What do you think?
Rate this book
Αποδοχή κληρονομιάς
Ένα νυχτερινό ταξίδι δεκαέξι στάσεων με συνεπιβάτες έναν λευκοντυμένο ζωγράφο χωρίς πατρίδα, έναν στοιχειωμένο εχθρό της θάλασσας, έναν σύγχρονο αποθέτη, κάποιον άθεο ιερέα, τους καλλιεργητές μιας γης γεμάτης κροταλίες, ένα λευκό, παρασημοφορημένο άλογο, κάποιον σφουγγαρά που δεν βουτάει για σφουγγάρια, μια κόρη με καουμπόικες μπότες, ένα σκιάχτρο με κίτρινο ζωνάρι, έναν ασυνόδευτο αργαλειό, έναν άνθρωπο των σπηλαίων που τρώει μαρέγκες, ένα φίδι φωλιασμένο σε μια μαξιλαροθήκη, έναν επαναπατρισμένο χιονάνθρωπο, κάποιον θεό που τρέχει με ενενήντα δύο μίλια την ώρα, έναν αντάρτη πόλης με αϋπνίες και έναν κουτσό λυκάνθρωπο.
Ένα ταξίδι με δεκαέξι σταθμούς επιβίβασης, μα με έναν και μοναδικό σταθμό αποβίβασης. Τον τερματικό.
Ένα ταξίδι με δεκαέξι σταθμούς επιβίβασης, μα με έναν και μοναδικό σταθμό αποβίβασης. Τον τερματικό.
- GenresShort StoriesGreece
208 pages, Paperback
First published September 28, 2020
2 people are currently reading
172 people want to read
About the author
Ανδρέας Νικολακόπουλος
4 books11 followersΟ Ανδρέας Νικολακόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1983. Εργάζεται ως σεφ σε εστιατόρια της Ελλάδας και του εξωτερικού. Μοιράζει τη ζωή του μεταξύ Αθήνας και Λονδίνου.
Η πρώτη του συλλογή διηγημάτων, Μάκινα (Εκδόσεις Ηδύφωνο), εκδόθηκε το 2019. Η δεύτερη συλλογή διηγημάτων του, Αποδοχή κληρονομιάς, εκδόθηκε το 2020 (Εκδόσεις Ίκαρος) και ήταν στη βραχεία λίστα για το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας / Διηγήματος – Νουβέλας, καθώς και για το Βραβείο Διηγήματος – Νουβέλας του λογοτεχνικού περιοδικού Ο Αναγνώστης και στη μακρά λίστα για το Βραβείο Πεζογραφίας 2021 του περιοδικού Κλεψύδρα. Η τρίτη του συλλογή διηγημάτων, Σάλτος, εκδόθηκε το 2022 (Εκδόσεις Ίκαρος) και ήταν στη βραχεία λίστα για το βραβείο Πεζογραφίας της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης 2022, καθώς και στη μακρά λίστα των βραβείων του Περιοδικού Χάρτης 2022.
Όποτε μπορεί, επιστρέφει στα βουνά.
Η πρώτη του συλλογή διηγημάτων, Μάκινα (Εκδόσεις Ηδύφωνο), εκδόθηκε το 2019. Η δεύτερη συλλογή διηγημάτων του, Αποδοχή κληρονομιάς, εκδόθηκε το 2020 (Εκδόσεις Ίκαρος) και ήταν στη βραχεία λίστα για το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας / Διηγήματος – Νουβέλας, καθώς και για το Βραβείο Διηγήματος – Νουβέλας του λογοτεχνικού περιοδικού Ο Αναγνώστης και στη μακρά λίστα για το Βραβείο Πεζογραφίας 2021 του περιοδικού Κλεψύδρα. Η τρίτη του συλλογή διηγημάτων, Σάλτος, εκδόθηκε το 2022 (Εκδόσεις Ίκαρος) και ήταν στη βραχεία λίστα για το βραβείο Πεζογραφίας της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης 2022, καθώς και στη μακρά λίστα των βραβείων του Περιοδικού Χάρτης 2022.
Όποτε μπορεί, επιστρέφει στα βουνά.
Ratings & Reviews
Friends & Following
Create a free account to discover what your friends think of this book!
Community Reviews
Displaying 1 - 28 of 28 reviews
May 11, 2021
Μια συλλογή 16 εξαιρετικά καλογραμμένων διηγημάτων που κινούνται ανάμεσα στην ηθογραφία , το μύθο και τους θρύλους. Κάθε ιστορία κινείται μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας με κοινό άξονα όλων την τραγική κατάληξη των ηρώων.
Οι περισσότερες ιστορίες διαδραματίζονται στην επαρχία τον 20ο αιώνα. Ήρωες άνθρωποι που έρχονται αντιμέτωποι με την κοινωνία σε μια άνιση μάχη όπου τις περισσότερες φορές νικητής είναι ο θάνατος σαν μια εξέλιξη που στις ιστορίες που διηγείται ο συγγραφέας φαντάζει τόσο φυσιολογικό και έρχεται σαν λύτρωση για τους ήρωες που ουσιαστικά δεν έρχονται αντιμέτωποι με αυτόν αλλά έρχεται ως φυσική εξέλιξη των πραγμάτων. Μύθοι, τοπικοί θρύλοι και παραδόσεις αναδεικνύονται από τη φρέσκια πένα του συγγραφέα. Γλώσσα αυθεντική, φρέσκια με το συγγραφέα να πλάθει ιστορίες που μπορεί με γυμνό μάτι να φαίνονται φανταστικές και περίεργες όμως στην πραγματικότητα όπως λέει και ο τίτλος του βιβλίου ψάχνουν την αποδοχή γιατί αποδεχόμενος τις μνήμες και όλα όσα μπορεί στο παρελθόν να έχεις απορρίψει μπορείς να αναδείξεις τους φόβους των ανθρώπων που καλώς ή κακώς εξαιτίας αυτού συντηρούνται δεισιδαιμονίες και αναχρονιστικές αντιλήψεις.
Συνήθως δεν είμαι φίλος τέτοιων βιβλίων και σπανίως με αγγίζουν όμως η πρωτότυπη πένα του Νικολόπουλου με κέρδισε. Αν είστε φίλος των μικρών ιστοριών αξίζει να του δώσετε μια ευκαιρία.
Οι περισσότερες ιστορίες διαδραματίζονται στην επαρχία τον 20ο αιώνα. Ήρωες άνθρωποι που έρχονται αντιμέτωποι με την κοινωνία σε μια άνιση μάχη όπου τις περισσότερες φορές νικητής είναι ο θάνατος σαν μια εξέλιξη που στις ιστορίες που διηγείται ο συγγραφέας φαντάζει τόσο φυσιολογικό και έρχεται σαν λύτρωση για τους ήρωες που ουσιαστικά δεν έρχονται αντιμέτωποι με αυτόν αλλά έρχεται ως φυσική εξέλιξη των πραγμάτων. Μύθοι, τοπικοί θρύλοι και παραδόσεις αναδεικνύονται από τη φρέσκια πένα του συγγραφέα. Γλώσσα αυθεντική, φρέσκια με το συγγραφέα να πλάθει ιστορίες που μπορεί με γυμνό μάτι να φαίνονται φανταστικές και περίεργες όμως στην πραγματικότητα όπως λέει και ο τίτλος του βιβλίου ψάχνουν την αποδοχή γιατί αποδεχόμενος τις μνήμες και όλα όσα μπορεί στο παρελθόν να έχεις απορρίψει μπορείς να αναδείξεις τους φόβους των ανθρώπων που καλώς ή κακώς εξαιτίας αυτού συντηρούνται δεισιδαιμονίες και αναχρονιστικές αντιλήψεις.
Συνήθως δεν είμαι φίλος τέτοιων βιβλίων και σπανίως με αγγίζουν όμως η πρωτότυπη πένα του Νικολόπουλου με κέρδισε. Αν είστε φίλος των μικρών ιστοριών αξίζει να του δώσετε μια ευκαιρία.
November 13, 2020
Αποδοχή κληρονομιάς λοιπόν. Δεκαέξι ιστορίες ανθρώπων που δεν κληρονομούν μόνο χωράφια και περιουσίες αλλά μάχες και πολέμους, κατάρες και μύθους και θρησκείες παλιές. Άνθρωποι που επιτρέπουν το παρελθόν να τους ορίσει και άλλοι που τους κυνηγάει παρά τη θέληση τους.
Ωραίες όλες οι ιστορίες και γεμάτες εικόνες!
Ωραίες όλες οι ιστορίες και γεμάτες εικόνες!
June 2, 2022
Το μόνο σίγουρο είναι ότι πιάνοντας στα χέρια σου αυτό το βιβλίο δεν ξέρεις τι σε περιμένει. Ούτε καν φαντάζεσαι. 15 εικόνες στο εξώφυλλο πριν την ανάγνωση στις οποίες δεν έδωσα και πολύ σημασία. Τις περιεργάστηκα για λίγα δευτερόλεπτα και μετά τις ξέχασα. Όταν έκλεισα και την τελευταία σελίδα όλες οι εικόνες του εξωφύλλου ζωντάνεψαν μια προς μια. Κάθε εικόνα και μια ιστορία. Μια σκληρή ιστορία. Που δεν έχει καλή κατάληξη. Ξεκινάει και τελειώνει στην Ελληνική ύπαιθρο, στα βουνά της Πελοποννήσου και στον Κορινθιακό και ειναι γεμάτη αίμα. Μύθους, θρύλους, σταφίδες, μάγια, ευχές, κατάρες, θάνατο. Αίμα κόκκινο, ζεστό, άφθονο. Τόσο που η στάση ανάμεσα στα διηγήματα ήταν αναγκαία. Να κλείσω το βιβλίο. Να παω να κάνω κάτι άλλο. Να σβήσω τις εικόνες. Ξέρω πως ήταν μάταιο και έτσι γυρνούσα μετά από λίγο για διαβάσω το επόμενο. Ομολογώ πως μετά την τρίτη ιστορία έμαθα. Περίμενα στη γωνία να δω το τέλος. Και ενώ σε κάποιες μάντευα σχεδόν τι θα γίνει παρακάτω απο μέσα μου παρακαλούσα να μη γίνει έτσι.
Γραφή πρωτότυπη, γρήγορη, περιεκτική, γεμάτη ένταση και ακραία συναισθήματα. Πλούσιο λεξιλόγιο, ντοπιολαλιά και άγνωστες λέξεις που έτρεχα να ψάξω τι σημαίνουν. Και τελευταία μια ιστορία λίγο διαφορετική. Χωρίς δική της εικόνα στο εξώφυλλο. Ίσως γιατί δεν χρειάζεται. Είναι η πιο δυνατή από όλες. Είναι αυτή που μπορεί να δεις μέσα της λίγο από τον εαυτό σου. Είναι αυτή που θα σε βάλει να σκεφτείς. Θα σε βουλιάξει στη μελαγχολία. Θα σε πιάσει μια νοσταλγία για τις ρίζες σου. Ίσως σε προλάβει πριν κάνεις το ίδιο λάθος. Αν το έχεις ήδη κάνει και είναι αργά θα ανέβει ένας κόμπος στο λαιμό. Αποδοχή κληρονομιάς.
"Αποδοχή" Πόσο σημαντική έννοια. Στη ζωή μας ολάκερη.
Γραφή πρωτότυπη, γρήγορη, περιεκτική, γεμάτη ένταση και ακραία συναισθήματα. Πλούσιο λεξιλόγιο, ντοπιολαλιά και άγνωστες λέξεις που έτρεχα να ψάξω τι σημαίνουν. Και τελευταία μια ιστορία λίγο διαφορετική. Χωρίς δική της εικόνα στο εξώφυλλο. Ίσως γιατί δεν χρειάζεται. Είναι η πιο δυνατή από όλες. Είναι αυτή που μπορεί να δεις μέσα της λίγο από τον εαυτό σου. Είναι αυτή που θα σε βάλει να σκεφτείς. Θα σε βουλιάξει στη μελαγχολία. Θα σε πιάσει μια νοσταλγία για τις ρίζες σου. Ίσως σε προλάβει πριν κάνεις το ίδιο λάθος. Αν το έχεις ήδη κάνει και είναι αργά θα ανέβει ένας κόμπος στο λαιμό. Αποδοχή κληρονομιάς.
"Αποδοχή" Πόσο σημαντική έννοια. Στη ζωή μας ολάκερη.
September 19, 2024
Το έχω ξαναγράψει για άλλον συγγραφέα. Το γράφω κι εδώ. Θαυμάζω τους ανθρώπους που γράφουν και αυτό το έχουν κάνει γιατί φαίνεται πως έχουν διαβάσει πολύ. Έχουν μελετήσει.
Η αποδοχή κληρονομιάς είναι ένα βιβλίο που δεν γίνεται να το γράψει κανείς αν δεν έχει διαβάσει για την Ελλάδα του περασμένου αιώνα. Όχι βιβλία ιστορίας απαραίτητα. Αλλά τη ζωή από μέσα. Για την επαρχία, για τη γη, για τους ανθρώπους, τις ιστορίες τους, το παράδοξο, το μεταφυσικό που υπήρχε στις συνειδήσεις των ανθρώπων που ήξεραν λίγα γράμματα αλλά ζούσαν ζωή φαινομενικά απλή αλλά μάλλον πιο ουσιαστική.
Πολύ σκοτεινό βιβλίο, ιστορίες χωρίς χαρούμενο τέλος. Σκληρό.
Το πέμπτο αστέρι το δίνω στον Νικολακόπουλο γιατί κάνουμε την ίδια δουλειά και ως μάγειρας ξέρω πως ο χρόνος που σου μένει και το μυαλό που σου απομένει για να διαβάσεις δεν είναι σε αφθονία ποτέ. Φαντάσου να γράφεις κιόλας. Τον θαύμασα γι' αυτό.
Η αποδοχή κληρονομιάς είναι ένα βιβλίο που δεν γίνεται να το γράψει κανείς αν δεν έχει διαβάσει για την Ελλάδα του περασμένου αιώνα. Όχι βιβλία ιστορίας απαραίτητα. Αλλά τη ζωή από μέσα. Για την επαρχία, για τη γη, για τους ανθρώπους, τις ιστορίες τους, το παράδοξο, το μεταφυσικό που υπήρχε στις συνειδήσεις των ανθρώπων που ήξεραν λίγα γράμματα αλλά ζούσαν ζωή φαινομενικά απλή αλλά μάλλον πιο ουσιαστική.
Πολύ σκοτεινό βιβλίο, ιστορίες χωρίς χαρούμενο τέλος. Σκληρό.
Το πέμπτο αστέρι το δίνω στον Νικολακόπουλο γιατί κάνουμε την ίδια δουλειά και ως μάγειρας ξέρω πως ο χρόνος που σου μένει και το μυαλό που σου απομένει για να διαβάσεις δεν είναι σε αφθονία ποτέ. Φαντάσου να γράφεις κιόλας. Τον θαύμασα γι' αυτό.
March 22, 2024
Μια ακόμα άκρως ενδιαφέρουσα συλλογή διηγημάτων από τον Ανδρέα Νικολακόπουλο, με φόντο την ελληνική επαρχία του 20ου αιώνα, τρους θρύλους που την διακατέχουν και ιστορίες που ο καθένας μπορεί να βρει κομμάτια από τον εαυτό του, μιας και τέτοιου είδους ιστορίες είναι βαθιά ριζωμένες στην ελληνική πραγματικότητα.
Η αποδοχή κληρονομίας μας οφίλει να γίνεται μέσω τέτοιων διηγημάτων, οι μνήμες μένουν ζωντανές όταν γίνονται ιστορίες. Δεν χρειάζεται να ψάχνουμε τους ήρωες της ζωής ανάμεσα σε όσους έχουν αποκτήσει μετάλλια, μπορεί να είναι δίπλα μας, να φαίνεται από τις αυλακιές στα χέρια τους και τις βαθιές ρυτίδες στο πρόσωπό τους ο μόχθος που κατέβαλαν για να ορθοποδήσουν τον τόπο τους. Μπορεί, κιόλας, να μην έχουν καλό τέλος, όμως άφησαν το αποτύπωμά τους.
Ειδική μνεία οφέιλω να κάνω στο ομώνυμο διήγημα, την "Αποδοχή κληρονομιάς" που με συγκίνησε και με έκανε να σκεφτώ με νοσταλγία τους αγαπημένους που έχασαν και αποτέλεσαν ήρωες με τον τρόπο τους.
Υ.Γ. Το εξώφυλλο ένα κέντημα!
Η αποδοχή κληρονομίας μας οφίλει να γίνεται μέσω τέτοιων διηγημάτων, οι μνήμες μένουν ζωντανές όταν γίνονται ιστορίες. Δεν χρειάζεται να ψάχνουμε τους ήρωες της ζωής ανάμεσα σε όσους έχουν αποκτήσει μετάλλια, μπορεί να είναι δίπλα μας, να φαίνεται από τις αυλακιές στα χέρια τους και τις βαθιές ρυτίδες στο πρόσωπό τους ο μόχθος που κατέβαλαν για να ορθοποδήσουν τον τόπο τους. Μπορεί, κιόλας, να μην έχουν καλό τέλος, όμως άφησαν το αποτύπωμά τους.
Ειδική μνεία οφέιλω να κάνω στο ομώνυμο διήγημα, την "Αποδοχή κληρονομιάς" που με συγκίνησε και με έκανε να σκεφτώ με νοσταλγία τους αγαπημένους που έχασαν και αποτέλεσαν ήρωες με τον τρόπο τους.
Υ.Γ. Το εξώφυλλο ένα κέντημα!
November 4, 2020
Ο Νικολακόπουλος επιστρέφει μετά τη "Μάκινα" με την αγαπημένη του μικρή φόρμα του διηγήματος, σκάβει στη συλλογική συνείδηση, βρίσκει εκείνη την κοινή ρίζα που μας συνδέει όλους και χωρίς καμία συστολή την μεταστρέφει και δημιουργεί ένα αυθεντικό λογοτεχνικό έργο που κόβει επικίνδυνα, ακριβώς όπως οφείλει να κάνει η δυνατή λογοτεχνία. Άχαστο.
November 23, 2020
Με μπέρδεψε. Μου θύμισε λίγο το Γκιακ. Φολκλόρ χόρορ. Μου θύμισε τον αγαπημένο μου συγγραφέα τρόμου, που έπρεπε να φτάσει στο τέλος της ιστορίας του για να αντιληφθείς ότι όση ώρα διάβαζες φοβόσουν κι ας μην το είχες καταλάβει. Κάποιες ιστορίες ήταν πολύ μικρές, κι όμως ολοκληρώνονταν (όπως οι περισσότερες) όταν μετά την τελευταία λέξη πρόσθετες άλλες δύο: “αποδοχή κληρονομιάς”. Κάποιες ιστορίες δεν μου άρεσαν, κάποιες μύριζαν παράδοση , σε κάποιες ήταν δύσκολο το δια ταύτα. Κάποιες είχαν νόημα, κάποιες όχι. Και μετά διάβασα και την τελευταία. Στην αρχή ταυτίστηκα (να σας πω μια μέρα τις εμπειρίες από την μία και μοναδική εβδομάδα που πέρασα στο χωριό της γιαγιάς μου, τη χειρότερη της ζωής μου). Μετά συγκινήθηκα. Τα βουνά της Πελοποννήσου, η σταφίδα μοναδική πηγή ζωής, θρύλοι, παραδόσεις, θρησκείες παλιές και καινούργιες. Ο τόπος.
January 3, 2021
16 ιστορίες γραμμένες με φόντο την ελληνική ύπαιθρο, τους θρύλους, τις παραδόσεις και το ταξίδι που μας ενώνει όλους, τον θάνατο.
Το διάβασα μονορούφι και αυτό μάλλον οφείλεται στην αίσθηση αγωνίας και φόβου που μου προκαλούσε κάθε διήγημα, πράγμα που το έκανε και λίγο εθιστικο.
Πολυ ωραίο βιβλίο!
Το διάβασα μονορούφι και αυτό μάλλον οφείλεται στην αίσθηση αγωνίας και φόβου που μου προκαλούσε κάθε διήγημα, πράγμα που το έκανε και λίγο εθιστικο.
Πολυ ωραίο βιβλίο!
October 16, 2022
Διηγήματα για μια Ελλάδα αλλοτινή, την οποία έχουμε τη συνήθεια να την ωραιοποιούμε, αν και ήταν πολύ σκληρή. Σε πολλά από τα διηγήματα σφίγγεται η καρδιά σου από την σκληρότητα των καταστάσεων και των ανθρώπων. Η ελληνική πεζογραφία, σιγά σιγά βλέπει μια πραγματικότητα, που για χρόνια αρνούμαστε να δούμε.
Read
October 25, 2023Άλλη μια συλλογή διηγημάτων, άλλη μια προσπάθεια να συνειδητοποιήσω τι ψάχνω στο συγκεκριμένο είδος και τι «δουλεύει» για μένα.
Ο Ανδρέας Νικολακόπουλος μας μεταφέρει (με μία εξαίρεση) μακριά από τις πόλεις, στις αρχές του 20ού αιώνα. Μας περιγράφει τη φαινομενικά απλή καθημερινότητα της υπαίθρου, κάτω από την επιφάνεια της οποίας κρύβεται ο συνεχής μόχθος και η άνιση μάχη με τη φύση - μια φύση άσπλαχνη που απειλεί ανά πάσα στιγμή να τα καταστρέψει όλα. Μιλά για μια ύπαιθρο που βρίθει από προλήψεις και οι δεισιδαιμονίες, και όπου οι άνθρωποι καταφεύγουν σε κατάρες και μάγια για να επιλύσουν τα προβλήματά τους. Τέλος, μας φέρνει αντιμέτωπους με το τραύμα - το προσωπικό (σε μορφή τραυματισμού ή αναπηρίας) ή το συλλογικό (στο πλαίσιο του πολέμου) - που αναγκάζει τους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν τι έχουν χάσει ή τι έχουν διαπράξει.
Αγαπημένες ιστορίες: Μαϊστρος, Θάνατος στις καλαμποκιές, Τρωγλοδύτης, Μία σύγχρονη ιστορία, Αποδοχή κληρονομιάς. Το κοινό τους στοιχείο νομίζω ήταν μια τελική αποκάλυψη υπό το φως της οποίας όλα αποκτούν ένα βαθύτερο νόημα / το «φύτεμα» στοιχείων κατά τη διάρκεια της αφήγησης (είτε με εξώφθαλμο τρόπο, είτε με υπαινικτικό) που άνοιγαν την όρεξη και την περιέργεια.
Υπήρχαν ορισμένα διηγήματα προς το τέλος της συλλογής που κάπως με κούρασαν – πέρα από τη γλωσσική ομορφιά, το στυλ και ο ρυθμός μού φαίνονταν κάπως επαναλαμβανόμενα, ενώ οι ιστορίες εξελίσσονταν ακριβώς όπως θα περίμενε κανείς βάσει του γενικού μοτίβου.
Παρόλα αυτά, με το τελευταίο διήγημα ο Νικολακόπουλος έκανε το μεγαλύτερο «uno reverse». Ο συγγραφέας σού λέει «σε βλέπω, ξέρω ότι είσαι επικριτικός διαβάζοντας κάποιες από αυτές τις ιστορίες, όπως ήμουν κι εγώ», και αποτίει σεβασμό σε αυτούς που εμείς ελαφρά την καρδία απαξιώνουμε, αναγνωρίζοντας πώς όλα αυτά είναι προϊόν μιας εξαιρετικά δύσκολης ζωής.
Εξακολουθώ να πιστεύω ότι κάποιες από τις ιστορίες δε λειτουργούν μεμονωμένα (πχ. η Ασημοκεντήστρα), αλλά βγάζουν νόημα στο ευρύτερο πλαίσιο της συλλογής.
Εφόσον μιλάμε για κληρονομιά και για αποδοχή της, θα ήθελα μια πιο απερίφραστη κριτική (ή απλώς αναγνώριση) των πιο σκοτεινών / οπισθοδρομικών στοιχείων (ίσως στο πλαίσιο των ιστοριών που πραγματεύονταν κατάρες και δεισιδαιμονίες) – και όχι απλώς να περιγράφονται στο πλαίσιο του μύθου. Το να κοιτάς, εξάλλου, μια κατάσταση στα μάτια δε σημαίνει ότι δεν μπορείς παράλληλα να αναγνωρίσεις πώς αυτή προέκυψε και πόσο ήταν κάποτε αναγκαία.
****
Quotes
Ο Ανδρέας Νικολακόπουλος μας μεταφέρει (με μία εξαίρεση) μακριά από τις πόλεις, στις αρχές του 20ού αιώνα. Μας περιγράφει τη φαινομενικά απλή καθημερινότητα της υπαίθρου, κάτω από την επιφάνεια της οποίας κρύβεται ο συνεχής μόχθος και η άνιση μάχη με τη φύση - μια φύση άσπλαχνη που απειλεί ανά πάσα στιγμή να τα καταστρέψει όλα. Μιλά για μια ύπαιθρο που βρίθει από προλήψεις και οι δεισιδαιμονίες, και όπου οι άνθρωποι καταφεύγουν σε κατάρες και μάγια για να επιλύσουν τα προβλήματά τους. Τέλος, μας φέρνει αντιμέτωπους με το τραύμα - το προσωπικό (σε μορφή τραυματισμού ή αναπηρίας) ή το συλλογικό (στο πλαίσιο του πολέμου) - που αναγκάζει τους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν τι έχουν χάσει ή τι έχουν διαπράξει.
Αγαπημένες ιστορίες: Μαϊστρος, Θάνατος στις καλαμποκιές, Τρωγλοδύτης, Μία σύγχρονη ιστορία, Αποδοχή κληρονομιάς. Το κοινό τους στοιχείο νομίζω ήταν μια τελική αποκάλυψη υπό το φως της οποίας όλα αποκτούν ένα βαθύτερο νόημα / το «φύτεμα» στοιχείων κατά τη διάρκεια της αφήγησης (είτε με εξώφθαλμο τρόπο, είτε με υπαινικτικό) που άνοιγαν την όρεξη και την περιέργεια.
Υπήρχαν ορισμένα διηγήματα προς το τέλος της συλλογής που κάπως με κούρασαν – πέρα από τη γλωσσική ομορφιά, το στυλ και ο ρυθμός μού φαίνονταν κάπως επαναλαμβανόμενα, ενώ οι ιστορίες εξελίσσονταν ακριβώς όπως θα περίμενε κανείς βάσει του γενικού μοτίβου.
Παρόλα αυτά, με το τελευταίο διήγημα ο Νικολακόπουλος έκανε το μεγαλύτερο «uno reverse». Ο συγγραφέας σού λέει «σε βλέπω, ξέρω ότι είσαι επικριτικός διαβάζοντας κάποιες από αυτές τις ιστορίες, όπως ήμουν κι εγώ», και αποτίει σεβασμό σε αυτούς που εμείς ελαφρά την καρδία απαξιώνουμε, αναγνωρίζοντας πώς όλα αυτά είναι προϊόν μιας εξαιρετικά δύσκολης ζωής.
Εξακολουθώ να πιστεύω ότι κάποιες από τις ιστορίες δε λειτουργούν μεμονωμένα (πχ. η Ασημοκεντήστρα), αλλά βγάζουν νόημα στο ευρύτερο πλαίσιο της συλλογής.
Εφόσον μιλάμε για κληρονομιά και για αποδοχή της, θα ήθελα μια πιο απερίφραστη κριτική (ή απλώς αναγνώριση) των πιο σκοτεινών / οπισθοδρομικών στοιχείων (ίσως στο πλαίσιο των ιστοριών που πραγματεύονταν κατάρες και δεισιδαιμονίες) – και όχι απλώς να περιγράφονται στο πλαίσιο του μύθου. Το να κοιτάς, εξάλλου, μια κατάσταση στα μάτια δε σημαίνει ότι δεν μπορείς παράλληλα να αναγνωρίσεις πώς αυτή προέκυψε και πόσο ήταν κάποτε αναγκαία.
****
Quotes
May 18, 2022
Για τη συλλογή Αποδοχή Κληρονομιάς του Ανδρέα Νικολακόπουλου (Εκδόσεις Ίκαρος, 2020) έμαθα για πρώτη φορά από το κείμενο-κριτική «Η κληρονομιά που επιστρέφει» (που ασχολήθηκε τόσο με το εν λόγω βιβλίο όσο και με τις «Γυναίκες που Επιστρέφουν») του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη. Έκτοτε μου το πρότειναν αρκετοί (για λόγους που έγιναν κατανοητοί με την πρόσφατη ανάγνωσή του), αλλά, ένεκα εξωτερικού, χρειάστηκε να φτάσει 2022 για να καταφέρω να το πάρω στα χέρια μου.
Τα δεκαέξι διηγήματα της συλλογής περιστρέφονται γύρω από την Παράδοση, της οποίας ο κληρονομικός χαρακτήρας αναδεικνύεται και παίρνει ακρογωνιαία θέση· βλέπουμε μια διαγενεακή σύνδεση (ενίοτε αλυσίδα, ενίοτε σωσίβιο σχοινί) που είναι πανταχού παρούσα: από τον τίτλο του βιβλίου μέχρι τα σπλάχνα όλων των ιστοριών – δουλειές, κατάρες, λαλιές, δοξασίες, τρόποι ζωής, όλα μεταγγίζονται κι απλώνονται στην έκταση των ποικίλων οικογενειακών δέντρων του βιβλίου. Παρά τον αναντίρρητα νοσταλγικό χαρακτήρα της Παράδοσης ο συγγραφέας δεν στέκεται άκριτα απέναντί της· φέρνει στην επιφάνεια τόσο τη γοητευτική πτυχή της όσο κι αυτή που θυμίζει αφόρητη μέγγενη, ευτυχώς με μικρή διάθεση διδακτισμού.
Ο τόπος των διηγημάτων ποικίλει· η Πελοπόννησος κατέχει κεντρική θέση, αλλά φτάνουμε ως τη Μικρά Ασία (στον Γκιακ-ικό θα έλεγε κανείς εναρκτήριο «Μαΐστρο», όπως και στο υπέροχο «Λευκός Θάνατος»), την εμφυλιοπολεμική Ισπανία και την Αμερική. Τα βουνά παίζουν κεντρικό ρόλο, ως καταφύγια, ως σύμβολα μιας γλυκιάς απομόνωσης αλλά και ενός δέους τρομερού – πρόκειται για μέρη που μπορούν να διατηρήσουν μυστικά, σημεία που μπορούν να προστατεύσουν από το πέρασμα του χρόνου, από το κύμα της ιστορίας. Ο δε χρόνος επικεντρώνεται στις αρχές του 20ου αιώνα, με ολισθήσεις προς ένα μυθικό παρελθόν. Η έμφαση δίνεται στον χώρο, στο περιβάλλον (τρομερό ταλέντο στο χτίσιμο του setting), στα έθιμα, δίχως να λείπουν σε καίρια σημεία και οι απαραίτητες πινελιές για τον εμπλουτισμό των χαρακτήρων.
Ενδιαφέρον είναι πως σε αρκετά από τα διηγήματα ο κόσμος της ελληνικής επαρχίας εμπλουτίζεται με επιβιώσεις και συνδέσεις με το μυθικό παρελθόν – υπονοείται μια (έστω θραυσματική) συνέχεια εθίμων από ένα προχριστιανικό, μυθικό παρελθόν.
Οι ιστορίες περιστρέφονται γύρω από τις ζωές ανθρώπων σμιλεμένων στο περιβάλλον τους (και ενίοτε βίαια αφαιρεμένους από αυτό, κάτι που τους αφήνει μετέωρους) και έχει να κάνει με τη διασταύρωσή τους με αχανή διανύσματα: έθιμα, την ίδια τη θάλασσα, τη μετανάστευση, την ίδια την Παράδοση, τον πόλεμο, κ.ο.κ. Πρόκειται για απλά μα πλήρη ζωντάνιας αφηγήματα.
Το μεγάλο ατού του βιβλίου είναι η γλώσσα και η γραφή του συγγραφέα. Άπλετη ντοπιολαλιά και λέξεις πλέον αχρηστεμένες, γεμάτες σκόνη και μυστηριακή αίγλη, λέξεις που θα κάνουν τον αναγνώστη να ανατρέξει στο ίντερνετ, και μια πανταχού παρούσα μουσικότητα στο στήσιμο των φράσεων που κάνει την ανάγνωση απόλαυση. Ένα τυχαίο παράδειγμα απ’ το παραμυθένιο «Στο Μαυρονέρι της Στυγός»:
«Σε οπλή αλόγου μέσα γέμιζαν και από κει το πίναν. Μη με ρωτάς πώς αντέχει το αλογοπόδαρο ετούτη τη φθορά και δεν το πιάνουν μάγια, γιατί κανείς ποτέ δεν έμαθε ποτέ και μη βαλθείς να ψάξεις […] Λίγο νερό απ’ αυτό θα φέρεις και στη μάνα του νεκρού για να σε συγχωρήσει.»
Προφανώς ανάμεσα σε δεκαέξι διηγήματα κάποια θα κλείσουν περισσότερο το μάτι· στη δικιά μου περίπτωση ξεχώρισα (με αρκετή δυσκολία) αυτά τα πέντε (που έκαστο διαπνέεται από έναν πιο μυθικό αέρα): Θάνατος στις καλαμποκιές (ο γιος ενός αρχαιολάτρη μεγαλογαιοκτήμονα εξαφανίζεται και οι εργάτες γης πληρώνουν το τίμημα), Λευκός Θάνατος (ένας νεαρός μικρασιάτης μεγαλωμένος μες στα άλογα και ένα καυκάσιο άτι), Στο Μαυρονέρι της Στυγός (αναζήτηση για τη μυθική θεραπεία από τις Ερινύες), Μια σύγχρονη ιστορία (πατέρας και κόρη εξερευνούν ένα παλιότερο έγκλημα), Του λύκου (λυκοτόμαρα στην Πελοπόννησο).
Τα δεκαέξι διηγήματα της συλλογής περιστρέφονται γύρω από την Παράδοση, της οποίας ο κληρονομικός χαρακτήρας αναδεικνύεται και παίρνει ακρογωνιαία θέση· βλέπουμε μια διαγενεακή σύνδεση (ενίοτε αλυσίδα, ενίοτε σωσίβιο σχοινί) που είναι πανταχού παρούσα: από τον τίτλο του βιβλίου μέχρι τα σπλάχνα όλων των ιστοριών – δουλειές, κατάρες, λαλιές, δοξασίες, τρόποι ζωής, όλα μεταγγίζονται κι απλώνονται στην έκταση των ποικίλων οικογενειακών δέντρων του βιβλίου. Παρά τον αναντίρρητα νοσταλγικό χαρακτήρα της Παράδοσης ο συγγραφέας δεν στέκεται άκριτα απέναντί της· φέρνει στην επιφάνεια τόσο τη γοητευτική πτυχή της όσο κι αυτή που θυμίζει αφόρητη μέγγενη, ευτυχώς με μικρή διάθεση διδακτισμού.
Ο τόπος των διηγημάτων ποικίλει· η Πελοπόννησος κατέχει κεντρική θέση, αλλά φτάνουμε ως τη Μικρά Ασία (στον Γκιακ-ικό θα έλεγε κανείς εναρκτήριο «Μαΐστρο», όπως και στο υπέροχο «Λευκός Θάνατος»), την εμφυλιοπολεμική Ισπανία και την Αμερική. Τα βουνά παίζουν κεντρικό ρόλο, ως καταφύγια, ως σύμβολα μιας γλυκιάς απομόνωσης αλλά και ενός δέους τρομερού – πρόκειται για μέρη που μπορούν να διατηρήσουν μυστικά, σημεία που μπορούν να προστατεύσουν από το πέρασμα του χρόνου, από το κύμα της ιστορίας. Ο δε χρόνος επικεντρώνεται στις αρχές του 20ου αιώνα, με ολισθήσεις προς ένα μυθικό παρελθόν. Η έμφαση δίνεται στον χώρο, στο περιβάλλον (τρομερό ταλέντο στο χτίσιμο του setting), στα έθιμα, δίχως να λείπουν σε καίρια σημεία και οι απαραίτητες πινελιές για τον εμπλουτισμό των χαρακτήρων.
Ενδιαφέρον είναι πως σε αρκετά από τα διηγήματα ο κόσμος της ελληνικής επαρχίας εμπλουτίζεται με επιβιώσεις και συνδέσεις με το μυθικό παρελθόν – υπονοείται μια (έστω θραυσματική) συνέχεια εθίμων από ένα προχριστιανικό, μυθικό παρελθόν.
Οι ιστορίες περιστρέφονται γύρω από τις ζωές ανθρώπων σμιλεμένων στο περιβάλλον τους (και ενίοτε βίαια αφαιρεμένους από αυτό, κάτι που τους αφήνει μετέωρους) και έχει να κάνει με τη διασταύρωσή τους με αχανή διανύσματα: έθιμα, την ίδια τη θάλασσα, τη μετανάστευση, την ίδια την Παράδοση, τον πόλεμο, κ.ο.κ. Πρόκειται για απλά μα πλήρη ζωντάνιας αφηγήματα.
Το μεγάλο ατού του βιβλίου είναι η γλώσσα και η γραφή του συγγραφέα. Άπλετη ντοπιολαλιά και λέξεις πλέον αχρηστεμένες, γεμάτες σκόνη και μυστηριακή αίγλη, λέξεις που θα κάνουν τον αναγνώστη να ανατρέξει στο ίντερνετ, και μια πανταχού παρούσα μουσικότητα στο στήσιμο των φράσεων που κάνει την ανάγνωση απόλαυση. Ένα τυχαίο παράδειγμα απ’ το παραμυθένιο «Στο Μαυρονέρι της Στυγός»:
«Σε οπλή αλόγου μέσα γέμιζαν και από κει το πίναν. Μη με ρωτάς πώς αντέχει το αλογοπόδαρο ετούτη τη φθορά και δεν το πιάνουν μάγια, γιατί κανείς ποτέ δεν έμαθε ποτέ και μη βαλθείς να ψάξεις […] Λίγο νερό απ’ αυτό θα φέρεις και στη μάνα του νεκρού για να σε συγχωρήσει.»
Προφανώς ανάμεσα σε δεκαέξι διηγήματα κάποια θα κλείσουν περισσότερο το μάτι· στη δικιά μου περίπτωση ξεχώρισα (με αρκετή δυσκολία) αυτά τα πέντε (που έκαστο διαπνέεται από έναν πιο μυθικό αέρα): Θάνατος στις καλαμποκιές (ο γιος ενός αρχαιολάτρη μεγαλογαιοκτήμονα εξαφανίζεται και οι εργάτες γης πληρώνουν το τίμημα), Λευκός Θάνατος (ένας νεαρός μικρασιάτης μεγαλωμένος μες στα άλογα και ένα καυκάσιο άτι), Στο Μαυρονέρι της Στυγός (αναζήτηση για τη μυθική θεραπεία από τις Ερινύες), Μια σύγχρονη ιστορία (πατέρας και κόρη εξερευνούν ένα παλιότερο έγκλημα), Του λύκου (λυκοτόμαρα στην Πελοπόννησο).
December 29, 2020
Οι πρωταγωνιστές των διηγημάτων του Νικολακόπου��ου είναι καθημερινοί άνθρωποι της ελληνικής επαρχίας του 20ου αιώνα, εκείνοι οι «ανώνυμοι» για τους οποίους σπάνια μαθαίνουμε πώς έζησαν και πώς πέθαναν. Αγράμματοι συνήθως, αφοσιωμένοι στην καλλιέργεια της γης ή απασχολούμενοι με άλλα χειρωνακτικά επαγγέλματα χρήσιμα για τις επαρχιακές τους κοινωνίες, των οποίων συνήθως τα προσωπικά βιώματα χάνονται στη λήθη. Κυνηγοί, τεχνίτες, παπάδες, στρατιώτες στο μέτωπο, σε αυτούς στρέφεται η προσοχή του συγγραφέα.
Πρόκειται για ιστορίες δραματικές, η καθεμία με το δικό της ξεχωριστό τρόπο. Καλλιεργώ��τας ένα σκληρό ρεαλισμό, οι ήρωές του μετατρέπονται σε τραγικές φιγούρες που δεν μπορούν να ξεφύγουν απ’ τη μοίρα, από μεταφυσικούς κινδύνους ή και από τις ανθρώπινες τερατωδίες. Στις σελίδες του βιβλίου γνωρίζουμε ήρωες καταραμένους που λυγίζουν μπροστά στην παντοδυναμία των σκληρών θεών, στρατιώτες που δεν υποτιμούν την αξία της ζωής (ακόμα και του εχθρού), μετανάστες εγκαταλελειμμένους σε ένα ξένο τόπο, ξεριζωμένους που κυνηγούν ένα καλύτερο μέλλον αλλά όπου κι αν πάνε τους ακολουθούν οι κακουχίες κι ο θάνατος. Το ατομικό τους βίωμα μετατρέπεται σε συλλογικό όταν μέσα από τις προσωπικές τους ιστορίες αναδύονται ανθρώπινες τραγωδίες με διαχρονικό χαρακτήρα, όπως είναι ο πόλεμος, η μετανάστευση, η εκμετάλλευση, η βία, το ανθρώπινο μίσος. Ισχυρά κοινωνικά φαινόμενα που παρασέρνουν τους απλούς ανθρώπους, οδηγώντας τους στη φτώχια, στην καταστροφή, στην τρέλα ή ακόμα και στο θάνατο. «Κτήνη με στολές καταντήσαμε όλοι» διαπιστώνει με δραματικό τόνο ένας φαντάρος του ελληνικού στρατού της Μικρασιατικής Εκστρατείας στο διήγημα «Μαϊστρος», ενώ στον «Τρωγλοδύτη», με φόντο τον Ισπανικό Εμφύλιο, ένας εθελοντής στρατιώτης με τις Διεθνείς Ταξιαρχίες, λύγισε σωματικά και πνευματικά μετά από ένα σκοτωμό και εξομολογούνταν ότι «Θεό εγώ δεν πίστευα πια, μα στον άνθρωπο μπροστά γονάτιζα». Επίσης στις σελίδες του βιβλίου αναδεικνύεται και η μετανάστευση, μέσα από ιστορίες Ελλήνων που ταξίδευαν στην Αμερική σε συνθήκες που αμέσως ανασύρουν στη μνήμη το δράμα των σύγχρονων προσφύγων.
Το στοιχείο του τρόμου ξεδιπλώνεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο βιβλίο κι αυτό επειδή πηγάζει εγγενώς απ’ τις παραδόσεις της ελληνικής επαρχίας, απ’ τις δοξασίες, τους μύθους και τις δεισιδαιμονίες που επικρατούν και διαδίδονται ανά τους αιώνες. Το μεταφυσικό στοιχείο εμφανίζεται τακτικά, όμως δύσκολα μπορούμε να διακρίνουμε απ’ την αφήγηση αν είναι πράγματι αυτό η αιτία των κακών που βρίσκουν τους πρωταγωνιστές ή αν είναι απλώς η ερμηνεία που τους αποδίδει τελικά ο κοινωνικός τους περίγυρος. Κατάρες εμφανίζονται ικανές να ξεκληρίσουν ολόκληρες οικογένειες, ενώ ακόμα και φυσικά φαινόμενα, όπως το άγριο κύμα της θάλασσας, ερμηνεύονται ως θεϊκή εκδίκηση από όσους τους έχουν κοστίσει το θάνατο αγαπημένων προσώπων. Με μία γνήσια λαϊκότητα ο συγγραφέας αναδεικνύει τους φόβους των ανθρώπων που δημιουργούν και συντηρούν τις δεισιδαιμονίες και την πίστη στα μεταφυσικά φαινόμενα.
Κείμενο στο Smassing Culture
Πρόκειται για ιστορίες δραματικές, η καθεμία με το δικό της ξεχωριστό τρόπο. Καλλιεργώ��τας ένα σκληρό ρεαλισμό, οι ήρωές του μετατρέπονται σε τραγικές φιγούρες που δεν μπορούν να ξεφύγουν απ’ τη μοίρα, από μεταφυσικούς κινδύνους ή και από τις ανθρώπινες τερατωδίες. Στις σελίδες του βιβλίου γνωρίζουμε ήρωες καταραμένους που λυγίζουν μπροστά στην παντοδυναμία των σκληρών θεών, στρατιώτες που δεν υποτιμούν την αξία της ζωής (ακόμα και του εχθρού), μετανάστες εγκαταλελειμμένους σε ένα ξένο τόπο, ξεριζωμένους που κυνηγούν ένα καλύτερο μέλλον αλλά όπου κι αν πάνε τους ακολουθούν οι κακουχίες κι ο θάνατος. Το ατομικό τους βίωμα μετατρέπεται σε συλλογικό όταν μέσα από τις προσωπικές τους ιστορίες αναδύονται ανθρώπινες τραγωδίες με διαχρονικό χαρακτήρα, όπως είναι ο πόλεμος, η μετανάστευση, η εκμετάλλευση, η βία, το ανθρώπινο μίσος. Ισχυρά κοινωνικά φαινόμενα που παρασέρνουν τους απλούς ανθρώπους, οδηγώντας τους στη φτώχια, στην καταστροφή, στην τρέλα ή ακόμα και στο θάνατο. «Κτήνη με στολές καταντήσαμε όλοι» διαπιστώνει με δραματικό τόνο ένας φαντάρος του ελληνικού στρατού της Μικρασιατικής Εκστρατείας στο διήγημα «Μαϊστρος», ενώ στον «Τρωγλοδύτη», με φόντο τον Ισπανικό Εμφύλιο, ένας εθελοντής στρατιώτης με τις Διεθνείς Ταξιαρχίες, λύγισε σωματικά και πνευματικά μετά από ένα σκοτωμό και εξομολογούνταν ότι «Θεό εγώ δεν πίστευα πια, μα στον άνθρωπο μπροστά γονάτιζα». Επίσης στις σελίδες του βιβλίου αναδεικνύεται και η μετανάστευση, μέσα από ιστορίες Ελλήνων που ταξίδευαν στην Αμερική σε συνθήκες που αμέσως ανασύρουν στη μνήμη το δράμα των σύγχρονων προσφύγων.
Το στοιχείο του τρόμου ξεδιπλώνεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο βιβλίο κι αυτό επειδή πηγάζει εγγενώς απ’ τις παραδόσεις της ελληνικής επαρχίας, απ’ τις δοξασίες, τους μύθους και τις δεισιδαιμονίες που επικρατούν και διαδίδονται ανά τους αιώνες. Το μεταφυσικό στοιχείο εμφανίζεται τακτικά, όμως δύσκολα μπορούμε να διακρίνουμε απ’ την αφήγηση αν είναι πράγματι αυτό η αιτία των κακών που βρίσκουν τους πρωταγωνιστές ή αν είναι απλώς η ερμηνεία που τους αποδίδει τελικά ο κοινωνικός τους περίγυρος. Κατάρες εμφανίζονται ικανές να ξεκληρίσουν ολόκληρες οικογένειες, ενώ ακόμα και φυσικά φαινόμενα, όπως το άγριο κύμα της θάλασσας, ερμηνεύονται ως θεϊκή εκδίκηση από όσους τους έχουν κοστίσει το θάνατο αγαπημένων προσώπων. Με μία γνήσια λαϊκότητα ο συγγραφέας αναδεικνύει τους φόβους των ανθρώπων που δημιουργούν και συντηρούν τις δεισιδαιμονίες και την πίστη στα μεταφυσικά φαινόμενα.
Κείμενο στο Smassing Culture
November 27, 2020
Ο Ανδρέας Νικολακόπουλος γράφει μια συλλογή 16 φανταστικών (κυριολεκτικά και μεταφορικά) διηγημάτων, που ακροβατούν ανάμεσα στην πραγματικότητα και σε ό,τι βρίσκεται πέραν αυτής και που καταλήγουν όλα στον θάνατο. Όμως, η γλώσσα του συγγραφέα, η μαεστρία με την οποία διαχειρίζεται τις λέξεις του (είχα και κάμποσες άγνωστες, γοητευτικές, παλιακές, χωριάτικες, ξεχασμένες που με ενθουσιασμό αναζήτησα στα λεξικά), η ικανότητά του να αποτυπώνει το παρελθόν σαν να το έχει ζήσει, να περιγράφει τους τόπους και να σε κάνει να βρίσκεσαι εκεί, μέσα τους, όλα αυτά νικούν τον αρχέγονο Χάροντα και σου αφήνουν μόνο γλυκιά γεύση, παρά την αυθεντική πίκρα, τον νόστο και τη ματαιότητα που αναδύεται, συχνά καθ' υπερβολή αλλά με τρόπο απόλυτα αποδεκτό, μέσα από τα κείμενα. Σαν μύθοι διαβάζονται, σαν μύθοι χωνεύονται, σαν μύθοι θα μείνουν χαραγμένα στην αναγνωστική μας μνήμη τα διηγήματα του Νικολακόπουλου. Ή μήπως πλέον σαν θρύλοι;
January 25, 2022
Για κάτι τέτοια βιβλία χαίρομαι να διαβάζω νέα ελληνική λογοτεχνία.
Ιστορίες από τις αρχές του 20 αιώνα, τοποθετημένες στην ελληνική επαρχία, στενά συνδεδεμένες με τα γεγονότα που προηγήθηκαν της Μικρασιατικής καταστροφής, γεμάτες δράμα και μυστήριο, κατά τόπους γκροτέσκες, και δοσμένες με μια τεχνοτροπία που κατά τόπους έμοιαζε με μαγικό ρεαλισμό.
Με την πρώτη ματιά θυμίζει το «Γκιάκ», μόνο που εδώ οι αφηγητές είναι πράγματι διαφορετικοί και η κάθε ιστορία έχει το δικό της ύφος.
Δεν θα μπορούσα να το τοποθετήσω σε κάποιο συγκεκριμένο λογοτεχνικό είδος, αλλά όπως και να χει, το χάρηκα πολύ.
Ιστορίες από τις αρχές του 20 αιώνα, τοποθετημένες στην ελληνική επαρχία, στενά συνδεδεμένες με τα γεγονότα που προηγήθηκαν της Μικρασιατικής καταστροφής, γεμάτες δράμα και μυστήριο, κατά τόπους γκροτέσκες, και δοσμένες με μια τεχνοτροπία που κατά τόπους έμοιαζε με μαγικό ρεαλισμό.
Με την πρώτη ματιά θυμίζει το «Γκιάκ», μόνο που εδώ οι αφηγητές είναι πράγματι διαφορετικοί και η κάθε ιστορία έχει το δικό της ύφος.
Δεν θα μπορούσα να το τοποθετήσω σε κάποιο συγκεκριμένο λογοτεχνικό είδος, αλλά όπως και να χει, το χάρηκα πολύ.
December 29, 2020
Κείμενο στο Smassing Culture
Επιστροφή στις συλλογικές μας ρίζες
Παράδοση και ιστορία, έθιμα και δεισιδαιμονίες, άνθρωποι και θεοί αναμειγνύονται σε δεκαέξι διηγήματα του Ανδρέα Νικολακόπουλου στο νέο του βιβλίο «Αποδοχή Κληρονομίας» που κυκλοφόρησε πριν λίγους μήνες απ’ τις εκδόσεις Ίκαρος. Πρόκειται για τις ιστορίες ενός νέου συγγραφέα, ο οποίος αφηγείται άλλοτε βιώματα τραυματικά και στενάχωρα κι άλλοτε καταστάσεις σκοτεινές και τρομακτικές, αντλώντας τη θεματολογία τους απ’ τις συλλογικές μας ρίζες.
Οι πρωταγωνιστές των διηγημάτων του Νικολακόπουλου είναι καθημερινοί άνθρωποι της ελληνικής επαρχίας του 20ου αιώνα, εκείνοι οι «ανώνυμοι» για τους οποίους σπάνια μαθαίνουμε πώς έζησαν και πώς πέθαναν. Αγράμματοι συνήθως, αφοσιωμένοι στην καλλιέργεια της γης ή απασχολούμενοι με άλλα χειρωνακτικά επαγγέλματα χρήσιμα για τις επαρχιακές τους κοινωνίες, των οποίων συνήθως τα προσωπικά βιώματα χάνονται στη λήθη. Κυνηγοί, τεχνίτες, παπάδες, στρατιώτες στο μέτωπο, σε αυτούς στρέφεται η προσοχή του συγγραφέα. Στο τελευταίο διήγημα του βιβλίου (το οποίο διαβάζεται ως ο τερματικός σταθμός ενός ταξιδιού με δεκαέξι ξεχωριστούς σταθμούς) ο συγγραφέας μας εξηγεί το προσωπικό του κίνητρο να αναζητήσει τις αξιοσημείωτες στιγμές της ζωής των «ανώνυμων» της ελληνικής επαρχίας και να μην αφήσει να εξαφανιστούν στη σιωπή.
Πρόκειται για ιστορίες δραματικές, η καθεμία με το δικό της ξεχωριστό τρόπο. Καλλιεργώντας ένα σκληρό ρεαλισμό, οι ήρωές του μετατρέπονται σε τραγικές φιγούρες που δεν μπορούν να ξεφύγουν απ’ τη μοίρα, από μεταφυσικούς κινδύνους ή και από τις ανθρώπινες τερατωδίες. Στις σελίδες του βιβλίου γνωρίζουμε ήρωες καταραμένους που λυγίζουν μπροστά στην παντοδυναμία των σκληρών θεών, στρατιώτες που δεν υποτιμούν την αξία της ζωής (ακόμα και του εχθρού), μετανάστες εγκαταλελειμμένους σε ένα ξένο τόπο, ξεριζωμένους που κυνηγούν ένα καλύτερο μέλλον αλλά όπου κι αν πάνε τους ακολουθούν οι κακουχίες κι ο θάνατος. Το ατομικό τους βίωμα μετατρέπεται σε συλλογικό όταν μέσα από τις προσωπικές τους ιστορίες αναδύονται ανθρώπινες τραγωδίες με διαχρονικό χαρακτήρα, όπως είναι ο πόλεμος, η μετανάστευση, η εκμετάλλευση, η βία, το ανθρώπινο μίσος. Ισχυρά κοινωνικά φαινόμενα που παρασέρνουν τους απλούς ανθρώπους, οδηγώντας τους στη φτώχια, στην καταστροφή, στην τρέλα ή ακόμα και στο θάνατο. «Κτήνη με στολές καταντήσαμε όλοι» διαπιστώνει με δραματικό τόνο ένας φαντάρος του ελληνικού στρατού της Μικρασιατικής Εκστρατείας στο διήγημα «Μαϊστρος», ενώ στον «Τρωγλοδύτη», με φόντο τον Ισπανικό Εμφύλιο, ένας εθελοντής στρατιώτης με τις Διεθνείς Ταξιαρχίες, λύγισε σωματικά και πνευματικά μετά από ένα σκοτωμό και εξομολογούνταν ότι «Θεό εγώ δεν πίστευα πια, μα στον άνθρωπο μπροστά γονάτιζα». Επίσης στις σελίδες του βιβλίου αναδεικνύεται και η μετανάστευση, μέσα από ιστορίες Ελλήνων που ταξίδευαν στην Αμερική σε συνθήκες που αμέσως ανασύρουν στη μνήμη το δράμα των σύγχρονων προσφύγων. Με τέτοιες εικόνες ερχόμαστε αντιμέτωποι στην ιστορία του «Προγονικού», η οποία βασίζεται στην πραγματική ιστορία της δημιουργίας της Νέας Σμύρνης της Αμερικής (μίας περιοχής κοντά στη Φλόριντα) στην οποία κατέπλευσαν χιλιάδες Έλληνες για να αναζητήσουν ένα καλύτερο μέλλον και τελικά κατέληξαν σε ένα καθεστώς σκλαβιάς, αλλά και στα «Πικρά Χαμπέρια» σε μία ιστορία μετανάστευσης στην Αμερική που σημαδεύτηκε από ένα ταξίδι με κακουχίες και θάνατο για τους φτωχούς μετανάστες:
«Στο «Φραντζέσκα» επάνω είδαν κόσμο να πεθαίνει από αρρώστιες, κρύο και πείνα, μα πάντα επιβάτες της τρίτης θέσης»
Το στοιχείο του τρόμου ξεδιπλώνεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο βιβλίο κι αυτό επειδή πηγάζει εγγενώς απ’ τις παραδόσεις της ελληνικής επαρχίας, απ’ τις δοξασίες, τους μύθους και τις δεισιδαιμονίες που επικρατούν και διαδίδονται ανά τους αιώνες. Το μεταφυσικό στοιχείο εμφανίζεται τακτικά, όμως δύσκολα μπορούμε να διακρίνουμε απ’ την αφήγηση αν είναι πράγματι αυτό η αιτία των κακών που βρίσκουν τους πρωταγωνιστές ή αν είναι απλώς η ερμηνεία που τους αποδίδει τελικά ο κοινωνικός τους περίγυρος. Κατάρες εμφανίζονται ικανές να ξεκληρίσουν ολόκληρες οικογένειες, ενώ ακόμα και φυσικά φαινόμενα, όπως το άγριο κύμα της θάλασσας, ερμηνεύονται ως θεϊκή εκδίκηση από όσους τους έχουν κοστίσει το θάνατο αγαπημένων προσώπων. Με μία γνήσια λαϊκότητα ο συγγραφέας αναδεικνύει τους φόβους των ανθρώπων που δημιουργούν και συντηρούν τις δεισιδαιμονίες και την πίστη στα μεταφυσικά φαινόμενα, ανασύροντας στη μνήμη μας μία αντίστοιχης θεματολογία και ανάλογης ποιότητας συλλογή διηγημάτων, τις «Παγανιστικές Δοξασίες της Θεσσαλικής Επαρχίας» του Χρυσόστομου Τσαπραϊλη. Επιπλέον ο συγγραφέας εστιάζει συχνά στον τρόπο που οι απλοί άνθρωποι αναμειγνύουν ετερόδοξες αντιλήψεις του παρόντος και του παρελθόντος, σε αντίθεση (ή και σε ρήξη) με την αυστηρότητα των δογμάτων των θρησκειών που έχουν επικρατήσει στην εποχή μας. Μία τέτοια χαρακτηριστική περίπτωση είναι ο παπάς στο διήγημα «Ελάφια αγριεμένα» που παρά τις παγανιστικές του νεανικές ανησυχίες ασπάστηκε τον χριστιανισμό, εμπλουτίζοντας όμως την πίστη του και τον τρόπο ζωής του με δεισιδαιμονίες άλλων θρησκευτικών αντιλήψεων:
«Αν τεντωνόμουν στο τραπέζι την ώρα που δειπνούσαμε, με έβαζε να κάνω μετάνοιες, γιατί έλεγε έτσι έρχεται ο Διάβολος και μας μαγαρίζει το φαγητό. Αν ξεχνιόμουν και σταυροκοπιόμουν με το αριστερό, πάλι μετάνοιες και παρακλήσεις. Όταν έβαζα κρασί στο ποτήρι μέχρι τη μέση, μου ‘λεγε πως έρχεται ο Σατανάς και πλένει τα ποδάρια του, κι έτσι έπρεπε να το γεμίζω, λέει, για να πέσει μέσα να πνιγεί ο τρισκατάρατος»
Γενικώς, παρ’ όλο που ο Νικολακόπουλος εστιάζει στην παράδοση των ελληνικών τόπων του 20ου αιώνα, με κάθε ευκαιρία προσπαθεί να εξηγήσει ότι αυτή έχει διαμορφωθεί μέσα από την μακραίωνη συνύπαρξη των ελληνικών πληθυσμών με άλλες εθνότητες, φυλές και θρησκείες. Τοποθετώντας το διήγημα του «Λευκός Θάνατος» στη Νικομήδεια (το σημερινό Ιζμίτ, μία περιοχή αποικισμένη από Έλληνες ήδη απ’ τα αρχαία χρόνια), μιλάει για την ειρηνική συνύπαρξη μεταξύ χριστιανικών και μουσουλμανικών κοινοτήτων, η οποία διακόπηκε βίαια με την τούρκικη επίθεση στην περιοχή, από «τους άντρες που μέχρι χθες έπιναν καφέ και σαλέπι μαζί». Με αυτή τη συνύπαρξη χριστιανών και μουσουλμάνων και την ανταλλαγή ηθών και εθίμων έχει απασχοληθεί η ιστορική έρευνα, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την παραστατική αφήγηση του Mark Mazower στο έργο του Τα Βαλκάνια (εκδόσεις Πατάκη). Ο Νικολακόπουλος υιοθετεί αυτή τη ματιά του αντικειμενικού παρατηρητή στις ιστορίες του, σε αντίθεση με τον εθνικισμό που επιβάλλεται απ’ τις κυρίαρχες αφηγήσεις στην ελληνική δημόσια ιστορία, όπως την μαθαίνουμε από πολύ μικρή ηλικία στο σχολείο. Με αυτή την αποστασιοποιημένη ματιά ο συγγραφέας επιλέγει να αναδείξει τη φρίκη του πολέμου, ακόμα και αν οι τραγωδίες δημιουργούνται απ’ τον ελληνικό στρατό, όπως συνέβη στη Μικρασιατική Εκστρατεία:
«Κάποια Δευτέρα πρωί, αρχές Μαγιού, αφήσαμε το χωριό μας και δεκαπέντε μέρες μετά πατήσαμε στη Σμύρνη. Τον καιρό που ακολούθησε είδαν πολλά τα μάτια μου. Χωριά να καίγονται, βρέφη να σφαγιάζονται πριν καν πουν λέξη, γυναίκες να ατομάζονται και άντρες να εκτελούνται μέσα στα δάκρυά τους, χωρίς κανένα έλεος»
Η γλώσσα του Νικολακόπουλου ξεχωρίζει για την αυθεντικότητα και την ποιητικότητά της, αλλά και για τα ηθογραφικά στοιχεία που εμπεριέχει. Σε διάφορα σημεία ο συγγραφέας χρησιμοποιεί τη ντοπιολαλιά και τους ιδιωματισμούς που θα χρησιμοποιούσαν οι πρωταγωνιστές του στην πραγματική τους ζωή, ενισχύοντας το ρεαλισμό αλλά και την ιστορικότητα των αφηγήσεων.
Τα διηγήματα της «Αποδοχής Κληρονομίας» είναι όλα τους ολιγοσέλιδα, όμως ήδη απ’ τις πρώτες γραμμές τους χτίζουν μία ατμόσφαιρα που μαγνητίζει τον αναγνώστη, που τον βυθίζει στην εκάστοτε αφήγηση και πολλές φορές τον κάνει να νιώθει ένα αίσθημα ασφυξίας απ’ την αγωνία και τον τρόμο. Το κάθε διήγημα της συλλογής είναι και ένα μοναδικό σπάραγμα μίας ζωής ενός ανώνυμου ανθρώπου της υπαίθρου που βίωσε μία τραγωδία (ή έγινε μάρτυράς της) και βρίσκει το κουράγιο να μας την διηγηθεί. Έτσι ο συγγραφέας δίνει φωνή σε μυθοπλαστικούς χαρακτήρες της ελληνικής υπαίθρου του 20ου αιώνα, οι ζωές των οποίων χαρακτηρίζονται από έναν σκληρό ρεαλισμό, υπό το βάρος του οποίου μετατρέπονται σε διαχρονικούς τραγικούς ήρωες. Είναι σαφές ότι ο νεαρός συγγραφέας Ανδρέας Νικολακόπουλος με την «Αποδοχή Κληρονομίας» μας προσέφερε ένα απ’ τα πιο αξιόλογα βιβλία που κυκλοφόρησαν στα ελληνικά το 2020 και επιπλέον μία ισχυρή προσδοκία για το μέλλον του στη σύγχρονη ελληνική πεζογραφία.
Επιστροφή στις συλλογικές μας ρίζες
Παράδοση και ιστορία, έθιμα και δεισιδαιμονίες, άνθρωποι και θεοί αναμειγνύονται σε δεκαέξι διηγήματα του Ανδρέα Νικολακόπουλου στο νέο του βιβλίο «Αποδοχή Κληρονομίας» που κυκλοφόρησε πριν λίγους μήνες απ’ τις εκδόσεις Ίκαρος. Πρόκειται για τις ιστορίες ενός νέου συγγραφέα, ο οποίος αφηγείται άλλοτε βιώματα τραυματικά και στενάχωρα κι άλλοτε καταστάσεις σκοτεινές και τρομακτικές, αντλώντας τη θεματολογία τους απ’ τις συλλογικές μας ρίζες.
Οι πρωταγωνιστές των διηγημάτων του Νικολακόπουλου είναι καθημερινοί άνθρωποι της ελληνικής επαρχίας του 20ου αιώνα, εκείνοι οι «ανώνυμοι» για τους οποίους σπάνια μαθαίνουμε πώς έζησαν και πώς πέθαναν. Αγράμματοι συνήθως, αφοσιωμένοι στην καλλιέργεια της γης ή απασχολούμενοι με άλλα χειρωνακτικά επαγγέλματα χρήσιμα για τις επαρχιακές τους κοινωνίες, των οποίων συνήθως τα προσωπικά βιώματα χάνονται στη λήθη. Κυνηγοί, τεχνίτες, παπάδες, στρατιώτες στο μέτωπο, σε αυτούς στρέφεται η προσοχή του συγγραφέα. Στο τελευταίο διήγημα του βιβλίου (το οποίο διαβάζεται ως ο τερματικός σταθμός ενός ταξιδιού με δεκαέξι ξεχωριστούς σταθμούς) ο συγγραφέας μας εξηγεί το προσωπικό του κίνητρο να αναζητήσει τις αξιοσημείωτες στιγμές της ζωής των «ανώνυμων» της ελληνικής επαρχίας και να μην αφήσει να εξαφανιστούν στη σιωπή.
Πρόκειται για ιστορίες δραματικές, η καθεμία με το δικό της ξεχωριστό τρόπο. Καλλιεργώντας ένα σκληρό ρεαλισμό, οι ήρωές του μετατρέπονται σε τραγικές φιγούρες που δεν μπορούν να ξεφύγουν απ’ τη μοίρα, από μεταφυσικούς κινδύνους ή και από τις ανθρώπινες τερατωδίες. Στις σελίδες του βιβλίου γνωρίζουμε ήρωες καταραμένους που λυγίζουν μπροστά στην παντοδυναμία των σκληρών θεών, στρατιώτες που δεν υποτιμούν την αξία της ζωής (ακόμα και του εχθρού), μετανάστες εγκαταλελειμμένους σε ένα ξένο τόπο, ξεριζωμένους που κυνηγούν ένα καλύτερο μέλλον αλλά όπου κι αν πάνε τους ακολουθούν οι κακουχίες κι ο θάνατος. Το ατομικό τους βίωμα μετατρέπεται σε συλλογικό όταν μέσα από τις προσωπικές τους ιστορίες αναδύονται ανθρώπινες τραγωδίες με διαχρονικό χαρακτήρα, όπως είναι ο πόλεμος, η μετανάστευση, η εκμετάλλευση, η βία, το ανθρώπινο μίσος. Ισχυρά κοινωνικά φαινόμενα που παρασέρνουν τους απλούς ανθρώπους, οδηγώντας τους στη φτώχια, στην καταστροφή, στην τρέλα ή ακόμα και στο θάνατο. «Κτήνη με στολές καταντήσαμε όλοι» διαπιστώνει με δραματικό τόνο ένας φαντάρος του ελληνικού στρατού της Μικρασιατικής Εκστρατείας στο διήγημα «Μαϊστρος», ενώ στον «Τρωγλοδύτη», με φόντο τον Ισπανικό Εμφύλιο, ένας εθελοντής στρατιώτης με τις Διεθνείς Ταξιαρχίες, λύγισε σωματικά και πνευματικά μετά από ένα σκοτωμό και εξομολογούνταν ότι «Θεό εγώ δεν πίστευα πια, μα στον άνθρωπο μπροστά γονάτιζα». Επίσης στις σελίδες του βιβλίου αναδεικνύεται και η μετανάστευση, μέσα από ιστορίες Ελλήνων που ταξίδευαν στην Αμερική σε συνθήκες που αμέσως ανασύρουν στη μνήμη το δράμα των σύγχρονων προσφύγων. Με τέτοιες εικόνες ερχόμαστε αντιμέτωποι στην ιστορία του «Προγονικού», η οποία βασίζεται στην πραγματική ιστορία της δημιουργίας της Νέας Σμύρνης της Αμερικής (μίας περιοχής κοντά στη Φλόριντα) στην οποία κατέπλευσαν χιλιάδες Έλληνες για να αναζητήσουν ένα καλύτερο μέλλον και τελικά κατέληξαν σε ένα καθεστώς σκλαβιάς, αλλά και στα «Πικρά Χαμπέρια» σε μία ιστορία μετανάστευσης στην Αμερική που σημαδεύτηκε από ένα ταξίδι με κακουχίες και θάνατο για τους φτωχούς μετανάστες:
«Στο «Φραντζέσκα» επάνω είδαν κόσμο να πεθαίνει από αρρώστιες, κρύο και πείνα, μα πάντα επιβάτες της τρίτης θέσης»
Το στοιχείο του τρόμου ξεδιπλώνεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο βιβλίο κι αυτό επειδή πηγάζει εγγενώς απ’ τις παραδόσεις της ελληνικής επαρχίας, απ’ τις δοξασίες, τους μύθους και τις δεισιδαιμονίες που επικρατούν και διαδίδονται ανά τους αιώνες. Το μεταφυσικό στοιχείο εμφανίζεται τακτικά, όμως δύσκολα μπορούμε να διακρίνουμε απ’ την αφήγηση αν είναι πράγματι αυτό η αιτία των κακών που βρίσκουν τους πρωταγωνιστές ή αν είναι απλώς η ερμηνεία που τους αποδίδει τελικά ο κοινωνικός τους περίγυρος. Κατάρες εμφανίζονται ικανές να ξεκληρίσουν ολόκληρες οικογένειες, ενώ ακόμα και φυσικά φαινόμενα, όπως το άγριο κύμα της θάλασσας, ερμηνεύονται ως θεϊκή εκδίκηση από όσους τους έχουν κοστίσει το θάνατο αγαπημένων προσώπων. Με μία γνήσια λαϊκότητα ο συγγραφέας αναδεικνύει τους φόβους των ανθρώπων που δημιουργούν και συντηρούν τις δεισιδαιμονίες και την πίστη στα μεταφυσικά φαινόμενα, ανασύροντας στη μνήμη μας μία αντίστοιχης θεματολογία και ανάλογης ποιότητας συλλογή διηγημάτων, τις «Παγανιστικές Δοξασίες της Θεσσαλικής Επαρχίας» του Χρυσόστομου Τσαπραϊλη. Επιπλέον ο συγγραφέας εστιάζει συχνά στον τρόπο που οι απλοί άνθρωποι αναμειγνύουν ετερόδοξες αντιλήψεις του παρόντος και του παρελθόντος, σε αντίθεση (ή και σε ρήξη) με την αυστηρότητα των δογμάτων των θρησκειών που έχουν επικρατήσει στην εποχή μας. Μία τέτοια χαρακτηριστική περίπτωση είναι ο παπάς στο διήγημα «Ελάφια αγριεμένα» που παρά τις παγανιστικές του νεανικές ανησυχίες ασπάστηκε τον χριστιανισμό, εμπλουτίζοντας όμως την πίστη του και τον τρόπο ζωής του με δεισιδαιμονίες άλλων θρησκευτικών αντιλήψεων:
«Αν τεντωνόμουν στο τραπέζι την ώρα που δειπνούσαμε, με έβαζε να κάνω μετάνοιες, γιατί έλεγε έτσι έρχεται ο Διάβολος και μας μαγαρίζει το φαγητό. Αν ξεχνιόμουν και σταυροκοπιόμουν με το αριστερό, πάλι μετάνοιες και παρακλήσεις. Όταν έβαζα κρασί στο ποτήρι μέχρι τη μέση, μου ‘λεγε πως έρχεται ο Σατανάς και πλένει τα ποδάρια του, κι έτσι έπρεπε να το γεμίζω, λέει, για να πέσει μέσα να πνιγεί ο τρισκατάρατος»
Γενικώς, παρ’ όλο που ο Νικολακόπουλος εστιάζει στην παράδοση των ελληνικών τόπων του 20ου αιώνα, με κάθε ευκαιρία προσπαθεί να εξηγήσει ότι αυτή έχει διαμορφωθεί μέσα από την μακραίωνη συνύπαρξη των ελληνικών πληθυσμών με άλλες εθνότητες, φυλές και θρησκείες. Τοποθετώντας το διήγημα του «Λευκός Θάνατος» στη Νικομήδεια (το σημερινό Ιζμίτ, μία περιοχή αποικισμένη από Έλληνες ήδη απ’ τα αρχαία χρόνια), μιλάει για την ειρηνική συνύπαρξη μεταξύ χριστιανικών και μουσουλμανικών κοινοτήτων, η οποία διακόπηκε βίαια με την τούρκικη επίθεση στην περιοχή, από «τους άντρες που μέχρι χθες έπιναν καφέ και σαλέπι μαζί». Με αυτή τη συνύπαρξη χριστιανών και μουσουλμάνων και την ανταλλαγή ηθών και εθίμων έχει απασχοληθεί η ιστορική έρευνα, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την παραστατική αφήγηση του Mark Mazower στο έργο του Τα Βαλκάνια (εκδόσεις Πατάκη). Ο Νικολακόπουλος υιοθετεί αυτή τη ματιά του αντικειμενικού παρατηρητή στις ιστορίες του, σε αντίθεση με τον εθνικισμό που επιβάλλεται απ’ τις κυρίαρχες αφηγήσεις στην ελληνική δημόσια ιστορία, όπως την μαθαίνουμε από πολύ μικρή ηλικία στο σχολείο. Με αυτή την αποστασιοποιημένη ματιά ο συγγραφέας επιλέγει να αναδείξει τη φρίκη του πολέμου, ακόμα και αν οι τραγωδίες δημιουργούνται απ’ τον ελληνικό στρατό, όπως συνέβη στη Μικρασιατική Εκστρατεία:
«Κάποια Δευτέρα πρωί, αρχές Μαγιού, αφήσαμε το χωριό μας και δεκαπέντε μέρες μετά πατήσαμε στη Σμύρνη. Τον καιρό που ακολούθησε είδαν πολλά τα μάτια μου. Χωριά να καίγονται, βρέφη να σφαγιάζονται πριν καν πουν λέξη, γυναίκες να ατομάζονται και άντρες να εκτελούνται μέσα στα δάκρυά τους, χωρίς κανένα έλεος»
Η γλώσσα του Νικολακόπουλου ξεχωρίζει για την αυθεντικότητα και την ποιητικότητά της, αλλά και για τα ηθογραφικά στοιχεία που εμπεριέχει. Σε διάφορα σημεία ο συγγραφέας χρησιμοποιεί τη ντοπιολαλιά και τους ιδιωματισμούς που θα χρησιμοποιούσαν οι πρωταγωνιστές του στην πραγματική τους ζωή, ενισχύοντας το ρεαλισμό αλλά και την ιστορικότητα των αφηγήσεων.
Τα διηγήματα της «Αποδοχής Κληρονομίας» είναι όλα τους ολιγοσέλιδα, όμως ήδη απ’ τις πρώτες γραμμές τους χτίζουν μία ατμόσφαιρα που μαγνητίζει τον αναγνώστη, που τον βυθίζει στην εκάστοτε αφήγηση και πολλές φορές τον κάνει να νιώθει ένα αίσθημα ασφυξίας απ’ την αγωνία και τον τρόμο. Το κάθε διήγημα της συλλογής είναι και ένα μοναδικό σπάραγμα μίας ζωής ενός ανώνυμου ανθρώπου της υπαίθρου που βίωσε μία τραγωδία (ή έγινε μάρτυράς της) και βρίσκει το κουράγιο να μας την διηγηθεί. Έτσι ο συγγραφέας δίνει φωνή σε μυθοπλαστικούς χαρακτήρες της ελληνικής υπαίθρου του 20ου αιώνα, οι ζωές των οποίων χαρακτηρίζονται από έναν σκληρό ρεαλισμό, υπό το βάρος του οποίου μετατρέπονται σε διαχρονικούς τραγικούς ήρωες. Είναι σαφές ότι ο νεαρός συγγραφέας Ανδρέας Νικολακόπουλος με την «Αποδοχή Κληρονομίας» μας προσέφερε ένα απ’ τα πιο αξιόλογα βιβλία που κυκλοφόρησαν στα ελληνικά το 2020 και επιπλέον μία ισχυρή προσδοκία για το μέλλον του στη σύγχρονη ελληνική πεζογραφία.
June 4, 2022
Από τα πιο ενδιαφέροντα βιβλία που έτυχε να διαβάσω το 2022.
Μια συλλογή διηγημάτων που πιάνει διαφορετικές παραστάσεις της ζωής στην ελληνική επαρχία. Το χρονικό διάστημα δεν αποκαλύπτεται πάντα , αν και γενικά είναι σαφές ότι γενικά τοποθετούνται μεταξύ 1910 και λίγο μετά τον Β' παγκόσμιο
Σε κάποια από τα διηγήματα βρίσκουμε και το αντιπολεμικό στοιχείο, που εκφράζεται μέσω της παρουσίασης της ανθρώπινης πλευράς των εχθρών.
Μου έκανε επιπλέον εντύπωση το μεγάλο εύρος των παραστάσεων. Είναι φανερό ότι ο συγγραφέας έκανε αρκετή έρευνα σχετικά με τα θέμα κάθε ιστορίας.
Η τελευταία ιστορία είναι λίγο παράταιρη σε ύφος σε σχέση με τις υπόλοιπες. Αρκετά πιθανό να είναι αυτοβιογραφική, ίσως ακόμα το γεγονός να ήταν η αφορμή για να γραφτούν τα διηγήματα.
Πιο δυνατές στιγμές κατά τη γνώμη μου: μαϊστρος, λευκός θάνατος, σύγχρονη ιστορία, λύκος, ελάφια αγριεμένα.
Μια συλλογή διηγημάτων που πιάνει διαφορετικές παραστάσεις της ζωής στην ελληνική επαρχία. Το χρονικό διάστημα δεν αποκαλύπτεται πάντα , αν και γενικά είναι σαφές ότι γενικά τοποθετούνται μεταξύ 1910 και λίγο μετά τον Β' παγκόσμιο
Σε κάποια από τα διηγήματα βρίσκουμε και το αντιπολεμικό στοιχείο, που εκφράζεται μέσω της παρουσίασης της ανθρώπινης πλευράς των εχθρών.
Μου έκανε επιπλέον εντύπωση το μεγάλο εύρος των παραστάσεων. Είναι φανερό ότι ο συγγραφέας έκανε αρκετή έρευνα σχετικά με τα θέμα κάθε ιστορίας.
Η τελευταία ιστορία είναι λίγο παράταιρη σε ύφος σε σχέση με τις υπόλοιπες. Αρκετά πιθανό να είναι αυτοβιογραφική, ίσως ακόμα το γεγονός να ήταν η αφορμή για να γραφτούν τα διηγήματα.
Πιο δυνατές στιγμές κατά τη γνώμη μου: μαϊστρος, λευκός θάνατος, σύγχρονη ιστορία, λύκος, ελάφια αγριεμένα.
January 16, 2021
Διηγήματα νοτισμένα από λαϊκή παράδοση και μύθους, αρχέγονο φόβο και πρωτόγονη βία. Πρωτότυπη ιδέα, θαυμάσια εκτέλεση, ελκυστικό εξώφυλλο...
November 22, 2020
Δυνατά κείμενα, ζωντανές περιγραφές, που αποτυπώνουν τη σκληρή καθημερινότητα των ηρώων της κάθε ιστορίας, τα βιώματα τα οποία στοιχειώνουν τη ζωή, ηθικά και προσωπικά. Βιώματα-κληρονομιά που γίνονται αιτία οι ήρωες να λουφάξουν απ´ την ζωή και το μυαλό τους. Ο Νικολακόπουλος ξεδιπλώνει το λογοτεχνικό του ταλέντο σε κάθε κείμενο, σε κάθε χαρακτήρα.
February 20, 2024
Συνδυασμός νεο-ηθογραφίας και folk horror λογοτεχνίας. Οι περισσότερες ιστορίες είναι ευφάνταστες και πρωτότυπες στη σύλληψή τους, όμως παρουσιάζουν αρκετές αδυναμίες που κάνουν την ανάγνωση συχνά να σκαλώνει. Καταρχάς, τα διηγήματα πάσχουν από απουσία αφηγηματικής οικονομίας, ενώ σε αρκετά σημεία -κάποιες φορές και στην κορύφωση της πλοκής- η αφήγηση γίνεται αχρείαστα επεξηγηματική. Επίσης, η σποραδική χρήση ιδιωματικού λεξιλογίου και η υιοθέτηση μιας γλωσσικής ρυθμικότητας μου φάνηκαν προσχηματικές, κάπως επιτηδευμένες και εντέλει μη λειτουργικές και πειστικές, ιδίως στα πρωτοπρόσωπα διηγήματα. Τέλος, το στοιχείο του σασπένς δεν λειτουργεί πάντα καλά, καθώς η βίαιη έκβαση κάποιων ιστοριών προκύπτει με αιφνιδιαστικό και αφηγηματικά αναιτιολόγητο τρόπο, χωρίς να έχει προηγηθεί μια σχετική κλιμάκωση (π.χ. στο διήγημα "Μια σύγχρονη ιστορία").
Θα το αξιολογούσα θετικότερα αν δεν υπήρχε η δυσάρεστη έκπληξη της τελευταίας, εκτός κλίματος, ιστορίας ("Αποδοχή κληρονομιάς") με τη γραφική -στα δικά μου μάτια- καταληκτική σκηνή της αντικατάστασης του επιτοίχιου κάδρου. Ένα "αυτοβιογραφικό" διήγημα που καθαγιάζει με αντιλογοτεχνικά απροκάλυπτο τρόπο τους "ανθρώπους του μόχθου" μιας περασμένης εποχής και χύνει λογοτεχνικά δάκρυα -κυριολεκτικά και μεταφορικά- για την απολεσθείσα προ-αστική κοινοτική ζωή.
Θα το αξιολογούσα θετικότερα αν δεν υπήρχε η δυσάρεστη έκπληξη της τελευταίας, εκτός κλίματος, ιστορίας ("Αποδοχή κληρονομιάς") με τη γραφική -στα δικά μου μάτια- καταληκτική σκηνή της αντικατάστασης του επιτοίχιου κάδρου. Ένα "αυτοβιογραφικό" διήγημα που καθαγιάζει με αντιλογοτεχνικά απροκάλυπτο τρόπο τους "ανθρώπους του μόχθου" μιας περασμένης εποχής και χύνει λογοτεχνικά δάκρυα -κυριολεκτικά και μεταφορικά- για την απολεσθείσα προ-αστική κοινοτική ζωή.
June 1, 2022
"Αν ζητάς παντιερες, εμείς είχαμε μια και ήταν το τραπεζομάντηλο, που το τιναζαμε από τα ψίχουλα και το ανεμιζαμε μεσημέρι βράδυ και η νίκη μας ήταν αυτή. Το φαγητό στο τραπέζι. Αν ψάχνεις για άρματα σου, να πεις πως ήρωας μου εμένα είναι ο Νικολός , που τον πήρε η πλημμύρα παλεύοντας να σώσει το σκυλί του, ο φίλος μου ο Ηλίας που έπαθε συγκοπή καταηλιού στ' αλώνια, γιατί δεν άκουσε το γιατρό και δεν κάθισε ούτε νερό να πιει, η γυναίκα του Νικήτα, που έμεινε χήρα με έξι παιδιά και οργωνε με το αλέτρι, στη μεριά μεριά αυτή, στην άλλη το μουλάρι. Να γράψεις πως πατρίδα μου εμένα είναι η καστανια στο κάτω μέρος του χωριού, που πρωτοφιλησα τη γυναίκα μου, το ποτάμι που έστηνα ξωβεργα με τον παπούλη σου και ο βράχος που καθόμασταν μικρά παιδιά απάνω και τραγουδούσαμε ίσαμε που δεν είχαμε φωνή."
Κάπως έτσι κλείνει και το 16ο διήγημα του Ανδρέα Νικολακόπουλου που χαρίζει και τον ομώνυμο τίτλο στο βιβλίο του. Ιστορίες μιας παλιάς Ελλάδας, ίσως ξεχασμένης και υποτιμημένης στην αντίληψη των ανθρώπων της στην σύγχρονη πραγματικότητα. Λαογραφία, μυθολογία, ιστορική μνήμη, παράδοση, έθιμα, δοξασίες σε ένα χρονολογικό ψηφιδωτό που καταλήγει πάντα σε λύτρωση των ηρώων που θυμίζει και είναι αρχαία τραγωδία. Η μνήμη και η ταυτότητα μας ανήκε�� στους ανώνυμους καθημερινούς ανθρώπους, που η ιστορία γράφτηκε από εκείνους αλλά δεν έγραψε ποτέ για αυτούς.
Διηγήματα συνάντησης και επαναγνωριμίας με τις ρίζες μας.
Κάπως έτσι κλείνει και το 16ο διήγημα του Ανδρέα Νικολακόπουλου που χαρίζει και τον ομώνυμο τίτλο στο βιβλίο του. Ιστορίες μιας παλιάς Ελλάδας, ίσως ξεχασμένης και υποτιμημένης στην αντίληψη των ανθρώπων της στην σύγχρονη πραγματικότητα. Λαογραφία, μυθολογία, ιστορική μνήμη, παράδοση, έθιμα, δοξασίες σε ένα χρονολογικό ψηφιδωτό που καταλήγει πάντα σε λύτρωση των ηρώων που θυμίζει και είναι αρχαία τραγωδία. Η μνήμη και η ταυτότητα μας ανήκε�� στους ανώνυμους καθημερινούς ανθρώπους, που η ιστορία γράφτηκε από εκείνους αλλά δεν έγραψε ποτέ για αυτούς.
Διηγήματα συνάντησης και επαναγνωριμίας με τις ρίζες μας.
April 6, 2024
Μερικές σκόρπιες σκέψεις αντί συνεκτικής κριτικής:
~Είναι σίγουρα καλύτερο απ'τη Φλόρενς Μπλαντ.
~Ωστόσο θεωρώ ότι χρειάζεται οπωσδήποτε ένα γλωσσάρι αναφορικά με την ντοπιολαλιά. Επίσης ένα παράρτημα με σχολιασμό των γεωργικών και λοιπών εργασιών της υπαίθρου θα ήταν βοηθητικό (πχ στάδια του θερισμού με ορολογία και αναφορά των εργαλείων), καθώς ξόδεψα αρκετό χρόνο σε διαδικτυακές αναζητήσεις με ένα ποσοστό δύο στις τρεις να μη δίνουν κάποιο αποτέλεσμα.
~Το παγανιστικό στοιχείο έτσι όπως ενσωματώνεται στην πλοκή δίνει άλλη διάσταση στα διηγήματα.
~Είναι έντονο, σε ταρακουνάει, σε παρασέρνει σαν ορμητικό ρέμα που είπες να διασχίσεις αψήφιστα και πριν καλά καλά το καταλάβεις έχεις ξεβραστεί στο τέλος.
(Σε γενικές γραμμές μου άρεσε.)
~Είναι σίγουρα καλύτερο απ'τη Φλόρενς Μπλαντ.
~Ωστόσο θεωρώ ότι χρειάζεται οπωσδήποτε ένα γλωσσάρι αναφορικά με την ντοπιολαλιά. Επίσης ένα παράρτημα με σχολιασμό των γεωργικών και λοιπών εργασιών της υπαίθρου θα ήταν βοηθητικό (πχ στάδια του θερισμού με ορολογία και αναφορά των εργαλείων), καθώς ξόδεψα αρκετό χρόνο σε διαδικτυακές αναζητήσεις με ένα ποσοστό δύο στις τρεις να μη δίνουν κάποιο αποτέλεσμα.
~Το παγανιστικό στοιχείο έτσι όπως ενσωματώνεται στην πλοκή δίνει άλλη διάσταση στα διηγήματα.
~Είναι έντονο, σε ταρακουνάει, σε παρασέρνει σαν ορμητικό ρέμα που είπες να διασχίσεις αψήφιστα και πριν καλά καλά το καταλάβεις έχεις ξεβραστεί στο τέλος.
(Σε γενικές γραμμές μου άρεσε.)
April 11, 2024
Πολύ ωραία και ενδιαφέρουσα συλλογή δεκαέξι διηγημάτων, τα περισσότερα εκ των οποίων κινούνται μεταξύ των λαϊκών παραδόσεων, της ηθογραφίας και του μύθου. Κάθε διήγημα είχε να προσφέρει αγωνία, φόβο και άλλα έντονα συναισθήματα, καθώς και πολύ δυνατές εικόνες, με τη βία να είναι πανταχού παρούσα και πρωτόγονη. Τη γραφή τη βρήκα πολύ καλή, γλαφυρή, με ζωντανές περιγραφές σκηνικών, χαρακτήρων και γεγονότων, σίγουρα ο συγγραφέας κατάφερε να με κάνει ένα με τις ιστορίες του. Γενικά, πέρασα πολύ καλά, ευχαριστήθηκα εικόνες και ατμόσφαιρα, οπότε πρόσημο θετικότατο!
August 1, 2021
Πολύ καλή συλλογή διηγημάτων, σκοτεινή και καλογραμμένη!
February 16, 2022
ένα βαθιά σκληρό βιβλίο με αφηγήσεις πικρές και υποθετικά αληθινές. ένα βιβλίο σα μακροβουτι σε νερά μαύρα και κρύα. μία μυθολογία.
September 29, 2022
Διηγήματα με άγρια ομορφιά, φρίκη και Ρυθμό!
January 20, 2025
16 μικρές ιστορίες που θυμίζουν λαϊκούς μύθους, ιστορίες που θα ακούσεις μεγαλύτερους να θυμούνται για συγγενείς, συγχωριανούς ή φίλους. Απολαυστικά διηγήματα
July 18, 2022
Γνώρισα τον Ανδρεα δουλεύοντας και οι δυο στον ιδιο χωρο καπου στις Κυκλάδες στην βαριά -όπως την λένε- βιομηχανία μας, τον τουρισμό. Τα είπαμε για λίγον και βρήκαμε καποια κοινά σημεια σε βιβλία ποδοσφαιρο μηχανές. Μετά χαθήκαμε κ ίσως καλύτερα που έγινε έτσι πριν πούμε άλλα(πολιτικοιστορικοκοινωνικα εννοώ) και μαλώσσουμε. Το βιβλίο όμως έμεινα στα χέρια μου και διαβάστηκε σε δυο βραδια μεσα με τσιγάρο στην σκοπιά μου (ξέρει ο Ανδρέας). Με τα χρόνια .έμαθα να μην κρινω τους ανθρωπους από τις πεποιθήσεις αλλα απο το αν ταιριάζουν τα χνωτα μας. Επίσης έμαθα να μην κρινω το έργο κανενός με βάση τις πεποιθήσεις του αλλα μονο με βάση τι μου βγαζει το έργο, οσο γίνεται πιο αντικειμενικα δηλαδή, μιαν αντικειμενικότητα που ομολογώ ως συγγραφέας κι εγω, δεν έχω συναντήσει απο την αντιπέρα όχθη. Αυτα σαν πρόλογος. Το βιβλίο είναι εξαιρετικά καλογραμμένο. Από λογοτεχνικής απόψεως στέκει ψηλά. Με χρηση ιδιωματισμών και λέξεων σπάνιων στην εποχή μας ο συγγραφεας ζωγραφίζει ποιητικές εικόνες της ελληνικής υπαίθρου φανερώνοντας επιπλεον βαθια έρευνα και γνωσεις που κυμαίνονται απο την μυθολογια εως την αλιεία σφουγγαριών. Οι ιστορίες αναδίδουν μια πικρή ειρωνία για την ανθρωπινη μοιρα και διαπνέονται απο αριστερό ουμανισμό.
Μαϊστος: Ο στρατιώτης εχει δικιο που προσπαθεί να εμποδίσει την σφαγή. Το να αποφασίσει ο λοχαγός ειναι το ορθόν. Απο κει κ επειτα κ εγω στην θεση του λοχαγου θα τον ειχα ντουφεκισει άμεσα αν τον επιανα σε αυτη την κατασταση.
Λευκός θάνατος: Πάλι Μικρασιατική εκστρατεία όπως και ο Μαίστρος. Το καλυτερο μου από όλο το έργο. Στον Σαγγάριο δεν χασαμε ποτε! Τι έγινε κανείς δεν κατάλαβε.
Ο Νικολης το σκιάχτρο: Αυτο που έλεγαν οι αρχαιοι ''οια η μορφή τοιάδε και η ψυχή'' έχει αποδειχτεί πολλάκις εξαιρετική μαλακία.
Του λύκου: Λαβκραφτικό διήγημα. Αποδίδονται στον λύκο μεταφυσικές και υπερφυσικες δυνάμεις. Παιζει με τον μυθο του λυκανθρωπου. Κατα τ άλλα στην πραγματικότητα 15 λυκοι δεν την πέφτουν σε 9 ανθρωπους! Ούτε σε εναν! Πρέπει κ αυτός να ειναι κουρέλι ερείπιο ετοιμοθάνατος για να του την πεσουν να τον φάνε. Με μερικές πέτρες και ενα μπαστουνι καθαρισες αν συναντησεις λυκο. Αυτός φοβαται πιο πολυ.
Θεός 92 μιλίων: Κλασική ιστορία γυναικείας προδοσίας. Φταίει ο φονιάς; Παρτε το ψυχραιαμα. Ηταν δίκαιο.
Προγονικό: Πίσω απο τιο σαξες στορι των Ελληνων της Αμερικής κρυβεται πολύς πόνος. Ναι, και λευκοι υπήρξαν που δουλευσαν σαν σκλαβοι όπως οι μαυροι στα χωράφια. Με συμβόλαιο που δεν τηρούνταν ποτε. Περιζήτητοι τετοιοι σκλαβοι ηταν οι Ιρλανδοι.
Αλησμόνια: Weird story με πινελιές horror!
O Τρωγλοδύτης: Καταγγελια του πολέμου. Στην ιστορία ισχυει αυτός ο κανόνας: ο δικός σου ήρωας ειναι ο δικός μου σφαγεας. Αν το αντιληφθουμε θα αναγνωρισουμε ενα δικιο σε ολους. Παρεμπιπτόντως εγω θα πολεμουσα με τους φαλαγγίτες του Χοσε Αντόνια για τον ηρωϊσμο κ την αυταπάρνηση των οποίων έγραψε ο Καζαντζακης στο έργο του Ισπανία.
Αποδοχή κληρονομιάς: Κάποτε κανείς καταλαβαίνει πως η αληθνινοί ήρωες ειναι οι απλοι καθημερινοι άνθρωποι του μοχθου και ξεκραμαει τους αφιλεγόμενους ιδεολογους για να κρεμασει το κάδρο του παππου του με νοσταλγια. Εκτός αυτού πολλοι σημερινοι αρισετρίζοντες δικαιωματιστες αν γνωριζαν λεπτομέρειες απο την δραση του Τσε στην Κουβα θα άλλαζαν αμεσως γνωμη γι αυτον...
Αυτα εν ολίγοις για ενα εξαιρετικά ενδιαφέρον πόνημα.
Μαϊστος: Ο στρατιώτης εχει δικιο που προσπαθεί να εμποδίσει την σφαγή. Το να αποφασίσει ο λοχαγός ειναι το ορθόν. Απο κει κ επειτα κ εγω στην θεση του λοχαγου θα τον ειχα ντουφεκισει άμεσα αν τον επιανα σε αυτη την κατασταση.
Λευκός θάνατος: Πάλι Μικρασιατική εκστρατεία όπως και ο Μαίστρος. Το καλυτερο μου από όλο το έργο. Στον Σαγγάριο δεν χασαμε ποτε! Τι έγινε κανείς δεν κατάλαβε.
Ο Νικολης το σκιάχτρο: Αυτο που έλεγαν οι αρχαιοι ''οια η μορφή τοιάδε και η ψυχή'' έχει αποδειχτεί πολλάκις εξαιρετική μαλακία.
Του λύκου: Λαβκραφτικό διήγημα. Αποδίδονται στον λύκο μεταφυσικές και υπερφυσικες δυνάμεις. Παιζει με τον μυθο του λυκανθρωπου. Κατα τ άλλα στην πραγματικότητα 15 λυκοι δεν την πέφτουν σε 9 ανθρωπους! Ούτε σε εναν! Πρέπει κ αυτός να ειναι κουρέλι ερείπιο ετοιμοθάνατος για να του την πεσουν να τον φάνε. Με μερικές πέτρες και ενα μπαστουνι καθαρισες αν συναντησεις λυκο. Αυτός φοβαται πιο πολυ.
Θεός 92 μιλίων: Κλασική ιστορία γυναικείας προδοσίας. Φταίει ο φονιάς; Παρτε το ψυχραιαμα. Ηταν δίκαιο.
Προγονικό: Πίσω απο τιο σαξες στορι των Ελληνων της Αμερικής κρυβεται πολύς πόνος. Ναι, και λευκοι υπήρξαν που δουλευσαν σαν σκλαβοι όπως οι μαυροι στα χωράφια. Με συμβόλαιο που δεν τηρούνταν ποτε. Περιζήτητοι τετοιοι σκλαβοι ηταν οι Ιρλανδοι.
Αλησμόνια: Weird story με πινελιές horror!
O Τρωγλοδύτης: Καταγγελια του πολέμου. Στην ιστορία ισχυει αυτός ο κανόνας: ο δικός σου ήρωας ειναι ο δικός μου σφαγεας. Αν το αντιληφθουμε θα αναγνωρισουμε ενα δικιο σε ολους. Παρεμπιπτόντως εγω θα πολεμουσα με τους φαλαγγίτες του Χοσε Αντόνια για τον ηρωϊσμο κ την αυταπάρνηση των οποίων έγραψε ο Καζαντζακης στο έργο του Ισπανία.
Αποδοχή κληρονομιάς: Κάποτε κανείς καταλαβαίνει πως η αληθνινοί ήρωες ειναι οι απλοι καθημερινοι άνθρωποι του μοχθου και ξεκραμαει τους αφιλεγόμενους ιδεολογους για να κρεμασει το κάδρο του παππου του με νοσταλγια. Εκτός αυτού πολλοι σημερινοι αρισετρίζοντες δικαιωματιστες αν γνωριζαν λεπτομέρειες απο την δραση του Τσε στην Κουβα θα άλλαζαν αμεσως γνωμη γι αυτον...
Αυτα εν ολίγοις για ενα εξαιρετικά ενδιαφέρον πόνημα.
Displaying 1 - 28 of 28 reviews