Iranian author who introduced modernist techniques into Persian fiction. He is considered one of the greatest Iranian writers of the 20th century.
هدایت از پیشگامان داستاننویسی نوین ایران و از روشنفکران برجسته ایرانی بود. برترین اثر وی رمان بوف کور است که آن را جزو مشهورترین آثار ادبیات داستانی معاصر ایران دانستهاند. حجم آثار و مقالات نوشته شده درباره نوشتهها، نوع زندگی و خودکشی صادق هدایت بیانگر تأثیر ژرف او بر جریان روشنفکری ایران است. هرچند شهرت عام هدایت نویسندگی است، آثاری از نویسندگان بزرگ را نیز ترجمه کردهاست. صادق هدایت در ۱۹ فروردین سال ۱۳۳۰ در پاریس خودکشی کرد. آرامگاه وی در گورستان پرلاشز پاریس واقع است
دوستانِ گرانقدر، همانطور که زنده یاد <صادق هدایت> نوشته اگر یکی از نسخه های رباعیات را از رویِ تفریح ورق بزنیم و بخوانیم، در آن به افکار متضاد و به مضمون هایِ گوناگون و به موضوعاتِ جدید و قدیم برمیخوریم به طوری که اگر یکنفر صدسال عمر کرده باشد و روزی دو مرتبه کیش و آیین و مسلک و عقیدهٔ خود را تغییر داده باشد، قادر به گفتن چنین افکار دگرگونی نخواهد بود... میتوان گفت اشعاری که به دانشمندِ گرانقدر و بزرگوار <خیام> نسبت داده اند بیشتر شبیه به آش درهم جوش میباشد دروغ پردازان و تحریفگرانِ دیندار و مذهبی، ۸۰۰ تا ۱۲۰۰ رباعی را به <خیام> نسبت داده اند... امّا صادق هدایت تنها ۱۲۰ رباعی را اصیل و درست میداند و ۲۲ رباعی را کمی نزدیک به اندیشه هایِ این اندیشمند بزرگ میداند درخشانترین و خردمندانه ترین جلوهٔ اندیشه هایِ <خیام> را میتوان در مخالفت آشکارا و آتشینِ وی با ادیانِ سامی و یا همان ادیان ابراهیمی و باورهایِ آن جهانی، دانست به قول صادق هدایت، خیام در دوره ای میزیست که محیطی پست و متعصب و خرافات زده و دین پرست، مانع از پیشرفت دانش و فلسفه و انسانیت بود دورانِ خیام، دورانِ کشتارِ آزاد اندیشان و حقیقت جویان بود صادق هدایت مینویسد: کتابهایی که به مقتضایِ وقت و محیط و یا به دستورِ دیگران نوشته شده حتی بویِ تملق و تظاهر از آنها استشمام میشود و فلسفهٔ خیام را آشکار نمیکند درکل دوستانِ خردگرا، چنانچه <خیام> را غیر از فیلسوف و اندیشمند، شاعر نیز بدانیم... این مردِ بزرگ و خردمند تنها شاعری است که در تاریخ ادب و فرهنگِ این سرزمین، با سرودن رباعی هایی که شمارِ آنها به بیش از ۱۸۰ رباعی نمیرسد، آنچنان انسانها را آگاه نموده و نسبت به مکر و فریبِ دین و دینکاران آگاه مینماید که خشم، کینه، غضب، نفرتِ دین فروشان و عرب پرستان ساکن در ایرانِ عزیزمان را برانگیخته است و برانگیخته مینماید.... این اندیشمندِ گرامی، بهشت و جهنم و امامت و نبوت و در کل سرتاسر احکام و اصولِ ادیان سامی، بخصوص دین اسلام را به شدت کوبید و ایرانیان را نسبت به این خزعبلات و موهومات آگاه نمود یاد این بزرگمردِ خردمند و آگاه، گرامی باد <پیروز باشید و ایرانی>
خیام یک روشنفکرو فیلسوف مادی ست که نه تنها پس از گذشت قرن ها آثارش کهنه نشده اند بلکه اندیشه اش ذهن انسان امروزی را درگیر کرده و در قالب رباعی های ساده مفاهیم عمیقی را به خواننده القا می کند. خیام همواره از دردی نهان سخن می گوید دردی که ناشی از قهر معشوق و امور دنیوی نیست، او به یاس فلسفی دچار است.به قول هدایت او 'بدبین به ظاهر خوشبینی'ست که مرگ و پوچی دنیا موضوع اصلی تمام اشعارش است به طوری که در کنار دعوت مردم به 'غنیمت شمردن دم' همواره مسئله نیستی و عدم نیز محسوس است. او از رفتار و عادات مردم زمانه اش بیزار است و بارها با صراحت این انتقاد را به تصویر می کشد. خیام قواعد زندگی را تحت تاثیر گردش افلاک میداند_که ناشی از مطالعات ستاره شناسی اوست_و به جبر اعتقاد دارد. البته نگاه او با دیدگاه مذهبیون که همان قضا و قدر است تفاوت فاحش داردو برعلیه سرنوشت شورش می کند: ما لعبتگانیم و فلک لعبت باز از روی حقیقتی نه از روی مجاز 《دست هایی ما را بازیچه قرار می دهند و ما گمان می بریم که آزادیم.》 نگاه خیام به طبیعت و زیبایی ها بسیار ساده است او به جای غرق شدن در تشبیهات و استعارات و صنایع ادبی فراوان،با سادگی و ایجاز هر چه تمام تر به وصف زیبایی معشوق یا طبیعت می پردازد. خیام به تناسخ معتقد نیست بلکه از نظر او ذرات انسان پس از مرگ،در اجسام دیگر دوباره زندگی و جریان می یابد. دنیا به مراد رانده گیر،آخر چه؟ وین نامه ی عمر خوانده گیر،آخر چه؟ گیرم که به کام دل بماندی صد سال صد سال دگر بمانده گیر،آخر چه؟
خیام نمایندهی ذوق خفهشده، روح شکنجهدیده و ترجمان نالهها و شورش یک ایران بزرگ، باشکوه و آبادِ قدیم است که در زیر فشار فکر زمخت سامی و استیلای عرب کمکم مسموم و ویران میشده. معلوم است امروزه اگر کسی بطلان افسانههای مذهبی را ثابت بنماید، چندان کار مهمی نکرده است؛ زیرا از رویِ علوم خود به خود باطل شده است ولی اگر زمان و محیط متعصب خیام را در نظر بیاوریم، بیاندازه مقام او را بالا میبرد.
* آورد به اضطرارم اول به وجود جز حیرتم از حیات چیزی نفزود رفتیم به اکراه و ندانستیم چه بود زین آمدن و بودن و رفتن مقصود
* گر بر فلکم دست بُدی چون یزدان برداشتمی من این فلک را ز میان از نو فلک دگر چنان ساختمی کازاده به کام دل رسیدی آسان
* تا هشیارم طرب ز من پنهان است چون مست شوم در خردم نقصان است حالی است میان مستی و هشیاری من بندهی آن، که زندگانی آن است
* در گوش دلم گفت فلک پنهانی حکمی که قضا بود ز من میدانی در گردش خویش اگر مرا دست بُدی خود را برهاندمی ز سرگردانی
hidayet, hayyam’ı ne bir efsane ne de bir aziz gibi sunuyor. aksine, dönemin çelişkileri içinde boğulan, düşünen, içen, sorgulayan bir insan olarak resmediyor. zaman zaman hayyam’ın sesiyle hidayet’in sesi birbirine karışıyor gibi, ikisinin de dünyaya ve inanca karşı derin bir huzursuzluğu var çünkü.
hidayet’in karamsarlığıyla hayyam’ın hicivle yoğrulmuş sözleri birleşince ortaya neredeyse bir varoluş manifestosu çıkmış. hayatın anlamı, ölüm, sarhoşluk, boşluk..
Ben de çoğu kişi gibi Ömer Hayyam’ın rubailerini Sabahattin Eyüboğlu çevirisinden okudum, çünkü genelde o çeviri ön plandaydı. Bu kitap ise, büyük İranlı yazar Sadık Hidayet’in Hayyam’ın felsefesi ve şiiri üstüne uzun bir makalesiyle birlikte, Sadık Hidayet’in gerçekten Hayyam’a ait olduğunu düşündüğü 143 rubaiyi içeriyor; çünkü zamanında Hayyam’ın hem adını kullananlar hem de düşmanları ona birçok sahte rubai atfetmiş. (Eyüboğlu çevirisinde 384 rubai vardı.) Ayrıca, Sadık Hidayet’in de vurguladığı gibi, Hayyam’ın Schopenhauer’i aratmayan karamsar ve agnostik bir felsefesi var. Dolayısıyla, çoğu zaman sanıldığı gibi sadece “iç şarabı, sev güzeli” basitliğinde bir şair değil; bir gökbilimci olarak doğayı gözlemiş ve insanın evren içindeki önemsizliğini fark etmiş. Sadece ölümün yaşama eşliğini göstermekle kalmamış, yaşamlarımızın sandığımız kadar önemli olmadığını da, kurduğumuz narsistik Ben imgesinin ortasına bir taş gibi fırlatmış. Mehmet Kanar’ın ödül kazanan bu çevirisine bin kez teşekkür. (Rubailerin Farsça orijinalleri de var; dolayısıyla ana dildeki ezgisine de kulak vermek mümkün.)
Mutluluk nedir sorusuna cevap arayıp bulamayınca, bir sembol kullanan ve bunun için şarabı seçen, rubailerinde bahsi geçen şarabın, yaşam üzüntüsünü unutmak için var olduğunu her fırsatta dile getiren, bilim ve felsefede İbni Sina'yı izleyen karakuru, huysuz ve sabırsız bir adam olarak tarif edilen özgür düşünceli ve nüktedan şair ve filozof Ömer Hayyam'ı, bu sefer ve bir seferde Sadık Hidayet'ten okuyoruz. İlk gençlik yıllarında daha, Yaradan'ın onu niçin yarattığını hayretler içinde soran Hayyam, yaşamı acı ve tatsız bularak, dertlerinin dermanını acı şarapta arar durur. İnsan küçük dünyadır onun gözünde ve büyük dünyanın örneği ve temsilcisidir aynı zamanda. Felsefi anlamda taşıdığı kötümserlik onu diğer meslektaşlarından ayırır. Doğa sakin sakin ve hiçbir şeyi umursamadan kendi görevini yaparken, karşısında durmaya çalışan insanın nafile çabasına işaret eder ayrıcalıklı ve yalın diliyle.
"Yaşam dediğimiz bir an Unutalım o bir anı(şarap sayesinde)!"
Hayyam'ın felsefesi teraneleri sayesinde şaşılacak derecede güncelliğini yitirmeden günümüze ulaşmıştır. Hemen her devirde insanı derbeder eden, ruha işkence eden çözümsüz duran felsefi problemlere tercüman olmuş, insanların düşündükçe azap çekmesine neden olan acılarının, ıstıraplarının, elemlerinin, korkularının tek bir ağızdan haykırışı olmuştur. Sonsuz ağız tek bir ağızda birleşir sanki. Hayyam seslenir geçmişten geleceğe, yani günümüze.
"Senin bu aleme gelip gitmenin anlamı ne? Bir sinek var olmuş, sonra yok olmuş. İşte o kadar!"
انگار هدایت یه جورهایی اولین مراد خودش رو در خیام پیدا میکنه. نوشته های هدایت دربارۀ خیام، بخشی تلاش دارن سره رو از ناسره جدا کنن، و بخش دیگه میخوان خیام رو - خود خیام رو - به مخاطب بشناسونن. به نظرم اثر هدایت به عنوان یکی از پله های نردبان خیام شناسی اثر درخوری به حساب میاد. ولی در غیر این صورت ضعیف تر از کتاب "دمی با خیام" علی دشتی است؛ چه کتاب علی دشتی این حُسن رو داره که بعد از کتاب هدایت نگاشته شده و بنابراین از این کتاب بهره برده برای تکمیل مسیر خودش و تکرار نکردن خطاهای هدایت. هدایت در انتخاب رباعی های متعلق به خیام کمی زیادی دست و دلبازی به خرج داده، و پس از مطالعۀ چگونگی خوانش نزدیک دشتی از رباعی های اصیل و غیر اصیل، تقریبا راحت میشه بخشی از رباعی ها رو از گزیدۀ هدایت حذف کرد. هرچند خود هدایت هم با گذاشتن علامت ستاره کنار غیرقطعی ها، موضعش رو مشخص کرده. در کل، مقدمۀ هدایت بر خیام بیش از آنکه در مورد خیام اطلاعات بده و جالب باشه، در مورد هدایت اطلاعات میده و یه جورهای یکی از اصلی ترین منابع نگارش بوف کور و سایر آثار قوی هدایت رو برامون مشخص میکنه: خیام و شعرهای فلسفیش.
مهم ترین تفاوت کار هدایت در مقایسه با کار دیگر پژوهشگران مانند محمد علی فروغی، بنظرم اینه که هدایت به خوبی تونسته عناصر پایه ای فلسفه و جهان بینی خیام رو درک کنه و از میان بیش از نهصد رباعی منصوب به خیام، گزینش و طبقه بندی مناسبی رو برای درک جهان بینی خیام به دور از کلیشه های متعارف به ما معرفی کنه.
ای دل تو به ادراک معما نرسی" در نکته زیرکان دانا نرسی
اینجا ز می و جام بهشتی می ساز "کانجا که بهشت است رسی یا نرسی
Sadık Hidayet'in, inceleme diyebileceğimiz eseridir Hayyam'ın Teraneleri. Aslında çok kısa bir şekilde düşüncelerine, hayatına yer veriyor. Halbuki bunu daha fazla uzatabilir, söylenenleri eleştirebilirdi. Bu bakımdan üzüldüm. Tabii ki sık sık intihar girişimlerinde bulunan bir insan olduğu için, ona bir kitabı neden uzun yazmadın serzenişinde bulunamayız.
Ömer Hayyam, düşünce dünyasının aykırı insanı, çoğu kişi tarafından kafir, çoğu kişinin ise ermiş olarak anlattığı kişi. Merak uyandıracak birisi. Hidayet, Hayyam'ın hayatı ve rubaileriyle ilgili bilinen yanlışları bir nebze olsun azaltmak için uğraşmış. Başarılı da olmuş bu konuda. Kısa bir Hayyam'ın hayatından ve fikir dünyasından bahsediyor ardından Hayyam'a ait olduğu bilinen rubaileri okuyoruz. Oldukça keyif aldım. Çünkü çeviride hem Farsça hem Türkçe olarak yazmışlardı rubaileri. Bu da yayınevinin bir güzelliği. ^^^
به راستي كه كسي جز حكيم خيام نميتواند مهم ترين چالش هاي فلسفي جهان را تنها در چهار مصرع بگنجاند،چنين رباعيات پر مغزي در عين ايجازبه كتب فلسفي حجيم فخر فروشي ميكنند!!!!
فارغ از خیام جان، [که رباعیاتش در منتهیالیه لذت از هنر قرار گرفته، و در گذری کوتاه خواننده را به اعماق سوالات بنیادی بشری رهنمون میکند]؛ بخش دوم این کتاب مورد خطاب این نوشته است.
مقدمههای هدایت بر رباعیات(ترانهها) خیام، جالب و تأمل برانگیز است. اصلا میتوان از همینجا شروع کرد که این اشعار چهار مصرعی را ترانه مینامد، از آنجا که وجهه ایرانیاش را تسلی بخشد. هدایت، خیام را عمیقأ چشیده و اکنون از وجوه گونهگون وی را بررسی میکند. اما این بینش گاهی به شیفتگی میانجامد و بیراهه میرود گاها این نوع نگرش هدایت را دوست نمیداشتم. اینکه شراب خیام را همان شراب انگور تصور میکند دقیقا نقطهای است که من بیشتر میپسندم که باورش نکنم، آخِر اگر بخواهی خیام را همان شرابخواری تصور کنی که کارگه کوزگری دارد، بازی بهم میخورد. و این نگاه هدایت قابل حدس است از آنکه او عمیقا متنفر از ایرانی جماعت و باورهای اسلامیاش بود. و تا پای جان هم علیه اعراب ستیز کرد. بگذریم... کاری دیگر که هدایت برای ورود به عالم خیام، انجام داده. همان بخشبندی افکار اوست. اینکه عقاید او را در شعر طبقهبندی کرده است و مسبب شروع جذابی برای ورود به جهان بی انتهای خیام میشود. خیام حقیقت تلخ زندگانی را چونان شراب هزارساله از رنج بشری در خمره رباعی ریخته و خوشا کسی که بهجان این شراب را سر بکشد.
صادق هدایت در کنار محمدعلی فروغی جز بزرگترین خیام شناسان تاریخ بشر هستند و خود خیام هم جز بزرگترین همه چیزدانان ایران و جهان بوده ، این کتاب شامل دو کتاب صادق هدایت بوده در مورد خیام ، هم شامل رباعی های خیام و هم در مورد زندگی نامه او نوشته شده
Doğu'nun Kafka'sı olarak anılan (Karpatların Maradona'sını çağrıştırmıyor değil) İranlı yazar Sadık Hidayet'in 1923 yılında kaleme aldığı Hayyam'ın Terâneleri, Hidayet'te vücut bulan kuşkucu iyi bir kalpten, kendisinden neredeyse bin yıl önce yaşamış bir şair bilginin Hayyam'da vücut bulan nihilist meraklı yüreğine bir köprü kuruyor. Ömer Hayyam bildiğiniz gibi İran'ın beş büyük şairinden biri (merak edenler için diğerleri Firdevsî, Sadî-i Şîrâzî, Hâfız ve Rûmî - evet Mevlânâ'yı İranlılarla paylaşmakta zorlanıyoruz, eserlerini yaşamını da sürdüğü Anadolu'da verdiğinden dolayı, bence baklava gibi bizdendir). Hayyam şiirlerini rubai formunda yazdığı halde bu kitabın isminde neden bir başka form olan terâne kelimesi geçiyor derseniz, sanırım yazar bu noktada terânenin Farsça ve Türkçe'de de birinci sözlük anlamı olan ezgi, melodi kelimesine vurgu yapmak istiyor. Sadık Hidayet bu kitabı yazdığında, şaşacaksınız ama henüz 20 yaşında ve ona o rubailer bence şiirden ziyade bir hoş ezgi gibi geliyor. Kitap son derece olgun bir inceleme. Rubailerin ortaya çıkışına, etrafta dolaşan pek çoğunun sahte oluşuna, Hayyam'ın dünya ve evren görüşüne nokta atışı değiniyor. Sonuna da onun yazdığına emin olduğu rubailerini iliştiriyor ve bir nevi hiç tanışmadığı ama candan sevdiği ustasını onurlandırıyor. Kitabı okuyunca Ömer Hayyam'ı zamanından önce doğmanın sancısını yaşayan bir fikrin kanlı canlı haline benzettim, biraz da üzüldüm. Kitapta da değinilen Hayyam, Nizâmülmülk ve Hasan Sabbah'ın çocukluk arkadaşı olması teorisini romanlaştıran bir öte okuma için Amin Maalouf'un modern klasiği Semerkand'ı da okumadıysanız öneririm. Sadık Hidayet'in meşhur romanı Kör Baykuş'u da listeme aldım. Hayyam'ın Terâneleri ise ilgilisine sevgiyle tavsiye edilir.
ترانههای خیام اثری است پخته، اندازه و محققانه. انگار ناف ما ایرانیها را با این بریدهاند که اگر قرار است دانشمند بنمایی حتما باید روده درازی کنی، اما خیام موجز میگوید، شیرین، اندازه. صادق هدایت نیز کوشیده به سادگی تمام بحری را که خیام در کوزهای ریخته در هفتاد، هشتاد صفحه تبیین کند. تلاش هدایت در این چند صفحه بیشتر بر این است که در ابیات منتسب به خیام سره را از ناسره جدا کند، اما با این حال به خوبی چراغ راهی به دستت میدهد که تمام عمر سیرابت میکند. نعشهات میکند، نعشهات میکند از جنون و حیاتی که بزرگترین نعمت است و ما از آن غافل...
گویند کسان بهشت با حور خوش است من میگویم که آب انگور خوش است این نقد بگیر و دست از آن نسیه بدار کاواز دهل شنیدن از دور خوش است
hayyam'a karşı hislerim hep bir öyle bir böyle olmuştur, bir türlü dengeyi bulamamışımdır. Bunun nedenini bu incelemeyle Sadık Hidayet sayesinde anladım; çünkü biri gerçek, diğeri yaratılmış iki Hayyam var... Ve bu iki Hayyam bazen birbirinin zıttı olabilecek düzeyde çelişiyor. hayyam'ın neyi yazıp neyi yazmadığı artık içiçe ve bu "arapsaçı"nı ancak Sadık Hidayet gibi, hayyamla paralel düşünebilen biri çözebilir.... Çok iyi bir inceleme, Hayyam'ı bana yeniden sevdirdi.. Hakikaten "bir başka Schopenhauer" diyebilirim artık...... "Gelip gitmenin sebebi ne şu alemde? Say ki bir sinek var oldu, sonra yok oldu."
Mükemmel. Ömer HAYYAM’ın çok kısa bir şekilde düşünce tarzını ve bunların rubailere yansımasını, güçlü gerekçelerle ve cesur bir şekilde ortaya koymuş Sadık HİDAYET. Ömer HAYYAM hayranlarının mutlaka okuması gereken bir eser.
خیام صادق، مجموعه رباعیات خیام به تصحیح و تایید هدایت، به همراه چند مقاله هدایت درمورد خیام است. هدایت تلاش میکند که رباعیاتی را به عنوان رباعیات منسوب به خیام تایید و ارائه کند ولی روش کار خود را شرح نمیدهد. او تنها به وحدت موضوعی بسنده می کند و صد و چند رباعی را گردآوری کرده است.
"این شورش روح آریایی را بر ضد اعتقادات سامی نشان میدهد..." آرزومه اونقدر عمر کنم که ماشین زمان ساخته شه یه سر بزنم به خداوندگار خیام بزرگ. ابر انسان.خیلی از خیام گفتم بسه... چقدرم خوب و زیبا میگه، هدایت عزیز از خیام. تلاقی تمام ایرانی... هعی روزگار... مراقب هم باشیم و همدیگه رو تنها نزاریم.
Eser hakkında bir şey söylemek haddim olmaz ama çok keyifli bir okuma oldu. Sanırım hızlı bir şekilde olmasa da Sadık Hidayet'in dilimize çevrilmiş tüm eserlerini okuyacağım.
Öncelikle belirtmeliyim ki, Sadık Hidayet'in önsözü muhteşem. Kitap hep o formatta gidecek sandım ama, kitap Sadık Hidayet tarafından seçilen 143 Hayyam rubaisinden oluşuyor.