Szkice piórkiem

by Andrzej Bobkowski

Szkice piorkiem wyd. 2023

Genres: Nonfiction, Audiobook, Polish Literature, History, Biography, World War II, France

550 pages, Hardcover

First published January 1, 1957

Reviews

[Tony · Rating 5 out of 5]

The end of this war may be worse than the war itself.

So scribbled a prescient Andrzej Bobowski just three days before Pearl Harbor. And while he contemplated an American-Japanese war - the third act of this tragedy - he never took his eye from his homeland, Poland. His antennae, his prediction, show an artist's sense. Given current events, there may perhaps be a timely usefulness to his musing.

An aspiring author and self-styled cosmopolitan, Bobowski and his wife, Basia, moved pre-War from Poland to Paris where Bobowski worked days in a munitions factory and otherwise soaked in the intellectual life. With the German occupation, Bobowski became a kind of steward for expatriated Poles. But Paris, too, served as a perch for Bobowski and (almost) daily we are treated to his take on events.

June 19, 1940: We awoke this morning at seven. The sky was overcast and rain hung in the air. The Germans have already dispensed with France and don't need good weather.

This, then, is a diary of that time, memoir-ish. It's not a form I much care for except when totally fictionalized. I find there's often a self-serving tendency to fact-wash events. There's some of that here, I'd guess. Indeed, when Bobowski, years later, got around to publishing this, he took out all his anti-Semitic opinions. Too, I mostly didn't care what play he went to last night. Yet, I was captivated by his writing and insights.

June 24, 1940: In peacetime, the French forgot about war, during the war they have not managed to forget about the peace.

He could make me smile, recalling his German teacher's warning: "We are going to read Schnitzler, but the young men will please not say anything to his mother."

Or make me nod. January 31, 1941: America is like a cat approaching a basin of water. It wets a paw, shakes it, then stands and looks. Dips in another one and again quickly removes it and shakes it. Eventually it may decide to go in.

On August 15, 1943, a Sunday, Bobowski and Basia did not go to church. But Bobowski wrote this:

The parish priest here is Irish by origin. He's called Cunningham. He has preserved an Irishman's hatred for England along with some last drops of blood remaining from those born rebels. The English say the first word an Irishman utters when he enters the world is "no." The priest thinks the Germans deserve support simply because the entire opposite camp is discredited by England being in it. He therefore gives implicitly pro-German sermons, or if not pro-German then certainly anti-Anglo-American. . . . Moreover, the way the sacristan rings the bell gives one goose bumps and makes one want to gnash one's teeth. Church bells are also an instrument.

But while Bobowski could look west, he invariably returned his gaze eastward.

December 31, 1941: If Russia beats Germany a new tragedy will begin--Bolshevism in Poland, Soviet occupation, and, who knows, perhaps Bolshevism in Europe. I know nothing, finally. It's said that victory for Russia is not in England's interest. Perhaps. Everything would be simple except for the eternal question mark: the Soviets. Tamerlane beats Attila--that's bad; Attila beats Tamerlane--that's also bad. In the end, the Poles always take a hiding. That's what happens when you live in a passageway.

January 2, 1943: A few days ago I heard: "Russia is becoming more democratic." Quite possibly, if Stalin has so ordered. . . .Peter the Great, using the cudgel and the whip, induced his subjects to feel like free people and Europeans. Communism is one issue in all of this, and Russia is another . . .

Bobowski writes of Katyn Forest and, also, how the Russians, having arrived at the outskirts of Warsaw, waited. The Underground Polish Army rose up to fight the Germans, and thus to be destroyed. While Russia waited.

August 13, 1944: Warsaw is fighting. . . .Why are these young people doomed to such heroism, which no one will want to hear about? Russia, as usual, wants neither the Poland as she is nor the Poland she would like to become. The Germans and the Russians are both annihilating THE SAME THING. The Germans in farewell, the Russians as a welcome. From the beginning I have been using the words "Russia" and "Russians" as much as possible, because the issue here has nothing to do with Communism or a change of regime. These are but appendages--the heart of the matter is Russia, perennial Russia, which does not know or understand the concept of "freedom," to the extent of not needing it at all. . . .

The Russians are planted there, on the other side of the Vistula and watching, as thousands of young people, in an outpouring of utmost nobility, are fighting with stones against the most modern of armies. . . .

Today I hate them as "purely" as their cynicism is "pure." One should not hate, but there may be times when certain hatreds are so justified that to deny them would be to deny one's own self.

January 26, 1944: And so? And so, must Eastern Europe fall under the domination of that mechanized barbarism, of that brute, of the ideology that kills everything in man that makes him a man? . . . What am I afraid of? I'm afraid, for heaven's sake, that I'll once again be ordered to believe in something. Ordered to believe that some democracy or Communist system is perfect and "the one and only." That once again any piece of sh__ will be turned into ideals and ideologies, that once again lies and propaganda will be put on a pedestal and made into a new God. I have enough trouble with the old one. . .

And so? https://www.youtube.com/watch?v=udUgN...

[Mike · Rating 5 out of 5]

Od teraz jak będzie mi się chciało rzygać na myśl o tym, że jestem Polakiem to zaraz pomyślę o Bobkowskim. Od razu robi się lepiej.

[Julek Dereszewicz · Rating 5 out of 5]

Chce się jechać do Francji i czytać Balzaca.

[Юлія Корицька-Голуб · Rating 5 out of 5]

Всупереч некишеньковому формату, брала з собою Бобковського в усі подорожі останнього року - по справах і на каву, на прогулянки з сонним дітваком і короткі виїзди за місто. І рік не тому, що було нудно, а тому, що не хотілось поспішати. Бобковський уважно спостерігав за французами, аналізував їхню революційну історію і порівнював з тим, що його оточувало, іронізував з пропаганди німців і росіян, гостро критикував польський сліпий націоналізм і будь-які затяті "-ізми". Багато читав, був знавцем театру і кіно. Перша чверть книжки про виїзд роверами з окупованого Парижу на розніжений південь, де спосіб життя не змінювався століттями. Добре вино, мальовничі пейзажі, ситі трапези просто неба. Концентроване задоволення. Після повернення багато описів буденного Парижу, життєвих історій і воєнних реалій - продуктових карток, пошуків дефіцитних кави, консерв, конфітур і хліба, доносів, авіанальотів, щоденних радостей і надій, що ось-ось війні настане кінець. "Вечорами сиджу біля вікна, дивлячись на захід сонця. Море дахів, яке видно з нашої мансарди, стає все сірішим, потім синім і холодним. Далеко, в імлі, Ейфелева вежа, із причепленою на вершечку хоругвою зі свастикою. І такого дочекалася ця 51-річна паризька матрона..."

[Jakub Horbów · Rating 4 out of 5]

Część rowerowa jest genialną przygodówką, gdzie Bobkowski uszył z siebie polskiego Szwejka i strasznie szkoda, że kończy się ona tak szybko. Później jest już więcej typowego dziennika w którym z wieloma rzeczami można się zgadzać, lub nie. Trzeba mieć na uwadze to, że autor redagował swoje szkice po 17 latach i wszystkie te rzutkie przewidywania, i historyczną przenikliwość trzeba brać z przymrożeniem oka, jednak wciąż jest to świetnie napisane.

Jedynie fragmenty o wizytach w teatrach i kinie strasznie mnie nużyły, część nawet pominąłem, chwilami też Bobkowski mocno irytował snobizmem, co w kontekście jego postawy wobec Francuzów trąci z lekka hipokryzją, ale pisał to z taką swadą, że trudno mieć o to pretensje.

Bardzo dobra lektura.

[Віталій (Книжкаріум) · Rating 5 out of 5]

Надзвичайно хороша, якісна книга про другу світову війну. Читається дуже легко і цікаво, не зважаючи на те, що це щоденник. Багата на людяність і щирість, без пафосу, без популістських закликів і без ідеології.

Зокрема відмічу, що і переклад хороший. І редактура теж. Все в ній хороше. Переконливий мастрід.

[Ewa Rosłonek · Rating 5 out of 5]

I co teraz, Panie Bobkowski? Gdzie ja znajdę drugą taką?

[Franciszek Porayski-Pomsta · Rating 5 out of 5]

Nie pamiętam, kiedy ostatnio tak bolało mnie serce, gdy kończyłem coś czytać. Kapitalna rzecz pod wieloma względami - literackimi, literaturoznawczymi, kulturoznawczymi i przede wszystkim historycznymi. Karty podręczników, które pozbawiają tych zdarzeń emocji zwykłego człowieka, pomijając propagandowe lub inne słynne fotografie, tutaj zyskują nowy wymiar. Coś pięknego.

[maja · Rating 5 out of 5]

Coś pięknego, czytałam długo, aby móc się rozkoszować każdym zdaniem. Polecam każdej napotkanej osobie!
Gdzie ją znajdę druga taka pozycje!?

[Wojtek Konieczny · Rating 5 out of 5]

9/10
Literackie odkrycie roku - nic nie wiedziałem ani o autorze, ani o książce, a okazało się, że pochłonęła mnie bez reszty.
Wiadomo - przy takiej formule i rozmiarze zdarzają się słabsze fragmenty, ale miejscami jest to wybitne, a całość zdumiewa celnością i przenikliwością obserwacji, zaraża humorem i witalnością i aż dziw bierze, jak bardzo nieznana jest to rzecz.
Co tam Gombrowicz - to jest dopiero kapitalna diagnoza polskości!

[Czytam, Oglądam · Rating 5 out of 5]

"Szkice piórkiem" Andrzeja Bobkowskiego (CiS 2014) były ulubioną książką bliskiej mi osoby. Ulubioną, a może kultową albo istotną? W każdym razie to od niej o nich słyszałam, ale wtedy takie lektury jakoś mnie nie pasjonowały. Nudziarstwo, tak myślałam. Jednak od tamtej pory w Wiśle upłynęło dużo wody, moje książkowe gusta też się zmieniły, więc po "Szkice piórkiem" wreszcie sięgnęłam.
Czym jest ta książka? Kim jest Andrzej Bobkowski - autor kojarzony właściwie tylko z tym jednym tytułem? Po dokładne informacje odsyłam do innych źródeł, choćby na stronę internetową andrzej-bobkowski.pl, a tu wspomnę krótko, że urodził się w roku 1913 w rodzinie inteligenckiej - jego ojciec był wojskowym, ciotką żona Juliusza Osterwy, inna ciotka to profesorka filozofii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Razem z rodzicami często zmieniał miejsca zamieszkania, aż w końcu osiedli w Krakowie. W młodości był typem chuligana, nie w potocznym znaczeniu tego słowa oczywiście, po prostu duchem niezależnym, niespokojnym, do szkoły nie miał wielkiego nabożeństwa, wagarował, oblał maturę (zdał ją rok później). Studiował na warszawskim SGH. W marcu 1939 roku razem z żoną Basią wyjechał do Francji, skąd po jakimś czasie mieli wyruszyć do Argentyny. Te plany pokrzyżowała wojna. I właśnie razem z wejściem armii niemieckiej do Francji zaczynają się "Szkice piórkiem", kończą wraz z wyzwoleniem Paryża przez Amerykanów.
Bo książka Bobkowskiego to nic innego jak dziennik z tamtych lat. Jeśli jakoś się go kojarzy, bo nie była to i chyba nadal nie jest rzecz popularna, a sam pisarz też nie bardzo funkcjonuje w powszechnej świadomości, to z rowerową podróżą przez Francję odbytą w roku 1940. A może to tylko ja miałam takie wyobrażenie o "Szkicach piórkiem"? A to oczywiście tylko część jego zapisków. Bo rzeczywiście Bobkowski, który jako pracownik fabryki amunicji, w której był zatrudniony początkowo jako robotnik, potem w Biurze Polskim, gdzie zajmował się sprawami swoich rodaków, został ewakuowany na południe Francji. Ewakuacja ładnie brzmi, ale była to chaotyczna ucieczka przed armią niemiecką po zatłoczonych drogach. Nic dziwnego, że Bobkowski, jeszcze w czasach krakowskich zapalony cyklista, po cudownym zdobyciu roweru wraz z kolegą, robotnikiem Tadziem, zdecydował się podróżować w ten sposób. Potem spędził czas jakiś nad morzem, aby wreszcie razem ze wspomnianym już Tadziem wracać rowerem do Paryża, gdzie została jego żona, Basia. Francja dzieliła się już wtedy na strefę okupowaną przez Niemców i na teoretycznie wolną, ale w praktyce kolaborująca z III Rzeszą, ze stolicą w Vichy pod rządami Petaina. Znakomity opis ewakuacji, pobytu nad morzem i rowerowej podróży stanowi pierwszą część dziennika.
I tu pora na pierwszą refleksję i pierwsze zdumienie - kiedy w okupowanej Polsce życie już dawno było nie do zniesienia, Bobkowski spędza sielski czas na południu Francji. Nie on jeden oczywiście. Urządził sobie przyjemne wakacje. Ta nieprzystawalność doświadczeń, odmienność losów uderza mnie nie po raz pierwszy. Zdumiewa, przygnębia i fascynuje fakt, że gdy jedni cierpią, inni żyją sobie beztrosko. Tak zawsze było, jest i będzie. Kiedy my popijamy swoją przysłowiową (sojową) latte w przyjemnej knajpce, w Jemenie ludzie umierają z głodu, w Syrii wojna stale się jeszcze tli, w obozach dla uchodźców rozsianych po świecie wegetujący tam nieszczęśnicy wiodą beznadziejny żywot, miliony współczesnych niewolników harują w nieludzkich warunkach za marne grosze i tak dalej, i tak dalej. Mam jeszcze wymieniać? Brzmi to wszystko banalnie, ale taka jest rzeczywistość niestety.
Wróćmy jednak do "Szkiców piórkiem". Ta nieprzystawalność doświadczeń widoczna jest w całym dzienniku. Bo okupacja we Francji i okupacja w Polsce to zupełnie coś innego. Mieszkańcy Paryża po pierwszym szoku wiodą zwyczajne życie. Pracują, spacerują, odwiedzają znajomych, przesiadują w bistrach i restauracjach, działają kina i teatry. Sporą część tych zapisków stanowią relacje z wizyt w teatrze, którego Bobkowski był wielkim miłośnikiem. Kiedy czyta się "Szkice piórkiem", można odnieść wrażenie, że jedynym problemem paryżan są kartki na żywność i kłopoty z aprowizacją, które z czasem narastają. W ciągu tych kilku lat autor dziennika razem z żoną latem wyjeżdża jeszcze dwukrotnie na sielskie wakacje, tym razem na północ Francji. I tylko zdobycie biletu na pociąg jest problemem, bo na urlop wyrusza przecież cały Paryż. Opowieść, ba, cała epopeja o tym, jak zdobywał bilety, jest jednym z zabawniejszych fragmentów dziennika.
Wojna i spokój - tak Bobkowski kilkakrotnie nazywa swoje zapiski. Spostrzeżenie niezwykle trafne. Bo nawet bomby spadające, głównie na obiekty wojskowe i fabryki znajdujące się na obrzeżach Paryża, nie robią na nikim specjalnego wrażenia. Także końcowe fragmenty opowiadające o ostatnich dniach okupacji francuskiej stolicy, o walce ruchu oporu z opuszczającymi miasto Niemcami, z której to walki autor bezlitośnie kpi, zupełnie nie przystają do tego, co dzieje się w w tym czasie w Polsce. Bo w Polsce właśnie wykrwawia się powstańcza Warszawa. Tym mocniejszy jest kontrast. Bobkowski, który w swoim dzienniku prawie nie pisze o tym, co dotyczy wojennych losów swojej ojczyzny, wstrząśnięty wspomina właściwie tylko o odkryciu grobów w Katyniu i śmierci Sikorskiego w katastrofie lotniczej, w tych ostatnich fragmentach bardzo mocno przeżywa powstanie warszawskie.
Co jeszcze uderza w "Szkicach piórkiem"? Nieobecność tragicznego losu Żydów. Ich dramat pojawia się dwa razy. Raz, kiedy autor odnotowuje z oburzeniem, że muszą nosić gwiazdy Dawida. Drugi raz, kiedy wspomina o koleżance swojej żony, Żydówce, która ukrywa się na francuskiej wsi i której w pewnym okresie pomagają. Holocaust jest właściwie w dzienniku nieobecny. Nie należy zapominać o czasach, w jakich te zapiski powstawały. Co Bobkowski mógł wiedzieć o ostatecznym rozwiązaniu? Z rzadka wspomina o obozach, ale nie w kontekście żydowskim. Cenzurował się w obawie, że dziennik może wpaść w niepowołane ręce? W znakomitym posłowiu Roman Zimand obala oskarżenia autora "Szkiców piórkiem" o antysemityzm, jakie niektórzy kierowali pod jego adresem. Pisze też, że pomagał kilku Żydom.
Ale najmocniej uderza ... ucieczka od polskiej martyrologii i afirmacja codzienności, z której Bobkowski czerpie radość. Wierzę w koty i w rum, i w słońce, i w zielone chmury, i w wolność. To jego wyznanie wiary. Tym tchnie cały dziennik. Polska go niewoliła, dlatego od niej uciekał (po wojnie uciekł też od Europy aż do Gwatemali). On chce być wolny na własnych warunkach, z całą odpowiedzialnością przyjmuje konsekwencje tej wolności. Szerzej i mądrzej, także na podstawie innych tekstów Bobkowskiego, pisze o tym Zimand we wspomnianym posłowiu. I drugi cytat - Polska nam siadła na mózg. Emigracja, jak wspomina, to ucieczka od Grottgera do Maneta czy Renoira. Pastwi się nad polskim umiłowaniem cierpiętnictwa, kultem śmierci. Nawet kiedy rozpacza nad ginącą Warszawą, nie szczędzi gorzkich słów o niepotrzebnej śmierci młodych warszawiaków. Cóż, podziwiam ludzi, którzy poświęcają się dla jakiejś sprawy, ale ze wstydem (?) muszę wyznać, że postawa Bobkowskiego jest mi bliska. Indywidualizm, praca, lecz nie pracoholizm (wtedy to pojęcie nie istniało), afirmacja codzienności, której istotą są książki, kino, teatr, podróże, miłe chwile i ... rozmyślania, refleksje.
Na zakończenie wspomnę jeszcze, że bardzo dużo miejsca poświęca Bobkowski Francji i Francuzom. Krytyczne rozważania na ich temat stale powracają w jego zapiskach. Miłość i zawód jednocześnie. Spora dawka szyderstwa. No i rozpacza nad Polską, która wpada w łapy Stalina. Tym bardziej śmierć warszawiaków wydaje mu się bezsensowna. Tym bardziej nie chce wracać.
Są oczywiście w "Szkicach piórkiem" fragmenty nudne, przez które przebijałam się z mozołem. Taka jest natura dzienników. Ale to nie zmienia faktu, że ja się w zapiskach Bobkowskiego zakochałam. I tym stwierdzeniem zakończę.

[Bartek WIELGUS · Rating 5 out of 5]

Opis podróży rowerowej w pierwszej części książki był moim najprzyjemniejszym doświadczeniem literackim.

[Radosław Magiera · Rating 5 out of 5]

Dzięki uprzejmości znajomego uzyskałem dostęp do nagrania książki czytanej Szkice piórkiem autorstwa Andrzeja Bobkowskiego w interpretacji Adama Ferency emitowanego swego czasu (bodajże w 2012) przez Program 2 Polskiego Radia. Dzieło wydało mi się wyjątkowo godne uwagi, więc niezwłocznie się wziąłem za jego słuchanie.


W ostatnich latach miałem szczęście poznać kilka wyjątkowo wartościowych polskich pozycji wspomnieniowych dotyczących lat między~ i wojennych, że wspomnę choćby Czasy wojny Ferdynanda Goetela, Spowiedź Calka Perechodnika czy Pięć lat kacetu Stanisława Grzesiuka. Poprzeczkę oczekiwań miałem więc ustawioną wysoko, ale postanowiłem podejść do Szkiców piórkiem całkiem bezstronnie, bez wcześniejszego researchu o autorze, i pozwolić, by przemówiły do mnie same, jeśli zdołają.

Szkice Bobkowskiego to bieżące zapiski, forma pamiętnika spisywanego na gorąco. Rozpoczynają się tak trochę ni z gruszki ni z pietruszki, bo od 20 maja 1940 roku. Potem dopiero dowiadujemy się, iż wcześniejsze materiały zostały zniszczone po upadku Francji pod presją kolaborujących z Niemcami Francuzów, którzy jak to wielokrotnie przy różnych okazjach Bobkowski podkreślał, często nie tylko gorliwie wykonywali wszelkie zarządzenia okupanta, ale wręcz starali się je uprzedzać, by się nowym panom Francji przypodobać. Pamiętnik kończy się 25 sierpnia 1944 roku opisem wyzwolenia Paryża.

Od pierwszych chwil genialnie dobrany do tej lektury głos Adama Ferency wspólnie z samą książką po prostu uwodzi odbiorcę. Choć Andrzej Bobkowski nie był z wykształcenia literatem ani nawet humanistą, a ekonomistą, zaś Szkice są jego pierwszą próbą pisarską i to podjętą bez myśli o późniejszej publikacji, to gruntowne wykształcenie i wrodzona inteligencja oraz talent dały w wyniku coś, co ma ów sznyt niepowtarzalny, którego próżno szukać wśród wielu znanych i uznanych pisarzy oraz historyków. Szkice warsztatowo zadziwiają niepowtarzalnym stylem z lekkością i gracją łączącym mowę potoczną z najpiękniejszą, poetycką wręcz polską prozą, imponującą erudycją, zaś w zakresie treści i przekazu uderzają oryginalnością spojrzenia, osobistym, subiektywnym ujęciem poruszanych tematów, bystrością obserwacji i logicznością krytyki oraz analizy wydarzeń. Po równie interesujące są jednostkowe obserwacje, osobiste przeżycia czy uczucia autora, co refleksje polityczne, historyczne i filozoficzne. Myśli autora równie swobodnie poruszają się zarówno w kwestiach realiów i trudności bytu w okupowanej Francji (handel czarnorynkowy, szukanie jedzenia na śmietnikach), co w opisach wrażeń z wydarzeń świata kultury, sztuki i dzieł literackich. W każdej zaś chwili bije z każdego słowa umiłowanie życia, poczucie bycia tu i teraz, smakowania chwili i rzadko spotykana umiejętność bezkolizyjnego łączenia tego z szerszym oglądem spraw światowych, zarówno politycznych, wojennych, jak historycznych, filozoficznych i etycznych.

Szpice piórkiem ułożone są chronologicznie, a lata zastępują rozdziały – od 1940 do 1944, ale można wyróżnić cztery części dotyczące określonych etapów życia autora w owym okresie - Paryż przed ewakuacją (20 maja – 11 czerwca 1940), ewakuacja oraz pobyt w Carcassonne i Gruissan (12 czerwca – 5 września 1940), niesamowity rajd rowerami z Carcassonne do Paryża (6 – 29 września 1940) i ponownie pobyt w Paryżu (3 października 1940 – 25 sierpnia 1944). Każdy z tych etapów okupacji ma swą własną, specyficzną atmosferę i tematy wiodące. Zawsze jednak, każdego dnia, niezależnie od okoliczności, widać w Szkicach pełną afirmację bycia, bycia człowiekiem, bycia człowiekiem wolnym.

Zadziwiające, iż ekonomiście, który nigdy wcześniej nie pisał, udało się stworzyć genialne dzieło tchnące umiłowaniem wolności, emocjonalne i zarazem liryczne, logiczne i mądre, jednocześnie dokument i osobisty przekaz. Chyba nie spotkałem dotąd w literaturze niczego podobnego. Dla dzisiejszego czytelnika dodatkowo Szkice piórkiem mogą być chyba najlepszym lekarstwem na depresję. To po prostu unikalna pozycja w naszej literaturze.

Książka została po raz pierwszy wydana dopiero w 1957 (przez Instytut Literacki w Paryżu). Jest ona czymś całkowicie odmiennym od całej okupacyjnej literatury zarówno w węższym, polskim, jak i szerszym, europejskim rozumieniu. Prezentuje oryginalne, osobiste spojrzenie na wiele aspektów ówczesnej i historycznej rzeczywistości oraz jest bezcennym votum separatum pozwalającym inaczej spojrzeć na wiele spraw, ośmielającym do samodzielnej interpretacji i krytyki dogmatów, autorytetów, a zarazem do złapania dystansu do wszystkich wielkich idei, wielkich ludzi i wielkich spraw, za wyjątkiem wolności. Bo bez wolności nie można być człowiekiem. Gdzie kończy się wolność, tam kończy się człowieczeństwo, kończy się indywidualizm i bycie sobą.

Po wysłuchaniu audiobooka i zerknięciu jeszcze do wydania tradycyjnego (Wydawnictwo CiS Warszawa – Stare Groszki 2014) opatrzonego interesującym posłowiem Romana Zimanda, zajrzałem do życiorysu Andrzeja Bobkowskiego. Urodził on się w 1913 w Wiener Neustadt w Austrii (zmarł w 1961 w Gwatemali). W latach 1924-26 przebywał w Toruniu, a następnie do 1933 r. mieszkał i kształcił się w Krakowie. Od 1933 do 1936 r. studiował ekonomię w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie. W 1938 r. odbył się ślub Bobkowskiego z Barbarą Birtusówną, a w marcu 1939 r. Bobkowscy wyjechali do Paryża. Być może to, że w czasie edukacji nie był związany z jednym miejscem, z jednym ośrodkiem akademickim i z jednym z poniekąd przeciwstawnych polskich środowisk intelektualnych (Kraków, Warszawa), wpłynęło na rozwinięcie się indywidualizmu, oryginalności i śmiałości myśli Bobkowskiego, jego wrażliwości, krytycznej logiki, bystrości obserwacji i zarazem głębi emocjonalnej.

Trzeba jeszcze wspomnieć o nienawiści jaką Bobkowski żywił do komunizmu oraz nieufności, z jaką podchodził do Rosji. To jeszcze jeden aspekt potwierdzający jego zdrowy rozsądek, wyczucie polityczne i historyczne. Jednak Szkice uczą tych, którzy tego nie potrafią, jak być czujnym i krytycznym nie popadając jednocześnie w paranoję, jak słuchać polityków i wiadomości nie popadając w depresję, jak być świadomym, ale nie dać się tym zdołować.

Sam nie wiem, co w Szkicach piórkiem dominuje – czy wartości emocjonalne, czy przekaz historyczny i polityczny, czy niesamowity warsztat literacki - czy wywołują u słuchacza i czytelnika większe doznania uczuciowe, czy bardziej są pożywką dla rozumu. Nie przypominam sobie innego autora, który by swoją prozą po równi angażował mózg i serce odbiorcy. Tym dziwniejsze, że w Polsce jedno z największych dzieł tego typu, jakim niewątpliwie są Szkice piórkiem, jest mało znane, jakby zapomniane, podobnie zresztą jak cenne dzieła innych autorów. Wielu z nich, jak Goetel, było przez dziesięciolecia przez komunistów i spolegliwych wobec nich nauczycieli, akademików, krytyków i historyków świadomie wymazywanych ze świata naszej literatury i z naszej świadomości narodowej, ale przy Bobkowskim mam wrażenie, iż Szkice piórkiem nie były i nie będą mile widziane przez żadną władzę. Gdy przeczytacie, albo posłuchacie Bobkowskiego, będziecie wiedzieli dlaczego. Każda władza, przynajmniej w naszym kraju i w naszych czasach, marzy o wyznawcach, a Bobkowski uczy bycia sobą, bycia sobą tu i teraz, w pełni. I smakowania tego bycia Człowiekiem.

Szkice piórkiem to jedna z tych książek, które trzeba polecać przy każdej okazji. Przypominać o tym, że takie dzieło istnieje. Choć historia sprawiła, że niemal je zapomniano, gdyż nie wpisało się w wizje rządu dusz żadnej z kolejnych sprawujących u nas władzę sił, tym bardziej jest warte poznania. Treści analizy historycznej, politycznej czy filozoficznej okazały się absolutnie ponadczasowe, zaś piękno języka, wrażenia emocjonalne i umiejętność płynnego połączenia spraw serca i rozumu, piękna i wiedzy, zadziwiają dziś chyba jeszcze bardziej niż kiedyś. Gorąco zachęcam do lektury.

recenzja pierwotnie opublikowana na blogu, dokąd zapraszam na wymianę wrażeń z lektury i nie tylko https://klub-aa.blogspot.com/2022/08/...

[Anna Yukhymets · Rating 3 out of 5]

Ненавидів безвідповідальність й ідеології, але сам хотів «просто жити». Щось тут не збігається.

Часом думки і спостереження Бобковського розраджували, іноді дратували і дивували своєю інтелектуалізованою нахабністю. Тим не менш, це цінний досвід читання. Особливо під час ще однієї війни.

[Marcin · Rating 5 out of 5]

Klasyk, długo czytany przez wzgląd na soczystość opowieści, chęć rozkoszowania się treścią i kunsztem zdań.

[Justyna Mastalerz · Rating 2 out of 5]

Ciężko było, ile można jechać na rowerze

[Adam · Rating 5 out of 5]

"Wracam o zmroku, jadąc wśród winnic. Winogrona już dojrzewają. Zsiadłem z roweru i zerwałem ciężką kiść czarnych owoców, pokrytych prześlicznym, sinawym puszkiem. Wgryzłem się w nie spragniony - było mi gorąco i usta miałem wyschnięte. Niebo już pociemniało i tylko nad górami, w stronie słońca, było jeszcze popielatobłękitne. Wiał wiatr. Siedziałem na rozgrzanym kamieniu, patrzyłem w niebo głaskany gorącym wiatrem, a po brodzie ciekł mi purpurowy sok zerwanych z krzaka winogron. Znowu nic nie myślałem - jadłem winogrona. Czułem tylko, jak intensywność życia wzmogła się we mnie do ostateczności. Czułem swoją młodość, przeżyłem ją w tych kilku chwilach tak, że krew powinna była mi trysnąć ze wszystkich por i pomieszać się z sokiem z winogron. Złapałem życie, na moment, ale wyraźnie. To było wspaniałe."

20.8.1940

[Reader · Rating 5 out of 5]

Świetna książka ! Powinna to być lektura szkolna. Opis życia, wydarzeń podczas 2 wojny światowej widzianej z perspektywy Polaka mieszkającego i podróżującego rowerem we Francji. Ogromna lekcja historii, filozofii, sztuki. Sielanka i tragedia. Można wynieść i nauczyć się z tej książki dużo więcej niż na lekcjach historii. Na pewno sięgnę po inne pamiętniki lub prozę Bobkowskiego. Jestem oczarowana jego lekkością, elokwencją i osobą po prostu. Moje odkrycie roku. Bardzo polecam. Autor nieznany, nie promowany przez cenzurę powojenną. Mam nadzieję, że zostanie odkryty na nowo. Obowiązkowa pozycja dla każdego Polaka, emigranta, miłośnika historii!

[John · Rating 3 out of 5]

I don’t suppose anybody reads long diaries or notebooks from a complete front to back. Bobkowski‘s book is certainly useful if you want to understand what life was like in occupied Paris during World War II. For the author, he carried on with his own personal wife working, reading, vacationing, going to plays, and sitting in cafés. What I found most interesting was the perceptions of the allies from his standpoint as a Polish expatriate. Many Parisians at the time were enthralled with the idea of Stalin‘s Russia as their new ally. He also has some contempt for the British. The notebooks end with the liberation of Paris in August 1944.

[Jethro Tull · Rating 5 out of 5]

Kod nas objavljeno pod naslovom "Zabilješke perom. Dnevnik iz Francuske 1940-1945" (Mizantrop, Zagreb, 2022., prijevod Adrian Cvitanović).
Remek-djelo dnevničko-memoarske proze. Bobkowski piše o životu u okupiranoj Francuskoj i Parizu za vrijeme rata. Analizira političke i kulturne događaje i daje duboke uvide u opći položaj europskog čovjeka i intelektualca. Proputovavši na biciklu tisuće kilometara, opisuje život u francuskoj provinciji i oštro komentira duhovni pad koji je zemlju vodio u kolaboraciju s nacističkom Njemačkom. Njegove analize bojišta su lucidne, a prognoze o rasporedu snaga u Europi nakon rata upravo profetske, pogotovo u ocjeni sovjetskih (Staljinovih) imperijalnih ambicija. Na dan oslobođenja Pariza, u općoj euforiji i radosti, Bobkowski gorko plače: zna što čeka njegovu Poljsku. Više se u domovinu nikada neće vratiti.

[Zosia · Rating 5 out of 5]

Daily life in France and Paris during WWII. A living proof of France's collaboration with Hitler until such time, when the tide of history changed and it was beneficial for the country to sing a different tune. Many acute observations and predictions about politics, democracy, communism, Russia, Poland, the world and the human condition, of which many have come true.

[Natalie · Rating 5 out of 5]

Wojna i spokój, krytyka polonocentryzmu, rowerem przez Francję, niezwykła wrażliwość na bodźce wyrażona w sposób fenomenalny za pomocą słowa (np podróż do Senlis). Polecam sięgnąć, chociażby z ciekawości 🤌🏻🤍

[Elżbieta · Rating 5 out of 5]

Best

[Marta sans-H · Rating 4 out of 5]

Posłowie Romana Zimanda wstrząsnęło nieco moją układaną przez ponad pięćset stron opinią na temat tego skądinąd dzieł(k)a diarystyki. Frankofobi znajdą tu zapewne wiele argumentów i słów wsparcia.

[Kamil · Rating 5 out of 5]

I'm definitely putting this one on my re-read list!

[Xvmichal · Rating 5 out of 5]

Niesamowicie przenikliwy autor o jasności widzenia porównywalnej z Chestertonem czy Orwellem

[Maciek Bidacha]

Wspaniała, przenikliwa.
Niesamowity obraz Francji pod okupacją hitlerowską - okupacją wielokroć łągodniejszą od tej, która miała miejsce na ziemiach polskich.

[vivi · Rating 4 out of 5]

przeczytany rok 1940 i 1941

[Maria-Magdalena · Rating 5 out of 5]

Wydanie CIS kiepsko złożone, za długie wersy męczą. Korekta miejscami niechlujna. Bobkowski genialny

[Max Byszuk · Rating 5 out of 5]

filozofia bycia poprostu człowiekiem