De staatsbank

by Ivo Bökkerink, Pieter Couwenbergh

ABN Amro kreeg in 2008 een tweede kans nadat het door interne twisten in de top zijn zelfstandigheid was kwijtgeraakt. Op het hoogtepunt van de financiële crisis redde de Nederlandse staat de bank van de ondergang. Kosten: 21 miljard euro aan belastinggeld.

Een team onder leiding van Gerrit Zalm bouwde de bank weer op, een niet eerder vertoond kunststuk met een succesvolle beursgang als kroon op het werk. Korte tijd leek de bank zelfs op weg om de miljarden staatsgeld terug te verdienen. Toen verviel het herboren ABN Amro opnieuw in achterdocht, ruzies en zelfgenoegzaamheid. De bank bleek ook lichtzinnig bij het naleven van wetten en regels.

Waarom moest Gerrit Zalm per se weg? Wat was de rol van de staat en van minister Dijsselbloem van Financiën? En wat deden de toezichthouders?

In De Staatsbank reconstrueren onderzoeksjournalisten Ivo Bökkerink en Pieter Couwenbergh van Het Financieele Dagblad de verlammende relatie tussen overheid en bank en de onderhuidse spanningen die leidden tot een nieuwe machtsstrijd aan de top. Ruim tien jaar na dato worstelt dit voormalige icoon van het Nederlandse bedrijfsleven nog altijd met zichzelf.

Genres: Business

352 pages, Paperback

First published April 1, 2020

Reviews

[piet van genderen · Rating 5 out of 5]

ABNAMRO, sterk verkleind, na de kredietcrisis. Een spannende reconstructie om een nieuwe plaats te verwerven in bankenland. Bestuur, commissarissen, de overheid als aandeelhouder en toezichthouders DNB en ECB zijn het oneens, ook in eigen kring, reputaties sneuvelen.

[Jasper Klapwijk · Rating 3 out of 5]

Ivo Bökkerink en Pieter Couwenberg nemen ons mee in de woelige bedrijfsgeschiedenis van ABN Amro tussen de nationalisatie van ABN Amro in 2008 en het aftreden van Olga Zoutendijk in 2018. Het boek is geschreven als een drama in zeven aktes. In de eerste aktes herrijst de bank als een feniks uit de as van de financiële crisis onder leiding van Gerrit Zalm, de politicus die bankier werd. De bank gaat in 2015 naar de beurs en voldoet aan de verwachtingen van de grootste aandeelhouder, de staat, die zich intensief met de bank bemoeit, maar steeds meer afstand neemt. Vervolgens voltrekt zich een koninginnedrama rond Olga Zoutendijk, de eerste vrouwelijke president-commissaris van een Nederlands beursgenoteerd bedrijf. Gerrit Zalm moet het veld ruimen, maar Zoutendijk zelf sneuvelt uiteindelijk in de strijd die rond zijn opvolging ontbrandt. Het boek gaat daarmee in feite over de machtsstrijd aan de top van de bank en de ambities van de mensen die daar rondlopen. Er is, zo lijkt het, uiteindelijk weinig veranderd, in het decennium na 'De Prooi', dat de geschiedenis tot 2008 beschrijft. Dat is tegelijk het tekort van dit gedramatiseerde verhaal: het geeft een kijkje achter de schermen van de top, het ragfijne spel en bij vlagen botte gevecht om de macht, maar biedt weinig inzicht in wat er nu precies in het bedrijf zelf gebeurt, afgezien van wat summiere cijfers over winst, verlies en koers. Dat is een gemiste kans. Het toneel waarop banken actieren is immers drastisch veranderd met de komst van fintechbedrijven en het toenemende belang van opkomende markten, maar ook met het lage vertrouwen van consumenten in financiële instellingen. Dat risico is te groot om te beheersen met de strategie gericht is op 'duurzaamheid', die de opvolger van Gerrit Zalm, Kees van Dijkhuizen entameerde, maar raakt aan het wezen van de bank zelf.

[Lotte · Rating 5 out of 5]

Heel gaaf boek. Even inkomen, omdat alle namen van het voltallige bestuur en commissarissen worden genoemd, maar als je eenmaal verder zit in het verhaal wordt het heel spannend.

Wat ik opvallend vond, was hoe weinig bankiers in de top van een bank zitten. Blijkbaar is ervaring van iets besturen voldoende en maakt het minder uit welk bedrijf je dan bestuurt. Politiek speelt een ontzettend grote rol.

Caroline Princen was mijn favoriet. Zij komt van Nedstaal in Alblasserdam en wordt gevraagd als bestuurslid door Gerrit Zalm.

Het grootste deel van het boek gaat over zijn bestuursschap. Hoe hij de bank een stuk gezonder weet te krijgen, alhoewel het niet op het gewenste niveau komt en een strategie nog ver te zoeken is.

Hij stapt niet vrijwillig op, eerder dan zijn termijn moet hij weg bij de bank. Zijn opvolger is Kees van Dijkhuizen, voormalig CFO. Ondanks zijn achtergrond blijkt hij niet goed in de cijfers en details te zitten. CFO van grote lijnen, interessant!

Beide bestuursvoorzitters botsen erg met de voorzitter van de raad van commissarissen Olga Zoutendijk. Zij heeft geen blad voor haar mond en uit continu haar mening dat het bestuur niet op niveau is. Het moet beter. Uiteindelijk klapt het en moet ook zij eerder opstappen. Deze ontknoping vond ik spannender dan die van Zalm. Het is zij of Kees die vertrekt.

Kees maakt maar 3 jaar vol, waarna een nieuwe bestuursvoorzitter wordt aangesteld. Deze laatste stap lijkt wat afgeraffeld. Het verhaal eindigt in 2020, waarbij de bank wel heeft kunnen kiezen voor een nieuwe strategie: richting duurzaamheid.

[Flo! · Rating 3 out of 5]

Ik kreeg bij dit boek het idee dat het dramatischer wordt beschreven dan het daadwerkelijk is. Een journalist heeft natuurlijk de plicht om belangrijke dingen interessant te laten overkomen, maar vooral het gedeelte nadat Gerrit Zalm de bank verlaat, kon eigenlijk wat korter worden geschreven naar mijn gevoel. Wat ik ook vreemd vond om te lezen, is dat men leest dat over de loop van de tijd, de bank het beter doet na de Financiële Recessie, maar dan staat er verderop in het boek dat het dan weer slecht gaat ergens mee. Het is tijdens het lezen dan moeilijk om dan te peilen hoe het daadwerkelijk met de bank gaat. Ik weet eigenlijk nu nog steeds niet waarom ABN-AMRO specifiek genationaliseerd moest worden of allerlei andere bancaire zaken waarbij ik echt nul verstand van heb.

Hierdoor krijg je een soort poppenkastdrama, waarin Gerrit Zalm een hele leuke pop is, die te dramatisch is voor mensen met verstand hierin, maar te weinig uitleggend voor de minder bekwaamde mensen.

Maar voornaamste beklag is dat dit verhaal voor een groot deel eigenlijk gewoon niet interessant is. Mijn complimenten voor het journalistische werk, vandaar drie sterren i.p.v. twee, maar het meeste wat gebeurt is gewoon niet zo interessant. Wat ik dus vreemd vind, wat ik zou dit interessant moeten vinden naar mijn gevoel.

[Rick Adolfse · Rating 3 out of 5]

Goed geschreven met erg veel aandacht voor de post-crisis jaren, lijkt qua inhoud en opbouw op de programma's vanuit de NPO over de redding van ABN AMRO. Einde van het boek had uitgebreider gemogen, we springen van Zalm naar van Dijkhuizen en Robert Swaak in de laatste 40 pagina's van het boek, dit is jammer aangezien dit juist de periode betreft waarin de nieuwe strategie tot stand komt. De duurzame strategie is meer dan een weekendje Schier plus een meeting in Davos (denk aan de rol van CIRCL).

[Maarten · Rating 2 out of 5]

Een mooie karakterschets van de interactie tussen het Nederlandse bedrijfsleven en staatsbestel.

De vele details geven een wisselend spannende inkijk in het reilen en zeilen van de ABN, maar echt heel veel verder dan een droog feitenverslag komt het boek niet. Dat was wellicht ook niet de insteek.

Bovenstaande gecombineerd met een slordige redactie, zo wordt Jesse Klaver een SP lidmaatschap toegedicht en is het taalgebruik repetatief, is het boek wat mij betreft 2.5 sterren waard.

[John C. Boer · Rating 4 out of 5]

Dit was een verrassend goed leesbaar boek. Het is duidelijk dat de auteurs ervaren journalisten zijn. In een paar honderd pagina’s weten ze het gevoel van een politiek-financiële thriller overeind te houden.
Een iets betere eindredactie was aardig geweest. Behalve dat al lezend soms onduidelijk is in welk jaar we inmiddels zitten, kloppen er verschillende datums niet en is het een beetje jammer dat Jesse Klaver in het fotokatern SP-kamerlid wordt genoemd.

[Tibbe · Rating 4 out of 5]

Mooi inkijkje in zowel de ambtelijk financiele wereld van o.a. het Min. van Fin. en NLFI als de bankierswereld van ABN Amro. Bij laatstgenoemde verbaasde de haast kinderachtige omgangsvormen in de top me, met roddel en achterklap, emoties, ruzies, ellenbogenwerk en het continu najagen van het eigenbelang. Bankiers en ambtenaren zijn wat dat betreft echt andere bloedgroepen, fascinerend om te lezen hoe die in dit boek samenkomen.

[Stefan · Rating 3 out of 5]

Effectief geschreven, met voor zover ik kan zien respect voor de (geperciipieerde) sterktes en zwaktes van de hoofdrolspelers. Had het wel fijn gevonden als er wat meer duiding was geweest van het conflict tussen bestuur en RvC - suggestie is dat dit kwam door staatseigenaarschap en betrokkenheid van ambtenaren, maar dit is niet wat evident is na lezing van verhaal.

[Paul Van Dongen · Rating 4 out of 5]

Fascinerend om te lezen hoe zo’n instelling eigenlijk ook maar een speeltuin is. Werkelijk waar! Schrijvers hebben veel details, zodoende komt het feitelijk over. Wel veel namen die constant door elkaar heen gehaald worden, even opletten.

[Robin Martijn · Rating 4 out of 5]

Het boek is vooral een opsomming van feiten. Wat scheelt is dat de auteurs zeer veel gedetailleerde informatie hebben over wat er binnen de bank is gebeurd. Onderlinge relaties worden uitvoerig uitgewerkt en niets blijft verborgen voor de lezer.

[Sandra · Rating 3 out of 5]

Interessante beschrijving van de perikelen in de bestuurskamer van ABN AMRO. Het meeste was wel inmiddels al uitgebreid te lezen geweest in de pers.

[Guus Smit · Rating 5 out of 5]

Intrigerend boek over verhoudingen die normaliter achter de gesloten deuren van de bestuurskamers blijven

[Keul · Rating 3 out of 5]

Interessante botsing tussen culturen binnen de bank en tussen bankiers en ambtenaren. Het geheel is moeizaam leesbaar.

[Konrad Behrends · Rating 4 out of 5]

Interessante reconstructie over de bedrijfscultuur en leiding van Gerrit Zalm

[Amber · Rating 2 out of 5]

Eigenlijk net iets teveel een insiders boek voor mij.... verder wel interessant. Dat het in zeven delen is geschreven is cultureel gezien wel grappig.

[Conrad · Rating 4 out of 5]

Wat heb ik toen hard moeten lachen. De nieuwste reclame van ABN kwam langs en duurzaamheid is wat het wilde uitdragen. De reclame begint: een kakker kijkt in de camera en geeft aan dat hij bij ABN duurzaam bezig is. De bank financiert blijkbaar de bouw van een huis waarbij een vleugel (!) van een gedomenteeree vliegtuig als dak wordt gebruikt. 'Circulair!' roept de beste man. Duurzaamheid volgens ABN. De reclame eindigt met de vraag 'Hoe ik het doe?'.

Dankzij het boek van Ivo Bökkerink en Pieter Couwenbergh snap ik nu veel beter de achtergrond van de reclame. Maar het boek doet veel meer dan dat, het is eigenlijk een spirituele opvolger van De Prooi van Jeroen Smits. Waar De Prooi stopt, begint de Staatsbank. Gelukkig slagen Ivo en Pieter erin om het verhaal van ABN leesbaar, interessant en nauwkeurig voort te zetten. Het boek is stilistisch wel erg anders dan 'De Prooi': het leest als een lange FD-artikel, met veel informatie en zijpaden. Het is soms wat droog en moeilijk bij te houden (welke bankier doet wanneer een overnamebod op welk onderdeel en welke commissaris is hier wel/niet fan van?). Dat Ivo en Pieter zakelijk blijven doet recht aan het verhaal, een verhaal dat boeiend genoeg is om zichzelf te dragen. Maar ze hadden iets meer aandacht kunnen besteden aan hoe je een verhaal over brengt ('Storytelling!' zou Jeroen Smits enthousiast roepen). Wat meer focus, een duidelijkere verhaallijn en soms, al is het af en toe, iets meer inbeeldingsvermogen. Al met al zeker wel een aanrader.