What do you think?
Rate this book
Bloed en honing
‘Weet je wat Balkan betekent?’, vraagt Ajla, terwijl we met haarspeldbochten naar boven rijden. Ze buigt zich vanaf de achterbank naar voren. ‘Het komt van het Turks’, legt ze uit. Onder ons wordt Tetovo almaar kleiner. ‘Bal betekent honing en kan bloed.’ Ze glimlacht. ‘Wij zijn het land van bloed en honing.’ Bloed en honing is een zoektocht naar de betekenis van de nieuwe grenzen op de Balkan. Van der Linde en Segers trekken over doodstille wegen en kale hoogvlaktes, door donkere rotskloven en verlaten dorpen. Ze bezoeken steden met magische namen als Dubrovnik, Sarajevo, Skopje, Ohrid en Tirana. Onderweg ontmoeten ze kunstenaars, wetenschappers, dromers, vechters en vergetenen. Als in een veelstemmig koor vertellen zij over hun levens. Bloed en honing gaat over eenheid en scheiding. Over de ontnuchterende realiteit van in de praktijk doorgevoerd nationalisme. Het vertelt over hoop en teleurstelling, passie en lethargie. Over dagelijkse beslommeringen en geopolitieke krachten. Over versplintering, zoals die ook elders in Europa gaande is.
- GenresNonfiction
688 pages, Hardcover
Published October 1, 2020
6 people are currently reading
280 people want to read
Ratings & Reviews
Friends & Following
Create a free account to discover what your friends think of this book!
Community Reviews
Displaying 1 - 13 of 13 reviews
April 9, 2025
"'Denk niet dat het niet gebeurt, dat er geen oorlog kan komen', zegt Jesenko in zijn woonkamer in het centrum van Sarajevo. 'De wereld waarin je leeft, die je gewoon vindt, kan in één klap voorbij zijn. Niemand geloofde het, wij ook niet, maar het is toch gebeurd.'" (p. 679)
Vorige winter had ik het geluk de prospectie van een reis te mogen doen in het hart van de Balkan, met de wagen en een stukje met de trein. Van Sarajevo helemaal tot Belgrado, door Rebublika Srpska en via Srebrenica en Valjevo, deels in het gezelschap van lokale bewoners. Mijn vriend en reisgezel had de luxe-uitgave mee van dit reis- en fotoboek, waarin ik op een avond na het vissen in de Drina geïntrigeerd in ben beginnen lezen. Het was pas een negental maand later dat ik een andere versie van dit boek cadeau kreeg, een vuistdikke paperback met een prachtige coverfoto. (Om die in vol ornaat te zien, cf. https://bloedenhoning.nl/. Op deze website staan een aantal van de mooiste foto's uit het boek opgeladen. Het is immers niet altijd even makkelijk om de foto's naar waarde te schatten omdat het midden van de foto's die twee pagina's innemen vaak niet goed zichtbaar is.)
Er is voor elk boek een goed moment - of meerdere goede momenten - en de voorbije weken waren ideaal om de lectuur van december vorig jaar te hervatten (lees: eigenlijk helemaal opnieuw beginnen van bij het begin). Schrijfster Irene van der Linde en documentairefotografe Nicole Segers, reizen in de voetsporen van de Britse schrijver Rebecca West door voormalig Joegoslavië en Albanië. Met West’s magnum opus Black Lamb and Grey Falcon uit 1942 onder de arm, trokken beide dames op zoek naar de betekenis van de nieuwe grenzen op de Balkan. Het verhaal bundelt meerdere van hun Balkanreizen, doorspekt met fragmenten van en verwijzingen naar het reisverslag van de Amerikaanse schrijfster.
Irene Van der Linde informeert en onderhoudt je met haar levendige verhalen, getuigenissen, gesprekken, filosofische en politieke bespiegelingen en achtergrondinformatie. Nicole Segers illustreert die met haar dromerige, soms kleurrijke en soms grauwe foto’s, die blijven hangen. Het zijn geen kunstige of romantische reisfoto's die Instagram-gewijs indruk moeten maken of de mooiste moeten zijn, maar ze geven een realistische kijk op de verschillende locaties en dito beeld van de plaatselijke bevolking. In de paperbackversie komen die m.i. nog beter tot hun recht omdat ze afgedrukt zijn op mat en ruw papier, met een krantenachtige feel. Een boek om te hebben.
Tot hier het opzet en de vorm. Een mens zou haast vergeten dat de teksten, de gesprekken tussen pot en pint, de getuigenissen en de interviews het kloppend hart van het boek vormen. Eén rode draad doorheen heel het verhaal: de versplintering en het uiteenvallen van de wereld van de bewoners van de Balkan, van ex-Joegoslavië. Een land dat de eenheid binnen diversiteit in het oude land van Tito vertegenwoordigde en dat na een bloedige burgeroorlog - met tienduizenden doden - in stukjes uiteengevallen is, heelder gemeenschappen uit elkaar heeft gerukt, duizenden mensen ontheemd en verweesd heeft achtergelaten. Meermaals maken de auteurs de vergelijking tussen de EU en Joegoslavië. Ook binnen de Unie proberen mensen samen te leven met verschillen. Verschillen die een rijkdom (kunnen) zijn, maar die tegelijkertijd schaamteloos kunnen gebruikt worden om te polariseren en (bevolkings-)groepen tegen elkaar op te zetten, op basis van wat dan ook.
Het moreel vingertje gaat niet omhoog, maar Irene Van der Linde laat de Kroaten, de Serviërs, de Montenegrijnen, de Bosniakken, de Noord-Macedoniërs, de Kosovaren en de Albanezen zelf aan het woord. En daar zijn (ultra)nationalisten tussen, maar evengoed jongere en oudere mensen met heimwee naar het Joegoslavië waar iedereen samenleefde, ongeacht de verschillen. Omdat die verschillen niet als splijtzwam gebruikt of misbruikt werden, maar als een rijkdom. Het stemt een mens tot nadenken en het maakt dit reisverslag o zo brandend actueel. Jammer genoeg, want niet alleen in de Balkan nemen de spanningen in sommige van de landen andermaal toe, ook in de rest van Europa zien we hier en daar dezelfde dynamieken ontstaan. Op die manier is het niet alleen een reisverhaal (een roadstory), een reisgids en een foto- of kijkboek, maar evengoed een geschiedenisles.
Vorige winter had ik het geluk de prospectie van een reis te mogen doen in het hart van de Balkan, met de wagen en een stukje met de trein. Van Sarajevo helemaal tot Belgrado, door Rebublika Srpska en via Srebrenica en Valjevo, deels in het gezelschap van lokale bewoners. Mijn vriend en reisgezel had de luxe-uitgave mee van dit reis- en fotoboek, waarin ik op een avond na het vissen in de Drina geïntrigeerd in ben beginnen lezen. Het was pas een negental maand later dat ik een andere versie van dit boek cadeau kreeg, een vuistdikke paperback met een prachtige coverfoto. (Om die in vol ornaat te zien, cf. https://bloedenhoning.nl/. Op deze website staan een aantal van de mooiste foto's uit het boek opgeladen. Het is immers niet altijd even makkelijk om de foto's naar waarde te schatten omdat het midden van de foto's die twee pagina's innemen vaak niet goed zichtbaar is.)
Er is voor elk boek een goed moment - of meerdere goede momenten - en de voorbije weken waren ideaal om de lectuur van december vorig jaar te hervatten (lees: eigenlijk helemaal opnieuw beginnen van bij het begin). Schrijfster Irene van der Linde en documentairefotografe Nicole Segers, reizen in de voetsporen van de Britse schrijver Rebecca West door voormalig Joegoslavië en Albanië. Met West’s magnum opus Black Lamb and Grey Falcon uit 1942 onder de arm, trokken beide dames op zoek naar de betekenis van de nieuwe grenzen op de Balkan. Het verhaal bundelt meerdere van hun Balkanreizen, doorspekt met fragmenten van en verwijzingen naar het reisverslag van de Amerikaanse schrijfster.
Irene Van der Linde informeert en onderhoudt je met haar levendige verhalen, getuigenissen, gesprekken, filosofische en politieke bespiegelingen en achtergrondinformatie. Nicole Segers illustreert die met haar dromerige, soms kleurrijke en soms grauwe foto’s, die blijven hangen. Het zijn geen kunstige of romantische reisfoto's die Instagram-gewijs indruk moeten maken of de mooiste moeten zijn, maar ze geven een realistische kijk op de verschillende locaties en dito beeld van de plaatselijke bevolking. In de paperbackversie komen die m.i. nog beter tot hun recht omdat ze afgedrukt zijn op mat en ruw papier, met een krantenachtige feel. Een boek om te hebben.
Tot hier het opzet en de vorm. Een mens zou haast vergeten dat de teksten, de gesprekken tussen pot en pint, de getuigenissen en de interviews het kloppend hart van het boek vormen. Eén rode draad doorheen heel het verhaal: de versplintering en het uiteenvallen van de wereld van de bewoners van de Balkan, van ex-Joegoslavië. Een land dat de eenheid binnen diversiteit in het oude land van Tito vertegenwoordigde en dat na een bloedige burgeroorlog - met tienduizenden doden - in stukjes uiteengevallen is, heelder gemeenschappen uit elkaar heeft gerukt, duizenden mensen ontheemd en verweesd heeft achtergelaten. Meermaals maken de auteurs de vergelijking tussen de EU en Joegoslavië. Ook binnen de Unie proberen mensen samen te leven met verschillen. Verschillen die een rijkdom (kunnen) zijn, maar die tegelijkertijd schaamteloos kunnen gebruikt worden om te polariseren en (bevolkings-)groepen tegen elkaar op te zetten, op basis van wat dan ook.
Het moreel vingertje gaat niet omhoog, maar Irene Van der Linde laat de Kroaten, de Serviërs, de Montenegrijnen, de Bosniakken, de Noord-Macedoniërs, de Kosovaren en de Albanezen zelf aan het woord. En daar zijn (ultra)nationalisten tussen, maar evengoed jongere en oudere mensen met heimwee naar het Joegoslavië waar iedereen samenleefde, ongeacht de verschillen. Omdat die verschillen niet als splijtzwam gebruikt of misbruikt werden, maar als een rijkdom. Het stemt een mens tot nadenken en het maakt dit reisverslag o zo brandend actueel. Jammer genoeg, want niet alleen in de Balkan nemen de spanningen in sommige van de landen andermaal toe, ook in de rest van Europa zien we hier en daar dezelfde dynamieken ontstaan. Op die manier is het niet alleen een reisverhaal (een roadstory), een reisgids en een foto- of kijkboek, maar evengoed een geschiedenisles.
September 24, 2021
Wat dit boek zijn meerwaarde geeft, is dat de auteur en fotografe samen meerdere reizen naar dezelfde landen maakten (in de periode 2012-2017) en hier in verschillende jaren deels met dezelfde mensen spraken. Dit zorgt voor reflectie, zowel bij de gesprekspartners als bij de makers van dit boek, die daarnaast natuurlijk ook nog hun visuele waarnemingen hebben en hun gevoelswaarnemingen van de al dan niet veranderende sfeer (sociaal, politiek, religieus, esthetisch...). Omdat ik zelf pas 11-18 jaar was ten tijde van de oorlogen in het voormalig Joegoslavië, heb ik dankzij dit boek pas beter begrepen wat toen (en NU!) de verschillende perspectieven waren van de Serven, Kroaten, Albanezen, Bosniërs en Bosniakken. Ook heb ik beter begrepen hoe landen als Montenegro, Kosovo en Noord-Macedonie qua bevolkingssamenstelling in elkaar zitten. Thema's als segregatie en opkomend populisme komen ruim aan bod, maar er is ook plek voor hoop. De foto's, die door het hele boek heen staan, zijn weergaloos mooi en dragen in grote mate bij aan de sfeer van het boek, dat prachtig is vormgegeven. Het enige minpuntje vond ik dat er geen inhoudsopgave in het boek staat, maar die heb ik er zelf met potlood ingeschreven: de reis gaat achtereenvolgens langs Kroatië, Bosnië-Herzegovina, Servië, Kosovo, Servië (wederom), Noord-Macedonie, Albanië en Montenegro. Je reist dus met de auteurs mee en krijgt zo een rijk beeld van de geschiedenis en mogelijke toekomst van deze landen. Zowel Saoedi-Arabië als Turkije proberen in sommige gebieden hun invloed te laten gelden en tegelijkertijd hopen de inwoners op lidmaatschap van de EU, om de recent verloren eenheid toch weer enigszins te kunnen vormen. En om weer vrijer te kunnen reizen en bewegen. Het is te hopen dat de auteurs deze landen blijven volgen, zodat er over enkele jaren nog een update komt!
May 16, 2021
Ik kocht dit boek voor mijn man, toen hij op korte tijd twee zware hersenoperaties moest ondergaan. Een mooie uitgave, waarin korte verslagen over ontmoetingen afgewisseld worden met foto’s, dat zou wel lukken om in het ziekenhuis af en toe de gedachten te verzetten.
Nu hij terug thuis is en aan de beterhand was het mijn beurt om het boek te doorbladeren.
In ‘Bloed en Honing’ reizen twee Nederlandse journalistes in het spoor van Rebecca West door ex-Joegoslavië en de rest van de Balkan. West deed het eind jaren 30 en bracht in 1941 het standaardwerk Black Lamb and Grey Falcon uit, waarin ze probeert om te begrijpen hoe de etnische lappendeken van de Balkan precies aan elkaar genaaid is.
Ongeveer 80 jaar laten proberen deze twee journalistes hetzelfde te doen na het uiteenvallen van Joegoslavië en de bloedige oorlogen van de jaren 90. Het resultaat is minder zwaarmoedig dan je zou denken, alhoewel het natuurlijk geen vrolijk boek is. Door te spreken met mensen van allerlei slag en leeftijd krijg je inzicht in het dagelijkse leven en hoe de afgelopen 80 jaar ingewerkt hebben op levenslopen van de naties in de Balkan. Je begint te begrijpen hoe complex de situatie is en hoe makkelijk er verdeeldheid te zaaien is. De EU wordt er nog gezien als een deel van de oplossing, de grote eenmaker.
De foto’s geven een goed beeld van de armoede, de mensen en de natuur.
Een aanrader voor iedereen die op een toegankelijke manier de Balkan wil begrijpen.
Nu hij terug thuis is en aan de beterhand was het mijn beurt om het boek te doorbladeren.
In ‘Bloed en Honing’ reizen twee Nederlandse journalistes in het spoor van Rebecca West door ex-Joegoslavië en de rest van de Balkan. West deed het eind jaren 30 en bracht in 1941 het standaardwerk Black Lamb and Grey Falcon uit, waarin ze probeert om te begrijpen hoe de etnische lappendeken van de Balkan precies aan elkaar genaaid is.
Ongeveer 80 jaar laten proberen deze twee journalistes hetzelfde te doen na het uiteenvallen van Joegoslavië en de bloedige oorlogen van de jaren 90. Het resultaat is minder zwaarmoedig dan je zou denken, alhoewel het natuurlijk geen vrolijk boek is. Door te spreken met mensen van allerlei slag en leeftijd krijg je inzicht in het dagelijkse leven en hoe de afgelopen 80 jaar ingewerkt hebben op levenslopen van de naties in de Balkan. Je begint te begrijpen hoe complex de situatie is en hoe makkelijk er verdeeldheid te zaaien is. De EU wordt er nog gezien als een deel van de oplossing, de grote eenmaker.
De foto’s geven een goed beeld van de armoede, de mensen en de natuur.
Een aanrader voor iedereen die op een toegankelijke manier de Balkan wil begrijpen.
August 2, 2025
Prachtig verslag dat mijn eigen reis door de Balkan met een groep vrienden zeer verrijkte. Ontzettend interessante verzameling van verschillende stemmen, die tegelijk veelal dezelfde wensen uiten. Een boek over verdeeldheid en eenheid, over hoop die toetreding tot de EU kan bieden en over de angst van wat er met de EU staat te gebeuren als het nationalisme steeds meer voet aan de grond krijgt en verdeeldheid najaagt. Ellendig en hoopvol. Het fotoverslag en het tekstverslag vullen elkaar mooi aan, maar soms vond ik ze wat ver uit elkaar liggen en miste ik de overeenstemming tussen beide.
January 25, 2021
Heftig. Genuanceerd. Uit de levens gegrepen. Verplichte lectuur voor wie nadenkt over Europa, Brexit, 'vlaams nationalisme'. Voor wie een paar stukjes geschiedenispuzzel wil ontdekken die op school geen ruimte krijgt.
En voor iedereen die zeurt.
En voor iedereen die zeurt.
Read
October 21, 2021A nice travelogue; I've actually learnt a lot about the Balkans, "Europe's blindspot."
September 25, 2021
Interessant boek waarin de geschiedenis van de Balkan aan de hand van de reis van Rebecca West uit de jaren dertig van vorige eeuw wordt verteld in combinatie met de ervaringen van de auteurs van enkele reizen door dit gebied.
Deze laatste reis is een aaneenschakeling van interviews met mensen uit alle culturen, etnische achtergronden en nationaliteiten uit de Balkan. De combinatie van de alles maakt het zeer de moeite waard.
De geschiedenis van de Balkan is - ondanks de enorme omwentelingen die er plaatsvonden - een soort honderd jaar eenzaamheid van Marques. Alles komt steeds weer terug, golven van nationalisme worden afgewisseld met vreedzaam samenleven. Door de verhalen achter elkaar lezen krijgt het geheel - ondanks alle verschillende invalshoeken - iets universeels en tijdloos, iets bijna fatalistisch zelfs.
Er zullen altijd spanningen op de Balkan zijn omdat mensen het zo fundamenteel oneens zijn, terwijl op individueel niveau iedereen rust en vrede wil.
De foto’s en de wisselingen van de lay out van de pagina’s voegden voor mij niet zoveel toe. Kan komen omdat ik er zelf rondgereisd heb.
Geen vijf sterren vanwege de schrijfstijl, het had wat mij betreft af en toe poëtischer, gelaagder gemogen. Het is nu vrij feitelijk.
Deze laatste reis is een aaneenschakeling van interviews met mensen uit alle culturen, etnische achtergronden en nationaliteiten uit de Balkan. De combinatie van de alles maakt het zeer de moeite waard.
De geschiedenis van de Balkan is - ondanks de enorme omwentelingen die er plaatsvonden - een soort honderd jaar eenzaamheid van Marques. Alles komt steeds weer terug, golven van nationalisme worden afgewisseld met vreedzaam samenleven. Door de verhalen achter elkaar lezen krijgt het geheel - ondanks alle verschillende invalshoeken - iets universeels en tijdloos, iets bijna fatalistisch zelfs.
Er zullen altijd spanningen op de Balkan zijn omdat mensen het zo fundamenteel oneens zijn, terwijl op individueel niveau iedereen rust en vrede wil.
De foto’s en de wisselingen van de lay out van de pagina’s voegden voor mij niet zoveel toe. Kan komen omdat ik er zelf rondgereisd heb.
Geen vijf sterren vanwege de schrijfstijl, het had wat mij betreft af en toe poëtischer, gelaagder gemogen. Het is nu vrij feitelijk.
November 22, 2020
Na het lezen van het ijzingwekkend boek van Nuhavonic 'De tolk van Srebrenica' kwam ik dit boek tegen. Het boek is zeer fraai en mooi vormgegeven. De auteurs nemen je mee hun in reis door de grenzen van de Balkan (Balkan staat in het Turks voor bal=honing en kan=mooi, vandaar de titel). Aan het woord zijn voornamelijk de 'gewone' mensen. Mensen vertellen openhartig over hun emoties; hun angsten en dromen. Als ik een emotie/gemoedstoestand moet noemen wat de gemene deler lijkt voor al deze mensen -die nu leven in een versplinterd wereld na het uiteenvallen van Joegoslavië- dan is dat toch wel melancholie. De meeste mensen zijn teleurgesteld over hun voorouders en politieke leiders, hunkeren naar het verleden en zijn weinig hoopvol over de toekomst. Nationalisme en etnisch denken bepalen de politiek en zorgt voor veel wantrouwen tussen mensen. De Balkan is het verhaal van angst en moed, melancholie en hoop. En wacht op een narratief dat nationalisme en etnisch denken overstijgt. Tot die tijd is het een tikkende tijdbom..
December 29, 2020
Mooi boek met een heel interessant uitgangspunt. De reis is boeiend en de verwijzingen naar de geschiedenis, met zeker het boek van West als leidraad, is goed gedaan. Wel valt het boek in herhaling en ontbreken onderschriften bij de foto’s, die trouwens ook wel erg somber zijn. Daarnaast zou een inhoudsopgave welkom zijn. Maar al met al een geslaagd boek over een fascinerende regio.
September 29, 2021
Indrukwekkend. Zowel het verhaal als de wijze waarop het boek is vormgegeven. Vrolijk is het niet, maar belangrijk zijn al die verschillende stemmen wel. In een tijd van polarisatie zou je bijna vergeten dat er zoveel waarheden zijn.
December 25, 2023
Mooie combinatie van verhalen en foto's! Extra interessant om te lezen als je de Balkan hebt bezocht. De parallel die de schrijver trekt tussen Joegoslavië en de EU was voor mij nieuw en verhelderend.
October 6, 2021
een kunstwerk!!!!
May 23, 2024
Waaauw, totally impressed. What a wonderful imaginary travel through the Balkans.
A masterpiece!
A masterpiece!
Displaying 1 - 13 of 13 reviews