Het zout der aarde

by Józef Wittlin, Dirk Zijlstra (Translator), Madeleine Rietra (Contributor)

Het is juli 1914 en de keizer van Oostenrijk-Hongarije tekent een oorlogsverklaring aan Servië. De ceremonie vindt plaats op een onmetelijke afstand van Piotr, die in een uithoek van het immense Habsburgse keizerrijk woont. Piotr is een simpele ziel, ongeletterd en goedgelovig, en hij vereert de keizer als een godheid. Hij doet klusjes op het dorpsstationnetje en zijn kostbaarste bezit is een afgedankte baanwachterspet.

Na enkele weken bereikt het wereldgebeuren Piotr dan toch. Wanneer hij zijn dienstoproep krijgt, aan hem voorgelezen door een gendarme, is het alsof God zelf hem een bevel heeft gegeven. Hij begint zijn reis naar het front en probeert te begrijpen wat er in de wereld om hem heen gebeurt, terwijl hij wordt verslonden door de onmenselijke machinaties van het oorlogsapparaat.

Genres: Fiction, Poland, Historical Fiction, War, Polish Literature, Classics, World War I

319 pages, Paperback

First published January 1, 1935

Reviews

[Cathy · Rating 4 out of 5]

The Salt of the Earth is described by the publishers as ‘a classic war novel, a powerful pacifist tale about the consequences of war on ordinary men’. Although I had never heard of the book or the author prior to coming across it on NetGalley, I can say that it certainly lives up to that description. If you care to look for equivalents these probably include modern classics such as All Quiet on the Western Front by Erich Maria Remarque, Memoirs of an Infantry Officer by Siegfried Sassoon and Goodbye to All That by Robert Graves. However, because of its mordant humour, dark satire and ridiculing of those in positions of authority, it also made me think of the film Oh! What a Lovely War.

The book satirizes the absurdities of war and the pompousness, self-importance and (often) ineptitude of those in positions of authority. These include: Emperor Franz Joseph, ruler of the Austro-Hungarian Empire, presented as a buffoon-like figure, full of puffed-up pride who shows no hesitation in consigning tens of thousands of his citizens to war and certain death; and Regimental Sergeant-Major Bachmatiuk, ‘the fanatical expert and high priest of Military Discipline’ who sets more store by precise adherence to military regulations than to the welfare of his soldiers.

The only sympathetic character is poor Piotr, something of an ‘Everyman’ figure. An illiterate peasant unable to tell his left from his right, he is nonetheless, like many of his fellow Hutsul villagers, drafted into the army of the Emperor. Piotr is determined to do his duty even though it becomes obvious his trust of those in authority is completely misplaced. They don’t value him as a human being; he’s just another cog in the machine of war.

I mentioned previously the dark humour and satire in the book, exemplified by the following passage: ‘Newspapers throughout the monarchy were publishing enthusiastic reports from the “theatres of war”, which differ from other theatres in that the actors are also the audience and the audience are the actors. Every day, images of their directors and prima donnas of the war looked out at you from the newsprint, profiles of old men in uniform, avidly seeking applause, flaunting their immortality gained at the expense of the deaths of other.’

Because the book is the first in a planned trilogy which was never completed, the reader doesn’t get to learn the fate of poor Piotr, although it is probably correct to assume it wouldn’t have been a happy one (like so many millions of others).

The Salt of the Earth has a fable like quality at time, imaginative descriptive writing and a dark undertone, all of which it seemed to me was rendered in an accomplished manner by the translator. I received a review copy courtesy of publishers, Pushkin Press, and NetGalley.

[Myriam · Rating 5 out of 5]

'Onbekend is wie er in die oorlog als eerste zijn leven heeft gegeven.
Onbekend is wie hem heeft gedood.
Onbekend is wie als laatste in deze oorlog is gesneuveld.
Met mijn woorden graaf ik hem op uit de aarde waarin hij rust: hij zal mij deze exhumatie wel vergeven.
Onbekend is de Onbekende Soldaat.'

[Sini · Rating 4 out of 5]

Nog nooit had ik gehoord van de Poolse schrijver Jozef Wittlin (1896-1976), en nog minder van zijn ooit beroemde maar vergeten roman "Het zout der aarde" uit 1935. Maar nu ligt die roman herontdekt te glanzen, in een soepele vertaling van Dirk Zijlstra en met een informatief nawoord van Madeleine Rietra, voorzitter van het Joseph Rothgenootschap. Dat laatste is geen toeval: Wittlin en Roth waren met elkaar bevriend, terwijl de thematiek en stijl van "Het zout der aarde" soms doen denken aan Roths sublieme meesterwerk "De Radetzkymars". Sommige recente jubelrecensies (o.a. in de NRC) opperen zelfs dat Wittlin mogelijk de betere schrijver was van de twee. Dat nu geloof ik zelf niet, maar ik vond het wel een bovengemiddeld fraai boek. Ook al is het niet helemaal af, omdat dit het swingende eerste deel is van een vast vlammende trilogie, waarvan helaas de laatste twee delen verloren zijn gegaan.

"Het zout der aarde" beschrijft de aanloop tot de eerste Wereldoorlog, die zou leiden tot de ondergang van het Habsburgse rijk. In de sublieme proloog volgen we hoe de stokoude en niet alles meer begrijpende keizer Franz Joseph, te midden van een stoet van notabelen die al evenmin begrijpen wat er gebeurt, zich prepareert op de naderende oorlog. Een oorlog die alles omver zal werpen, maar niemand beseft dat. Behalve dan wellicht als een meteen onderdrukt vaag vermoeden. Dat totale niet- weten en niet- begrijpen van Franz Joseph en zijn gevolg worden echt subliem ironisch beschreven, en tegelijk met een subtiele maar indringende weemoed. En precies dat maakt de oude Franz Joseph heel overtuigend tot de belichaming van een wereldorde die op zijn laatste benen loopt, zonder dat te weten. Zodanig dat je droevig grijnst om alle naïveteit en onwetendheid, en weemoed voelt om alles wat verloren zal gaan. Net als in de passages over Franz Joseph in "De Radetzkymars".

Na de proloog echter volgen we de nederige en onbeduidende Piotr Niewiadomski, wiens achternaam niet voor niets "onbekend" betekent. Hij staat mogelijk model voor de anonieme soldaat, maar misschien zelfs nog meer voor de onwetendheid, nietigheid en onmacht van velen. Die onmacht, suggereert Wittlin op Rothiaanse wijze, kenmerkt ons allemaal: "Piotr begon over zijn meerdere te denken als was hij zijn gelijke. Want de stationschef bevond zich nu, te oordelen naar zijn fysionomie, op hetzelfde niveau als Piotr Niewiadomski. In zijn ogen stond dezelfde verbijstering, dezelfde wezenloze onmacht die mensen verraadt die tevergeefs proberen de wrede wetten van het bestaan te doorgronden. Vandaag liet de stationschef zijn meest wezenlijke karaktertrek zien: zijn zwakte. En ook zijn boerenafkomst, die hij altijd verborgen hield onder zijn regenjas".

Precies die zwakte en onmacht hadden we in de proloog al gezien in de passages over Franz Joseph. En die zien wij nu belichaamd in de niets begrijpende Piotr, de analfabeet die niet weet wat links en rechts is of wat vooruit en achteruit is, en die zich dus nauwelijks in de wereld kan oriënteren. Over Piotr en zijn geliefde hond Bas wordt bovendien gezegd: "Waarin kwam bijvoorbeeld zijn liefde voor Bas tot uiting? Was het het grenzeloze vertrouwen van de geslagen man voor het geslagen dier, de kameraadschap van een hondenleven op deze aarde waarop ze samen met hangende koppen hadden rondgetrokken, of was het meer dan dat?" Mooi en ontroerend vind ik dat: ook dit doordringt ons weer overtuigend van de onmacht van de nietige Piotr.

Vele personages met wie Piotr in aanraking komt hebben bovendien een vergelijkbare zwakte en richtingloosheid. Eigenlijk alle personages die we in dit boek beter leren kennen. Iedereen in dit boek trekt met hangende kop door de wereld, niemand weet wat rechts of links is, iedereen is de richting kwijt, iedereen treurt over verloren illusies. En dat geldt wezenlijk voor ons allemaal, suggereert Wittlin: "Wat stellen mensen toch veel vertrouwen in sleutels! Dat koude ijzer zit in hun zak als waarborg voor de veiligheid van hun huizen, kasten, kluizen en lades. We kunnen ons op honderd mijl afstand van onze woning bevinden, de met ons meereizende sleutel van de poort, van de deur verschaft ons de illusie dat we nog steeds eigenaar zijn van ons bezit. De sleutels in onze zak zijn als de geesten van verlaten plaatsen die, afgesloten, hun zin, hun leven verliezen". En die in de broekzakken verdwaalde sleutels symboliseren voor mijn gevoel ook de afsluiting van dromen, idealen en schone illusies: "Met zijn sleutel sloot Piotr Niewiadomski het ideaal af van zijn leven, van zijn carrière en van die aantrekkelijke ingebeelde echtgenote met haar bruidsschat. Dat ze hier de hele oorlog op hem mocht wachten. Dat ze zich mocht voeden met gedachten aan hem en aan hun toekomstige echtelijke geluk. Twee huizen sloot Piotr toen af met zijn roestige sleutel: het echte, bouwvallige, dat voor de helft toebehoorde aan zijn zuster Paraszka, het meisje van lichte zeden, en het andere, gedroomde, opgeknapte, met bloempotten voor de ramen en een muizenval".

"Het zout der aarde" gaat kortom duidelijk over de zwakte en onmacht van de mens. Maar ook over veel meer: het is naar mijn smaak een heel rijk boek, en gevarieerder dan ik in dit stukkie kan vertellen. Het is bijvoorbeeld een overtuigend anti- oorlogsboek waarin geen schot wordt gelost. We krijgen daarnaast een prachtig beeld van alle kleurrijke volkeren en culturen die samen het Oostenrijks- Hongaarse leger vormen, zonder elkaars taal te begrijpen. Maar even indringend wordt de op totale angst gebaseerde subordinatie van de soldaten beschreven, een subordinatie die iedereen van zijn persoonlijkheid en zijn vroegere kleurrijkdom berooft. Zodat deze mobilisatie al het einde aankondigt van het (volgens Wittlin, en volgens Roth) zo benijdenswaardig multinationale en multiculturele Oostenrijks- Hongaarse rijk. Fraai is de lange beschrijving van een zonsverduistering, die ook mooi symboliseert hoe de fundamenten van licht en rede worden aangetast, voor iedereen in dit boek. Ook indringend en ontroerend is de totale teleurstelling van twee hogere militairen, die helemaal geloven in het leger en het militaire heldendom als Het Hoogste Ideaal, maar die zelf niet naar het front mogen en dus verstoken zullen blijven van dit heldendom. Een gefnuikt ideaal dus, terwijl dat ideaal ook nog een vergissing is: aan het front zou immers geen heldendom hebben gewacht, maar verschrikking en dood. En door dit alles heen loopt dus Piotr, die steeds minder begrijpt wat links en rechts is en zich steeds meer verbaast over wat hij ziet maar niet begrijpt. Wat voor mij extra voelbaar en ontroerend was door de weemoed, compassie en ironie waarmee Wittlins dit onmachtige niet- begrijpen beschrijft.

Kortom: ik vond het een mooi en rijk boek .Vooral liefhebbers van Roth zou ik aanraden: lees "Het zout der aarde", en geniet. Niet dat ik geloof dat het net zo geniaal is als Roths sublieme "De Radetzkymars", maar het komt er naar mijn smaak wel vrij dicht bij in de buurt. En dat is geen kleine verdienste.

[Patryx · Rating 3 out of 5]

Il sale della terra è un romanzo storico di grande interesse ma è fuorviante pensare che l’elemento cardine della narrazione sia la Prima Guerra Mondiale; invece questa è solo l’occasione contingente che dà a Wittilin l’opportunità di approfondire la tematica, a lui cara, dell’annientamento dell’individualità operata dai sistemi sociali, in questo caso specifico rappresentati dall’esercito imperiale, e della conseguente incapacità del singolo di agire sulla base di valori non veicolati dalla propaganda ufficiale. La guerra è vista sempre nei suoi effetti indiretti: la coscrizione obbligatoria, lo sfollamento dei territori che diventeranno il teatro di guerra del fronte orientale, le notizie diffuse dai dispacci ufficiali e le versioni edulcorate offerte dai giornali; l’imminente catastrofe rende drammatici tutti gli avvenimenti descritti, i più banali come le eccessive manifestazioni di giubilo che festeggiano la partenza dei soldati verso il fronte poiché nulla sarà più come prima.

L’ultima onda del Danubio portò via con sé in eterno l’incantevole melodia della città, una melodia che non tornerà mai più, così come non tornerà più al cuore il sangue buono spillato dal corpo degli uomini. […]
Corrono i treni simili a enormi scatolette stracolme di carne umana, da cui il sangue non è ancora colato.

Il romanzo è un grande affresco dell’Impero austro-ungarico con la molteplicità di etnie, religioni e lingue che racchiudeva, un fattore di ricchezza culturale che diventa problematico nel momento in cui bisogna organizzare l’addestramento degli uomini da mandare al fronte: le cartoline devono giungere sin nei luoghi più sperduti (consegnate a borghesi istruiti così come a contadini analfabeti), gli uomini devono essere trasportati per grandi distanze, evitando che i fermenti del separatismo mettano radici e così gli Hutzuli della Moldavia si ritrovano sulle Alpi tra gente che parla solo il tedesco, viceversa dalla Carinzia i futuri soldati vengono trasferiti in Ungheria dove la maggior parte dei coscritti parla polacco e ucraino. I fattori di aggregazione tra persone così differenti sono l’identificazione con la volontà dell’Imperatore (insieme all’assoluta convinzione che l’imperatore agisca in accordo con Dio) e la ferrovia, che attraversa i vasti territori dell’impero permettendo agli abitanti dei villaggi di allontanarsi dalle zone di guerra e agli uomini di essere portati in prima linea.
Il protagonista, Piotr Newiadomski, un contadino Hutzuli, non ispira molta simpatia: è ignorante, ottuso, egoista, presuntuoso. Non è in grado di capire ed esprimere i suoi sentimenti; l'unico amore della sua vita è il cane Basso. Facile preda della propaganda imperiale, si sottomette alla volontà dell’imperatore e giura di sacrificare se stesso in una guerra di cui non capisce il senso e di cui avrebbe fatto volentieri a meno. Non è un eroe nel senso classico del termine ma non lo è neanche nell’accezione più moderna di uomo che, nonostante i suoi limiti e la situazione contingente, cerca di non perdere la propria umanità.
Piotr probabilmente come personaggio storico riesce a rappresentare la stragrande maggioranza dei soldati che persero la vita per vendicare l’onore dell’imperatore, ma come carattere letterario lascia molto a desiderare: l’approfondimento psicologico è quasi inesistente e la sua personalità è un insieme di tratti che identifica l’hutzuli-tipo, almeno secondo la prospettiva offerta dallo stesso Wittlin. Il ruolo di Piotr Newiadomski nell’economia del romanzo è quella di fare da raccordo con tutte le vicende narrate e le ampie digressioni che costituiscono quasi dei racconti brevi dotati di una loro autonomia. Il primo “racconto” si sviluppa attorno all’ufficiale medico della riserva Oskar Emanuel Jellinek, un ebreo che cerca di far dimenticare agli altri ufficiali la sua origine che rappresenta una macchia indelebile sul suo stato di servizio ma, al tempo stesso, diventa la comoda giustificazione per le bustarelle che accetta da chi può permettersi di pagare l’esonero dall’esercito. Le difficoltà di Jellinek e, più in generale, i riferimenti agli ebrei che vivevano tra Polonia e Galizia orientale delineano fanno intravvedere il contesto culturale che avrebbe poi fatto da sfondo all’Olocausto.
Altro personaggio attorno a cui si sviluppa il romanzo è il maresciallo capo Bachmatiuk, l’uomo che incarna l’identificazione assoluta con l’esercito e con i suoi regolamenti al punto da rinunciare a qualunque ambizione che non sia quella di non trasgredire mai nessuna delle regole elencate nei tre codici che incasellano tutto quello che può accadere in un reggimento, sia in tempo di pace sia in tempo di guerra.
Il sale della terra doveva essere il primo di una trilogia e forse questa è la ragione per cui si interrompe quasi all’improvviso e lascia tutto in sospeso, ma sicuramente un romanzo storico di ampia portata che ha l’indubbio merito di restituire al lettore un quadro complesso che fa da sfondo alla tragedia della Grande Guerra.

[Andy Weston · Rating 4 out of 5]

Though first translated in 1939 and first published in 1935 the version I read is from Pushkin Press, who do manage to find some wonderful books. The translation is by Pauline De Chary
In his prologue, Wittlin describes Franz Josef signing the order for war, which most thought would be over in a few weeks, and postulates on the theme of the Unknown Soldier: which nameless soldier was the first to die? Which, the last to die?
The story then follows a very ordinary man, Piotr Niewiadomski, an illiterate, half-Polish, half-Hutsul railway worker, living in a village in the remote Carpathian Mountains whose only ambition is to be a signalman, as he is conscripted to the army and shipped off to Hungary. The first half concerns Piotr’s simple life as his community prepares for war. The second has a more weighty theme, with criticisms of the officers that show Wittlin’s anti-war stance. This book stops short of any action though; it was the first of a trilogy, the later books of which were sadly lost in World War II.

[Gijs Huppertz · Rating 3 out of 5]

In Het Zout der Aarde (Sól ziemi) uit 1935 beschrijft Józef Wittlin de eerste wereldoorlog uit burgerperspectief. Hoe was het voor de normale burger zoals jij en ik om toentertijd de start van de oorlog mee te maken, de treinen vol met gespannen jongemannen te zien vertrekken naar het front en later de treinen van het Rode Kruis terug te zien rijden vol stillere kreunende jonge mannen. We worden meegenomen langs rouwende moeders, het overlijden van de paus en wat dat betekende voor het Katholieke dorpje waar ons hoofdpersonage is woont en de kleine dingen zoals afscheid nemen van je hond.

Józef Wittlin was een Joods-Poolse schrijver die in de eerste wereldoorlog mee heeft gevochten voor het Oosterijk-Hongaarse rijk. Uit zijn tijd in het leger haalt hij veel inspiratie om voor zijn hoofdkarakter en zo weet hij een zeer accurate en goede beschrijving te geven van de bureaucratie en dekhumanisering die plaats vond in het traject van soldaat worden. In het verhaal, dat start met een van de mooiste prologen die ik tot nu toe heb mogen lezen, volgen wij Piotr een simpele boeren jonge. Piotr woont in een klein dorpje in Oosterijk-Hongarije waar hij een wachtmeester is aan het treinstation. Vanuit zijn perspectief volgen we de start van de oorlog, zijn proces van soldaat worden en zijn reis naar het front.

In het boek las ik een duidelijke pacifistische boodschap en tegelijkertijd een bijzonder mooie beschrijving van de effecten van grote beslissingen op het simpele burgersleven. Het boek sprak mij voornamelijk aan door het zo dichtbij brengen van de eerste wereldoorlog nu er geen generaties meer zijn die de verhalen ons over kunnen brengen. Ik hoop dat het bevalt!

https://www.youtube.com/watch?v=elQak...

[marusia ;^) · Rating 4 out of 5]

żałuję, że czytane w pośpiechu, ale bardzo ciekawe, chociaż początki były trudne... ostatecznie mocne 4.5

[Lili Bammens · Rating 5 out of 5]

Mijn eerste boek van 2021 en meteen al raak!
Een roman over de Eerste Wereldoorlog, tegen oorlog en militarisme, zonder één enkel fragment met gevechten.
Als in de zomer van 1914 de oorlog uitbreekt heeft het Oostenrijks-Hongaarse leger al spoedig behoefte aan meer mankracht dan de jongere inwoners van het rijk hun opleveren. Dus wordt er beroep gedaan op niet meer zo jonge mannen.
Een van deze mannen is Piotr Niewiadowski, een 40-jarige Hoetsoelse bagagedrager in het treinstation van Topoly- Czernielica. Hij woont alleen maar heeft wel een vriendinnetje, het veel jongere weesmeisje Magda.
De Hoetsoelen zijn een bergvolk in de Karpaten in het grensgebied tussen het huidige Oekraïne en Roemenië, en ze gingen door voor een weinig ontwikkeld volk.
Piotr is inderdaad een nogal naïeve man maar hij heeft zo zijn ideeën en opvattingen en daar tracht hij naar te leven. Hij is trouw aan de keizer en een uniform van de keizer mogen dragen is zijn grootste ideaal. Dan zal men niet meer op hem neerkijken.
Via het verhaal van Piotr verneemt de lezer hoe het leven in het rijk er aan toe ging sinds de oorlog uitbrak, hoe de rekrutering verliep en hoe van de mannen echte "mensen", soldaten, werden gemaakt.
Het boek is met veel humor geschreven en met veel oog voor detail en voor de psyche van de mensen, op Magda na allemaal mannen. Ik heb voortdurend passages aangestreept omdat ik ze zo goed en ook erg origineel vond.
De originele uitgave verscheen in de jaren 30 van de 20e eeuw maar is, waarschijnlijk ook mede door de nieuwe vertaling, helemaal niet gedateerd.

[Piotr · Rating 5 out of 5]

Co za początek roku... Literacka poprzeczka od razu na jakiejś niebotycznej wysokości.
Powieść-legenda.
„Miękkie” wydanie PIW z 1988 roku; schyłek wydawniczego PRLu: klejona; po latach rozchodząca się w rękach; czytelnicza ekwilibrystyka.
Jedna z najważniejszych polskich powieści ubiegłego wieku. Jedna z najważniejszych antywojennych książek kiedykolwiek napisanych.
I cudowna, wręcz miłosna, żałobna pieśń za utraconą Huculszczyzną. Utraconą w tamtej wojnie, w kolejnej, w dekadach równającej wszystko jak walec komuny.

[diesirae · Rating 3 out of 5]

początek zajebisty, potem tendencja spadkowa, ale trzymał mnie mocno styl

[Klaas Bisschop · Rating 5 out of 5]

Alsof Nescio een anti-oorlogsboek geschreven heeft.

1916, WO I is gaande, het jaar dat paus Pius X overlijdt en een dag later een zonsverduistering plaats vindt. Dat kan allemaal geen toeval zijn, volgens het brein van de eenvoudige Poolse Piotr Niewiadomski.

Piotr is analfabeet en beleeft de macht van letters als schakels van een ketting die rond zijn keel strak getrokken wordt. Hij werkt als baanvakbewaker bij de nationale spoorweg en moet, als het signaal hem in zijn seinwachtershuisje bereikt, de slagboom laten zakken. Dat werkt geeft hem voldoening want het is zinvol, en de bijbehorende pet met logo geeft hem status. Hij voelt zich, in al zijn onzekerheid, verbonden met een groter maatschappelijk geheel waarvan Keizer Frans Jozef voor hem de verpersoonlijking is die hij, zonder vragen te stellen, als een van God gezonden leider accepteert.
Via het onschuldige karakter van Piotr, door zijn kritiekloze ogen, schetst Wittlin de absurde wereld van het leger en de waanzin van de oorlog.
Godsdienst is een onderdeel van het leven van Piotr (maar niet alleen van Piotr’s leven), een zeer vanzelfsprekend onbediscussieerd onderdeel, inclusief de speciale kijk op joden. ‘Joden in kaftans bewaakten de bruggen en hij reisde als een gewone landstormer. Dat had hij niet van de keizer verwacht! Op dat moment was Piotr in staat zijn eed die hij aan de keizer had gezworen, te verbreken. Maar hoe moest hij dat doen?’. En al was Piotr analfabeet, toch had hij een mening over taal: ‘(…) de Hongaarse taal was niet menselijk. Zij was vuur, zwavel en paprika.’

Wittlin lardeert zijn tekst voortdurend met kleine maar o zo herkenbare filosofietjes over dagelijkse zaken, die de lezer dichter bij de hoofdpersoon brengen. Zoals het menselijk vertrouwen in sleutels. Als je de sleutel van iets bezit voelt het alsof dat bezit veilig gesteld is. ‘We kunnen ons op honderd mijl afstand van onze woning bevinden, de met ons meereizende sleutel van de poort, van de deur verschaft ons de illusie dat we nog steeds eigenaar zijn van ons bezit’. Een gevoel dat ook Piotr heeft als hij zijn huis afsluit omdat hij naar het front opgeroepen wordt.

Maar de kracht van het boek zit hem vooral in de stijl waarmee Wittlin de wereldgebeurtenissen in het leven en het denken van de eenvoudige Piotr beschrijft, die de zwakke management kwaliteiten van God én de geslepen ondermijningstactieken van de duivel herkent. Voortdurend klinkt er een lichte bijna geestig toon door in de stroom poëtische beschrijvingen van de gebeurtenissen, terwijl je je als lezer bewust bent dat er de meest vreselijke dingen aan de hand zijn. ‘Op het station heerste grote bedrijvigheid. Iedereen was vroeg gekomen, omdat ze vonden dat je niet overhaast naar de oorlog moest gaan. Zoals je een overledene niet even snel moest begraven. Naar de oorlog ging je plechtig, en dus moest je lang afscheid nemen en lang wachten.’ (…) ‘De dood wandelde vrij rond, zonder perronkaartje, over het hele station’. En ‘Een gefreiter, een herr gefreiter, kon Piotr niet worden. Die moest kunnen lezen en schrijven. Een lijk kon hij wel worden, daar hoefde je niet voor naar school (…)’.
Geen moment mis je de onderhuidse dreiging én geen moment wordt het boek zwaar op de hand. Terwijl de grote zaken in de wereld op een grootse manier veranderen, veranderen de triviale zaken in de wereld op een triviale manier en de triviale zaken dragen dit boek. En toch zijn ze één op één een afspiegeling van elkaar en een voorbode, vol dreiging voor wat komen gaat, vol weemoed voor wat verloren zal gaan.

Alsof Nescio een anti-oorlogsboek geschreven heeft.

De wetenschap dat dit slechts een eerste deel van een trilogie was maakt nieuwsgierig naar de andere delen. Maar die zijn verloren gegaan. Op de vlucht voor het geweld van WO II zet een boze Poolse soldaat, die vindt dat Wittlin teveel bagage bij zich heeft in de sloep op weg naar het vluchtschip, een deel daarvan over boord – het deel met de manuscripten.
De delen ‘De gezonde dood’ en ‘Het gat in de hemel’ zullen nooit verschijnen.

[Fransien Vandeweghe · Rating 4 out of 5]

4 sterren

[Sanita Kubryń · Rating 2 out of 5]

Mam alergię na Franciszka Józefa. Nudzą mnie historię dotyczące koszar i wojskowych. W większości bardzo mi się dłużyło czytanie. Daję 2/5, bo doceniam ukazanie perspektywy analfabety z Galicji. Czytało mi się w miarę w porządku dopóki śledziłam poczynienia Piotra Niewiadomskiego. Wittlin opisał przedstawiciela grupy, której wojna nie przyniesie nigdy nic dobrego. Bo nawet, jeśli wojnę przeżyje, to nikt nie awansuje analfabety i odeślą ten wrak człowieka z powrotem na wieś. Niewiadomski należy do ludzi, którzy cesarza traktowali jak bóstwo, a zostali przez niego zaprowadzeni na front jak bezmyślne bydło na rzeź.

[Ritika Chhabra · Rating 2 out of 5]

Thank you Netgalley for sending me a copy of this book.

Salt of the Earth is the first book of a trilogy that could never really be completed because of the author's death.

It is described as a "classic war novel" by its publishers and is from the point of view of the ordinary men. That is the major reason why I picked up the book on Netgalley when it was available for request.

However, I don't think the book really met my expectations. From a war novel, especially a novel from the first war (considering I haven't read novels from this time), I had a little high expectations. I like the ones on WWII but this wasn't exactly what I had in mind when I thought it would be from the point of view of ordinary men.

I could never finish it. I found it too much to my dislike. So that bothered me but I hope I find the other war novels interesting.

[Maja · Rating 4 out of 5]

naprawdę dobre

[Danny Jacobs · Rating 5 out of 5]

Een meesterwerk zonder meer. Een dat ik de voorbije maand al proevend heb uitgelezen. ‘Het zout der aarde’ van de Poolse schrijver Jozef Wittlin was het eerste deel van een trilogie. De twee overige delen zijn bij zijn vlucht uit Europa tijdens WOII letterlijk in het water gevallen en zijn nooit meer uitgegeven. Jammer, want ik had deel 2 en 3 ook graag willen verslinden. ‘Het zout der aarde’ is een anti-oorlogsroman die de eerste vier weken mobilisatie beschrijft bij het begin van WOI. Plaats van actie: het Hoetsoelse land, een uithoek van de dubbelmonarchie. Het boek leest als een Joseph Roth. Rijke beschrijvingen, scherpe analyses, puntige zinnen, niets dat overbodig is. Geen wonder dat Wittlin en Roth tijdens het interbellum een hartelijke relatie onderhielden. Lezen mensen!

[Nicki Markus · Rating 5 out of 5]

I found The Salt of the Earth a captivating read. I loved the narrative prose style and adored the characters, especially Piotr. It is a tale with an important message on war, yet it is also a beautifully written story of a man ripped out of his familiar world and tossed into another. It's a shame Wittlin never got to finish the trilogy, as when the book ended I was sad not to know how things would work out for Piotr. Would he make it through the war and get back home? Overall, I would recommend this book to literary fiction readers as it is a wonderful piece of writing that really deserves more attention.

I received this book as a free eBook ARC via NetGalley.

[Johan Sanders · Rating 4 out of 5]

Wordt soms vergeleken met Joseph Roth, maar ik vind Joseph Roths De Radetzkymars toch stukken beter.

[Soobie is expired · Rating 5 out of 5]

Questo romanzo doveva essere la prima parte di una trilogia. Purtroppo un soldato ha buttato in mare la valigia contentente i manoscritti e il materiale raccolto per la seconda parte nel porto di Saint-Jean de Luz, quando i Wittlin stavano per essere imbarcati per sfuggire da una Polonia ormai occupata dai tedeschi. Hanno provato a scandagliare le acque del porto, ma non hanno trovato niente. E il mio rammarico è enorme.

Nota: ho letto la versione pubblicata in allegato al CorSera nel 2016. Al libro, per quanto pieno di utilissime note, mancava l'introduzione che si trova invece nell'edizione originale, quella pubblicata da Marsilio. L'ho recuperata dalla biblio. Durante il mio esame di Lingua Polacca II, de Fanti - il traduttore del libro - mi chiese cosa ne pensassi delle note ai testi. Gli ho risposto che preferisco averle a piè di pagina perché così non disturbano troppo la lettura; lui aveva un approccio diverso: niente note, ché distolgono l'attenzione.

É il primo volume della collana che leggo. L'ho scelto perché sono in un periodo polacco: ho letto anche Kapuściński e la sua Giungla polacca questa settimana. E l'ho scelto anche perché è stato tradotto dal mio prof di Lingua Polacca, appunto.

L'ho adorato. Ho sottolineato un sacco di passaggi che poi, diligentemente, ricopierò (a mano) nei miei quadernini delle citazioni. Ci vorrà almeno un paio di settimane: una pagina - o due - a sera e poi aspettare l'indomani affinché l'inchiostro si asciughi e si possa girare la pagina senza paura di sbavare le scritte.

Alcuni lettori non hanno apprezzato Piotr come protagonista. A me, invece, è piaciuto parecchio. A parte che simpatizzo con lui perché ci devo pensare un attimo prima di dire quale sia la destra e quale la sinistra, mi ha fatto tenerezza. È un uomo semplice e naïve. Sta bene nel suo piccolo paesino galiziano (la Galizia tra Polonia e Ungheria, non quella spagnola) dove fa il ferroviere. È addirittura bilingue: parla polacco e ucraino. Ha un cane di nome Basso, una sorella che fa la prostituta e un'amica che gli pulisce la case e, occasionalmente, condivide il letto con lui. É una vita semplice, che Piotr accetta senza problemi.

Salvo poi arrivare la cartolina di precetto. E il piccolo mondo di Piotr viene sconvolto. Prima da una lunga eclissi e poi dal suo sradicamento dal suo piccolo paesino galiziano. Infatti, si ritroverà a fare il soldato nelle pianure ungheresi, tra un macello e il cimitero. E qua si scontra con la lingua ungherese e con il tedesco. Arrivato da un piccolo paesino sperduto, non si capacita che nell'impero si possano parlare lingue diverse o che, mentre lui è suddito di un imperatore, gli ungheresi sono sudditi di un re (cfr. l'Ausgleich del 1867).

Non è propriamente un libro sulla Prima guerra mondiale. Quello sarebbe stato il compito dei due volumi successivi probabilmente. È un libro su ciò che succede prima di andare in guerra. Sullo sradicamento, sulla perdita dell'identità civile in favore di un'omologazione militare. Si parla delle conseguenze della cartolina di precetto, della partenza, del lungo viaggio in treno in carrozze 40 Menschen, 8 Pferde (40 uomini, 8 cavalli), dell'arrivo in un paese diverso, e dei primi momenti prima di diventare soldati.

La storia di Piotr si intreccia occasionalmente con altri personaggi che il ferroviere incontra durante il suo viaggio. Con il medico militare ebreo, che vorrebbe disperatamente nascondere la propria religione. Con i comandanti del suo battaglione. Ognuno con i propri problemi e i propri motivi che li hanno portati nell'esercito.

Una delle cose che più mi ha sorpreso è stato il rapporto di Piotr con la scrittura. Infatti, il protagonista non sa né leggere né scrivere, ma è in grado di distinguere i colori del semaforo. Per lui - come per tutti gli hutzuli, sembra - la scrittura è qualcosa di diabolico. Tanto che non vogliono nemmeno che i figli possano imparare. Ed è per questo che si firmano sempre con + + +. Un simbolo per allontanare il didko, cioè il diavolo.

Piotr è un uomo semplice... Non è fatto per la guerra. Ma non è una colpa di Piotrek, povero. Lui è solo un uomo che è finito nelle grinfie della Storia. E, da ciò che mi è sembrato di intuire leggendo il libro, non sono proprio sicura che sarà in grado di tornare dalla povera Magda e dal cane Basso. Non capisce perché deve combattere, e forse neanche contro chi. Però ci va per senso del dovere e per l'idea che anche lui - nonostante tutti i suoi difetti e le sue mancaze - potrebbe essere utile all'imperatore.

Bachmatiuk è un altro personaggio che trovo molto interessante. Vive per l'esercito. Respira per l'esercito. É il migliore addestratore che si sia e ciò lo condanna a non andare in guerra. E lui si ritrova nella situazione di dover insegnare come comportarsi in una situazione estrema di cui lui ha solo sentito parlare.

A volte ci sono strani passaggi da un passato remoto al presente. E spesso il narratore esterno del romanzo si trasformava in un narratore interno, come se facesse anche lui parte del gruppo di hutzuli.

Ma lo stesso, mi mangio le mani all'idea di cosa avrebbe potuto essere il resto della trilogia. Ce n'è un pezzettino alla fine del libro, La morte igienica, pubblicato su una rivista parigina nel 1972. Cito dall'introduzione:

«Secondo le affermazioni di Zoya Yurieff, che si rifà a una conversazione avuta con l'autore, nel progetto di Wittlin il protagonista sarebbe caduto in guerra nel 1918 indossando l'uniforme dell'esercito italiano, e le sue spoglie sarebbero state sepolte a Roma nella tomba del Milite Ignoto»

Povero Piotrek.

Decisamente una sorpresa. Consigliato caldamente!

[Mireille · Rating 4 out of 5]

'Een verwonderde baanwachter in het verre Hoetsoelse land sluit voortdurend de slagboom. Zó veel treinen deze nacht en allemaal naar Hongarije. "Wat is er aan de hand?" "Oorlog!"'

Juli 1914. Het uitgestrekte keizerrijk en koninkrijk Oostenrijk-Hongarije mobiliseert haar troepen, dus de mannen komen uit alle windstreken naar kazernes toe om onder de geelzwarte vaandels van de k. und k. te vechten. Vanuit Wenen, Galicië, Moravië, Bosnië, vanaf de rivieren Donau, Weichsel, Boeg, Memel worden mannen opgeroepen en in treinwagons gestopt. Heel Europa maakt zich op voor een kortdurende oorlog. De roman roept, juicht, stampt in de proloog. Daarna gaat het verhaal naar de simpele ziel Piotr Niewiadomski (=Onbekend) die door de oproep van zijn bovengeschikte eindelijk de begeerde kepi van de spoorwegen mag opzetten. Hij begrijpt als analfabeet lang niet alles, maar vanuit zijn baanwachtershuisje langs de lijn Lemberg- Czernowitz- Itzkány ziet hij wel dat de treinen vol officieren en soldaten uit delen van (nu) Polen, Oekraïne en Roemenië richting Boedapest gaan.
Dan wordt hij zelf ook opgeroepen, eerst voor keuring en pas weken later voor de militaire opleiding, en wordt samen met de boeren, orthodox-christenen, Joden, katholieken, die vervloekte Hongaren en wat al niet meer in net zo'n trein gezet.

"Eentje van de keizer begrijpt een ander van de keizer altijd wel, al was het maar in het Duits. Deze gendarme was er een van de koning. Zie je wel, de Hongaren verdienen zelfs geen keizer."

Kenmerkend aan de hele roman is dat Wittlin je een panorama biedt op alle oorlogsvoorbereidingen: van de oorlogseed ("linksom of rechtsom, je leven behoort de keizer toe"), de dood van de paus en orthodoxe gebruiken ga je naar het leven van de stabsfeldwebel die het leger praktisch ademt. Altijd keer je terug naar Piotr.
De taal is in het begin bombastisch te noemen, dat zwakt af maar de auteur heeft een goed oog voor detail gehad. Zeker wat betreft de vele volkeren met hun talen die, als je niet oppast, elkaar de tent uit vechten maar het achterwege laten omdat ze in hetzelfde k.u.k. Armee vechten. Daarom heb ik er tijdens het lezen een paar kaarten bij gezocht die de geografische indeling ten tijde van 1910 tonen.

Achterin is een extra hoofdstuk met uitleg van Madeleine Rietra, vicevoorzitter Internationale Joseph Roth Genootschap opgenomen. De Pool Wittlin was een vriend van Roth en moest ook zijn land ontvluchten voor WOII. Tijdens de vlucht gingen zijn manuscripten voor de twee vervolgdelen op Sól ziemi/Het zout der aarde verloren. De trilogie had 'De geschiedenis van de geduldige infanterist' geheten. Het lukte Wittlin in zijn Amerikaanse leven niet meer het alsnog af te ronden. In 1937 kwam het boek voor het eerst in het Nederlands uit, in 2020 vertaalde Dirk Zijlstra het opnieuw, voortreffelijk. 'Het zout der aarde' is een zeer passende titel in het licht van de trilogie en een literair verhaal dat iedereen moet lezen die zich o.m. verdiept in Zweig, Roth, Mann.

[werken · Rating 4 out of 5]

Stał w ciemnym korytarzu i trzymał w rękach wojnę. Była jeszcze nierozwinięta, stulona jak płatki wiosennych pąków. Rozwinął ją dopiero w poczekalni.

Generalnie czułam ogromną presję podczas czytania tej pozycji, bo i to książka, z której zamierzam pisać pracę roczną plus dodatkowo lektura, którą musiałam przerobić do egzaminu. Jednak totalnie nie żałuję ani jednej chwili spędzonej nad nią, a nawet nie chciałam jej kończyć, bo tak dobrze mi się ją czytało!

Urzekł mnie przede wszystkim oryginalny temat jak na polską literaturę, bo mało powszechne są książki o I wojnie światowej w wykonaniu Polaków. Wynika to z uwarunkowań historycznych i kulturowych, czy przez to, że II wojna swoim okrucieństwem na naszych ziemiach tak bardzo przyćmiła tą I.

Książka porusza również temat dla mnie bardzo ważny i widoczny w mojej własnej pisarskiej twórczości, czyli: wojnę oczami rozmaitych ludzi. Jest to dla mnie niezwykle poruszające widzieć jak wieść o wojnie przeżywają chłopi, ludzie z miasta, ludzie pracujący u władzy, ludzie o konkretnych wyznaniach czy z konkretnych grup etnicznych, a na końcu sami, już zawodowi żołnierze! Każdy z członków tych społeczności jakoś ma prawo wypowiedzieć się w kwestii swojego własnego, personalnego przeżywania szoku i przerażenia.

Zabawa z antyczną i starożytną tradycją jest również fenomenalna, wszystkie analogie do mitologii czy biblii zawsze mnie poruszały. Były idealnie wplecione w tekst.

Wreszcie oryginalny (choć bardzo prosty i przyziemny) jest główny bohater - Piotr Niewiadomski. Jest to świetny wybór, on sam nie wie co się dzieje, co dodaje pewnego napięcia w utworze. Chociaż moim ulubionym bohaterem i tak będzie Rudolf Bachmatiuk ;P

Naprawdę, świetne doświadczenie, które przyniosło mi wiele inspiracji do tworzenia własnych historii około wojennych… Jedynie tak smutne jest to, że przygody Niewiadomskiego miały być kontynuowane, ale nie zostały. Dlatego też ta książka kończy się trochę bez ładu, a reszta historii jest taka urwana. Wielka szkoda :(

[Classica Castagna · Rating 5 out of 5]

Mi sento come una cacciatrice di tesori che ha trovato un forziere colmo di monete d'oro.
Questa è letteratura. Letteratura vera. Mi sorprendo di quanto poco conosciuti siano libro e autore. Perfino la sua pagina di Wikipedia è veramente scarna. Che tristezza.
Wittlin fa parte di quella sfortunata generazione che ha visto due guerre mondiali. Il sale della terra, pubblicato nel 1935, narra eventi relativi al primo conflitto.

Le immagini che Wittlin evoca sono accompagnate da commenti a volte cinici, altre ironici, ma sempre azzeccati. La voce dell'autore non si nasconde nel protagonista, Piotr Niewiadomski, ferroviere hutzul, analfabeta, religioso, incapace di distinguere la destra dalla sinistra. D'altronde, cosa può avere in comune un letterato, un poeta, con un personaggio del genere? Forse nulla. Forse, invece, la capacità di cogliere l'essenziale, che Piotr identifica nella dicotomia divino-diabolico. Nella seconda metà del romanzo le certezze di Piotr, la sua fede nell'Imperatore (divino) cominciano a vacillare di fronte alla realtà della vita in caserma (diabolica). Di Piotr in trincea non leggeremo mai: non ce n'è bisogno. Il romanzo lascia ad intendere, con l'episodio in appendice (in cui Piotr avrà solo un ruolo di comparsa) che la distruzione fisica sarà l'ultima tappa; prima c'è la distruzione spirituale, già operata dall'Impero austro-ungarico sui suoi stessi sudditi.

Non posso fare un'analisi del testo in una recensione. Ma quest'opera meriterebbe di più, e invece l'ho scoperta per caso, non per fama. Mi sarebbe piaciuto vedere Wittlin insignito del Nobel, ma ahimé, è andata altrimenti.

Mi pare superfluo aggiungere che l'edizione Marsilio è impeccabile.

[Bert Decavel · Rating 4 out of 5]

Het zout der Aarde is een anti-oorlogsroman opgebouwd rond de stationskruier Piotr Niewiadomski ( wat zoveel als 'onbekend' betekent) die op het Galicische platte land wordt opgeroepen, een medische keuring ondergaat en vervolgens in een beestenwagen , met zijn Hoetsoelse lotgenoten naar een Hongaarse kazerne wordt afgevoerd. Piotr is waardig kanonnenvoer; lichamelijk sterk maar niet de snuggerste uit de rij. En net dat gebrek stelt hem in staat om onbevangen pertinente vragen te stellen. De roman moet qua niveau niet onderdoen voor Radetzkymars, is dus wereldliteratuur, maar de eerste dertig pagina's, die als een soort voorwoord dienst doen en eindigen met de ondertekening van de oorlogsverklaring door de bejaarde Oostenrijkse keizer, zijn gewoonweg magistraal. Je merkt bij het lezen dat Wittlin veel opzoekingswerk heeft verricht om alles juist en waarheidsgetrouw te  krijgen ( zonsverduistering en overlijden van de paus in augustus 1914, bijna op hetzelfde moment bv) . Hij is een meester in het portretteren van typetjes , maar blijft daarbij niet bij uiterlijkheden en gaat ook op zoek naar beweegredenen; de stationschef, de keuringsarts en de drilladjudant springen er gewoon uit. 
Gewoonweg jammerlijk dat de twee opvolgers in het gewoel van de tweede WO verloren zijn gegaan!

[Mandy · Rating 3 out of 5]

First published in 1936, this little known classic of war literature now has a new translation, which will hopefully bring the novel to a wider readership, because, although it has some faults it really is a small gem and deserves to be better known. Jozef Wittlin was a Polish writer (1896-1976) and intended Salt of the Earth to be the first volume of a trilogy, but he never completed it. It’s a biting satire of the absurdities of war, and the ineptitude of those at the top of the military hierarchy, who give little thought to the soldiers they are sacrificing. The novel starts with a remarkably powerful prologue giving a vivid overview of mobilisation in the Austro-Hungarian Empire in 1914, and then narrows its focus to Piotr Niewiadomski, an illiterate railway worker who is drafted into the Imperial Army although he has no understanding of what the war is all about. His often naïve and bewildered outlook is compassionately conveyed and the reader soon feels great sympathy for him as he gets caught up in events way beyond his comprehension. I found the novel at its best when concentrating on Piotr in the first half, as the second half becomes increasingly blunt about the upper ranks and their stupidity, but nevertheless overall I found the book a worthy addition to World War One literature.

[Mathijs Loo · Rating 5 out of 5]

Prachtig boek. Wittlin beschrijft de eerste dagen van de Eerste Wereldoorlog uit de ogen van een doodgewone Galicische man. Wittlin besteed veel tijd aan achtergrondverhalen van de personages die passeren en daardoor zijn het meer dan alleen passanten. Ook heeft Wittlin een mooie metaforische manier van schrijven dat nooit echt vervelend wordt. Het is te merken dat het boek opbouwt naar een volgend deel, maar we zullen het zonder moeten doen...

[Hannah · Rating 3 out of 5]

3.5 / This book held a lot of promise and it is a shame that the trilogy it was supposed to comprise the first volume of was never completed. I would have liked to see how Piotr’s story ended. While it wasn’t a very satisfying book in the narrative aspect, it does a good job of showing how disruptive WWI was to these insular, rural communities.

[Heymanp · Rating 5 out of 5]

Prachtige anti-oorlogsroman over WOI, vergelijkbaar met “Geen nieuws van het westelijke front”. Een eenvoudige Oekraïner wordt opgeroepen voor de oorlog en bekijkt al het vreemde rondom zich. Mooi begin ook, met de oude keizer die moe de oorlogsverklaring ondertekent.

[Chris Wetwood · Rating 3 out of 5]

Het is niet karakter-gedreven en ook niet plot-gedreven. Daardoor missen alle beschouwingen en kenschetsen nogal eens grond. Wat het boek dan wel is? Voor mij in ieder geval geen verhaal. De schrijver is beeldend, dat wel.

[Rozemie Steyaert · Rating 5 out of 5]

Prachtig anti-oorlogsboek geschreven vanuit het standpunt van een analfabeet die in 14-18 moet gaan vechten voor Oostenrijk-Hongarije. Het boek legt uit hoe de geesten voorbereid worden op een oorlog en hoe een land je persoon en lichaam absoluut in handen heeft. Op de kaft wordt het boek beschouwd als behorend tot het selecte clubje van de beste romans van de 20ste eeuw, en dat is niet overdreven.

[Marcelina Szulc · Rating 2 out of 5]

Rozumiem przekaz tej książki, co nie zmienia faktu, że okropnie mnie znudziła.