De wereldwandelaars. Een verbond van idealisten

by Wim Willems

Ze werden voor een dubbeltje geboren. Geestdriftige jonge mannen en vrouwen, twintigers, afkomstig uit volkswijken in Den Haag, Delft en Amsterdam. Ze vonden elkaar in hun idealen: geheelonthouders waren ze, vegetariërs, pacifisten, strijdend voor sociale gelijkheid en op zoek naar vrijheid in de natuur. Ze noemden zichzelf "wereldwandelaars', en in de zomer van 1911 vertrokken ze vanaf de Dam voor een voetreis van jaren. Onderweg deden ze voor kranten en tijdschriften verslag van hun avonturen – tot de Grote Oorlog uitbrak en de kleine karavaan in Palestina met een schok tot stilstand werd gebracht.

Wim Willems, zelf opgegroeid in een arbeidersgezin, reconstrueert de strijd die de vrienden moesten voeren om los te breken uit het milieu waarin ze opgroeiden. Hij volgt de reizigers niet alleen op hun tocht door Europa en het Midden-Oosten, maar gaat ook op zoek naar de bronnen van hun idealisme en laat zien hoe het hun verging toen ze ouder werden.

Zijn idealen, hoe vurig beleden ook, wel bestand tegen de tand des tijds?

384 pages, Paperback

First published October 12, 2020

Reviews

[Marieke Dwarswaard · Rating 4 out of 5]

Heerlijk reisboek dat de levens van een aantal jonge idealisten uit de doeken doet, afgewisseld met korte bespiegelingen over het leven van de auteur. Als historicus moet ik toch zeggen dat dit boek af en toe wel erg vrij omgaat met de beperkte kennis die we hebben over het verleden, maar als enthousiasteling over geschiedschrijving over linkse idealisten vind ik dat eigenlijk gezeur.

[Lili Bammens · Rating 4 out of 5]

Dit boek heeft een zeer grote indruk op me gemaakt, en dit omwille van het verhaal.
Bram, Frans en Gerard. Drie jonge Nederlandse arbeiders, links georiënteerd, geheelonthouder en vegetariër, zien een leven van sleur voorlopig niet zitten. Ze willen iets van de wereld zien en ondertussen gelijkgestemden uit andere landen ontmoeten. Maar geld hebben ze natuurlijk niet. Dat willen ze oplossen door onderweg prentbriefkaarten te verkopen met hun foto er op.
Zonder ervaring in reizen, trekken of wandelen vertrekken ze op 16 juli 1911, geschoeid met hun gloednieuwe sandalen, richting Nederlandse grens in Vaals. In Oostenrijk komt ook Marie er bij, een dienstmeisje en de verloofde van Gerard.
De vier reizen samen verder via Oost Europa naar het huidige Turkije, het Midden Oosten en een stuk Afrika. Het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog doet de groep uiteenvallen. Een tijd verblijven ze nog in het toenmalige Palestina. Maar Bram vertrekt opnieuw met een stel andere  vrienden, Frans blijft in Palestina, zijn hele verdere leven, terwijl Gerard en Marie terug naar Nederland keren. Dit koppel blijft voor de rest van hun leven hun aanvankelijke idealen trouw: links, opkomen voor de rechten van de arbeiders, geheelonthouder en vegetariër. 
Hetgeen zo een grote indruk op mij maakte is dat het hier om jonge, idealistische mensen gaat uit arme arbeidersgezinnen, aan het begin van de 20e eeuw, die de moed en de kracht hadden om te doen wat zij graag wilden, tegen de zin van iedereen in hun families en hun omgeving. En die trouw bleven aan hun idealen voor de rest van hun leven, dat in het geval van Bram, de enige Jood uit het gezelschap, jammer genoeg slechts duurde tot 1944, toen hij in een concentratiekamp stierf.
Ik kan alleen maar groot ontzag en bewondering voor de wereldwandelaars hebben, en dankbaarheid voor Wim Willems die hun verhaal neerschreef.

[Kim · Rating 3 out of 5]

Interessante geschiedenis die af en toe iets te breed uitwaaierde om te boeien maar naar het einde toe toch weer de moeite waard was

[Fons Mariën · Rating 4 out of 5]

'De wereldwandelaars' is een boek van de Nederlandse historicus Wim Willems (1951). Hierin reconstrueerhij het verhaal van 'een verbond van idealisten', zoals de ondertitel luidt. Het gaat met name in eerste instantie om drie mannen (Bram Mossel, Frans van der Hoorn en Gerard Perfors) die in 1911 beginnen aan wat ze een wereldreis noemen, die ze te voet willen afleggen. Later voegt zich Marie Swarts, de vriendin van Gerard bij dit gezelschap. Rijk waren ze geenszins, de drie jongelui komen uit een kansarm milieu. Ze hopen hun voettocht te financieren door het verkopen van postkaarten die ze hebben laten maken en waarop ze afgebeeld staan samen met een summiere uitleg over hun reis. Het zijn ook 'idealisten' in de zin dat ze geheelonthouders zijn, vegetarisch leven en pacifist zijn. Sommigen hebben ook interesse voor Esperanto als wereldtaal. De jongelui hebben een socialistische inspiratie. Ze doen hun reis allesbehalve in luxueuze omstandigheden.
Ze vertrekken te voet in Amsterdam, onder grote belangstelling. En trekken vervolgens door Nederland, Duitsland, de Oostenrijkse dubbelmonarchie (Marie Swarts voegt zich bij hen in Wenen, na een treinreis), de Balkanlanden. Dan maken ze een bootreis naar Constantinopel, van daar gaat de reis per boot naar Alexandrië van waaruit zij enkele plaatsen in Egypte verkennen, later gaat het
verder naar Jeruzalem. Hun reis eindigt daar ondanks hun plannen om verder naar Azië te reizen. Inmiddels is immers de Eerste Wereldoorlog uitgebroken en ze verblijven in een gebied dat deel uitmaakte van het Ottomaanse rijk. Bram Mossel, Gerard Perfors en zijn vriendin keren per boot terug naar Nederland.

Wim Willems heeft zich grondig gedocumenteerd en baseert zich in de eerste plaats op de inhoud van een koffer die een kleindochter van Gerard Perfors bewaard heeft, waarin brieven, dagboeken, tekeningen en foto's van Bram Mossel. Aan de hand van deze documenten, herinneringen van nakomelingen en andere bronnen reconstrueert hij het hele verhaal. Dat verhaal stopt niet bij het einde van hun reis, hij verhaalt hoe het verder met hen gegaan is. Bram Mossel werd tijdens de Tweede Wereldoorlog als Jood opgepakt en afgevoerd naar een Duits kamp waar hij zijn dood vindt. Gerard Perfors huwt met Marie, engageert zich na 1917 in de communistische partij van Nederland. Frans van der Hoorn blijft in het Palestijnse gebied, waar hij werk vindt bij de kibboets van geëmigreerde joden. Hij zal er een belangrijke rol spelen in de landbouw en tuinbouw, huwt er en blijft er tot zijn dood in 1947.

De auteur probeert na te gaan in hoeverre de 'wereldwandelaars' de idealen uit hun jeugd behouden. Dat lukt slechts ten dele. Frans bijvoorbeeld zet zijn pacifistisch ideaal aan de kant wanneer de kibboets aangevallen worden door Arabieren, die toen al problemen hadden met de immigratie van joden. Bijzonder interessant is dat dit hele verhaal van individuen is ingebed in historische gebeurtenissen. Dat zorgt ervoor dat het hele boek het niveau van de individuele verhalen te boven stijgt.

[Eyecandy · Rating 5 out of 5]

Dit boek trok mij aan alszijnde een jongensboek, waar het ook mee start. Drie jongens die zich wars afzetten tegen de maatschappij, voordat het populair werd in de jaren '60, en een grote reis beginnen.

Helaas treedt natuurlijk het echte leven werking bij zo'n project en zien we dat de keuzes die gemaakt worden door deze wandelaars gevolgen krijgen met de rest van hun leven. Goedschiks of kwaadschiks.
Dankzij nog veel archiefmateriaal die beschikbaar was, wordt het boek voorzien van vele fotos en uitspraken uit dagboeken en brieven. Een tijdsbeeld laat zich in ieder geval zien van bijvoorbeeld Spanjaarden die nog nooit een vrouw op een fiets hebben gezien in de jaren '20 van de vorige eeuw. Of hoe laatdunkend de reizigers zelf zijn over buitenlanders.

Een van de fijnste boeken die ik het afgelopen jaar heb gelezen.

[Jaer Mertens · Rating 4 out of 5]

Onwijs inspirerende vertelling over drie jonge twintigers die begin vorige eeuw de ballen hadden om uit hun verstikkende, burgerlijke, arbeidersomgeving te ontsnappen om een wereldreis te voet te maken. Waanzinnig interessant om te lezen hoe dat in die tijd ging ek dat het überhaupt mogelijk was voor mensen uit dit milieu.

Andere reviews reppen over de vrijheid die Wim Willems neemt bij het neerpennen van dit verhaal, maar de eerlijkheid gebiedt ons te bekennen dat hij daar erg groothartig mee omspringt. Hij geeft telkens duidelijk aan waar hij de informatie vandaan haalt en waar hij lacunes invult met aannemelijke aannames.

Wat wel opviel is dat slechts de eerste helft van het boek over de daadwerkelijke reis ging en de tweede helft over het leven van de reizigers na de reis. In deze tweede helft gaat Wim Willems soms wat ver in z’n uitweidingen over het communisme in Nederland en Europa en andere bijzaken. Daar stokte het leestempo voor mij een beetje, maar ik kan niet ontkennen dat ik door dit boek heen ben gevlogen vol leesplezier.

In het concluderende hoofdstuk krijgen we te lezen dat de wereldreizigers hun hele leven geteerd hebben op hun unieke onderneming. Nou, als dat geen aansporing is om net als deze idealisten het heft in handen te nemen en het avontuur tegenmoet te treden, dan weet ik het ook niet meer!

[Arne Wesstra · Rating 2 out of 5]

Dit is in de kern een geweldig interessante cultuurgeschiedenis, helaas schrijft Wim Willems met de achterkant van een bezem.

[Alexander Vreede · Rating 4 out of 5]

Ik ‘moest’ dit boek lezen voor mijn leesclub over biografieën en verwachtte er eigenlijk weinig van. Maar het heeft me positief verrast. Het verhaal over deze ‘wereldwandelaars’ kende ik niet maar bleek zeer bijzonder. Een stel onvoorstelbaar bevlogen doorzetters. Maar toen hun voetreis tot in Jeruzalem was gevorderd en daar eindigde vanwege de 1e Wereldoorlog was het boek nog pas halverwege. Wat zou er nu nog meer komen?
Het vervolg bleek de verdere levensbeschrijvingen van de vier en in een bepaald opzicht zelfs vijf Wereldwandelaars, voorzien van allerlei boeiende details. Zeer de moeite waard en kundig opgeschreven. Ik heb het hele boek met plezier gelezen maar heb een namenregister wel een beetje gemist.

[Bob · Rating 4 out of 5]

In delen gelezen en mooi historische samenvatting van avonturiers met hun overtuigingen in een door oorlog geplaagd Europa is aan het begin van de 20e eeuw. Knap staaltje research van de schrijver dat goed is gedocumenteerd. Ook de nazaten van de vier hebben hun geschiedenis geschreven in nieuwe trektochten aan de andere kant van de wereld. Zet de eerste stap en het avontuur begint 😉.

[Sacha · Rating 4 out of 5]

Bijzondere reis, mooi omschreven. Fascinerende inkijk in het leven in arbeidersmilieu rond 1912. Daarna ook informatief over het Palestina in het eerste deel van de 20e eeuw.
Het tweede deel van het boek is soms wat langdradig en gaat over de levens van de wandelaars na de grote reis.

[Roel Vande Winkel · Rating 3 out of 5]

Wim Willems vertelt het verhaal van enkele jonge mannen die in 1911 vanuit Amsterdam te voet op wereldreis vertrekken. Hij volgt hun parcours, beschrijft hoe ze na verloop van tijd door vrouwen worden vervoegd, hun reis soms moeten onderbreken en dan weer voortzetten. De Eerste Wereldoorlog dwingt hen de reis stop te zetten. Op basis van dagboeken, brieven, persartikels, mondelinge geschiedenis, tekeningen, foto's... reconstrueert Willems een fascinerend verhaal. (Gelukkig voor de auteur hebben de nazaten van de wereldwandelaars, waarvan sommigen Joods waren, veel materiaal verzameld en gedeponeerd bij het Joods Historisch Museum in Amsterdam.) Hij besteedt veel aandacht aan de historische context, want: "Als deze geschiedenis iets laat zien, is het dat wij ons lot slechts beperkt in eigen hand hebben. We zijn vooral het resultaat van een leven lang meebewegen" (p. 368). Een interessant boek, met kronkels die je in een roman (te) vergezocht zou vinden.

[Subvert · Rating 3 out of 5]

Een groep idealistische jongeren uit arbeidersmilieu gaan in 1911 de wereld bewandelen. In een tijd dat er nog weinig toerisme was - en al helemaal niet arme mensen met weinig geld. Fascinerend natuurlijk. Maar het had van mij wel wat minder uitvoerig gemogen, wat mij betreft had het zeker met een derde verkort mogen worden. Ik kwam er halverwege achter dat Wim Willems natuurlijk dezelfde persoon is die de biografie over verzetsheldin Ru Paré had geschreven en dat boek is me ook veels te uitvoerig.

[Katja · Rating 2 out of 5]

Jammer dat het geen verslag uit de eerste hand is. De belevenissen worden erg feitelijk verteld. Aanvankelijk ben je vol bewondering voor de lef, of noem het naïviteit, van de jonge twintigers zonder wandel- of reiservaring, zonder geld, zonder degelijke uitrusting, hoewel mét het plan onderweg ansichten te verkopen, maar dat blijkt niet voldoende om de aandacht vast te houden en de nieuwsgierigheid neemt dan ook snel af.

[Jort Fokkens · Rating 4 out of 5]

Een bijzonder verhaal van een groep reizigers die te voet de wereld verkenden, een ontdekkingsreis! Hoewel ik het goed geschreven vind, zijn sommige hoofdstukken wel erg gedetailleerd.

[Maura De · Rating 3 out of 5]

Leuk verhaal over wereldwandelaars, vegetariërs en idealisten die nog voor WOI naar Palestina wandelen.

[Swaan · Rating 3 out of 5]

Fantastisch verhaal, matig geschreven

[Lin · Rating 2 out of 5]

Niet uit gelezen, interessant verhaal mega saai opgeschreven.

[Brigitte · Rating 3 out of 5]

Vooral interessant omdat ik hier weinig van wist. Bond van idealisten. Vegetarisch, geen alcohol, Esperanto wandelen tot ver buiten Europa

[Hester Kooijmans · Rating 5 out of 5]

Wat een leuk boek, ik heb er van genoten !

[Lianne · Rating 3 out of 5]

De hoofdpersonen waren interessante mensen, die destijds bijzondere keuzes maakten. Naar mijn smaak wel heel veel zijpaden die volledig uitgewandeld werden.

[Els De Waegeneer · Rating 3 out of 5]

Een fascinerende geschiedenis, maar het verhaal werd niet heel meeslepend verteld.

[Ferre Wyckmans · Rating 5 out of 5]

Een manier van geschiedschrijving die een gebeurtenis en de betrokken personen heroproept en dan weer verder volgt. Een wandelboek als geen ander.

[Zora · Rating 5 out of 5]

2023: Fantastisch verhaal over idealisten die begin 20e eeuw op sandalen de wereld bewandelen.

2025: Ik vond het boek in een minibiebje en na herlezen nog steeds onder de indruk!