Τα πλοία δεν άραξαν

by Μενέλαος Λουντέμης

Ο Μενέλαος Λουντέμης με τη συλλογή διηγημάτων «Τα πλοία δεν άραξαν» κέρδισε το Α' Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας. Μπήκε στο χώρο της πεζογραφίας δυναμικά, κατέγραψε καταστάσεις γεμάτες ανθρωπιά αλλά και βία, φωτογράφισε ανθρώπους περιθωριακούς, που όμως δεν έπαψαν ποτέ να ελπίζουν σ' ένα ξημέρωμα.

Genres: Classics, Fiction

200 pages, Paperback

First published January 1, 1938

About the author

Ο Μενέλαος Λουντέμης (αγγλικά: Menelaos Lountemis) ήταν Έλληνας λογοτέχνης που γεννήθηκε στο χωριό Αγία Κυριακή του Αιγιαλού της Μικράς Ασίας. Το πραγματικό του όνομα ήταν Τάκης Βαλασιάδης, ενώ το λογοτεχνικό του ψευδώνυμο το εμπνεύστηκε από τον ποταμό Λουδία της μετέπειτα πατρίδας του.
Γύρω στο 1930 δημοσιεύει ποιήματα και διηγήματα του στο περιοδικό «Νέα Εστία». Η πρώτη φορά που χρησιμοποίησε το ψευδώνυμο του ήταν το 1934 στο διήγημα «Μια νύχτα με πολλά φώτα κάτω από μια πόλη με πολλά αστέρια». Τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Πεζογραφίας το 1938 για τη συλλογή διηγημάτων του «Τα πλοία δεν άραξαν» και με τη Χρυσή Δάφνη Πανευρώπης στο Παρίσι το 1951. Επίσης τιμήθηκε και με το βραβείο "Μενέλαου Λουντέμη" που το καθιέρωσε προς τιμήν του η Ελληνική Εταιρία Λογοτεχνών (της οποίας ήταν μέλος) και απονέμεται κάθε χρόνο στο καλύτερο πεζογράφημα του προηγούμενου έτους. Προς τιμήν του, στο Βουκουρέστι δόθηκε το όνομα του σε δημόσιο κτίριο (Λουντέμειο Μέγαρο). Σύμφωνα με το Βασίλη Βασιλικό, «θεωρείται ο πιο πολυδιαβασμένος Έλληνας έπειτα από τον Νίκο Καζαντζάκη».

Στην κατοχή πήρε ενεργό μέρος στην Εθνική Αντίσταση στο πλευρό του ΕΑΜ και διετέλεσε γραμματέας της οργάνωσης διανοουμένων. Κατά τον εμφύλιο συλλαμβάνεται για τα αριστερά του φρονήματα, δικάζεται για εσχάτη προδοσία και καταδικάζεται σε θάνατο - ποινή που δεν εκτελέστηκε ποτέ. Αντ' αυτού, εξορίζεται σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Μακρόνησο και στον Άι Στράτη, μαζί με τον Θεοδωράκη, τον Ρίτσο, τον Κατράκη, τον Θέμο Κορνάρο και πολλούς άλλους.

Το 1958 δικάζεται εκ νέου για το βιβλίο του «Βουρκωμένες μέρες» και απαγορεύεται η κυκλοφορία των βιβλίων του. Μετά τη δίκη εκπατρίζεται στο Βουκουρέστι και το 1967 χάνει την ελληνική ιθαγένεια από τη δικτατορία του Παπαδόπουλου. Το 1956 εξελέγη μέλος του Παγκοσμίου Συμβουλίου της Ειρήνης. Στη Ρουμανία συνεχίζει το συγγραφικό του έργο, ως και λίγο μετά τη μεταπολίτευση. Την περίοδο της αυτοεξορίας ο Λουντέμης πραγματοποίησε αρκετά ταξίδια, φτάνοντας μέχρι την Κίνα και το Βιετνάμ. Το οδοιπορικό του αυτό το αποτύπωσε το 1966 στο βιβλίο του «Μπατ-Τάι». Το 1976 επανακτά την ελληνική του ιθαγένεια και επιστρέφει στην Ελλάδα. Ένα χρόνο αργότερα, το 1977, πεθαίνει από καρδιακή προσβολή και η σορός του εκτίθεται σε λαϊκό προσκύνημα.
Μεταφράσεις και μελοποιήσεις των έργων του
Βιβλία του μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες, κυρίως στις ανατολικές χώρες, όπως η Πολωνία, η Ρουμανία, η Βουλγαρία κ.ά. Επίσης κάποια απ' αυτά μεταφράστηκαν στα κινεζικά και στα βιετναμέζικα. Στην Ευρώπη δημοσιεύθηκαν αρκετά αποσπάσματα από το έργο του, κυρίως σε καλλιτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες. Tο μυθιστόρημα του «Ένα παιδί μετράει τ' άστρα» έχει μεταφραστεί και στα γερμανικά.

Ο Μενέλαος Λουντέμης άφησε πίσω του πνευματική κληρονομιά περίπου σαράντα πέντε βιβλίων, που τον καθιστούν έναν από τους πολυγραφότερους Έλληνες συγγραφείς. Ο Λουντέμης ανήκει στους Έλληνες λογοτέχνες του μεσοπολέμου που στράφηκαν προς τον κοινωνικό ρεαλισμό. Το έργο του καθίσταται ιδιότυπο λόγω του "ερασιτεχνικού" τρόπου γραφής του συγγραφέα, τον οποίον υπηρέτησε με πλήρη συνείδηση, καθώς ο ίδιος υποστήριζε πως δεν τον ενδιαφέρει η Τέχνη. Αντίθετα, σκοπός του είναι η καταγραφή της πραγματικότητας και η κατάδειξη της κοινωνικής ανισότητας. Το έργο του εντάσσεται στο ρεύμα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού (Μαξίμ Γκόρκι, Κνουτ Χάμσουν). Χαρακτηρίζεται από τη ρεαλιστική απεικόνιση τοπίων και προσώπων με έντονη αισθηματολογία, που αγγίζει κάποτε και το μελοδραματισμό, βιωματική γραφή, ηθογραφικά και συμβολικά στοιχεία. Ο Λουντέμης έχει την τάση να στρέφεται γύρω από ένα κεντρικό πρόσωπο - αφηγητή, που ανήκει στους περιθωριακούς τύπους των καταπιεσμένων κοινωνικά στρωμάτων και μας δίνει την προσωπική οπτική της μοναξιάς, του ανεκπλήρωτου έρωτα και της δυστυχίας του κόσμου.

Reviews

[Γιάννης Πιταροκοίλης · Rating 5 out of 5]

Ο συγκλονιστικός, λυρικός και αισθαντικός λόγος του Λουντέμη, σφραγίζει και αυτό του έργο. Μια συλλογή από 12 διηγήματα εξαιρετικά με κάποια από αυτά να αποτελούν αληθινά διαμάντια. Όπως το "Κοιμήσου Ανέζα μου γλυκιά" ή το "Οι καμπάνες του Τραμόντο", το "Βοαβάβ" ή το τελευταίο και μεγαλύτερο, το "Χαμόγελο σε παγωμένα χείλη".
Η γραφή του μεγάλου συγγραφέα, βουτά πάντα μέσα στις καρδιές των ανθρώπων του μόχθου, στους ξεχασμένους και περιθωριοποιημένους, στους ξωμάχους. Στα απλά και αδύναμα εκείνα πλάσματα της ζωής.
Ελάχιστος φόρος τιμής, το μεγάλο κρατικό βραβείο πεζογραφίας του 1938, που κέρδισε το βιβλίο.

[Evanthis Gogoulis · Rating 3 out of 5]

Είναι το πρώτο βιβλίο που κυκλοφόρησε ο Λουντέμης και δίνει το στίγμα για τα επόμενα. Οι ήρωες των διηγημάτων της συλλογής είναι χτυπημένοι από τη μοίρα, αλλά και αυτοκαταστροφικοι από τη φύση τους. Οι έρωτές τους μένουν ανεκπλήρωτοι με όλους τους πιθανούς τρόπους και σε ορισμένους αρέσει κιόλας αυτή η αποτυχία.

Κάποιες ιστορίες ("Οι Καμπάνες του Τραμόντο", "Κείνο το παγερό βράδυ", "Baobab") ήταν πιο δυνατές και με έκαναν να θέλω να δώσω και τέταρτο αστεράκι, όμως κάποιες άλλες είτε παρατραβανε σε μάκρος ("Χαμόγελο σε πληγωμένα χείλη") είτε είναι μπερδεμένες ("Ήθελα να 'ξερα ποιος είναι αυτός ο νέος") που με έκαναν να αλλάξω γνώμη. Όχι ότι θα σκάσει κιόλας ο Λουντέμης με τη δική μου άποψη (ειδικά εκεί που βρίσκεται).

Στους φανατικούς του συγγραφέα θα αρέσει αυτό το βιβλίο. Οι υπόλοιποι ίσως να διακρίνουν την προσπάθεια του πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα να εντυπωσιάσει με την αρκετά "φορτωμένη" γλώσσα του (το τέχνασμα λειτούργησε τότε, πάντως, αφού του χάρισε το Κρατικό Βραβείο Πεζογραφίας).