Minimum Utopia: Δέκα Θέσεις

by Norman Geras

«Τι γίνεται, αν η ανάπτυξη, όπως έχει περιγραφεί από τη θεωρία, δεν υπάρχει;», ρώτησε ο Marcuse. «Τι γίνεται αν οι δυνάμεις που προορίζονται να επιφέρουν τον μετασχηματισμό έχουν κατασταλεί και παρουσιάζονται ηττημένες;» Απάντησε αυτές τις ερωτήσεις συνεχίζοντας να επιμένει, από τη μια μεριά, ότι η κριτική θεωρία πάντοτε αντλεί τους στόχους της μονάχα από τις παρούσες τάσεις της κοινωνικής διαδικασίας (του κοινωνικού προτσές), αλλά επιβεβαιώνοντας επίσης, από την άλλη μεριά, ότι η κριτική θεωρία δεν φοβάται τις κατηγορίες που τη χαρακτηρίζουν ουτοπική. [...] Θα συνεχίσουμε να αναζητούμε αυτό που μπορεί να είναι πέρα από την εμβέλειά μας. Και δεν θα συνεχίσουμε απλώς, θα έχουμε την ανάγκη να το κάνουμε. Διότι, σε αντίθεση με αυτό το ευρύτερα δεδομένο ανθρώπινο περιβάλλον, οι περισσότερες αντιλήψεις σχετικά με την ουτοπία φαίνεται να αποκτούν την αξία τους. Αυτή η αξία είναι ακριβώς το όνειρο της απελευθέρωσης. Είναι η απελευθερωτική φαντασία που παράγει μια διαφορετική πλεονεκτική θέση από τους ήδη υπάρχοντες περιορισμούς και διεκδικεί το προνόμιο να είναι απολύτως η μοναδική ρεαλιστική πραγματικότητα. (από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

48 pages, Paperback

Published December 1, 2014

About the author

Norman Geras was Professor Emeritus of Government at the University of Manchester. In a long academic career, he has contributed substantially to the analysis of the works of Karl Marx, particularly in his book Marx and Human Nature and the article "The Controversy About Marx and Justice," which remains a standard work on the issue.

Reviews

[Eternauta · Rating 3 out of 5]

Το σύντομο αυτό κείμενο αποτελεί μια υπεράσπιση της ουτοπίας από τη σκοπιά του "πραγματισμού"!
Ο Geras, σε πείσμα των καιρών, επιμένει στην δυνατότητα πραγμάτωσης μιας "ελάχιστης" ουτοπίας, προκειμένου να φέρουμε το ασαφές επέκεινα του σοσιαλισμού πιο κοντά στα όρια ενός εφαρμόσιμου προγράμματος. Αν και οι έννοιες που ορίζουν αυτήν την ελάχιστη ουτοπία δεν ονοματίζονται ρητά, περιλαμβάνουν την "εξάλειψη" της αδικίας, τον σεβασμό των ευρύτερων δυνατών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την δημιουργια οικονομικών/κοινωνικών συνθηκών που θα επιτρέπουν την αυτοπραγμάτωση.

Ένα πρόβλημα εδώ είναι ότι τα μέσα επίτευξης, ειδικά στον τομέα της οικονομίας, μένουν εκτός συζήτησης. Ομοίως η πολιτική διεκδίκηση / πραγμάτωση της ουτοπίας είναι εξίσου ανοιχτά στην ερμηνεία. Για τον ίδιο τον συγγραφέα φαίνεται πως η αναζήτηση αυτή κατέληξε κάποια χρόνια αργότερα στην υιοθέτηση του φιλελεύθερου παρεμβατισμού (liberal interventionism) και της υπεράσπισης του πολέμου στο Ιράκ!

Καθόλου αξιοπερίεργο αν αναλογιστεί κανείς ότι μία εκ των δέκα "θέσεων" που απαρτίζουν το άρθρο αφορά στην υπεράσπιση του πολιτικού φιλελευθερισμού. Ο ίδιος ο Geras σπεύδει να προλάβει την κριτική πως η watered down εκδοχή της ουτοπίας του δεν διαφέρει και πολύ από την επιβολή ενός political correct φιλελευθερισμού δυτικού τύπου. Τονίζει τις επιφυλάξεις του και ταυτόχρονα υπογραμμίζει ότι σε αντίθεση προς την οικονομική παράδοση του φιλελευθερισμού, η ουτοπία απαιτεί μια ριζική ανατροπή των καπιταλιστικων οικονομικών δομών. Όμως το πρόβλημα με τις φιλελεύθερες ιδέες περί δικαιωμάτων είναι οι υποβόσκουσες οντολογικές αντιλήψεις τους για την ανθρώπινη φύση, το δίκαιο, κ.ο.κ, ο τρόπος δηλαδή που συγκροτούν τις ίδιες τις κατηγορίες της πραγματικότητας. Λίγος Foucault δεν θα έβλαπτε!

Από αυτή την σκοπιά, το μόνο κομμάτι που παρουσιάζει ενδιαφέρον είναι η θέση του Geras για ανάγκη υιοθέτησης μιας νέας ηθικής κόντρα σε ότι ο ίδιος περιγράφει ως το "συμβόλαιο αμοιβαίας αδιαφορίας" που χαρακτηρίζει τη σύγχρονη κοινωνική συγκρότηση. Όσο ωραίο και αν ακούγεται αυτό το επιχείρημα, όμως, σκοντάφτει στην ρευστότητα και ασάφεια του όρου "ηθική". Μήπως οι έννοιες των νοοτροπιών, της κουλτούρας, αλλά και η ίδια η απελευθερωτική εμπειρία να είναι πιο χρήσιμα ωςς εργαλεία προκειμένου να διαμορφωθεί μια "ηθική" συγκρότηση της ουτοπίας και των υποκειμένων της;

Όσο κι αν διέπεται απο έναν ειλικρινή ανθρωπισμό η δέσμη θέσεων που αναλύεται εδώ δεν με συνεπήρε. Όπως τότε που γράφτηκε (2000) έτσι και τώρα όμως, καθώς το παγκοσμιοποιημένο μοντέλο κατρακυλάει σε μια βαρβαρότητα χωρίς προσωπείο, είναι ανάγκη να υπερασπίζεται κανείς το στοιχειώδες.
Ή, ακόμα χειρότερα, το στοιχειώδες κοντεύει να γίνει ουτοπία!