Godenslaap

by Erwin Mortier

Een stokoude vrouw die de dood voelt naderen blikt terug op haar kinderjaren, de liefdes die ze heeft gekend, haar huwelijk en de jaren van de Eerste Wereldoorlog die ze met haar moeder en haar broer in Frankrijk doorbracht. Gaandeweg ontstaat een intiem panorama van België, haar onduidelijke vaderland. Aan geen van de gebeurtenissen wil ze meer nadruk geven dan aan andere. Ze hunkert slechts naar een oneindig lange zin, "die al wat er is in zich opneemt, zoals een hofdame uit de pruikentijd, in wier lokken een armada van parels kapseist, haar talloze rokken optilt terwijl ze de trappen van de opera betreedt – of de ladder naar het schavot."

Godenslaap, de vijfde roman van Erwin Mortier, speelt zich af op het raakvlak tussen de grote geschiedenis en de kleine mensenlevens, tussen taal en wereld, verbeelding en werkelijkheid, tussen geschiedschrijving en verhalend proza.

Genres: Fiction, Dutch Literature, Historical Fiction, Literature, Roman, Belgium, Novels

406 pages, Hardcover

First published January 1, 2008

About the author

Erwin Mortier is een Vlaamse dichter en schrijver.

Erwin Mortier in de Nederlandstalige Wikipedia

Erwin Mortier in de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren

Erwin Mortier bij "Schrijversgewijs"


Erwin Mortier is a Flemish poet and writer.

Erwin Mortier in the English Wikipedia

Reviews

[Angela M · Rating 4 out of 5]

This novel was originally published in 2008 and now has been translated from Dutch. I’m amazed that the translation read as if it was the original language. I was not surprised to discover that the author is an award winning poet and novelist since the thing I loved most about this book was the beautiful language of the remembrances of an old woman. I quickly realized how much of the poet came out in Mortier’s writing. “The wind is blowing them out of the tame chesnut trees on the far bank of the river across the water, making them swirl in miniature tornadoes over the road as if it were snowing. The silence in the streets that morning, the pale light, the Sunday boredom, the smell of soup and roast veal ….”

The book is beautifully poetic and descriptive but not much happens in the beginning as Helena who is nearly 100 sits in a chair writing in her journals. Yet it was mesmerizing to read about her as a precocious young girl asking questions : “When I was young I wanted to know where time came from, whether it was a substance, like water or ether, which you can collect and keep or filter from deep inside things … I also wanted to know why I was myself, and not someone else, in a different place, at a different time, or on the contrary, at this time, and in the same place- someone who lived my life, with my relations and my school friends, but was not me.” Some of the most descriptive passages are the scenes that Helena sees as WWI ravages.

I so much enjoyed the poetic prose as she remembered things from her past. Memories of her childhood and her love of words and books , of her mother , father , brother , her home , her husband , her daughter, memories of the war . For anyone looking for a lot to happen this is probably not a book for you but for me it was about the beautiful language of these remembrances. Mortier has managed to get inside the head of this aged woman. .

Thanks to Steerforth Press and NetGalley

[Marc Lamot · Rating 4 out of 5]

This was a strange reading experience: initially fascination dominated because of the rich layerdness of the style and the amazing linguistic acrobatics; after a while that was replaced by a bit of confusion about whether there was a story in this book, and even regularly irritation about the wordiness; then again the middle part captivated by the way a romance was entwined with the horror of the first world war, but a bit of disappointment because this episode was suddenly broken off, and finally in the epilogue ending up with an intense feeling of serenity and beauty. Rarely a book has had me so wrestling, hesitating between a 2 star-and a 4-star rating. Let's venture into an irreverent vivisection.

The great originality of “Godenslaap” (transl. While the Gods were sleeping) is that it evokes the first world war in a very indirect way: in snatches of memories of a now very elderly lady, Hélène Dumont, who looks back on her life, and who experienced the great world fire from the sideline, in the birth house of her mother in the north of France, with the front only on hearing distance. No dramatic, horrible, painful trench scenes here (although sometimes very close to it). Instead Hélène describes orderly rows advancing soldiers making place for disorderly retreating ones, quiet villages that are suddenly shocked by wrongly targeted mortars (with a very detailed episode on a little girl that is deadly injured by a piece of shrapnel), a visit to Ypres in ruïne, and a vivid depicted episode of soldiers on leave, naked on the beach, and cheering as friendly ships shoot grenades over heads to the enemy, etc. This is all indirect footage on the war, but is described in such a way that it is no less gruesome or expressive than the trench-scenes by other authors.

But make no mistake: "Godenslaap" is not really a first world war-novel! Even more than the war-horror the difficult relationship between a free-spirited daughter and a stiff mother stands central; in this case, the author presents us with the narrative of the daughter, Hélène, and so we get to hear a very subjective and fairly unordered story. Both daughter and mother are the essential characters of this novel and Mortier beautifully honours the complexity of both personalities, and above all the complexity of their relationship. His description of the other, surrounding figures (the father, the brother, the lover-later husband, the daughter) is a bit less successful, they remain quite one dimensional, sometimes even rather caricatured.

But, for the second time, make no mistake: "Godenslaap" offers less than a real story, not about the first world war, and not about the difficult mother-daughter relationship. Who reads this book with the goal to collect elements of a story line, will search in vain and will even be irritated with the inconsistency or lack of those elements. Especially in the first 150 pages Mortier puts the patience of the reader to the test, continuously shifting between past and present, between the very elderly Hélène, that is being taken care of by her Moroccan housekeeper and in the meanwhile draws reminisces of the past, and the young Hélène that doesn’t find her place at home and unloads her frustration in notebooks full of baroque writings.

And so inevitably we arrive at the topic of the language and style of this book. I know of no other Dutch-language novel with such a creative-vivid, sometimes very poetical language. Only a small example to illustrate this, when Hélène describes how as a girl she was impressed when on an outing she passed some horse stables:
“When I was very small nothing could fill me with such sublime fear as the eternal darkness in there, where you regularly heard chains clank, and something that breathed or snorted and stamped with heavy feet on the brick floor. And there was always that moment of breathless astonishment, of expectation and terror, when the grooms entered the stables and a little later came out leading horses by the reins – creatures that seemed not so much horses as locomotives of muscles and manes, and strangely sensitive skin which was constantly shot through with nervous twitches. They were huge, mechanical animals, Trojan horses, whose nostrils issued steam on cold mornings. Beside them the horse that pulled our coach seemed a frail ballerina. The animal began to snort and picked up speed now the destination was near. The servant whistled, behind the wall dogs started barking. The gate opened for us” (translation Paul Vincent).
This is just perfect, I can’t say more about it. And the book is filled with such passages. But I also have to concede that occasionally it’s a bit too much, and the linguistic superlatives, toppled on each other, turn into something oppressive, so that it becomes rather painful, acrobatics that turn into verboseness and pure mannerism.

Another important aspect of the language and style is the Proustian character of the memories of Hélène: Mortier gives her all the space she needs, and she swirls into sentences which regularly cover half a page, with the defining verb appearing only at the very end. That style gives the reading its special flavour, but it’s really functional, because Hélène consciously wants to distance herself of the reserved, tight sentences of her mother. And it also is functional because Hélène is aware of the shortcomings of language to put reality into words. She knows that words are but very flawed reflections of real experiences, and that you can only give an impression of these experiences by using lots of words, in a circling movement. Here Mortier points to the meta-philosophical layer of the novel, which I believe is the real core of the book. And it is not just a question of language and words that fail: it is also about the impossibility of grabbing life itself, of really connecting with people that are very near to you, of connecting to your own past experiences, ... in all the attempts that Hélène makes to achieve this, she notes again and again that they utterly fail, that it just isn’t possible to grab or to connect, - with words - and that fundamentally is the tragedy of the human condition.

“Godenslaap” is not an easy read, actually it is a rather unruly novel, and it’s difficult to put your finger on what it stands for. In that sense, it reflects perfectly the volatile, unreliable, very subjective character of an old woman thinking about past and present, confronting her intensely subjective feelings with so-called naked/objective historical events, and in vain pressing them into a coherent story. Processing this, while reading, can be challenging and sometimes frustrating. This isn’t a perfect novel, I know, but I would say it is as chaotic and incoherent as life itself, only softened by the immense beauty of the literary style of Mortier. I'm sure that in the future I'm going to take this book into my hands again, many times, at random opening it, and with intense pleasure I will taste the godly nectar that he has offered us. Well then, it’s decided: 4 stars.

[Hermien · Rating 5 out of 5]

Ik moest eerst even aan het taalgebruik wennen en vond het begin een beetje "zweverig" maar achteraf vond ik dat wel passen bij het jonge kind dat de vertelster toen was. Toen het verhaal bij het begin van de Eerste Wereldoorlog aankwam begon ik het prachtig, aangrijpend en af en toe ook humoristisch te vinden. De enorme vernietiging van mensenlevens, gebouwen en het land kwam hard naar voren, maar de relatie met haar man, broer, oom, vader en achteraf ook haar moeder gaven het verhaal ook een boeiende schoonheid. Een mooie leeservaring.

[Roger Brunyate · Rating 5 out of 5]

Witness to War

Are there any new ways left to write about the First World War? I do believe that Flemish author Erwin Mortier has found one, in the memories of an old Belgian woman who just happened to be on holiday at the other side of the front when war broke out. It is a dense, often oblique book, richly translated from the Dutch by Paul Vincent,* that puts the "literary" back into literary fiction. Get rid of that horrid plastic dust-cover, and you will feel a solid book in your hands, beautifully printed, containing words that have been polished with obvious care, and ideas and reflections well worth the polishing.

The narrator, born close to the beginning of the century, is Hélène Demont, a lifelong compulsive writer. Now a very old lady looked after by a kindly Moroccan nurse, she has filled notebooks her entire life with notes and observations. In the rather slow reflective start, I was thinking of her as a later, female Proust, with similar stylistic profusion, and similar alchemy with time. But then I read what she had to say about her great predecessor:

When I read Proust for the first time after the war, it made me almost sick to my stomach. I didn't hear time, great dead time roaring through his sentences—his Loire sentences, his Mississippi sentences, his grammatical River Congos and syntactical Nile deltas, pregnant with sentiment.
I heard ambulances wailing,
the wheels of hospital beds scooting over uneven floor tiles,
the hurried steps of stretcher-bearers,
the tinkling scalpels and surgical clamps […]

Glancing at some Dutch reviews of this novel (first published in 2009), I saw that the few negative comments included the slowness in getting moving, and the difficulty of establishing a time-line. Both are true, but they are not necessarily criticisms. While Hélène's riverine sentences can rival Proust's, she can move like the wind once she gets to describing detail. And what makes this so special as a First War novel is her unique viewpoint, not as a combatant, not as a sweetheart left pining at home, but an adolescent girl trying to do her growing-up in a village that just happens to be a few miles from the front. She is taken to the trenches early in the war as a visitor on a calm day, and cheered by the soldiers putting themselves out for her. There are few accounts here of the mud, the gangrene, and the gas, but her descriptions have their own devastation, like the little girl killed by a piece of shrapnel after trying her mother's rouge for the first time, or the farmhand who survived the entire war to return terrified by a threshing machine or the shoeing of a horse. The novel is full of telling vignettes, such as the row of helmets of different nationalities set out along the top of a dike, or the sight of soldiers bathing in the sea while offshore ships fire over their heads at the enemy beyond.

And what she does with time may be the best thing of all. While most of the book takes place between 1914 and 1919, it is the memories of a woman who has lived close on 100 years, a woman who has had a husband and a daughter of her own and has survived them both, a woman who carries her old age and childhood side by side in the same purse. It is a love story too, for a young English photographer called Matthew Herbert, who comes into her young life and will not let go, someone "who manifests himself as the question to answers piled up in you from long before you yourself could think." From almost the beginning, she refers to Matthew as her husband, but deliberately blurs the chronology, moving from their first meeting to years after the war, then back to their first lovemaking; Hélène is neither an angel nor a prude. Matthew's dialogue, apparently inappropriate to his class, is the one thing I would fault the translator for in a book that is otherwise a verbal feast.* But there is no doubt about Hélène's passion or the acuity of her vision, which shows the Great War with an intimate clarity that leaps over the intervening century as in a miracle.

======

*Three points about the translation by Paul Vincent:

1. Much of it is a sheer joy to read, with sensuous descriptions as though painted by a Van Gogh with impasto rich as butter. But from what little I have seen of the Dutch, it looks as if Mortier's writing, while equally given to metaphor, is simpler in its vocabulary. I wish I could talk to someone who has more than my smattering of the language, and could comment on register.

2. On the language spoken by Matthew Herbert, I am on stronger ground. He comes, it is clear, from an upper-middle class background; his father is a surgeon who, I think, subsequently married beneath him (I can't now find the reference). So Matthew occasionally uses the language of a lower class than his own. But I would have thought that this deliberate class-reduction is a more modern phenomenon; I can't recall anything similar in the literature of the period. Matthew's speech occupies a puzzling limbo with neither date, class, or indeed sure nationality. But that matters less than one might think, because he talks mainly with his body and his camera.

3. Being a Belgian writer, Mortier occasionally uses French phrases along with the Dutch; Paul Vincent does not translate them, but leaves them in French. The trouble is that, as the French is so often used for emphasis, the English-only reader may miss quite a bit that is important.

[Marco · Rating 1 out of 5]

Eindelijk aan het einde geraakt. Opnieuw een winnaar van een literatuurprijs die mij absoluut niet kan bekoren. Godenslaap wiegde mij meermalen tot sluimering die me achter de oogleden wegvoerde. Een oude vrouw die terugkijkt op haar leven, waarbij een plot ontbreekt: het is een zoekgeraakte rode draad in een fragmentarisch uitgespeld omgekeerd chronologisch verteld verhaal. Formuleerkunst van de bovenste plank. Het kon niet boeien.

[Vladys Kovsky · Rating 4 out of 5]

My first meeting with Erwin Mortier. While reading I had conflicting responses to the book ranging from fascination with the prose to disdain for characters and situations. I had to take some time after reading before attempting this review as I wanted my opinion to congeal into something remotely coherent.

On the surface the book presents an account of the events of the First World War from a perspective of a bystander, a young woman living relatively close to but not in the direct proximity of the frontline. The point of view is unusual as the account is predominantly introspective, it is not so much about the war as it is about the person who happens to be there on the verge of entering her adulthood. The story is fragmented, sometimes drawn out, interspersed with the calamities that the war is only too likely to provide, but quite lyrical at the same time. What presents another twist is that the story is told by a cantankerous old woman as she puts it on paper having nobody to share her memories with.

Although the styles are not similar I can't help but draw a parallel with Banville and some of his works, especially the latest I read "The Blue Guitar". The protagonists of both books come out as quite unlikable characters, they are pedantic, snobbish, self-centered, their moral choices are questionable, their interactions with others are flawed. They are not somebody a reader would want to be close to in real life. But they are also erudite, capable of a wide range of emotions, endowed with attention to detail, critical thinking, and uncommon powers of observation. These protagonists can be self-deprecating and ironic, their literary references can be eclectic. In short, it is better to read about them than to meet them in person, which is incidentally what we are doing.

I find that this creates a new method of delivery, which transcends the well-known posture of an unreliable narrator of post-modernist lore. The narrators of Banville and Mortier are very reliable, they are brutally honest and do not aim to present themselves in a better light. We could call them pedantic narrators or egotistic narrators or simply unlikable narrators and it seems that many readers would really have an issue with such a form of storytelling. However, this method gives a writer several weapons, and both John and Erwin use some of these weapons quite effectively. Banville presses readers to recognize some of the character traites in themselves, to reflect on their own introverted choices and ivory towers and then he takes the smug little world of his protagonist apart, the ivory tower crashes down, and the egotistic creature is left floundering in despair, comically clutching at straws.

This weapon of self-reflection imposed on the reader is used by Mortier as well but not in such an obvious way. Erwin instead targets his own storytelling - a convoluted multilayered discourse full of reflections, descriptions, cinematic collages from the memories of the protagonist. All this is contrasted with a simple story of "Said with lovely eyes", which beautifully concludes the book with an almost Camusesque message.

I need to thank Erwin Mortier, his weapon was effective on this reader. In homage to the writer I will conclude with several quotes on writing that I jotted down:
"... writing is the only way of answering the world back with silence"
"... knowledge infected my writing, impoverished my thoughts till they became nothing but sociology set to music"
"... I regarded words as compact, stable units, intriguing stones that I collected so as not to be empty-handed in the face of the world"
I intend to return for other books of the author when I am ready to subject myself to more of his flying stones.

[Leo · Rating 5 out of 5]

Mortier is een taaltovenaar, dit is de hoge school van de literatuur!

[Michael · Rating 5 out of 5]

Zeker in stilistisch opzicht het mooiste boek dat ik dit jaar heb gelezen. Het beweegt zich tergend traag door de tijd, zwenkt door oorlogen, levensfasen, zielenroerselen. Zonder de illusie te koesteren dat het zich eraan onttrekt, want 'elke vrede is een interbellum'. Het oog van Erwin Mortier is nietsontziend, de lens kristalhelder, het netvlies een fijnmazig weefsel van talige zenuwcellen.

[Lisa · Rating 2 out of 5]

Extreem bloemrijk en pretentieus prosa. Zo pretentieus dat de inhoud van het verhaal in de wolk van linguistische tierelantijnen wordt verhuld en daardoor weinig indruk maakt.

Het is duidelijk dat dit boek is geschreven door een man. Een man die vanuit een mannenwereld probeert zich te verplaatsen in een vrouw, doorspekt met misogynistische passages. We hebben geen pikante connotaties bij het woord eunuch. We lekken niet "als een tochtige zeug". De beschrijving van de genitaliën van een dood meisje is overbodig en misselijkmakend, evenals de omschrijving van haar oksels "waar nooit de haren zouden groeien wier lucht een man waanzinnig van lust kunnen maken".

Met mooie woorden vult Mortier een roman zonder karakterontwikkelingen, zonder plot, zonder boodschap, en weet daar toch mee te scoren bij de welingelichte kringen (de AKO-literatuurprijs, de Tsum-prijs voor de mooiste zin). Zien deze mensen niet in dat het gebakken lucht is?

Misschien was dit boek wél uit de verf gekomen als Erwin Mortier dichter bij zijn eigen ervaring was gebleven. Om te schrijven over het keurslijf van een vrouw hoef je niet te doen alsof je een vrouw bent, en al zeker niet als je je er niet eens in kunt verplaatsen.

[Esil · Rating 3 out of 5]

Thank you to Netgally and the publisher for an opportunity to read an advance copy of the English translation of this book. It took me a very long time to read this book because I must admit that it did not keep my attention. Told from the point of view of a very old and dying Helene, the book focuses primarily on her memories of events during World War I in Belgium. Helene recounts her temporary dislocation with her mother during the war and how she met her husband. The narrative jumps around in time, and is less of a narrative than a series of meandering impressionistic memories. I kept starting it and putting aside to read other books. For me, the somewhat dreamy writing style did not match the subject matter of the horrors and fear of war. Having said that, I gave this book 3 stars rather than 2 stars, because at times the writing is particularly beautiful -- almost Proustlike -- and Helene's character and unconventionality are noteworthy. I have no doubt that there is an audience for this book, but it wasn't really for me.

[Guus van der Peet · Rating 2 out of 5]

Prachtig geschreven hoor, daar niet van, maar te vaak lijken Mortiers gefragmenteerde vertelstijl en afstandelijke personage een excuus voor zijn mooischrijverij -- met tussendoor wat pseudo-universele uitspraken over vrouwelijkheid en ouderschap. De laatste twintig pagina's waren ontroerend, maar op dat punt kon het me eigenlijk niet al te veel meer boeien.

[Hermine Couvreur · Rating 4 out of 5]

Een mooi geschreven, indringende roman over hoe een gegoede, burgerlijke familie de eerste wereldoorlog en het interbellum beleeft. Zeer treffende portretten van vooral moeder en dochter.
De beschrijvingen van de slagvelden, de kapotgeschoten steden beklijven. Mortier is afstandelijk en betrokken tegelijk.

[Christophe Scheire · Rating 1 out of 5]

Can't help it! One star means 'I didn't like it'. Well I didn't like it at all. Which doesn't mean I would be so bold to review the quality of the book. I just didn't like it : (

[Bart Van Loon · Rating 3 out of 5]

Dit, om een woord, of eerder een rauwe keelklank, van m'n moeder, die overigens ook goed bekend is met de geneugten van het geschreven woord - niet dat van Mortier per se - te gebruiken, boek (of moet ik het een prozaïsch werk noemen, een schilderij van taal op een statief van beelden?) is prachtig.

Voilà. Als je alles uit bovenstaande zinsconstructie in één keer lezen tot u kan nemen, ben je klaar voor Godenslaap, want je krijgt pagina na pagina zo'n bijzinnenmaaltijd - 5 gangen of meer - op je bord geserveerd. Geen kouwe pap. Eten op bed.

Waar De spiegelingen me werkelijk kon fascineren van cover tot cover, had ik in dit, ouder, werk soms goesting om het tegen de muur te gooien. Maar toen kwam ik plotseling in het onwaarschijnlijk aangrijpende derde deel terecht, dat me verschillende keren bij de keel greep, daar waar de woordencumulus het licht van de betekenis niet te veel verduisterde.

Toch dacht ik nog aan twee sterren, tot de grand finale (met het verhaal van Saïd al Amrani) me helemaal van m'n stoel blies en resoluut nog een sterretje wegkaapte voor alles dat ervoor kwam.

De spiegelroman 'De Spiegelingen' vond ik echt beter, dus als je er maar één wilt lezen, of wilt starten met dit duet, raad ik aan daarmee te beginnen.

Veel leesgenot. Want van je moet echt genieten van lezen om dit werk te appreciëren.

[Tim Weemhoff · Rating 5 out of 5]

Schitterend boek over het grootse, historische van WO I versus het kleine leed van de personen die voorbij komen in Godenslaap. Hélène blikt als oude vrouw terug op haar leven, haar jeugd, haar liefdes en de relatie met haar moeder. Weelderig, rijk taalgebruik dat sterk contrasteert met de gruwelen van de loopgraven. Veel passages die nopen tot herlezen. Net zoals het hele boek eigenlijk noopt tot herlezen, pak 'm beet iedere 10 jaar. De eerste veertig bladzijden die als raamvertelling dienen, kunnen wat taai zijn door de lange monologen en de stijl. Niet door laten afschrikken en je vervolgens laten meeslepen in een prachtige coming-of-age-roman die zeer aangrijpt.

[Gerbrand · Rating 4 out of 5]

“Onder het oog van de vrouw wordt elke man een jochie met een schietgeweertje. Hun liefde is zo kinderlijk.”

De bejaarde schrijfster Helena kijkt terug op haar leven. Ze schrijft over haar moeder:

“Ze hield van uitroeptekens en sprak ze hoorbaar uit.”

“Mijn moeder was niet iemand die reizen maakte, ze verplaatste zich als het ware met dampkring en al. Wanneer de eerste stroom koffers afgeleverd zou zijn […].”

Als Helena tegen haar moeder zegt dat kippen domme dieren zijn lezen we:

“Ze repliceerde dat kippen niet gekweekt werden voor de conversatie: ‘Je hebt veel te veel dure sentimentjes, lief kind,’ had ze besloten, op een toon die gemoedelijkheid suggereerde maar hoorbaar al enige etmalen in vitriool gemarineerd was.”

En als ze de schrijfsels van Helena zou lezen zou ze zeker zeggen:

“’Hak toch eens wat knopen door, en zet wat punten hier en daar. Een zin is geen worst.’”

Maar bij het terugblikken gaat het toch vooral over de Grote Oorlog:

“Het is vreemd om vier jaar lang iets te doorstaan wat later een wereldoorlog zal heten, terwijl de oorlog voor ons de wereld herleidde tot een dorp en het erf waar wij verbleven.”

“Oudere jongens zagen met de handen in de zakken toe hoe de soldaten hun geweren schoonmaakten, gebiologeerd zoals jongens zijn door al wat scharniert, klikt, schakelt en ejaculeert.”

“De kerkhoven waar de gevallenen in de aarde steeds strakker in het gelid kwamen te liggen, ook in de dood nog gedisciplineerd.”

En als ze verliefd wordt op een Engelse soldaat:

“’Ik zat te denken, Mister Herbert, dat als u een ui was, ik u zou willen pellen.’
Hij pauzeerde, wachtte tot ik recht in de lens keek. ‘Well I’m relieved you don’t see me as a fruitcake.’ Hij drukte nogmaals af. ‘Though if I were an onion Miss Demont, I’d make you cry.’

Een verschrikkelijke oorlog schitterend verwoord. Maar net als bij Mijn tweede huid is mijn voornaamste kritiek dat ik vanwege de vele mooie zinnen en metaforen ik regelmatig even terug moest om de draad van het verhaal niet kwijt te raken. Overdaad schaadt zou je kunnen zeggen. Maar ik ga zeker De spiegelingen lezen, over Edgard Demont, de broer van Helena.

[Inge Peeters · Rating 5 out of 5]

Voor mij een meesterwerk: alles wordt in zo'n mooie woorden en in poëtische zinnen beschreven en verteld , dat je je afvraagt hoe iemand dit kan... Woorden gebruiken in contexten waar je ze niet verwacht maar echt opnieuw of voor het eerst 'geproefd' worden .
Ook het verhaal, en dan vooral de bijzondere sterke identiteit en opmerkzame gedachten van de oude vrouw, blijft boeiend tot de laatste bladzijde.
Een boek waarvoor je de tijd moet nemen.

[Maria · Rating 5 out of 5]

Schitterend boek met een prachtige schrijfstijl. Door de eerste pakweg dertig bladzijdes moest ik me wat heenworstelen maar daarna was ik verkocht.
Mortier moet een zeer goed observator zijn, zoals hij mensen en hun gedragingen, hun omgeving beschrijft,subliem!

Zo ook zijn schetsen van doodnormale dingen als bijvoorbeeld wasgoed:
'een labyrint van roerloze geestverschijningen, een platonische wereld vol beddenlakens zonder een rimpel, afgewisseld met onderhemden die aan hun mouwen op de lijn gespeld zijn, zodat ze de stomme verongelijktheid tentoonspreiden van gehangen na de laatste stuiptrekking'
Ook erg mooi en treffend vond ik de beschrijving van moeders gedrag voor en tijdens haar menstruatie,
'het was alsof uit mijn moeders lichaam ontelbare fijne tentakels ontsproten. Een netwerk van ijle draden strekte zich rond haar uit en verbond iedere hoek en naad in huis met haar zenuwstelsel. De minste beweging zette zich over dat onzichtbare systeem verder. Trillingen brachten trillingen voort'

Bijzonder vond ik dat Helena jaloers is op de mogelijkheden die schilders hebben, zij zou de taal ook willen fijnstampen, er olie doorheen mengen, een nieuwe kleur scheppen door wat poeder van het ene woord bij poeder van het andere te voegen, een taal willen waarmee je eerst een ondergrond kunt aanbrengen, die door de kleuren erboven heen blijft schemeren. Maar bovenal 'Jaloers omdat ik een taal zou willen die geen betekenis draagt, maar bovenal intensiteit, een betekenis die aan de betekenis ontstijgt, en die je niet zozeer zou moeten lezen, als wel bezien'
Nou met de taal die Mortier Helena geeft, is hélemaal niets mis en met de intensiteit zeker ook niet...
Literair smullen dat is het.

[Yanni Ratajczyk · Rating 4 out of 5]

Godenslaap is een boek afkomstig uit ons taalgebied zoals ik er nog geen las.

De taal van Mortier gidst ons langs smerige loopgraven, rottende lijken, verpletterende vragen en jeugdige verbeelding en leest vaak als één lang prozagedicht. Het hoofdpersonage noemt de oorlog niet gruwelijk en ingrijpend, maar lethargisch en obsceen terwijl ze haar broer ziet worstelen met strijdletsels, jonge meisjeslijken moet wassen en een romance beleeft tegen de achtergrond van het verwoeste West-Vlaamse landschap. Naast de Grote Oorlog, het uitspitten van herinneringen - de Proust-vergelijking is daarbij niet helemaal onterecht - doet Mortier ons via het personage van Helena vooral nadenken over taal. Hoe verhoudt de taal zich tegenover de werkelijkheid? Vangen woorden fenomenen, of worden de zaken ingesnoerd door onze benoemingen? Is de taal van de verbeelding talig genoeg om om zich met het dagelijkse leven te vermengen? Vragen zoals deze stellen in zinnen die bovendien aangenaam meanderen is niet iedereen gegeven. Een bijzonder werk.

[Ilse · Rating 4 out of 5]

Ik geef toe, ik heb voor dit boek eerst moeten afkicken van de kwantitatieve veelvraterij en letterzucht. Godenslaap/Mortier dwingt je tot slow-reading; elke zin is een juweeltje, maar je moet er de tijd en energie - en de nodige inertie - in willen steken.
"Ik weet intussen welke bizarre vormen ontreddering in een mens kan aannemen, hoe het genot van de verbijstering ons behoedzaam afdamt tegen een angst of een wanhoop die ons al te totaal zou kunnen vernielen - wat een wonderlijke emotie blijft angst. De meest alchemistische der zielenroerselen, nu eens overgaand in lood, dan weer goud."

[Jan · Rating 2 out of 5]

Het ligt vrees ik aan mij maar ondanks (zeer) positieve geluiden van veel kanten, kreeg dit boek mij niet te pakken.

[Melanie · Rating 5 out of 5]

Wat een boek! Op vrijwel iedere pagina las ik een prachtige beeldspraak. Soms is het te veel, maar het is de auteur vergeven. Hij goochelt te mooi met woorden en taal.

[Ewout · Rating 5 out of 5]

Laat je niet afschrikken door het slome begin, dit boek weet waar het mee bezig is. Als je eenmaal dat haringen-inslaan en het tentstokken-voor-het-verhaal-opzetten door bent, ontpopt dit boek zich tot een meesterwerk van Literatuur dat die hoofdletter waardig is. De continue sprongen in de tijd liepen altijd vloeiend in elkaar over (zozeer dat ik al diep in het boek was voordat ik de techniek echt doorhad), en de techniek van de schrijver om gevoelens en indrukken perfect te verwoorden is ongeëvenaard. Soms waren de vergelijkingen van gebeurtenissen met weer een ander aspect van taal een beetje te veel van het goede, maar altijd kwamen die aan het eind wel op hun spreekwoordelijke vier pootjes terecht. Wanneer je eenmaal door dat begin heen bent, leest het verassend lekker door, ondanks dat er helemaal niks aan de hoogdravende stijl veranderd is. 4.5/5.

Als voorbeeld een passage:
Ze was vernuftig, de aarde, zei mijn broer in de zeldzame momenten dat hij iets losliet over zijn tijd als soldaat. Vernuftig en jaloers. Als je met een tiental anderen opgestapeld in een gat in de grond ligt en je de bodem, achter de planken en stutten van de wanden, op de inslagen en het helse lawaai tot leven voelt komen weet je hoe dun het bestaan is. Je hebt de indruk dat ze je dagen en weken in de gaten houdt. Dat ze je lengte inschat, je benijdt om je romp, je armen, je benen. Dat ze je manier van lopen bespiedt, de ogenblikken telt waarin je concentratie verslapt terwijl je over de planken schuifelt met veertig kilo uitrusting op je schouders, wetende dat de minste uitschuiver fataal kan zijn - ze zwijgt en walmt en wacht. Niets kan een mens zich zo bros doen voelen als haar stuiptrekkingen wanneer ze uit haar slaap ontwaakt. Je voelt haar roerselen door je darmen trekken. De klappen herleiden alles tot gedaver en je vraagt je af of dimensies als leven en dood nog wel zin hebben in dat gat, waar de palen en planken hun best doen om iets als vastigheid, gebeente, skelet te bieden. Je kunt niets anders dan wachten of de hel daarbuiten luwt of de bodem je insluit en zich eindelijk je vormen eigen maakt. Je ligt en je wacht en je trilt met de schokken mee. Je bent een homp half verteerd vlees in de onderbuik van de wereld, voortgestuwd door zijn peristaltiek. Je weet niet beter dan dat je al dood bent, niet meer dan een vlies van huid en haar tussen de vormloze materie buiten in de hunkerende vormloosheid in je binnenste. Je denkt: ik ben maar een huls die de versmelting van brij met brij in de weg staat.

[Ronny · Rating 4 out of 5]

Bijzonder mooi geschreven tegen de achtergrond van het woeste gedonder tijdens WO I.

[André · Rating 5 out of 5]

Erwin Mortier begint één van de grote Vlaamse literatoren te worden. De bekroning van de sublieme roman Godenslaap, met de Accoliteratuurprijs is daar natuurlijk niet vreemd aan. Toeval of niet maar zijn meest bekroonde werken Marcel en Godenslaap hebben allebei de oorlog en de naweeën ervan tot thema
Dat de collaboratie met de Duitse bezetting tijdens W.O. II in Vlaanderen diepe wonden heeft geslagen weet iedereen die o.a. Het verdriet van België van Hugo Claus gelezen heeft, het heroprakelen van de zaak Irma Laplas via het journalistiek werk van Johan Anthierens gevolgd heeft of de film Vrouw tussen wolf en hond van André Delvaux gezien heeft. Maar dat werd allemaal gemaakt door mensen die de oorlog in min of meerdere mate bewust beleefd hebben. Het mag dan ook verwonderlijk genoemd worden dat dertigers anno 1999 nog steeds over dat 'pijnlijke verleden' schrijven.

In ‘Godenslaap' blikt Helena Demont, een stokoude vrouw die de dood voelt naderen, terug op haar jonge jaren. Iedereen die ze liefhad is dood. Haar man, haar dochter en haar broer zijn tot haar groot verdriet maar ook grote woede overleden. Af en toe doet Godenslaap denken aan Mevrouw Verona omwille van zijn hun hunkering naar het verleden, naar het voorbij woelige maar ook mooie voorbije verleden,met zijn mooie herinneringen.
Helena werd in haar verleden, heel dikwijls met de dood geconfronteerd, zeker in ‘De grote oorlog van 1914’. Maar toch heeft ze zich nooit met de dood kunnen verzoenen. De dood van haar dochter maakt haar ronduit agressief. Volgens haar was haar dochter een kleurloos schepsel, waarvan ze niet goed kan beseffen dat zij het op de wereld gezet heeft.
En dan had deze zo verlangde maar o zo teleurstellende telg ook nog niet de fut om haar oude moeder te overleven.
‘Kinderen die voor hun ouders sterven noem ik inhalig. Ik was razend toen mijn dochter stierf, van haat en van ellende'.
Levensmoe,uitgeblust maar soms nog heel passioneel vertelt zij haar leven terwijl ze verzorgd door verpleegsters waarvan alleen zijn de Marokkaanse verpleegster Rachida haar goedkeuring kan wegdragen.
Nu haar man, haar dochter en haar broer overleden zijn, is Rachida de enige persoon waarmee Helena nog contact wil. Rachida kan daardoor op veel mededogen rekenen, maar voor haar eigen moeder en dochter is Helena veel minder lovend in haar verhaal. Met haar homoseksuele broer, die veel gelegenheidscharrels had deelt ze een grote liefde, namelijk die voor de Engelse soldaat en fotograaf Matthew Herbert die ze tussen in Flanders Fields ontmoet, met wie ze een stormachtige en verboden relatie begint en die later haar echtgenoot en de vader van haar dochter zou worden.

Grote minnaar en geliefde zondige broer krijgen de mooiste plaats in haar verhaal. Over de grote minnaar als echtgenoot of vader wordt nauwelijks gerept. Het is duidelijk dat Helena selectief is in haar herinneringen. Terwijl de wereld in brand staat, jonge knappe mannen niet of verminkt van de oorlog terug komen leert de jonge vrouw dankzij haar Engelse minnaar de liefde en de erotiek kennen. Helena smelt weg maar toch zal de grote oorlog ook voor haar de rekening presenteren.
Ik wist het. Elke minuut die we samen waren had ik zijn ziel in mijn hand gewogen., zijn dichtheid geproefd, zijn lichtheid willen bespeuren, zijn donkerte, en hoe weinig ik ook van hem wist, zijn soort gelijk gewicht beviel me.
Alhoewel Helena ook de tweede wereldoorlog meemaakt, blijkt die minder impact op haar te hebben.

Erwin Mortier heeft veel research gedaan over de Grote Oorlog voor deze roman en dat is zeer duidelijk merkbaar. Hij geeft zijn lezers zelfs details en hij weet hierdoor geruggesteund ook een heel mooi verhaal op te bouwen dat door zijn ontzettend mooi taalgebruik van het eerste tot het laatste woord geboeid heeft.

[Michiel Adams · Rating 5 out of 5]

‘Soeverein en superieur schrijven, met de grote S’ staat op de achterflap, en er is geen woord van gelogen. Wat een boek, een ervaring. De complexiteit van Mortier’s schrijven neemt wel eens de bovenhand, maar wordt finaal altijd liefdevol ingestopt door de prachtige zinnen waaraan je op elke pagina weer blijft haken. Nooit eerder liet iemand WO I zo aangrijpend binnenkomen. Topwerk!

[Melissa · Rating 4 out of 5]

I received an ARC of this book from the publisher through NetGalley.

Helena is a very old woman who has outlived all of her friends, acquaintances and relatives. She is homebound and needs round-the-clock care which is provided by a kind young woman named Rachida. We get the feeling that Helena is waiting for death which she feels is imminent and while she waits she writes down the memories of her life, especially those that revolve around the period of World War I.

Helena’s father is Belgian and her mother is French, so she grows up living between these two countries. She spends the summers in her mother’s family home in France, and when World War I breaks out Helena is forced to wait out the war with her mother, brother, uncle and aunts in their French countryside home. Helena’s father is left back in Belgium and the family suffers this long separation.

The main characters in Helena’s memoir are her mother, brother and husband. She has an uneasy relationship with all three. Throughout her life Helena feels that, as a young woman growing up in a European bourgeois family, she is deprived of many freedoms. Her mother, who still wears the stiff corsets of the 19th century and is always acutely aware of the gossip from the neighbors, will not let Helena wander out of their home unaccompanied. Helena resents her mother for keeping her prisoner under these strict, and what she views as, old-fashioned mores.

Helena loves her brother Edgar and is very close to him yet she is jealous of the freedom he is allowed. As a stark contrast to Helena, he can walk through the city streets at his leisure, have countless affairs, and travel off to war. When Edgar is wounded during the Great War, he is finally sent home and Helena listens in horror to his vivid details of trench warfare. One of the aspects of this book that is most impressive is the writer’s ability to graphically describe the tragedies of the war suffered by everyone who witnessed it; sounds, colors, textures, smells, and ruined landscapes are all described in order to capture the scale and destruction of The Great War.

When Helene marries a British soldier named Matthew who has a penchant for wandering and being on the open road, she admires his sense of adventure and his freedom. But it is his wanderlust that keeps her separated from him for long periods of time. When they have a child together, a daughter, I was surprised that Helena’s relationship with her was just a contentious as Helena’s relationship with her own mother.

The language and prose of the book feels disintegrated, as Helena jumps from one period of time to the next. It is almost as if we are looking through an album of old photographs with Helena and she tells us stories of her life as they pop up in her mind. She oftentimes goes on tangents as one story will remind her of another which she will launch into. I think some readers will find this writing style confusing and disruptive, but it is appropriate for the setting of the book. Helena is a very old woman, reflecting back on a long life and as images and narratives randomly appear in her memory she writes them down for us to read.

I have read quite a few historical fiction novels set during World War I this past year and WHILE THE GODS WERE SLEEPING is among the best for capturing the emotions, heartache, lasting effects of this war.

This review and more on my blog: www.thebookbindersdaughter.com

[Professor Weasel · Rating 2 out of 5]

I found the narrator of this book pretty damn unbearable. Anybody who self-knowingly describes themselves as a a poetess I automatically find very suspicious. Bolaño would have eaten this chick for breakfast. That being said this book is very beautifully written even though it occasionally became extremely tedious for me to read. If I weren't reading this for the IFFP list, I doubt I would have finished this, let alone started it. Really not my thing.

BUT I like how this book had basically no plot; that is very brave and cool. There are lots of good scenes in this novel: when she first makes out with her husband during the shelling and the bats fly out (reminds me of Nicole Kidman and Clive Owen's makeout scene in the Hemingway & Gelhorn film), or when the little girl is killed by shrapnel in the field, or anything that had to do with the maid early on. I also found the gay older brother a really interesting character (the fact that she cuts him out so ruthlessly during their old age is another reason I hated her character). I thought the fact that she hated her daughter was really interesting, and something I would have liked the novel to have spent a little more time on, as opposed to breathlessly summarizing it at the end--I mean Christ knows the book felt long enough but it felt like a missed opportunity. I also loved the last four pages narrated from the perspective of the caretaker--definitely my favorite part, what a moving and powerful way to go out with a bang.

I guess mainly I couldn't stand the narrator and I hated spending time with her and her flowery pretentious self-important way of seeing the world. The moments in which she says things like "oh, if my mother were here she would be telling me to get on with the story" and so forth were SO unbearably cute, but also made me feel like cheering--I am definitely on the mother's side. STOP GIVING US POETIC REFLECTIONS, get on with the scenes in which things HAPPEN and are INTERESTING. Also, the last forty pages were basically summary of how Everybody Dies (the narrator even comments on this; again, painfully cute and self-aware). Ugh, I just wanted to punch this woman in the face for having no personality. The one part where she was interesting to me was when she started laughing during the bombings; that was the main part where she revealed herself to be a surprising, interesting, well-rounded character instead of Omg listen to how poetically I narrate the world.

IDK. I get that there's this whole theme set up in this book between the power of words and images to capture reality (the husband is a photographer)... I get that the ability of poetic language to describe war is a big theme in the book... and I did end up underlining a lot sentences that I thought were really beautiful and well written. The translator definitely did an excellent job. Dense poetic writing is fine (I'm a huge Faulkner and Woolf fan), but if the character is boring and annoying then it's gonna be hard for me to stick with it. C'est la vie. But as far as World War I novels go this was an interesting approach--I liked how the war was depicted as this opportunity for freedom for the narrator, along with all the Doom and Gloom and Darkness that usually comes up with books set in this era.

[Marjet · Rating 4 out of 5]

Voorop gesteld dat ik het een heel knap boek vind, werkelijk prachtige zinnen en vergelijkingen waar ik soms echt even het verticale boek in mijn hand voor in mijn schoot liet zakken, om de beelden op mijn netvlies te proeven en door te slikken. Dergelijk schrijven stimuleert mijn eigen manier van schrijven, het mogen creëren van zinnen die soms wat buiten het boekje gaan, al ligt het gevaar van mooischrijverij om de hoek, maar mag dat niet soms? Ik vind trouwens dat Mortier zich soms ook wel schuldig maakt aan mooischrijverij.
Bijvoorbeeld op p.52.
Soms vraag ik me af of al mijn herinneringen nog wel hun naam verdienen, of ze door hun scherpte en onmiddellijkheid niet eerder fantoompijnen van de ziel zijn- zoals een geamputeerde kramp kan hebben in de tenen van zijn allang afgezette voet of wie doof geworden is veeleer door loepzuivere melodieën uit zijn kindertijd bezocht wordt, dan dat hij ze daadwerkelijk oproept. De wereld krimpt, onvermijdelijk. Van de weeromstuit lijken de echokamers van het geheugen uit te zetten en zich als levende cellen te delen. De geest blijft rusteloos.
Sorry, maar hier kan ik geen garen van spinnen, vind ik oeverloos gezwam.

Het verhaal, een oude vrouw die bedlegerig is en terugdenkt aan haar jeugd ten tijde van de eerste wereldoorlog; haar uitermate benauwende relatie met haar moeder; de ontmoeting met haar echtgenoot, een Engelse fotograaf, en pas op het laatst de bijna pathetische relatie met haar eigen dochter, heeft niet zoveel om het lijf. Natuurlijk, hij beschrijft de schokkende beelden van soldaten in de loopgraven, de bombardementen op Ieper en andere dorpen en de dood van het meisje Amélie Bonnard, uitgebreid en hoogst gedetailleerd, maar zo gedetailleerd, en dat vind ik wel heel jammer van dit boek, dat ik er als lezer buiten blijf staan. De beelden worden zo tot in de details beschreven en prachtig dus, maar het ontroert niet.

De dialogen, die Hélène met monsieur Herbert, haar toekomstige man voert, gaan voornamelijk in het Engels, dat heeft iets oppervlakkigs en geeft de man een luchtig tintje, maakt hem in mijn ogen niet een round character. Waarom Hélène, de ik, zo gek op hem is, zo tot op het laatst van hem houdt, blijft onduidelijk, behalve haar lichamelijke aantrekkingskracht op hem. Overigens prachtige scène als ze vrijen in een beschoten huis, tijdens een bombardement dat in de verte plaatsvindt, en een hele ris schilderijlijstjes omratelt.

Er is een zin van ongeveer 170 woorden, die een halve bladzijde beslaat, (ik heb de woorden geteld) en inderdaad prachtig, ik zou niet weten waar er een punt had moeten gezet. Ook de zin die de Tzumprijs won, vind ik in zijn context gezien, schitterend. (zonder de context kon ik er niet zo veel mee), maar er zijn nog wel mooiere zinnen.
De werkwoordsvorm van het woord stollen, gestolde tijd, gestolde herinnering, etc, komt mij teveel voor, echt minstens tien keer. Het woord stollen zal ik zelf nooit meer gebruiken op die manier. (behalve dan de kerststol :wink: )
En ook het: [moeder] gaf teken vond ik iets te vaak gebruikt.

Wel een must read. En weet dat je een literair boek in handen houdt.

[Laine Cunningham · Rating 5 out of 5]

This work is and isn’t about World War I. Helena, writing journal after journal as an elderly woman cared for by one harsh homecare nurse and one loving homecare nurse, first shows readers what her life has become. Then we see how life was before the war…comfortable, pleasant, and in many ways a mirror image of the nurturing kindness the elderly Helena receives from the kind caregiver.

Not until long into the book does Helena finally turn to the wartime events. This is in part because the visitation of the fighting on her country was so terrible, she has difficulty coming to terms with it even at this late date. But she is driven to do so…not because she believes the journals will leave some lasting legacy; in fact, she tells the caretaker to distribute them at whim, and shows herself to be as unattached to them as falling leaves in the wind.

Really, she is writing for herself. She needs to retrieve from the mud that swallowed so many men dead and alive some understanding of what this monster was and how it changed her and her country. The sweep is epic yet is told from such a close and intimate understanding of one woman’s life that readers cannot help but feel the horror Helena had as a witness.

Then, at the end, we see that Helena’s words have had a broader impact beyond her life. The simple words of her caregiver, relaying her own family’s story of loss, resonates in a few brief pages with everything Helena has needed hundreds of pages to convey through her own efforts.

What shining beauty is in her words.

I was given an ARC (digital) by the publisher to review.

Want more fiction like this? Try The Family Made of Dust: A Novel of Loss and Rebirth in the Australian Outback. A biracial man only faces his hidden past when forced by mysterious events surrounding the disappearance of his best friend.