bir şaheser. Bende uyandırdığı etki, tüm Kafka kitaplarını önüme alıp baştan okumak ve bir yandan da bu kitapta aktarılan Felice mektuplarında verdiği gerçek hislerin, olayların paralelliğini anlamak. Bu şekilde Kafka eserlerini yazarken aslında ne yaşıyordu sorusunu, ne anlatmak istiyorduların yeni keşfini yapabileceğime inanıyorum.

[Dymbula · Rating 5 out of 5]

Brilantní eseje!
Neznámý autor:"Kdybych by skutečně básníkem, musel bych být schopen zabránit válce."
A Canetti reaguje: "Jaký nesmysl, řekneme si dnes, kdy víme, co se od té doby přihodilo, jaká troufalost. Čemu mohl jedinec zabránit, a proč zrovna básník? Je vůbec myslitelný nárok, který by byl vzdálenejší skutečnosti? A čím se ta věta liší od bombastičnosti vět těch, kteří jimi vláku vědomě vyvolali?"

[Indira · Rating 3 out of 5]

Bulgaria. To be honest, this was a bit too hard for me to focus on and get the drift. Felt it was a bit too much of prose for my taste.

[Phillip Ramm · Rating 4 out of 5]

My edition also included Earwitness, Canetti's catalogue of character types, such as The Book Drunkard, who only reads the hardest, most obscure books...

[Bradley Topelli Tytyro · Rating 5 out of 5]

Grandioso Canetti.

[Greg · Rating 3 out of 5]

As a Nobel Prize winner, Canetti certainly speaks with authority when discussing the power of specific language. This, a collection of his essays, ranges widely across social and literary themes from Confucius to the influencers and actors of the 20th century. There is little that is purely unifying in this collection other than Canetti’s general observation. While much of the collection is intriguing, Canetti reserves much of his observation for the horrors of the age in which he lived.

Talking about the purpose of words, Canetti begins with a quote from Broch’s speech “James Joyce and the Present”:
Philosophy itself terminated its age of universality, the age of the great compendiums; it had to remove its most urgent questions from its logical space or, as Wittgenstein says, expel them into mysticism.
And this is the point at which the mission of literature begins, the mission of a knowledge that embraces totality, that remains beyond any empirical or social contingency, and that is indifferent to whether man lives in a feudal, a bourgeois, or a proletarian age—the duty of literature to the absoluteness of knowledge per se.


Still talking about Broch, he talks about the sense of defenselessness. He makes the point that “the average man feels all in all, more horror for the remote Middle Ages than for the World War, which he has experienced personally…Thus, people are defenselsss only when they have no experience or memory.” (13). Literature evokes passions and memory.

He compliments the power of Karl Kraus in his words. He created with words a horror of modern warfare. “In this way, Karl Kraus was something like a forerunner of the atomic bomb, its terrors already existed in his words.” (34) In Kraus, you have someone who could create a vision of the future, and create memories before events.

Canetti regards the new mechanized reality in which exactness and specialization continues to increase. “The verifying control exerted on anything and everything lives from its exactness. An interest in machines is shown by practically all young people. The precision of the annihilating instruments determines whether they wipe out their goal rather than, prematurely, their place of origin. Even the peculiar and rather ancient area of bureaucracy is changing in the same direction. One may assume that officials everywhere will soon be using apparatuses to understand precisely and immediately, and to react precisely and immediately. Mounting specialization is going hand in hand with mounting precision. Reality is departmentalized, subdivided, and can be grasped down to its minutest units from many directions.” (58)

Canetti’s analysis of Kafka is simply brilliant. Kafka’s mindset is exposed in a letter to Felice, when he says, “if things are going well, I am utterly filled with the present; if things are going badly, I curse the present, not to mention the future!” (86) Later, there is an interesting discussion of Kafka on p. 121 describing him as the only essentially Chinese writer to be found in the West. Regarding Kafka and failure, there is a masterful psychological insight. “The absolute peculiarity of Kafka’s state of mind is shown by his inability to learn from mistakes. Failure after failure are never multiplied into success for him. The difficulties always remain the same, as though their invincible nature had to be demonstrated. His countless reflections and calculations always consistently leave out the one thing that could spell success. The freedom to fail is always protected, as a kind of supreme law, it is meant to guarantee an escape at any new juncture; one might call it the freedom of the weak man, who seeks salvation in defeats. The prohibition of victories expresses his true uniqueness, his special relationship to power. All reckonings derive from powerlessness and lead back to it.” (131) I feel that, as a reader, I now understand Kafka better after just a short essay. He is not the stereotypical misanthropic loser with prodigious literary talent…here is real philosophic insight.

Canetti also has a riveting analysis of the power Hitler derived from words, and when the audiences or situations required substitution of language, he was unable to continue to use them as effectively. I’m not sure Canetti’s inference of causality is accurate, but certainly the correlation is strong.

All in all, this is a great collection of essays by a master of language about language and its power not only to describe, but to reflect and influence.

[Francesco · Rating 4 out of 5]

Maybe not the best choice as a starter to the work of Canetti.
This is a collection of small essays and at times their content can be difficult to understand.
Nonetheless I did enjoy discovering the author talent and insights with this small book, it turned out to be a primer for me, before starting on his his other writings.
He was a writer in the real sense of the word.

[Mike Polizzi · Rating 4 out of 5]

Another interested reflection on words and the act of writing.

[Mateus Pereira · Rating 3 out of 5]

Bons ensaios, especialmente o primeiro que é sobre o Hermann Broch. Legal também o 'diário' do Canetti sobre sua atividade intelectual.

[Lise · Rating 3 out of 5]

The conciousness of words - essays by Canetti