"Tραβέρσο : η θέση πλοίου κατά την οποία πλέει με μειωμένη ταχύτητα, καθώς δέχεται τον άνεμο ή το κύμα από τα πλάγια. Λοξός, εγκάρσιος". Το Τραβέρσο είναι η τρίτη ποιητική συλλογή του Νίκου Καββαδία και εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1975 στις εκδ. Κέδρος (14 ανατυπώσεις μέχρι το 1989) και, από τον Απρίλιο 1990 μέχρι τον Φεβρουάριο 1997, 9 φορές στις εκδ. Άγρα.
Ο Νίκος Καββαδίας γεννήθηκε στις 11 Ιανουαρίου 1910 στο Νίκολσκι Ουσουρίσκι, μια επαρχιακή πόλη της περιοχής του Χαρμπίν στη Μαντζουρία, από γονείς Κεφαλλονίτες, το Χαρίλαο Καββαδία και τη Δωροθέα Αγγελάτου της γνωστής οικογένειας εφοπλιστών της Κεφαλλονιάς. Σ’ αυτή τη μικρή Ρωσική πόλη, γεννιούνται και άλλα δυο παιδιά: η Τζένια (Ευγενία) κι ο Μήκιας (Δημήτρης). Ο πατέρας Χαρίλαος Καββαδίας διατηρούσε γραφείο γενικού εμπορίου διακινώντας μεγάλες ποσότητες εμπορευμάτων με κύριο πελάτη τον τσαρικό στρατό. Το 1914, με την έκρηξη του Πολέμου, η οικογένεια έρχεται στην Ελλάδα κι εγκαθίσταται στο Αργοστόλι, ενώ ο πατέρας επιστρέφει στις επιχειρήσεις του στη Ρωσία, όπου καταστρέφεται οικονομικά. Το 1917, κατά τη διάρκεια της Οκτωβριανής Επανάστασης, φυλακίζεται. Γυρίζει και πάλι στην Ελλάδα το 1921, τσακισμένος και ανίκανος να προσαρμοσθεί στην ελληνική πραγματικότητα. Μετά το Αργοστόλι, η οικογένεια εγκαθίσταται στον Πειραιά. Ο Καββαδίας πηγαίνει στο Δημοτικό κι είναι συμμαθητής με το Γιάννη Τσαρούχη. Διαβάζει Ιούλιο Βερν και διάφορα βιβλία περιπέτειας. Στο Γυμνάσιο γνωρίζεται με το συγγραφέα και ιατρό του Πολεμικού Ναυτικού Παύλο Νιρβάνα. Δεκαοκτώ ετών, αρχίζει να δημοσιεύει ποιήματα στο περιοδικό της Μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας με το ψευδώνυμο Πέτρος Βαλχάλας. Τελειώνοντας το Γυμνάσιο, δίνει εξετάσεις στην Ιατρική Σχολή. Όμως την ίδια περίοδο πεθαίνει ο πατέρας του και αναγκάζεται να εργαστεί σε ναυτικό γραφείο. Συνεχίζει όμως να συνεργάζεται με διάφορα φιλολογικά περιοδικά. Το Νοέμβριο του 1928, ο Καββαδίας βγάζει ναυτικό φυλλάδιο και μπαρκάρει ως "ναυτόπαις" τον επόμενο χρόνο στο φορτηγό "Άγιος Νικόλαος". Το 1934, η οικογένεια μετακομίζει από τον Πειραιά στην Αθήνα. Το σπίτι της γίνεται τόπος συγκέντρωσης λογοτεχνών, ζωγράφων και ποιητών. Ο Καββαδίας την εποχή εκείνη περιγράφεται ως ένας λιγομίλητος απλός άνθρωπος, ατημέλητος, χαριτωμένος, εγκάρδιος, με ανεξάντλητο χιούμορ, αγαπητός στους πάντες. Το 1938 στρατεύεται και υπηρετεί στην Ξάνθη με την ειδικότητα του ημιονηγού, ενώ το 1939 παίρνει το δίπλωμα του ραδιοτηλεγραφητή κατωτέρας τάξεως. Στον πόλεμο του ’40 φεύγει για την Αλβανία, όπου υπηρετεί αρχικά ως ημιον
Τώρα δηλαδή ένας Καββαδίας σηκώνει κριτική; Και να θες δεν μπορείς.
Μια συλλογή ποίησης είναι σαν ένα πακέτο τσιγάρα χωρίς επιπτώσεις στην υγεία ανοίγεις ένα πακέτο τσιγάρα όταν χρειαστείς μια τζούρα νικοτίνης ανοίγεις μια συλλογή ποίησης όταν χρειαστείς μια τζούρα λυρισμού για να ξεφύγεις απ' την πεζή ζωή σου
Έτσι εκτός από την πρώτη φορά που το βλέπω σαν μύηση, οι επόμενες φορές που ανοίγω ένα βιβλίο ποίησης είναι για εκείνην την τζούρα, εκείνο το ποίημα που θέλω ξανά να το διαβάσω.
Το Τραβέρσο εκδόθηκε τελευταίο και τελευταίο ανήκει στις προτιμήσεις μου. Όχι ότι δεν μ' άρεσε αλλά αρκετά ποιήματα ήταν κρυπτικά, εκτενή και έχανα κάπως το νόημα, χωρίς να σημαίνει αυτό ότι δεν ήταν γεμάτα εικόνες, κάτι που γινόταν και στις προηγούμενες του συλλογές.
Και έτσι και εδώ αγαπημένα ήταν: το Γυναίκα, το Fata Morgana, το Παιδεία, από την ενότητα ΤΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΤΟΥ ΦΙΛΙΠΠΟΥ τα οποία δεν κατάλαβα γιατί ήταν σε ξεχωριστή ενότητα και αν ήταν όντως τραγούδια του Φίλιππου Χατζόπουλου. Διαφωτίστε παρακαλώ...
Και φυσικά θα ολοκληρώσω με μια αγαπημένη στροφή (της οποίας οι εικόνες είναι σουρεαλιστικά υπέροχες):
Χόρεψε πάνω στο φτερό του καρχαρία. Παίξε στον άνεμο τη γλώσσα σου και πέρνα Αλλού σε λέγανε Γιουδήθ, εδώ Μαρία Το φίδι σκίζεται στο βράχο με τη σμέρνα.
"Τρελός Μουσώνας ράγισε μεσονυχτίς τα ρέλια. Στο χέρι σου χλωρό κλαρί, χαρτί κι ένα φτερό. Τέσσεροι κάμανε καιροί τα ρούχα σου κουρέλια. Να σε σκεπάσω θέλησα, γλιστράς και δε μπορώ."
"...Απάνωθέ μου σκούπισε τη θάλασσα που στάζω και μάθε με να περπατώ πάνω στη γη σωστά."
"Τ' όνειρο πάει με τον καπνό στον ουρανό, έσμιξε πια με το καράβι του συννέφου. Το φως γεννιέται από παντού μα είναι αχαμνό και τα σκοτάδια το ξεγνέθουν και σου γνέφουν."
Απάνωθέ μου σκούπισε τη θάλασσα που στάζω και μάθε με να περπατώ πάνω στη γη σωστά. [...] Σκοτώνει, πες μου, ο χωρισμός; - Ματώνει, δε σκοτώνει.
//
Ο έρωτας σου μια πληγή και τρεις κραυγές.
Ίσως η πιο κρυπτική συλλογή του Καββαδία να είναι και η αγαπημένη μου τελικά. Σε κάποια σημεία χάνεσαι, σε κάποια άλλα μπορείς όμως να βρεις τον εαυτό σου. Η πλούσια εικονοποιία είναι κι εδώ παρούσα, τα ποιήματα του Νίκου μεταφέρουν έντονα την αίσθηση του ταξιδιού, αλλά και αμυδρά τη ψυχοσύνθεσή του, και σε βάζουν μέσα σε πολλές από τις εμπειρίες που περιγράφονται. Πολλά από τα ποιήματα της συλλογής μπορούν να χωρέσουν στην κατηγορία των "ερωτικών" - με κυριότερο, ίσως το ομορφότερο ερωτικό ποίημα που μας δίνεται από τον Καββαδία (και προσωπικό μου αγαπημένο), τη Fata Morgana. Ακόμη εντονότερη στη συλλογή είναι η παρουσία ενός αισθήματος πίκρας. Οι ιστορίες πίσω από τα ποιήματα του Τραβέρσο (κλίνεται; δεν το έχω ψάξει ποτέ) παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον και μπορείτε να βρείτε αρκετές στα συγκεκριμένα υπομνήματα . Δε θα σας κουράσω με αυτά. Τελευταία προσθήκη στην κριτική, ίσως η πιο προσωπική: στο Τραβέρσο περιλαμβάνονται τα πιο αγαπημένα μου μελοποιημένα ποιήματα του Καββαδία (Γυναίκα, Νάνοι, Θεσσαλονίκη ΙΙ, Fata Morgana, Πικρία) τα οποία θα σας πρότεινα και να ακούσετε. Και ένα μεγάλο ευχαριστώ στη Φρανσουά (για τις ατελείωτες συζητήσεις που έχουμε κάνει για τον Καββαδία και μου μιλάει ακόμα) και τον Γιώργη (που μου θύμισε πως είχα παραβλέψει να διαβάσω τη συλλογή και ευτυχώς τον ζήλεψα και την έπιασα κι εγώ).
Τί θα μπορούσα να πω για αυτήν την εκπηκτική συλλογή ποιημάτων; Η κρυπτικότερη από τις τρεις και, σαφώς, η καλύτερη. Αγάπησα πολύ αυτά τα ποιήματα και συγκινήθηκα από την πικρία που εκφράζει για όλη την ζωή του και την απροσάρμοστη φύση του ναυτικού. Ενδιαφέρον έχει και η ιστορία της Θεανώς Σουνά, της εικοσιπεντάχρονης κοπέλας που ερωτεύτηκε ο Κόλλιας στα εξηνταπέντε του χρόνια και η τραγική φύση αυτού του έρωτα που απεικονίζεται σε τρία από τα ποιήματα της συλλογής. Εξαιρετική συλλογή.
Γέρο, σοῦ πρέπει μοναχὰ τὸ σίδερο στὰ πόδια, δύο μέτρα καραβόπανο, καὶ ἀριστερὰ τιμόνι. Μία μέδουσα σὲ ἀντίκρισε γαλάζια καὶ σιμώνει κι ἕνας βυθὸς ποὺ βόσκουνε σαλάχια καὶ χταπόδια.
[Η τελευταία στροφή που έγραψε ο Καββαδίας, του ποιήματος «Πικρία» που φέρει την ημερομηνία 7-2-1975, τρεις ημέρες πριν τον θανατό του από εγκεφαλικό επεισόδιο.]
Το Τραβέρσο είναι σε μεγάλο βαθμό μια συνομιλία του ποιητή με τον εαυτό του! Ποιήματα του προκύπτουν μέσα από μια βαθιά ενδοσκόπηση, μια αναμέτρηση με τα πεπραγμένα του.
Φώτα του Melbourne. Βαρετά κυλάει ο Yara Yara ανάμεσα σε φορτηγά πελώρια και βουβά, φέρνοντας προς το πέλαγος, χωρίς να δίνει δυάρα, του κοριτσιού το φίλημα, που στοίχισε ακριβά.
Γερά την ανεμόσκαλα. Καφέ για τον πιλότο. Λακίζετε, αλυσόδετοι του στεριανού καημού. Και σένα, που σε κέρδισα μιανής νυχτιάς σε λότο, σμίγεις και πας με τον καπνό του γκρίζου ποταμού.
Μια βάρκα θέλω, ποταμέ, να ρίξω από χαρτόνι, όπως αυτές που παίζουνε στις όχθες μαθητές. Σκοτώνει, πες μου, ο χωρισμός; Ματώνει, δε σκοτώνει. Ποιος είπε φούντο; Ψέματα. Δε φτάσαμε ποτές.
Ο Καββαδίας έχει γράψει μερικά από τα αγαπημένα μου ποιήματα, παρόλο που η συγκεκριμένη συλλογή ίσως δεν είναι (για μένα πάντα) από τις πιο δυνατές του. Είναι τα αισθήματα, οι σκέψεις και οι εικόνες ενός ναυτικού, πλεγμένα με ποικίλα, πιθανώς πραγματικά περιστατικά, τόσα που συναντάει και κάνει στη ζωή του ένας ναυτικός, ώστε καταλήγουν να γίνονται αρχετυπικά.
Εξωτικές γυναίκες, έρωτες σε λιμάνια, κακόφημα καπηλειά, μαχαιρώματα, νοσταλγία, θάνατος, αλλά ποιητικά πλέκονται με τρόπο που μοιάζει να τα αραιώνει κάπως.
Υποθέτω βέβαια πως έχει να κάνει με τις προσλαμβάνουσες κι έχω κατά νου δυο φίλους ναυτικούς και συνάμα συγγραφείς, που πιθανότατα θα έβλεπαν πολύ περισσότερα σε αυτές τιις εικόνες.
"Κάματος είναι που μιλά στενόχωρα και κάψα. Πεισματική, και πέταξες χαρτί, φτερό, κλαδί, όμως δεν είμασταν παιδιά να πιάσουμε την κλάψα. Τι θά'δινα - "Πάψε, Σεβάχ" - για νά'μουνα παιδί!" ΜΟΥΣΩΝΑΣ
"Μια βάρκα θέλω, ποταμέ, να ρίξω από χαρτόνι, όπως αυτές που παίζουνε στις όχθες μαθητές. Σκοτώνει, πες μου, ο χωρισμός; - Ματώνει, δε σκοτώνει. Ποιος είπε φούντο; Ψέματα. Δε φτάσαμε ποτές." YARA YARA
Το διάβασα σε πλοίο... τυχαίο; Με άγγιξαν κάποια κομμάτια περισσότερο, και παρατήρησα ότι ορισμένα έχουν αποτελέσει έμπνευση σε νεότερους δημιουργούς τραγουδιών.
Τρελός Μουσώνας ράγισε μεσονυχτίς τα ρέλια. Στο χέρι σου χλωρό κλαρί, χαρτί κι ένα φτερό. Τέσσεροι κάμανε καιροί τα ρούχα σου κουρέλια. Να σε σκεπάσω θέλησα, γλιστράς και δε μπορώ.
Κοράλλι ο κατραμόκωλος βαστάει να σε φιλέψει. Γιατί μπήγεις τα νύχια σου στη σάπια κουπαστή; Είν' ένα φάδι αθώρητο και μου μποδάει τη βλέψη. Γαλάζιο βλέπω μοναχά, γαλάζιο και σταχτί.
Παρακαλώ σε κάθησε να ξημερώσει κάπως. Χρώμα να βρώ, το πράσινο και τίντες μυστικές. Κι απέ, το θρύλο να σου π�� που μου 'πε μαύρος κάπος τη νύχτα που μας έγλειφε φωτιά στο Μαρακές.
Ακόμη ξέρω τον αρχαίο σκοπό του Μινικάπε, τη φοινικιά που ζωντανή θρηνεί στο Παραμέ. Μα ένα πουλί μου μύνησε πως κάποιος άλλος σ' τα 'πε κάποιος , που ξέρει να ιστορά καλύτερα από με.
Κάματος είναι που μιλά στενόχωρα και κάψα. Πεισματική, και πέταξες χαρτί,φτερό,κλαδί, όμως δεν είμαστε παιδιά να πιάσουμε την κλάψα. Τι θά 'δινα - ''Πάψε, Σεβάχ'' - για να 'μουνα παιδί!
Αυγή, ποιός δαίμονας Ινδός σου μόλεψε το χρώμα; Γυρίζει ο ναύτης τον τροχό κι ο γύφτος τη φωτιά. Και μεις, που κάμαμε πετσί την καραβίσια βρώμα, στο πόρτο θα κερδίσουμε και πάλι στα χαρτιά.
4.5 / 5 Διάβασα τα ποιήματα της συλλογής Τραβέρσο μαζί και σχεδόν ανακατεμένα με αυτά της συλλογής Πούσι. Για αυτό τον λόγο αποφάσισα να αντιγράψω την σύντομη κριτική μου για το Πούσι καθώς ισχύουν σχεδόν τα ίδια, με εξαίρεση ορισμένα σημεία προς το τέλος που με άφησαν λίγο αδιάφορο.
"Το να δώσω 5 άριστα αστέρια στην ποιητική συλλογή Πούσι του Ν. Καββαδία δεν ήταν δύσκολο για μένα. Τα ποιήματα του είναι πραγματικά μαγευτικά. Σε σχέση με την προηγούμενη συλλογή του Μαραμπού είναι ολοφάνερο ότι η γλώσσα και το στυλ του είναι ακόμα πιο ώριμα και δουλεμένα. Οι έννοιες πίσω από τους αφηγηματικούς στίχους είναι συχνά βαθύτερες και πολύ πιο συγκινητικές. Θα αντιγράψω και θα παραθέσω και 2 σειρές από προηγούμενη κριτική. Όντας ο ίδιος ναυτικός για πολλά χρόνια, και έχοντας γυρίσει εκατοντάδες λιμάνια σε όλη την γη, μας μεταφέρει με μάλλον σχεδόν αυτοβιογραφικό τρόπο πως ήταν και είναι συχνά η ζωή του ναύτη. Η συλλογή αυτή είναι απαραίτητο ανάγνωσμα και θα ανταμείψει όποιον αναγνώστη αφιερώσει χρόνο και προσοχή. Το μόνο που μετανιώνω είναι το ότι άργησα τόσο πολύ να ανακαλύψω τον Καββαδία και τα ποιήματα του." 4.5 / 5
Kavadias' final poetry collection is clearly way more mature than his previous works, which comes with both positives and negatives. The poems feel more structured and the rhyming is somewhat better, but they are also not as "raw" in their emotions. Of course, his characteristic style is apparent in every page of this collection and some of the poems are fantastic, but there are also some more forgettable ones, that feel a bit more overworked. Still, Kavadias is one of the very few poets that can make you feel like you're traveling with him, feeling his heartache and sharing his experiences to such a fantastic degree.
Υπέροχο, ταξιδιωτικό, αναζωογονητικό. Με την κλασσική πινελιά του Καββαδία, αυτή η συλλογή σε παίρνει από το χεράκι και σε συνοδεύει σε ένα αέναο ταξίδι στην Θάλασσα, όπου αντίθετα με τον Καβάφη, δεν υπάρχει κανένας προορισμός. Η σύνδεση σου με την Θάλασσα είναι ο ακρογωνιαίος λίθος και ο σκοπός (ίσως;) του Καββαδία. Μέσα από τον περιγραφικό του λόγο, κάνει την φαντασία σου να μεταπηδά από λιμάνι σε λιμάνι, από κακοκαιρία σε νηνεμία, και από τις πρόσχαρες υλικές απολαύσεις στην απόλυτη ηρεμία ψυχής.
Περιέχει κλασικά αγαπημένα από τον Σταυρό του Νότου όπως το Γυναίκα και την Πικρία, αλλά και μια συνέχεια στη Θεσσαλονική (το δεύτερο μέρος της), και ορισμένα νανουρίσματα στο τέλος. Εκείνο που μου έκανε τη μεγαλύτερη εντύπωση ήταν η Σπουδή στη Θάλασσα, την οποία βάζω στο ίδιο επίπεδο με την Πικρία. Όπως χαρακτηριστικά είπε ένας φίλος για τη Σπουδή στη Θάλασσα, "διαβάζοντας μισή στροφή παθαίνεις σκορβούτο".
Το «Τραβέρσο» μου έδωσε την αίσθηση μιας ήρεμης, αλλά δυνατής πορείας, σαν να διαβάζω τον Καββαδία πιο γειωμένο και πιο εσωτερικό. Βρήκα μέσα του μια ποιητική ανάσα που σε τραβάει μακριά από την καθημερινότητα, χωρίς να χρειάζεται μεγάλες χειρονομίες. Ακόμη και τα πιο κλειστά του ποιήματα αφήνουν ένα αποτύπωμα, σαν να σου ψιθυρίζουν εικόνες που αργείς να ξεχάσεις. Τελικά, η συλλογή με κέρδισε με τον ήσυχο ρυθμό και τη βαθιά της ατμόσφαιρα, που σε κάνει να θέλεις να επιστρέψεις ξανά.
Η τελευταία ποιητική συλλογή του Νίκου Καββαδία, μάλιστα περιέχεται και ένα ποίημα, η Πικρία, που γράφτηκε τρεις μόλις μέρες πριν από τον θάνατό του. Στο τέλος της έκδοσης με τίτλο Τα παραμύθια του Φιλίππου περιέχονται ένα νανούρισμα και δύο ποιήματα που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν σατιρικά.
Τα περισσότερα ποιήματα της συλλογής θα τα χαρακτήριζα αρκετά δύσκολα όσον αφορά το νόημα, ενώ υπάρχουν και αρκετές δύσκολες λέξεις, είτε από τη ναυτική ορολογία είτε με τοπικούς ιδιωματισμούς.
Τα ποιήματα που ξεχώρισα είναι τα Γυναίκα, Οι εφτά νάνοι στο S/S Cyrenia, Αντινομία και Πικρία.
Είναι στην ίδια συνομοταξία με τις συλλογές Μαραμπού και Πούσι. Ο Καββαδίας, πιστός στο είδος του ως ποιητής των θαλασσών, σε παίρνει μαζί του σε ένα λογοτεχνικό μπάρκο παρέα με τους εξωτικούς του ήρωες και τις αξιοθαύμαστες ιστορίες τους. Σε αυτή τη συλλογή εμπεριέχεται και το γνωστό σε όλους ποίημα "Οι εφτά νάνοι στο s/s Cyrenia" που μελοποίησε ο Θ. Μικρούτσικος αλλά και τα υπόλοιπα δεν υστερούν καθόλου. " Ὅταν πιστεύω θάλασσα μονάχα καὶ βυθὸ καὶ προσκυνάω γιὰ κόνισμα ἕναν παλιὸ ἀστρολάβο, πές μου, στήν ἅγια πίστη σου, πῶς νὰ προσευχηθῶ; σὲ ποιόν νὰ ξομολογηθῶ καὶ ποῦ νὰ μεταλάβω; "