Knecht, alleen

by Gerbrand Bakker

In Knecht, alleen pakt Gerbrand Bakker de draad op van zijn bestaan (dat zich veelal afspeelt in de Eifel) waar hij die ruim een jaar eerder in Jasper en zijn knecht had losgelaten. De hond is dood, en hoe lastig die ook was, het leven zonder Jasper is leeg. Gerbrand is weer alleen en raakt ook nog eens verzeild in een diepe depressie terwijl hij een roadtrip maakt naar Griekenland, door beangstigende landen als Albanië en Bosnië-Herzegovina. Tussen de pieken en dalen door tuiniert hij, verstaat hij zich met ouders en vrienden en probeert hij weer grip op zijn leven te krijgen. Hij leeft niet alleen zonder hond, ook een menselijke metgezel ontbreekt. Hoe heeft het allemaal zo ver kunnen komen? Zijn depressie weet hij — althans waar het boek eindigt — enigszins in bedwang te houden.

Dit boek is de niet neer te leggen opvolger van Jasper en zijn knecht.

Genres: Nonfiction

287 pages, Paperback

First published May 26, 2020

About the author

Gerbrand Bakker werd geboren op 28 april 1962 in Wieringerwaard, als derde zoon in een boerengezin van zeven kinderen. Heeft van 1967 tot 1992 'op school' gezeten: kleuterschool; lagere school; havo; vwo; agogische akademie in Leeuwarden en Nederlandse taal- en letterkunde aan de universiteit van Amsterdam.

Van 1995 tot 2002 was hij ondertitelvertaler, waarbij hij een voorkeur ontwikkelde voor natuurfilms die vrijwel allemaal in scène gezet worden: na een flink aantal documentaires zag hij regelmatig dezelfde beelden terugkomen.

Aangezien die kwarteeuw school blijkbaar nog niet voldoende was, begon hij in september 2003 een avondopleiding tot hovenier aan de Groene Campus in Alkmaar. In juli 2006 sloot hij die opleiding succesvol af en vanaf dat moment is hij - als 'vakbekwaam hovenier' - in te huren voor tuinontwerp en -onderhoud.

Omdat hij tijdens zijn studie Nederlands nogal wat aan etymologie had gedaan, en eerste pogingen tot het schrijven van kinderboeken faliekant mislukten, besloot hij een etymologisch woordenboek voor kinderen te gaan schrijven.

Reviews

[Ingrid · Rating 4 out of 5]

Ik heb de tijd genomen voor dit boek. Ik lees heel graag werk van Gerbrand Bakker, alleen is een boek over een depressie en hoe de schrijver het ervaart en mee omgaat niets iets wat je in een ruk uitleest. Soms bekroop me het gevoel dat het wel een grote egotrip was, dit boek, maar hij mag. Ik hoop dat mensen met dezelfde klachten zich gesteund voelen als ze het lezen.

I took the time with this book. I love to read work by Gerbrand Bakker, only a book about depression and how the writer experiences and copes with it is not something that you read in one go. Sometimes I got the feeling that it was a big ego trip, this book, but that's fine. I hope people with the same complaints feel supported when they read it.

[Moira Macfarlane · Rating 4 out of 5]

Gewoon mooi in alle daaglijksheid! En fijn geschreven.

En waarom? [Blz. 109 onderaan.] Dit allemaal opschrijven? Wie wil het dan lezen? Vraagt Gerbrand Bakker zich vaak af tijdens het schrijven.
Omdat het mij zelden wat uitmaakt waarom, iets is er wat klik zegt en dat is voldoende. Omdat het fijn is woorden te lezen die niet opgepoetst zijn, en toch mooi. Dichtbij de persoon blijven, bij hemzelf dus. Ik denk, juist vanwege dat enigszins autistische, dat ik vaak eerder als een kwaliteit dan een hindernis ervaar, zelfs een verademing vindt (maar dan praat ik ook over eigen parochie -moeder, zus, dochter).
Maar ook omdat het over zijn depressie gaat. Zelf kan ik zeggen dat het ver achter me ligt (2x) en dat ik daarom nu wel graag over lees. Toen niet. Absoluut niet.

'Mensen vinden een depressie eng,' zei de therapeut vanochtend, toen ik hem over wat hierboven staat vertelde. Over de aandacht die je krijgt als je overduidelijk iets hebt en de stilte die heerst als er in je hoofd iets misgaat.
'Ik ben kwaad,' zei ik. 'Ik snap niet precies waarom, maar ik merk dat ik kwaad ben.'

Kwaad. Op zich is dat goed. Woede is een emotie, al schijnt het vaak een afgeleide emotie te zijn. Een vervanging voor verdriet bijvoorbeeld. En dat verdriet is nu nog ver weg, een gevoel waar ik - nog - niet bij kan. Verdriet over de eenzaamheid. Want dat is toch wel de kern van zo'n zware depressie. Totale eenzaamheid. Je wéét dat je het zelf moet doen. Je moet het helemaal alleen ondergaan en je moet er helemaal alleen uit zien te komen. Door het ontbreken van enige verbinding met alles om je heen. En toch ben je de hele tijd soms bijna wanhopig op zoek naar verbinding. Je wilt absoluut niet niets zijn in een Niemandsland.'

[Dolf Patijn · Rating 5 out of 5]

Normaalgesproken ga ik in maart naar Nederland voor familiebezoek en de boekenweek. Vanwege covid-19 ging dat feestje niet door en kon ik daardoor Knecht alleen niet op papier kopen. Ik wilde echter niet langer wachten met lezen en heb het daarom eerst als eboek gekocht. De papieren versie komt nog wel naast Jasper en zijn knecht in de boekenkast te staan waarvan ik aanraad dat je dat eerst leest omdat het aan Knecht, alleen vooraf gaat.

Op de omslag zie je (naar ik aanneem) Gerbrand Bakker naakt, van achteren gezien het water in gaan. In het boek geeft hij zich ook bloot en het water staat hem geregeld aan de lippen, maar zelfs wanneer het over zijn depressie gaat wordt het nergens echt zwaar. Het is een mooi sober geschreven egodocument dat veel inzicht geeft in hoe hij zijn depressie ervaart en ook weer een kijkje in zijn schrijversleven geeft. Ik heb diep respect voor deze man die ondanks zijn depressies de strijd met het leven blijft aangaan en daarbij ook nog eens mooie boeken blijft produceren. Ik heb zijn romans graag gelezen maar ik vind zijn privé-domeindelen ook erg mooi en ik hoop stiekem dat hij ooit nog eens een roman of verhalenbundel uitbrengt want hij schrijft zo fijn.

[Gerbrand · Rating 4 out of 5]

Ik verbaas me erover met welk gemak en plezier je sommige boeken leest. Dit is zo’n boek. Een vervolg op het autobiografische Jasper en zijn knecht. Zonder de hond Jasper. En dus nog meer over Gerbrand Bakker zelf. De rode draad in dit boek is een diepe depressie waarin hij terecht is gekomen.

“Een betere karakterisering van een depressie is het woord niets. Niemandsland. Er is niets, je bent zelf niets. Je hebt geen contact met jezelf, niet met je denken, niet met je gevoel, niet met je lichaam, niet met anderen. Alle gesprekken die ik de afgelopen maanden heb gevoerd, heb ik gespeeld. Ik acteerde dat ik in gesprek was met anderen. Want het zei me niets, het interesseerde me niets.”

Toch wordt het nooit te zwaar. Bijzonder openhartig en eerlijk geschreven. Soms wel erg intiem. Zijn gebrek aan libido de afgelopen jaren komen bijvoorbeeld ter sprake inclusief bezoekjes aan een seksuoloog.

Over homoseksualiteit deelt hij een aantal mooie observaties zoals deze:

“In al mijn boeken – ook in Jasper en zijn knecht – heb ik mijn best gedaan homoseksualiteit niet als thema te brengen. Hoewel ik heel veel lezingen vergeten ben, staat één lezing me nog tamelijk scherp voor de geest. [….] Er staat in die boekhandel een enorme tafel en rondom die tafel zaten ongeveer vijftien mensen die allemaal Boven is het stil hadden gelezen. Het duurde even, maar aan het einde van de bijeenkomst kwam de hoge vraag eruit: is die boer nou een homo of niet? Eerst antwoordde ik niet. De lezers waren in twee kampen verdeeld. De ene helft vond van wel, de andere niet en ze gingen erover in discussie. Toen de discussie klaar was, keek iedereen mij aan. ‘Tja,’ zei ik toen. ‘Als je niet wilt dat hij een homo is, dan is hij het niet. Als je het wel wilt, wel.’ Helmer van Wonderen is natuurlijk een homo, maar omdat het nergens gezegd wordt, omdat het niet geproblematiseerd wordt, zijn er mensen die eroverheen lezen. Dat is de bedoeling. Het is er. Op de achtergrond. Zacht. Vanzelfsprekend. Het is een gegeven.”

Bakker is zelf een groot fan van J.J. Voskuil’s Het Bureau. Hij las alle 7 delen al drie keer:

“Ik heb het nodig nu: Voskuil als troostlezen, een bekende en veilige wereld waarnaar ik elke avond kan terugkeren. Boeken die feitelijk nergens over gaan maar o zo mooi zijn, en zo mooi kaal geschreven. Met humor ook.”

En dat laatste typeert ook zijn eigen stijl. Mooi kaal. Met humor. En geen enkele metafoor. Daar heeft ie een hekel aan. Nou ja, er staan twee metaforen in het boek. Waar hij zich dan ook onmiddellijk voor excuseert!

[Demian Haldar · Rating 5 out of 5]

Het eerlijkste boek dat ik ooit heb gelezen, mede omdat de schrijver zich niet verschuilt achter een personage. Waar herkenning heerste, was dat helend. Waar niet, was het leerzaam. Bovenal een herinnering aan hoe belangrijk, nodig zelfs, schrijven kan zijn.

Uit het begin van het boek:
“Ik wil geen metaforen gebruiken omdat ik wil proberen heel precies te beschrijven wat het is en hoe het voelt.”
En:
“Een boek van iemand die de wereld niets mee te delen heeft.”

[Kris Minne · Rating 5 out of 5]

Een boek over o.a. depressie met een glimlach gelezen dichtklappen: ik kan het. Gerbrand Bakker schreef het.

[Elisa Goudriaan · Rating 4 out of 5]

Wat 'Knecht, alleen' interessant maakt t.o.v. 'Jasper en zijn knecht' is dat er nog veel meer zelfreflectie in zit. Dat maakt dat je de hoofdpersoon (Gerbrand Bakker zelf) steeds duidelijker in perspectief gaat zien en hij een steeds rondere persoon wordt in je hoofd. Wel vond ik het verhaal iets minder harmonieus dan in 'Jasper en zijn knecht', wat eigenlijk tegelijkertijd een roman en een dagboek is. Maar een dagboek hoeft natuurlijk ook geen roman te zijn en dat Gerbrand je zo intiem deelgenoot maakt van zijn leven, is heel waardevol. Vooral ook voor mij, omdat ik veel overeenkomsten bemerk met de dingen die hij voelt en meemaakt. Maar waarom staan er in 'Knecht, alleen' louter hoofdstuknummers zonder data of maandaanduidingen, terwijl het in 'Jasper en zijn knecht' juist zo fijn was om te weten of hij in Amsterdam of in Schwarzbach was en over welk seizoen hij het had. Nu moet je af en toe gissen. Dat tekent misschien ook wel de verwarring die er in zijn eigen hoofd was, in de periode dat hij dit boek schreef, en waarin hij door zijn depressie de seizoenen vaak niet eens bewust ervoer. Hoe dan ook een prachtig boek, met zeker ook plaats voor humor.

[Sebastian · Rating 4 out of 5]

Moest even wennen aan de niet opeen volgende stukjes en de logica ontdekken maar het was een onderhoudend boek maar soms ook onbegrijpelijk waarom sommige dingen gezegd moesten worden.

[JannieTr · Rating 5 out of 5]

Van Gerbrand Bakker verscheen in 2016 in de serie Privé domein Jasper en zijn knecht (nr. 287), nu is er een vervolg: Knecht, alleen (nr. 309). Zoals gebruikelijk in deze serie vertelt de schrijver veel over zijn eigen leven. Hoewel hij al een aantal goed geslaagde romans op zijn naam heeft staan, is het jaren vrij stil gebleven voor Jasper en zijn knecht verscheen. Columns en non-fictie boeken verschenen wel, maar een roman? Dat lukte maar niet.
Met Jasper en zijn knecht leek het schrijfproces weer op gang te komen. Het leek erop dat al schrijvende de urgentie van met woorden en taal bezig zijn om je gedachten en gevoelens te uiten, terugkwam. Dat het een uitlaatklep was en een poging tot analyseren van het eigen leven.

Knecht, alleen is van een andere orde. Jasper, die een grote rol was gaan spelen in het leven van Bakker en die een prettiger leven leek te bewerkstelligen, overleed en liet zijn knecht alleen achter. Wat deed dat met zijn knecht? Je kunt Knecht, alleen als een vervolg beschouwen, maar het is meer dan dat, het is vooral anders. Nog beter geschreven, meeslepender verteld.


Drie verhaallijnen

Er zijn drie verhaallijnen: een autovakantie met twee vrienden naar Griekenland, afspraken met een seksuologe en een therapeut, en persoonlijke herinneringen en analyses. Ze wisselen elkaar af en vullen elkaar aan. Het is dan ook geen dagboek, zoals Jasper met zijn knecht. Het leest prettiger en maakt veel van wat hij erin kwijt wil over zijn leven, duidelijker.

Zijn leven lang heeft hij al last van depressies. Daar krijgt hij ook medicijnen voor. Soms gaat het wat beter en soms probeert hij zonder. Tijdens de autovakantie gaat het mis. Op een combinatie van een kalmeringsmiddel en een antidepressivum probeert hij zich staande te houden. Er gaan maanden van vechten voorbij, hoewel vechten? Er zijn moeilijk woorden te geven aan hoe iemand door een depressie gaat. Toch slaagt hij erin het lege gevoel, het niemandsland, het er niet zijn en toch verder leven, over te brengen.
De gesprekken met de therapeut en de seksuologe zetten aan tot overpeinzingen en analyses. Net als zijn herinneringen aan vroegere liefdes, relaties, gebeurtenissen die ingrijpend waren. Omdat het raakt, maar ook door toevoeging van droge humor en relativering, is het niet moeilijk zijn gevecht met oprechte interesse te blijven volgen.

Thema's

Hij snijdt verschillende thema's aan. Al eerste de depressie: wat dat inhoudt, hoe hij het ervaart, welke medicijnen er zijn, hoe die werken, wat de bijwerkingen zijn, hoelang het kan duren voor ze werken en de juiste dosering is gevonden. En tenslotte hoe het er nu voor staat: redelijk, een labiel evenwicht, maar nog steeds met het gevoel dat hij zichzelf kwijt is. De therapeut begeleidt hem in het proces. De seksuologe is er vanwege het libidoverlies, dat achteraf vermoedelijk te wijten is aan een bijwerking van het antidepressivum. Maar ook zij geeft hem inzichten in zijn worsteling met het alleen zijn en zich niet geliefd voelen.

Schrijven is een ander thema. Ondanks het succes is hij niet gelukkig met zijn romans. Fijn dat anderen er plezier aan beleven bij het lezen, maar eigenlijk vindt hij romans schrijven een vorm van coquetterie. In de Privé domein boeken voelt hij zich meer op zijn gemak, vrijer. Begrijpelijk, geen redacteur die zich met het verloop van een verhaal bemoeit, schat ik in. Mijn opvatting is: Schrijven is gewoon een vak, dat naast kennis en kunde ook talent vereist. En zoals bij alle creatieve uitingen een zekere noodzaak. En juist die noodzaak maakt dat je met overtuiging kunt werken aan een boek dat helemaal bij jou past.

Het belangrijkste thema is toch alleen zijn en de eventuele relatie daarvan met depressies. Zijn depressies erfelijk? Is het psychologisch? De meeste herinneringen en analyses gaan daar over. En al schrijvende komen er toch voorlopige antwoorden uit. Het laatste hoofdstuk laat de lezer achter met de gedachte dat het iets beter gaat, dat er nog hoop is, dat tevreden zijn met wat er was en nu is, ook goed is.

Geen romans meer? Een Eifeltuin dagboek zou ook wel in de smaak vallen, lijkt me.

Deze recensie verscheen eerder op mijn blog: https://mijnboekenkast.blogspot.com/2...

[Michel Schynkel · Rating 4 out of 5]

Het vervolg op ‘Jasper en zijn knecht’ heeft geen vrolijke thematiek. Gerbrand Bakker zoomt in op de depressie waar hij tijdlang mee worstelde. Allen die te pas en te onpas het woord depressie in de mond nemen – en al zeker sommige artsen die al te gretig antidepressiva voorschrijven – zouden er goed aan doen dit authentieke verslag te lezen. Los daarvan is dit, ondanks het onderwerp, een heerlijk boek. Eens je het oppakt, leg je het maar met moeite weer neer. En dat heeft alles te maken met het métier van Bakker, een geboren verhalenverteller, die ook wanneer hij het over futiliteiten heeft, dat nog boeiend weet te brengen. En het goede nieuws is, ook hierop is nog een vervolg. Het staat al te blinken in mijn boekenkast.

[Piet · Rating 3 out of 5]

Opnieuw een prachtig deel in de Privé-Domein-reeks van Gerbrand Bakker. Toch vond ik deze iets minder boeiend dan 'Jasper en zijn knecht' en 'Moeder, na vader'. Bakker worstelt met depressie en een verminderd libido. Dat vormt de rode draad in dit boek, waarin hij ook reizen naar Griekenland beschrijft, vertelt over lezingen en contacten met lezers, verslag doet van bezoeken van en aan vrienden, maar zijn eiegen leven hapert. Wat Bakker in dit boek meer dan anders doet is heen en weer springen in de tijd. Dat maakte voor mij als lezer de zaak soms wat verwarrend. Aan de andere kant: een depressie is nu eenmaal geen ziekte die het leven ordelijk laat.

[Marianne Steenvoorde · Rating 4 out of 5]

Ik kende Gerbrand Bakker alleen maar van zijn columns in de Trouw over zijn tuin in de Eiffel. Nu heb ik hem wat beter leren kennen door 'Knecht, alleen', het tweede boek van hem in de privé-domein-reeks.. Over zijn leven en liefdes, zijn homoseksualiteit, zijn schrijverschap en z'n relatie met andere schrijvers, over de dagelijkse dingetjes, maar vooral over zijn diepe depressie en angsten en wat dit voor hem betekent: het grote niets, het Niemandsland. Alles geschreven met een groot relativeringsvermogen en humor. Ook maar het eerste deel reserveren in de bibliotheek.

[Aart Velthuijsen · Rating 2 out of 5]

Jammer dat Gerbrand Bakker door zijn kruit heen is. Niet alleen worden de teksten minder goed, de belevenissen worden ook saaier. Het boek is een slechte tweede versie van Jasper en zijn knecht en ook in het boek neemt de kwaliteit met de bladzijde af.
Ik hoop echt dat de inspiratie voor een goede roman snel komt. Want Gerbrand Bakker is een geweldige schrijver en daar hebben we er niet veel van in Nederland.

[Claartje · Rating 4 out of 5]

Goed om te lezen hoe iemand zich voelt die depressief is. Niets in Niemandsland. Korte stukken, heen en weer gaand in de tijd. Een leven in vogelvlucht met rake details. Hij snoeit een heg en bouwt een hek en krijgt bezoek. Lezen!

[Martine Van Der Linden · Rating 4 out of 5]

De eerlijkheid en openheid in dit boek vind ik bijzonder, hij spaart zichzelf niet. Bijzonder ook hoe hij zo gebalanceerd (voor mijn gevoel, tenminste) schrijft over onder andere zijn depressie en hoe hij naar zichzelf als schrijver kijkt.

[Susanne · Rating 3 out of 5]

Wat zijn dagboeken heerlijk te lezen. Zoals Gerbrand zelf al beschrijft was hij wel duidelijk bewust dat dit dagboek uitgegeven zal worden. Dat verandert de zaak wel. Maar toch. Erg fijn te lezen. Iemand perspectief zo duidelijk te horen.

[Mike · Rating 3 out of 5]

Nice read for your public transport commute, it's broken up into small chapters you can dive into no matter how short that leg of your trip is - or how often you get disturbed by recently awoken humans :)

[Agnes · Rating 5 out of 5]

Ik vond het een heerlijk boek, raar om dat te zeggen over een boek waarin iemand schrijft over zijn depressie maar het had hetzelfde als de faxen aan Ger van Nicolien Mizee en daar heb ik ook zo van genoten. Ik geef er maar geen woorden aan.

[Jessica Hodel · Rating 5 out of 5]

Ik neem graag de tijd voor deze schrijver. Hij blijft me meenemen in zijn verhaal tot het einde. Een eerlijk verhaal over het leven met een depressie. Het is zonder opsmuk geschreven. Ik hou ervan.

[Anouk · Rating 4 out of 5]

Minstens net zo goed als Jasper en zijn knecht. Erg van genoten, bij tijden heel herkenbaar.

[Tanja Mandersloot · Rating 4 out of 5]

Over wat een depressie is: je voelt niks. Droog opgeschreven daarom zo leuk

[Sven Deroose · Rating 3 out of 5]

*** 1/2

Het alledaagse zonder franjes.
Geen interessant makerij.
Tijdens het lezen leef je mee.

Uitkijkend naar volgende Privé-domein van je hand

[Birgit · Rating 3 out of 5]

"Mijn probleem met die Privé-domeinen van nu (...) is dat de schrijvers ervan (...) wéten dat het voor publicatie bestemd is." p. 254.