Große Erwartungen: auf den Spuren des europäischen Traums

by Geert Mak, Andreas Ecke (Translator)

Von den Küsten Lampedusas bis zu Putins Moskau, vom störrischen Katalonien bis zu den muslimischen Vororten Kopenhagens: Unser Kontinent ist zum Zerreißen gespannt. Was ist, dreißig Jahre nach dem Ende des Kalten Krieges, aus dem alten europäischen Traum – Frieden, Freiheit und Wohlstand – geworden, der immer mehr zum Albtraum wird? Geert Mak, der geniale Erzähler unter den Historikern unserer Zeit, schrieb 2005 mit seinem Buch »In Europa«, einen Klassiker – ein Reisebericht, zugleich die Bestandsaufnahme Europas am Ende eines katastrophenreichen Jahrhunderts, samt all der Euphorie zu Beginn des neuen Millenniums. Wo stehen wir heute, zwanzig Jahre später? Was ist aus den großen Erwartungen geworden? Wie keinem Zweiten gelingt es Mak, das fragile Wesen Europas zu ergründen, es in zahllosen Geschichten sichtbar und sinnlich wahrnehmbar zu machen. Und den Menschen dieses Kontinents eine Stimme zu verleihen.

Genres: History, Nonfiction, Politics, Society, Travel, European History, Geography

640 pages, Hardcover

First published November 5, 2019

About the author

Dutch historian mostly known for his documentary series 'In Europa' (In Europe) and book of the same name. Nowadays he gives lectures about the Netherlands in the USA.

Reviews

[Hanneke · Rating 5 out of 5]

Dit boek is een waardige opvolger van ‘In Europa’, dat eindigde in de veel optimistischer tijd van 1999. ‘Grote Verwachtingen, In Europa 1999-2019’ geeft een heel ander Europees wereldbeeld en dat is alleen maar logisch wanneer een samenvatting van de vaak schokkende gebeurtenissen na 2000 de revue passeert. Geert Mak is er echt een meester in om al deze gebeurtenissen op zijn eigen aangename en erudiete toon te duiden. Al die los in jouw hersens opgeslagen stukjes nieuws worden prima op een rij per onderwerp gezet, zodat je een samenhangend verhaal over oorzaken en gevolgen krijgt, waarbij ik vaak verrast werd om opeens een heel ander inzicht op gebeurtenissen te krijgen. Geert Mak heeft zijn manuscript voor dit boek blijkbaar vlak voor de uitgave van het boek in november 2019 ingeleverd, want hij gaat nog uitgebreid in op de Brexit, de fouten en het aftreden van Theresa May, de figuur Boris Johnson, en de in zijn ogen heel verkeerd gekozen benoeming van de nieuwe leiders van het Europese Parlement.

Er waren een paar onderwerpen die in mijn ogen uitstekend geduid worden door Geert Mak en die ik door zijn uitleg nu veel scherper zie. Laat ik er een paar melden:

- De financiele crisis vanaf 2008, waarbij tijdens het bankroet van Griekenland het lot van de E.U. aan een zijden draadje heeft gehangen. Ik heb nooit beseft dat het zo precair is geweest. De charismatische Griekse Minister van Financien heeft zijn land veel schade berokkend en dat was ook nieuw voor mij. Ik heb altijd gedacht dat die man als een tijger vocht voor zijn land, maar hij heeft door zijn toedoen de crisis alleen maar verlengd. De E.U wilde ook niet teveel aandacht trekken naar zijn rol in het geheel, omdat zij in ernstige mate schuldig aan het bankroet van Griekenland is geweest. Miljarden werden in het land gepompt, maar er werd nooit enig toezicht gehouden op wat er met dat geld gebeurde. Deze Griekse crisis heeft er ook voor gezorgd dat China haar slag in Europa kon slaan en nu praktisch de volledige eigenaar is van de haven van Piraeus.
- De onverkwikkelijke parallelle geschiedschrijving, zoals die tegenwoordig plaatsvindt in Polen en ook in Hongarije, is shockerend om te lezen. Vooral in Polen is tegenwoordig het merendeel van de bevolking ervan overtuigd dat de versie van de realiteit zoals gepresenteerd door de uiterst conservatieve leider de waarheid is. Er wordt haat tegen de democratische waarden van E.U. gepredikt, maar toch ziet men er geen enkel bezwaar in om die grote E.U. uitkeringen in ontvangst te nemen.
- Een hoofdpijndossier blijft uiteraard alle vluchtelingen die naar Europa komen, maar wat mij zo trof van Mak’s verslag over zijn bezoek aan de vluchtelingenkampen op de eilanden in Griekenland zijn de vreselijke wantoestanden, waar de E.U zich afzijdig van probeert te houden. De E.U. vindt dat zij afdoende hulp bieden door grote bedragen te storten voor de opvang van de vluchtelingen in Griekenland. Edoch, de E.U. controleert nooit wat er met dat geld gebeurt, dus zitten daar duizenden mensen gevangen op kleine eilanden, hebben de kampen standaard maar bitter weinig sanitaire voorzieningen en is de hoop van de vluchtelingen om verder te reizen praktisch nihil, daar er vaak maar een enkele ambtenaar per eiland is om de duizenden asielverzoeken te bestuderen en erover te beslissen.
- De Brexit was een spelletje blufpoker door een stelletje Oxbridge mensen die nooit met het normale leven in aanraking zijn geweest. Boris Johnson c.s. schrokken zich helemaal dood toen de uitslag over de Brexit binnenkwam. Vervolgens heeft Theresa May alleen maar geblunderd. Er was geen enkel plan met een toekomstvisie en eigenlijk is dat nog steeds het geval.
- Geert Mak is erg ontstemd over de laffe keuze voor de nieuwe voorzitter van de Europese Commissie, de keurige mevrouw Ursula von der Leyen. Hij vindt dat dit een gemiste kans is geweest om een stevige en charismatische voorzitter voor de E.U. te kiezen, die zich niet laat intimideren door Trump, Poetin en Xi. Ik ben het helemaal met hem eens. Zo komen we nooit verder om een vuist te maken en een tegenmacht te vormen tegen al die potentaten.
- Uiteraard kan ik nog veel andere onderwerpen uit het boek aankaarten, maar wie geinteresseerd is moet het boek gewoon maar lezen.

Het mag duidelijk zijn dat ik dit boek zeer aanbeveel! Ik meen het echt wanneer ik zeg dat we blij mogen zijn met een zo toegankelijke geschiedschrijver als Geert Mak!

[Marc Lamot · Rating 3 out of 5]

"Great expectations" is a sequel of Geert Mak's blockbuster In Europe: Travels Through the Twentieth Century. Mak now registers the fundamental changes Europe went through in the last 20 years. It's a sad story of almost continuous disruption. The greatest disappointment for Mak is the failure of the European project. Again, this book is a very informative read, but this time, I had the impression his look on things is a bit too gloomy, and sometimes the level of observations doesn't transcend that of a daily quality news paper. Nevertheless, I hope this gets an English translation too. Dutch review below.

Geert Mak gaat voort op zijn indrukwekkend elan, korter dan dat kan ik het niet zeggen. Met zijn blockbuster ‘In Europa’ had hij een superprestatie neergezet en op een originele manier de Europese twintigste eeuw in beeld gebracht. Nu vond hij (of zijn uitgever) het blijkbaar tijd om er een vervolg aan te breien, met de eerste 20 jaar van de 21ste eeuw. Zelf geeft hij al onmiddellijk enige reserve aan; wijselijk, want zeker als historicus weet je dat voor een goede inschatting afstand en tijd nodig is, en die is er nu uiteraard nauwelijks of niet.

Persoonlijk vind ik dat hij zich goed uit de slag trekt. Het verder oprukkend neoliberalisme, de bankencrisis, de toenemende ongelijkheid, de migratiegolven, de opkomst van de populistische partijen en de brexit worden heel goed in beeld gebracht. En ook geografisch zit zijn spreiding goed, met heel veel aandacht voor het bij ons toch onderschatte Oost-Europa. Zijn centrale focus is wel het failliet van het Europese project, tenminste, dat is de mantra die telkens terugkeert: het is het Europese triomfalisme, de wereldvreemdheid van de Brussel-bubbel en het gebrek aan democratische besluitvorming die de meeste demonen van de 21ste eeuw heeft opgeroepen of er meer voedsel aan heeft gegeven.

Maar het is ook al door andere reviewers aangegeven, maar ik word echt niet vrolijk van Mak’s verhaal: zijn opnieuw dikke turf is één grote opeenstapeling van deprimerende verhalen. En dan heeft hij nog niet eens de aanslagen door islamitische fundamentalisten en de onheilspellende klimaatveranderingen dik in de verf gezet. Ik wil de ernst van de ontwikkelingen niet minimaliseren, maar ik vrees dat hier die te korte afstand tot de recente gebeurtenissen Mak parten speelt. Soms heb je de indruk dat hij alleen maar een onophoudelijke stroom van ellende presenteert. En dat vloekt een beetje met mijn gevoel voor evenwicht: gaat echt alles naar de verdoemenis, hebben we dan echt alleen maar 20 jaar ellende achter de rug, is er geen enkel lichtpunt? Mak geeft er wel enkele aan, maar ze zijn heel schaars.

Vormelijk is er een mooie afwisseling tussen beschrijvende gedeelten met de grote lijnen van bepaalde crisissen, en de concrete vertaling daarvan op bepaalde plaatsen of door bepaalde personen. Maar naar het einde toe wordt zijn boek een beetje rommelig: de thema’s en tijdsperioden springen door elkaar, en de verhalen en de duiding erbij lijken nauwelijks het niveau van krantenberichten te overstijgen. En – zoals al gezegd – het zwelgt allemaal een beetje teveel in negatief gezeur door een oude sociaaldemocraat die nostalgie heeft naar de zekerheden van vroeger. Geert Mak blijft een geweldig observator en duider, maar ‘In Europa’ heeft toch meer indruk op me gemaakt.

[Christine Bonheure · Rating 5 out of 5]

Geert Mak geeft verslag van de eerste 20 jaar van de 21ste eeuw, als vervolg op zijn magistrale ‘In Europa’ dat liep tot 1999. Dat jaar, en de nieuwe eeuw die erop volgde, was er één vol grote verwachtingen. Dat veranderde al in 2001 door de aanslag op de Twin Towers. Vanaf dat moment werd elke allochtoon beschouwd als een gevaarlijke moslim, vierde het racisme hoogtij en begon (extreem) rechts aan zijn steile opgang. De bankencrisis in 2008 ontwrichtte de maatschappij totaal. Tot op vandaag zijn de negatieve, soms ronduit dramatische gevolgen voelbaar bij de ‘gewone’ burger. En de schuldigen? Die gingen vrijuit. Sindsdien spannen nationalisme, polarisatie en populisme de kroon. Europa is een zwalpend continent dat geen vuist meer kan maken. De Brexit-saga laat je met open mond achter, de immigratiepolitiek wordt gedelegeerd aan Turkije en Irak, de wereld en het milieu lopen op hun laatste benen…

Neen, echt opbeurend kan je dit boek niet noemen. Mak blijkt trouwens een immense hekel te hebben aan Trump en wijdt er relatief veel pagina’s aan. Van sommige passages heb ik echt genoten, ik kopieer er zo eentje. “We zagen een onophoudelijke reeks stunts. En we zagen vooral een psychiatrisch probleem, iemand met een ernstige persoonlijkheidsstoornis die in een normaal bedrijf zo snel mogelijk uit iedere leidinggevende functie zou zijn verwijderd. Nu regeerde hij het machtigste land op aarde.” Geert Mak doorweeft zijn uiteenzetting met persoonlijke verhalen van mensen die het slachtoffer zijn van de maatschappelijke veranderingen. Je voelt de ontberingen als het ware aan den lijve. Knap! Lezen die handel, je krijgt een globaal beeld van wat er gaande is. Het boek leest vlot en is verstaanbaar, hoe moeilijk sommige onderwerpen ook zijn.

[Goan B. · Rating 5 out of 5]

Het voelt vreemd om voor het eerst een geschiedenisboek te lezen over de tijd waarin je zelf bent opgegroeid. Het is een symptoom van het alsmaar ouder worden, een bijvangst van het voorrecht om al weer een jaar of 21 op deze aarde te mogen rondbanjeren. Daarbij is het een voorrecht dat dit eerste boek over mijn kleine geschiedenis is geschreven door Geert Mak. Vele boeken zullen nog volgen over the War of Terror, de migratiestromen, de brexit, de bankencrisis, het coronavirus. Echter, slechts één van die boeken zal worden geschreven door Mak. Het is me een genoegen.

Mak schrijft non-fictie als literatuur. Hij plant kleine plaatjes in mijn hoofd op een manier dat niet veel mensen het kunnen, terwijl juist die plaatjes meer zeggen dan welke cijfers, wat voor statistieken en welke talkshow dan ook. Zo ligt Europa erbij. Dit is er gebeurd. Het is niet een al de optimistisch boek, maar daardoor al te realistisch. Zeker een aanrader.

[David Canford · Rating 5 out of 5]

The author examines the EU during the first two decades of this century, and what an interesting read it is. He’s travelled all over Europe and observed how the the EU has faced many challenges this century.
By 2000, the EU was riding high - a bigger economy than America, and the Euro was soon to be introduced. In 50 years, its member countries had gone from the devastation of WW2 to unparalleled peace and prosperity. The former Communist states of Eastern Europe were all eager to join and a massive expansion of the EU would follow.
He explains, however, that the seeds of future problems had already been sown. Foremost, like America, a minority getting ever richer and the rest of the population seeing their incomes stagnate or fall in real terms was also happening in Europe. The problem was made worse by the banking crisis of 2008. Governments bailed out the banks - the cost of bad business decisions being born by taxpayers, not shareholders. This led to increased government debt and then spending cuts and tax rises, hitting those at the bottom and in the middle hardest. Bankers carried on paying themselves multi million bonuses while ordinary people were left to pay the price for the bankers' irresponsible behaviour. As ever, it was socialism for the rich and capitalism for the poor.
Then came the Euro crisis in countries such as Greece, Spain and Portugal, which again saw ordinary citizens suffering the consequences while the banks who had loaned money got repaid in full.
Under Obama, the American economy had recovered from the banking crisis within two years, a crisis which Clinton, Bush, and Congress had allowed to happen. By contrast, a decade later Europe’s economy had barely recovered.
Its citizens naturally were unhappy and wanted someone to blame. National politicians blamed the EU to take the spotlight off their own incompetence, the biggest example being the UK and Brexit. Populist politicians claimed Britain’s problems were due to being in the EU. They weren’t but voters wanted to give Prime Minister Cameron a bloody nose, and what better way to do so than vote to leave (albeit it was very much a generational split, with a majority of those under 45 wanting to stay in the EU, and the old attracted by promises of recapturing former glories for Britain).
Brexit did, however, have a positive outcome for the EU. When other EU countries saw what a disaster Brexit has been for the UK, support in those countries for leaving the EU dropped dramatically, and although voters have limited faith in EU politicians, they have even less faith in their own national politicians.
The author examines how the admission of former Communist countries upset the EU’s balance. Current members’ experience was defined by WW2 and the coming together after that to build a united Europe. The new Eastern European members had a different perspective. They had gone straight from Nazi occupation to Russian occupation. When their freedom came in 1989, many of their people were driven by nationalism, a chance to be their own country. Hungary and Poland, in particular, elected far right leaders, who once in power set about trying to ensure they could never be voted out again. ( In 2023, Poland’s right wing government was voted out but Hungary’s pro Putin leader, Orban, remains firmly in power.)
Immigration from Asia and Africa also shook the foundations of the EU, and traditionally progressive countries saw support for populist parties rise. Falling living standards were successfully blamed on immigration, rather than the vast transfer of wealth upwards to the top one percent, which began in the 1980s and has accelerated since then.
The author concludes that a real issue for many in the EU is a loss of a sense of belonging to a community. The nation state, he notes, is something that only came to the fore in much of Europe in the nineteenth century and that many prefer identifying themselves with their city or region, not their country, something the EU is able to address by lessening the impact of the nation state. Many Catalans might not want to be part of Spain, but they and the rest of Spain can both agree they all want to be in the EU. Scots more readily identify themselves as European than British and likewise a Corsican, European rather than French.
Though the likes of Putin and Trump would like to see the EU fail so they can bully individual countries in Europe, the author explores how recent experiences such as the pandemic and Ukraine appear to have strengthened the EU, and perhaps, after a difficult start for it to the twenty first century, its best days are yet to come. Its speed of response to these two crises has been much quicker and more sure footed than the speed with which the EU approached earlier crises. Its achilles heel remains the need to get 27 countries to agree on matters where unanimity is required with each leader playing to his national electorate rather than doing what is best for Europe as a whole.
An essential read if you want to understand the most ambitious international project since 1950.

[Hans Luiten · Rating 5 out of 5]

Indrukwekkend boek van Geert Mak. Knap zet hij een aantal ontwikkelingen op een rij, zoals de banken-, Euro-, migratiecrisis, de tomeloze uitbreiding van de EU. Een pessimistisch boek maar ook met mooie en positieve mensen aan het woord. Genoeg stof om over na te denken. Knap.

[Katrien · Rating 5 out of 5]

Nooit, nooit lijkt de toekomst op het heden. Één zin in het lijvige boek waar mijn ogen blijven hangen...
Om over na te denken . Een non-fictie boek waar ik vanaf pagina 1 in meegesleept was . Vrolijk werd ik er niet van maar slimmer wel. Geert Mak, dankjewel wel!

[Jos · Rating 3 out of 5]

Geert Mak is een schrijver wiens boeken vrijwel automatisch worden gekwalificeerd als 'goed' of als 'meer dan goed'. Dat is wellicht begrijpelijk gezien het succes van zijn eerdere publicaties, maar vanuit het perspectief van een lezer niet altijd handig omdat het kritisch lezen nogal eens in de weg staat. 'Grote verwachtingen' is het vervolg op zijn eerdere bestseller 'In Europa' en beslaat de periode 1999-2019; twintig jaar van crisis en teleurstelling over de economische en politieke ontwikkeling in Europa, én ontwrichting van de bestaande machtsverhoudingen op mondiaal niveau. Ik vind 'Grote verwachtingen' een lastig boek: hoofdstukken lang lijkt het vooral een goed aaneengeschreven overzicht van gebeurtenissen, afgewisseld door persoonlijke getuigenissen van vluchtelingen, burgers, journalisten en politici. Boeiend, maar alle gebeurtenissen zijn echt te omvangrijk en te complex om op die manier te duiden. Ongetwijfeld mag je dat zelfs van een ervaren schrijver als Geert Mak niet verwachten, maar toekomstige lezers die aan dit boek beginnen met eigen grote verwachtingen zouden op dit punt weleens teleurgesteld kunnen worden. Daar staat tegenover dat de laatste hoofdstukken van het boek van zeer hoog niveau zijn, met het allerbelangrijkste voor de toekomst: hoop.
Helaas is het boek enigszins ontsierd door een matige tv-serie met dezelfde titel.

[Jordy · Rating 3 out of 5]

Niet slecht, maar ook niet goed. Dit boek laat vooral een vreemde nasmaak bij mij achter en ik weet niet goed wat ik er van moet vinden.

Mak vertelt in zijn vertrouwde verhalende vorm en de ervaringen van mensen die aan het woord komen, geven goed inzicht in de eeuw tot nu toe die ieder op zijn of haar manier meemaakt. Vooral bij complexe zaken zoals de eurocrisis of de toenemende migrantenstroom, is een ander perspectief wel verfrissend.

Eigenijk begint het boek vooral negatief te worden wanneer Mak vanuit zichzelf schrijft. Hij heeft de neiging om te focussen op zaken die verkeerd gaan, waardoor elk lichtpuntje meteen bedolven wordt onder een lading negativiteit.

In een lopend verhaal binnen een boek merk je daar normaal niet veel van, het hoort immers bij het hele boek, maar Mak werkt thematisch en begint dus elk groot thema opnieuw met hetzelfde patroon. Daardoor kwam ik zelf niet geheel lekker in dit boek denk ik.

Je kunt Mak ook vrij weinig kwalijk nemen, elke schrijver is gebonden aan zijn tijd en die persoonlijke ervaringen maken het moeilijk om over iets te schrijven wat nog dichtbij staat.

Het boek geeft een mooi overzicht van de turbulente 21e-eeuw tot nu toe, maar ook niet meer dan dat. Soms lijkt het alsof Geert Mak heimwee heeft naar de tijd van meer optimisme en dat maakt zijn realiteitscheck op zijn tijd redelijk bitter.

[Koen Borren · Rating 4 out of 5]

Dit boek zou 5/5 zijn geweest als Mak niet continu zo’n deprimerende en negatieve ondertoon had in zijn schrijven. Verder is het een toppertje.

[Han Duhou-Peters · Rating 5 out of 5]

Zie het meer als een eurocentrische geschiedenis van de wereld. Door de toenemende globalisering, klimaatopwarming, inflatie,… houden de uitdagingen van de 21ste eeuw helaas niet op met bestaan voorbij de grens van Griekenland of Bulgarije. Geert Mak sleurt je weer op een heel laagdrempelige manier door alle grote crises van de laatste 20 jaar en geeft die gebeurtenissen nuance. Verder ook een van de enige geschiedkundige schrijvers die ik tot nu toe heb gelezen die erkent welke gigantische rol het neoliberalisme heeft gespeeld de laatste 40 jaar en helder duidt welke schade het allemaal heeft aangericht. Nog een van zijn boeken en ik ga denk ik een Geert Mak Stan acc worden haha

[Peter A. van Tilburg · Rating 4 out of 5]

Het boek is een feest van herkenning als je de beschreven periode bewust hebt meegemaakt. De schrijver zit, zoals hij zelf al stelt,dicht op de geschiedenis. Ik denk dat het daarom soms wat fragmentarisch aandoet. De grote gebeurtemissen worden goed beschreven en geanalyseerd maar het kader waarin dit past, zoals bv. de vorming van de natiestaat dat was in de 19e eeuw volgend op de industriele revolutie en de strijd om het ideale besturingsmodel van die natiestaat dat in de bleodige 20e eeuw was, is onduidelijk. Hij schetst wel wat gedachten daarover. Gaat het voortaan om het naast elkaar bestaan van diverse culturen zoals de Chinese naast de Amerikaanse en Europese?
Uit een crisis ontstaat vaak een nieuwe orde. Nederland ontstond bv. pas na de Franse bezetting en de Respubliek daarvoor was een betrekkelijk machteloze samenwerking tussen 7 provincien. De Europese samenwerking loopt enerzijds vast in bureaucratie en nationalisme maar ontwikkelt zich toch ook autonoom voort,en de burgers krijgen meer een Europees gevoel. Mijn vraag hierbij: Gaan we een nieuwe grote gewelddadige crisis tegemoet? Of hebben we geleerd om tegenstellingen anders op te lossen? Voor mij staat centraal dat we als rijke landen onze welvaart moeten wilen delen en onze invloed in alle grote instituten. Als we dat niet willen dan nemen de landen wat ze toekomt met geweld ben ik bang en dat is begrijpelijk.

[Diederick · Rating 5 out of 5]

Aanvankelijk begon ik aan dit boek met een enigszins hautain gevoel. Een boek van zo'n recente geschiedenis leek me niet in staat te voorzien in veel nieuwe kennis.

Ik had het fout. Het is een wonderschone vertelling over de politieke, culturele en maatschappelijke gebeurtenissen die de toon hebben gezet voor de 21e -eeuw. Geïllustreerd met verhalen van een breed palet aan Europese burgers, neemt Mak je mee naar de realiteit achter de nieuwsberichten, rapporten en cijfers waarmee we dagelijks zijn geconfronteerd.

Grote Verwachtingen is een empathische tour-de-force dat je dwingt om na te denken over de mensen achter grote gebeurtenissen zoals de Eurocrisis, vluchtelingencrisis en Brexit. Ik kan iedereen dit boek van harte aanbevelen.

[Daan Donkers · Rating 5 out of 5]

Vijf sterren doet dit boek eigenlijk te kort. Dit zou per direct verplichte literatuur op elke Europese Middelbare School moeten worden.

Het is voor het eerst dat ik een geschiedkundig verslag lees over een periode die ik zelf in zijn geheel bewust heb meegemaakt: de eerste twee decennia van de 21e eeuw. Het is alsof je een zeer grondige analyse in de krant leest; zo vlijmscherp en bizar actueel. Je vraagt je bijna af hoe het kan dat Geert Mak dit 5 jaar geleden (boek komt uit 2020) al zo goed kon duiden. Waarom zijn deze inzichten niet gemeengoed? Zijn we massaal blind voor wat er om ons heen gebeurt? Of willen we gewoon niet luisteren?

De toekomst van Europa en de EU valt niet te voorspellen. Maar in dit boek doet Geert Mak een uitstekende poging en weet hij een nagenoeg perfecte balans te vinden tussen hoop en wanhoop, teleurstelling en optimisme. Het is weer zo'n boek waarvan je elke alinea wel wilt markeren omdat het zo raak, zo goed is.

Eentje dan:

"De wereld wordt niet meer geconfronteerd met een clash of civilisations, maar met een clash of emotions: een cultuur van hoop in China en de rest van Azië, een cultuur van vernedering in de Arabische en moslimwereld, en een cultuur van angst in het Westen. (...) Angst voor de ander, angst voor de toekomst en een fundamentele angst voor identiteitsverlies in een almaar complexe wereld."

[Bas Verberk · Rating 4 out of 5]

Het is eigenlijk onmogelijk: een geschiedenisboek schrijven over het heden of het zeer recente verleden. Geert Mak is zich daar natuurlijk van bewust en lost dat op door zich een toekomstige geschiedenisstudent voor te stellen die zich in de toekomst over deze tijd buigt. Als een ervaren, maar gemankeerd deskundige helpt hij hem op weg. En het is weer geweldig om te lezen.

Door het gebrek aan afstand schijnt meer de sociaaldemocraat en eurofiel in Mak zelf door de duiding heen. Ook voelt het boek in 2025 al wat verouderd aan door bijv. het ontbreken van de coronacrisis en de invasie van Oekraïne.

Wat echter overeind blijft zijn de geweldige levensverhalen van alle personen die voorbijkomen die door Mak in een rijke context worden geplaatst en zo ondanks alle bovenstaande gebreken een bouwwerk van een tijd vormen.

[Joeri Dassen · Rating 4 out of 5]

Helder geschreven geschiedenisboek over de laatste twintig jaar in Europa. Leest prettig weg!

[Ann · Rating 5 out of 5]

Schitterend boek over een hallucinante periode in de Europese geschiedenis. Bijzonder goed gedocumenteerd, maar ook heel vlot leesbaar geschreven, is dit een waardevolle opvolger van ‘In Europa’.

[Jana Kerremans · Rating 5 out of 5]

Bijna een jaar kostte het me, toch is dit boek onmisbaar. Als je nog moet beginnen: koop de nieuwste editie 1999-2021, met aangepaste epiloog over COVID 19

[J M-B · Rating 2 out of 5]

Reading this is like stumbling across a pile of old newspapers stashed in your back bedroom. It is no bad thing to remind oneself of recent history, the trends and events that have brought us to this dismal juncture, but at no point, sadly, does Geert Mak rise above the level of the journalism that is his major source. One reads history - even history of recent periods - for information or analysis, preferably both. Except when sitting with acquaintances over coffee or cognac, Mak relies exclusively on secondary sources so expect nothing that you do not already know. As for analysis, all that we learn is that the rise of populist nationalism that currently afflicts Europe (and my own country in particular) has arisen in reaction to the globalisation fostered by the neo-liberalism that came to dominance in the 1980s. Towards the end of the book (one can scarcely refer to a 'conclusion') Mak makes passing reference to Benedict Anderson's analysis of the nation state as 'imagined community' only to speculate about whether the EU is capable of forging such a community. In comparison with Thomas Picketty on the problems of the democratic deficit within the EU - compared even with the writing of Dick Pels on the subject of forging a European identity - Mak's book seems pedestrian. Given that it will have a large readership, and an even greater reach via the TV series, this is a lost opportunity to make a popular history that might lead to a reassertion of popular support for the European project.

[Hans Canters · Rating 5 out of 5]

Wow! Geert Mak weet op geniale wijze inzicht te geven in de chaos waar wij sinds de val van de muur middenin zitten. Zeer verontrustend om dit te lezen midden in de Klimaat- en Corona-crisis. Hoe moeten we met al die hebzuchtige, machtswellustige en incapabele leiders ooit onze wereld redden? Als je doordenkt in de lijn van het boek.... dat is niet goed voor je gemoedsrust.

[Tonny · Rating 5 out of 5]

Tijd is de vriend en de vijand van de historicus. Vanuit de overzichtelijke zetel van het heden is al datgene wat in het verre verleden gebeurde een gegeven. Verbindingen dienen zich aan, oorzaak en gevolg vloeien in elkaar over en decennialange vraagstukken hebben in een paar pagina’s een antwoord gevonden. Hoe dichter echter de tijd de historicus nadert, hoe troebeler het zicht. Feiten en gebeurtenissen laten zich nog soepel beschrijven, maar consequenties zijn steeds moeilijk te overzien. Geert Mak zelf weet dit maar al te goed. Al vroeg in het boek beschrijft hij over de slimme geschiedenisstudent uit 2069 die over onze tijd zal gaan schrijven. Hij zou zo graag meekijken met hem. Wat schrijft hij over de tijd van nu? We ondergaan onze tijd, we doen wat we doen en de toekomst zal haar oordeel over ons vellen.
De voorganger op deze In Europa eindigde hoopvol, optimistisch. Het ging overal goed. Er lag een nieuwe eeuw vol voorspoed voor ons. We konden eindelijk afscheid nemen van de treurnis van de 20e eeuw. Slechts sporadisch werd er over het klimaat gesproken, mensen konden niet voorstellen dat ze een mobiele telefoon nodig zouden hebben, om van het terrorisme, de stroom van vluchtelingen en de bankencrisis nog maar te zwijgen. Toch waren de zaadjes al gepland, maar waren het slechts enkelingen die iets konden vermoeden van wat komen zou. En dan is het toch de overzichtelijke blik van de historicus die het heden kan verklaren en misschien is dat wel het rijke van dit boek. Het beslaat de periode van 1999 tot nu, 2019, natuurlijk slechts een zucht in de lange geschiedenis die Europa rijk is, maar het is een belangrijke zucht, een diepe ademhaling, die door die geschiedenisstudent van 2069 zeker zal worden beschreven.

Mak begint met het leggen van verbindingen van verleden naar heden, hoe de Tweede Wereldoorlog generaties heeft beïnvloed, hoe Amerika generaties heeft gefascineerd, hoe de vrije markt ons politieke denken infiltreerde om al snel te belanden bij die historische 11e september. Zoals in het vorige In Europa laat Geert Mak ook nu Europeanen hun verhaal vertellen. Dat werkt opnieuw goed omdat gebeurtenissen van wereldbelang opeens zichtbaar worden in de kleine levens van mensen. Zo schrijft de Deen Aydin, Iraniër van oorsprong, dat kinderen na 9/11 niet meer naar etnische afkomst keken. “Geen Pakistani, geen Iraniërs, geen Irakezen, nee: we zijn moslims”. De Irak oorlog volgde en dan is er de blik van de historicus: “De Irakese inval van 2003 was tot op zekere hoogte te vergelijken met de onbezonnen Russisch-Japanse oorlog van 1904. Een eeuw later viel het Westen opnieuw van een voetstuk, vanaf grote hoogte, met alle gevolgen van dien.” Nieuwe termen ontstonden, ook in Nederland: “’krachtig’, ‘ferm’, ‘eigen’ tegenover ‘week’, ‘soft’, ‘politiek correct’ en ‘multicultureel’. Handelaars in angst grepen hun kans”. Mak deed het denken aan Heinrich Böll die schreef over oude en beladen etiketten uit de jaren dertig. Hoeveel zijn we in een eeuw opgeschoten, vraag je je als lezer af.

Mak gaat meerdere landen en thema’s af. Hij zoomt in op de vluchtelingen- en de bankencrisis, op Oost Europa, Rusland, Duitsland, Groot Brittannië met haar Brexit. Verschillen inzichten verhelderen huidige strubbelingen. Een kleine greep:

“Vanuit het Westen werd de val van de Muur vooral gezien als overwinning van het liberalisme, als ‘the end of history’. Voor veel Europeanen in het voormalige Oostblok – met name Polen en Hongaren – was de ineenstorting van het Sovjet-imperium echter in de eerste plaats een nationalistisch feest, een nieuw begin voor duizend en één nationale ambities. Vergeet niet, veel Midden-Europese landen leefden tot 1918 onder het Oostenrijks-Hongaarse Rijk of onder de Ottomanen, daarna onder het nazi-imperium, na de Tweede Wereldoorlog onder de Sovjets.” Mak schrijft niet voor niets dat we niet moeten vergeten, want is dat niet wat er gebeurd? Vergeten we niet te veel? Is dan gek dat ze niet opnieuw ingekaderd willen worden?

Mak zoomt in op de vluchtelingen, laat de duizelingwekkende aantallen van doden zien en maakt ze mens, geeft ze namen, leeftijden en reden van dood en je vraagt je af hoe die geschiedenisstudent oordeelt over de huidige generatie die dit heeft laten gebeuren.

En dan de Brexit. Hoe kijkt Europa naar de Britten en andersom en hoe was dit vanuit een historisch oogpunt? “De Britten beschouwden zichzelf sinds 1945 (…) als overwinnaars. (…) Dit soort triomfantelijke gevoelens kende de rest van Europa nauwelijks. De oprichting van de EU werd daar gezien als een belangrijk onderdeel van een vredes- en verzoeningsproces. (…) Voor het Verenigd Koninkrijk was de EU vooral een handelsblok met een verguld randje, gevoelsmatig bleven de Britten er altijd met één been buiten.” Natuurlijk, er zijn meer aspecten die van belang zijn, maar is vanuit dit oogpunt een Brexit nog wel zo onbegrijpelijk? En in hoeverre gaat het in de huidige loopgravendiscussies aan de overkant van het Kanaal over deze gevoelens?

De bankencrisis wordt natuurlijk ook behandeld. Hoe is het gekomen dat we de grote verantwoordelijkheid van bedrijven van doorslaggevend belang voor ons welzijn in de handen hebben kunnen geven van narcistische, op winst beluste managers? Komt Trump dan helemaal uit de lucht vallen? Als je moet constateren dat in Nederland het aantal zelfdodingen na 2008 van negen naar elf per honderdduizend inwoners is gestegen en als ook in andere landen vanaf 2008 het aantal zelfmoorden met duizenden is gestegen, is het niet ondenkbaar dat de crisis hier een grote rol in heeft gespeeld. “Het was een van de psychologische gevolgen van het neoliberalisme: in het geweld van de vrije markt werd het leven van een mens klein en futiel. En die gevoelens konden vaak worden samengevat in een paar woorden: ‘Laten we naar huis gaan. Naar huis, terug naar de goede dagen van weleer.’ Naar iedere leider die beloofde zijn kiezers naar huis te brengen werd graag geluisterd. Alleen bestond dat huis nergens meer.” Als je dan verderop moet lezen dat er uiteindelijk niet veel is veranderd, dat een nieuwe crisis niet uit te sluiten is, dan vraag je je af hoe lang het nog moet duren voordat de vrije markt definitief bankroet raakt. “Door bij de bankencrisis de schuldenlast behendig te verschuiven naar belastingbetalers werd een kwestie uit de private sector opeens een publieke zaak, en dat niet alleen: ze werd daarmee ook nog eens in allerlei nationale keurslijven geperst. (…) De oude geesten, na 1945 met zoveel moeite weggeduwd, waren weer helemaal terug.” Slik.

Mak schrijft vernietigend over bestuurlijk Europa en verwijt de politici een “westerse blindheid”. “Iedere natie is een historisch product, een ‘verbeelde gemeenschap’ van talloze herinneringen en verhalen, een lotsverbondenheid van gedeelde ervaringen, generatie na generatie, een solidariteit door de tijd heen.” Hoe vaak is daar rekening mee gehouden in Europese regelgeving? De vraag stellen is het beantwoorden. Het verklaart ook, tragisch genoeg, de massale opkomst van het populisme, overal in Europa.

Over de, laat ik het zo maar noemen, waarheidscrisis: “Het is niet meer liegen, het is meer: feiten doen er niet meer toe”. Over hoe Amsterdam, een van de winnaars van de globalisering, kampt met de uithollende gevolgen van de globalisering. “Het cement van de stad begon los te raken, mysterie, verrassing, verbondenheid verdwenen, mijn oude Amsterdam loste langzaam op. En rond het jubelende hart groeiden langzaam ringen van bitterheid.” Mak zoomt in op Friesland, op zijn woonplaats Jorwert om maar aan te tonen dat overal, tot in de diepste krochten van de provincie, het systeem zich lijkt op te dringen vergetend waar het werkelijk over gaat. Leeuwarden werd culturele hoofdstad van Europa, maar voor een inbreng van de Friezen was weinig ruimte. Pas toen het programma niet rond kwam, kwamen de Friezen in actie. Nu vooral vanuit eigen beweging, iets waar het eerder aan ontbrak.

Aan het einde van de boek blijven vooral veel vragen over. Hoe nu verder? Met het klimaat? Met het neoliberalisme? De EU? Het zijn vragen die we met elkaar moeten beantwoorden en waar veel scenario’s mogelijk zijn. De geschiedenisstudent uit 1969 zal met antwoorden komen. Geert Mak heeft zijn werk gedaan. “Zo ligt Europa er nu bij. (…) “Het wordt (…) de hoogste tijd om afscheid te nemen. Vanaf nu weet u, lezer, meer dan ik.” Dan sluit hij passend af, in Boedapest, met een cognacje, proostend op de toekomst. De historicus is weer in het heden beland en moet de tijd afwachten, leven met het onzekere heden. Hij laat mij, de lezer achter. Vanaf nu, weet ik meer dan hij. En ik vraag peinzend af wat het is dat ik nu weet.

[Jitse · Rating 5 out of 5]

Behoorlijk complete bespreking van de periode tot corona. Erg goed geschreven, erg interessant en een beetje aan de dikke kant. Het valt in de categorie literaire non-fictie en het contrast in schrijfstijl met bijv. Bregman is groot. Bregman schrijft sneller, alhoewel Mak ook makkelijk wegleest, maar Mak met meer schoonheid en iets diepgravender.

Toch word je er ook triest van. De tijden zijn veranderd sinds de jaren ‘90. Het optimisme is weg en het thuisgevoel. Dit komt vooral door de combi van neoliberaliserisme, globalisatie, migratie, groeiende ongelijkheid en techniek. In de praktijk zijn hebzucht, egoïsme en zelfbevrediging onze belangrijkste waarden geworden de afgelopen jaren (al langer dan de afgelopen twintig jaar). En we houden alle egoïsten de hand boven het hoofd (bankencrisis, consultants). Het leven werd makkelijker maar niet gelukkiger. En de vraag is: komt er een (Europees) antwoord of laat het politieke midden het over aan de populisten? Afgelopen tien jaar is er in NL veel geld uitgegeven en weinig veranderd (idem in bijv VS). Dat is best dom.

Treffend zijn vooral de schetsen van Oost- en Zuid-Europa (Griekenland, Hongarije, Polen, Rusland). Mak legt haarfijn uit dat hoe het historisch besef in die landen gekleurd is door het communisme en niet door de Tweede Wereldoorlog. Daardoor gaan de gesprekken over migratie en democratie langs elkaar heen.

Zijn pessimisme over de EU kan enigszins worden getemperd door de afgelopen vijf jaar: de gezamenlijke inkoop van vaccins en grote EU-steun rond corona lieten wel enige slagkracht zien en een gedeelde vijand (Rusland) kan samenbindend werken. Tegelijkertijd is het chagrijn groter dan in 2019 en grijpen de complottheorieën verder om zich heen. Als er nog ergens een goede democratische leider zit, mag die zich melden. Er is genoeg te doen.

[Harmke · Rating 4 out of 5]

Zo leuk, in november kreeg ik dit boek op de dag van verschijning thuisbezorgd. Prijsvraag gewonnen, hoera! Zou de verhalenverteller Mak in dit boek de grote geschiedenis weer meesterlijk klein maken?

Wat gebeurde er met al die grote verwachtingen in Europa rond de eeuwwisseling? Sla vandaag een krant open en je weet: die grote verwachtingen zijn in rook opgegaan. Europa strompelt van crisis naar crisis: terreur, de euro, migratie, Brexit. Hoe kan de sfeer in Europa zo omgeslagen zijn?

Geert Mak vertelt de verhalen van de eerste twee decennia in Europa. Waar In Europa: Reizen door de twintigste eeuw met Geert Mak behoorlijk positief over de EU was, laat Mak in dit boek zien dat alle ingrediënten voor de crisissen van de afgelopen jaren toen al aanwezig waren. Ik vind dat hij in Grote Verwachtingen een realistischer beeld geeft van hoe gewone mensen de grote nieuwsverhalen beleefden. Alles komt aan de orde: terreur, integratie, migratie, euro, Brexit, populisme. Grote geschiedenis, maar ook kleine. Best raar om al die gebeurtenissen die je in de kranten hebt gelezen en die je bewust hebt meegemaakt nu als ‘geschiedenis’ te lezen. Wel verhelderend, want Mak zet alle gebeurtenissen in een logisch perspectief. Je wist het eigenlijk wel, maar prettig om dat zo eens te lezen. En ja, de verhalenverteller Mak is weer heerlijk op dreef dit boek.

[Lotte Lambrecht · Rating 5 out of 5]

"Lezen over historische gebeurtenissen van honderd jaar geleden is aangenamer. Geschiedenis wordt na verloop van tijd een goed verhaal." Deze quote van mijn vader vat 'Grote Verwachtingen' samen: dit boek over de afgelopen twintig jaar in Europa is niet bepaald opbeurend te noemen. Bankencrisis, migratiecrisis, Brexit, nationalistische uitspattingen in diverse Europese landen, Eurocrisis, terroristische aanslagen... De lijst is lang, de twee decennia woelig. Alles wat beschreven wordt in het boek is recent, de gevolgen van de meeste historische gebeurtenissen zijn nog steeds voelbaar in ons huidig dagelijkse leven. Daarom is 'Grote verwachtingen', in tegenstelling tot 'In Europa' dat voor mij als twintiger vooral een geschiedenisles over en avonturentocht door ons oude continent was, erg confronterend om te lezen. Maar dit hoeft geen mens tegen te houden om het boek alsnog aan te vatten. Zoals dat gaat bij geschiedenis leidt kennis van het recente verleden tot een beter begrip van het heden. Geen betere compagnon de route om je doorheen deze jaren te laten leiden dan journalist-schrijver Geert Mak. Afwisselend tussen getuigenissen van verschillende bevoorrechte getuigen, staalharde feiten, interviews en persoonlijke anekdotes zorgt Mak voor een overzichtelijke en verhelderende Europese stand van zaken. Nooit wordt het te technisch en altijd is er aandacht voor de mens en z'n emoties. Dit element wordt nooit overdreven uitgespeeld, maar altijd nét genoeg om ook de kracht van menselijke emoties en ervaringen binnen maatschappelijke gebeurtenissen te duiden.

[Maarten · Rating 5 out of 5]

Uiteraard zal over vijftig jaar blijken dat Geert Mak niet alle verbanden legde of misschien deze of gene crisis meer aandacht gaf dan nodig. Grote verwachtingen geeft dan ook een overzicht in drone-perspectief van de heel recente Europese geschiedenis. En hij doet dat met verve. Geen jaar- of decenniumoverzicht van de reguliere pers dat nog maar aan de enkels reikt.

Opnieuw slaagt Mak erin om het anekdotische (wat heeft die man een uitgebreid internationaal netwerk) te koppelen aan het grensoverschrijdende: onder meer de migratie-, banken- en klimaatcrisis komen aan bod. Weinig om vrolijk van te worden, dat wel.

Wie zoals ik in de gezapige stadsrand woont, wordt nog eens wakker geschud en ziet het vervolg van Grote verwachtingen de volgende ochtenden in de krant verschijnen: het gebrek aan vertrouwen in de huidige politieke klasse (acht op de tien stadsgenoten is fier op zijn woonplek, slechts de helft heeft vertrouwen in het bestuur), het gigantische probleem dat Toerisme heet (Italië heeft het nog steeds niet door en laat weer cruiseschepen in de Venetiaanse lagune aanmeren), de Europese wirwar en het gebrek aan verantwoordelijkheidsbesef van de EU (Laos als mensonwaardige plek om migranten op te vangen en de heropflakkering van de Noord-Ierse Troubles) en het veranderende klimaat (onze planeet blijkt steeds minder warmte te weerkaatsen, de opwarming versnelt).

Wie nood heeft aan een heropfrissing van wat zich de voorbije jaren op ons continent afspeelde of wie de waan van de dag wil onderscheiden van Wat Er Toe Doet: Grote verwachtingen van Geert Mak is je gids.

[Wim Oscé · Rating 5 out of 5]

Aan mijn 'verwachtingen' van dit boek is meer dan voldaan! Hoe het neoliberalisme, de sociaaldemocratie, het nationalisme, de val van de muur, 9/11, de bankencrisis, de vluchtelingencrisis, Trump, de Brexit en andere grote en kleine ideologieën en gebeurtenissen - met grote zorg gedocumenteerd en beschreven - Europa gevormd hebben tijdens de laatste 2 decennia.

[Laura Van · Rating 4 out of 5]

Zeer informatief boek. Ik vond het erg prettig geschreven. De persoonlijke verhalen van mensen uit allerlei Europese steden spraken mij erg aan. Ik zou dit boek aanraden aan mensen die geïnteresseerd zijn in politiek of een breder beeld van Europa willen krijgen.

[Marie Edlund · Rating 4 out of 5]

Geert Mak gör på samma gång en översikt och en detaljrik analys av hur EU kom att vara där det var 2022. Insiktsfullt, genomtänkt men det är inte riktigt alltid jag håller med. Mak ger för mig många nya insikter när han lyfter kopplingar historiskt med nutida skeenden. Ibland väl detaljerat och många personreferenser, men ändå kanske nödvändigt i en tid som denna med polarisering och synliga och osynliga påverkans grupper.

[Stan · Rating 4 out of 5]

Actuele geschiedenis en filosofie in één. Helpt om de wereld een beetje beter te begrijpen.

[Judith Polak · Rating 4 out of 5]

4,5 ster. Ik had nauwelijks actieve herinneringen van de afgelopen 25 jaar, maar ach dat overkomt de beste