Άγρια ιστορία για μεγάλα παιδιά: Από τον φασισμό στον μεταφασισμό - Η δημοκρατία απέναντι στη νέα Ακροδεξιά

by Κωστής Παπαϊωάννου

Ποιες ήταν οι απαρχές; Πώς απλώθηκε η σκοτεινή έκρηξη στη γερασμένη Ευρώπη; Ποια υπόσχεση ανατροπής πυροδότησε την απελπισμένη οργή; Τι ρόλο έπαιξε η θεωρία των δύο άκρων; Πώς σάρωσε τα πάντα ο αντισημιτισμός, η «συνωμοσία του αίματος»; Μπορούμε να αποδεχτούμε τον ελληνικό αντισημιτισμό, τη μυστική συνενοχή στο έγκλημα; Πώς μιλάμε για το Ολοκαύτωμα; Πού βρίσκεται η «κοινοτοπία του κακού»; Πού έκρυβε τις «γερμανικές στολές στη ναφθαλίνη» η μεταπολεμική Ακροδεξιά; Ζει η «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών»; Γιατί έχει τόσο βάθος ο ελληνικός εθνικισμός; Ποια είναι η θεσμική συνενοχή στην ακροδεξιά βία; Ποια είναι σήμερα τα προσωπεία της Ακροδεξιάς; Πώς πνίγεται η δημοκρατία στον ηθικό πανικό και τα fake news; Γιατί κερδίζει έδαφος η Αlt-Right; Πώς οικοδομείται μια ανελεύθερη δημοκρατία; Ποιο μήνυμα στέλνει εντέλει ο «αθώος αντιφασισμός» του Μεσοπολέμου;
Να μιλήσουμε για την Ακροδεξιά σαν να διηγούμαστε μια άγρια ιστορία για μεγάλα παιδιά. Να αναζητήσουμε απαντήσεις, να πάμε μπρος και πίσω στον χρόνο και στον χώρο, να κοιτάξουμε τα μάτια των ανθρώπων, να αντικρίσουμε τις ζοφερές όψεις της βίας. Να δούμε το σήμερα υπό το φως που δίνει η γνώση τού χθες, κι αντίστροφα. Γιατί «συνέβη, επομένως μπορεί να ξανασυμβεί».
Ο φασισμός δεν είναι υπόθεση του παρελθόντος. Mια νέα έκφανση του ακροδεξιού φαινομένου ξετυλίγεται γύρω μας. Την έχουν ονομάσει μεταφασισμό. Αντλεί ιδέες και εργαλεία από το οπλοστάσιο του δεξιού εξτρεμισμού του Μεσοπολέμου, τη δημαγωγία, τον εθνικισμό, τον ρατσισμό. Αξιοποιεί ψηφιακά μέσα, διασπείρει fake news, δικτυώνεται. Σπέρνει το μίσος, πυροδοτεί συγκρούσεις, νομοθετεί τον νέο αυταρχισμό. Οι δημοκρατίες δοκιμάζονται.
Ο φασισμός στοχεύει πάντα στην καρδιά και το μυαλό όλων, αλλά περισσότερο των νέων. Τους διδάσκει να υποτάσσουν τους αδύναμους και να υποτάσσονται στους ισχυρούς, να αποτελούν τα υλικά μιας πυραμίδας φόβου και ανελευθερίας. Γίνεται ολοένα και πιο πιεστική η ανάγκη να μελετάμε, να γνωρίζουμε και να αναγνωρίζουμε το ακροδεξιό φαινόμενο. Αυτό τον σκοπό θέλει να υπηρετήσει το παρόν βιβλίο.

Genres: Politics, Nonfiction

296 pages, Paperback

First published April 22, 2021

About the author

Ο Κωστής Παπαϊωάννου είναι εκπαιδευτικός, τ. Γενικός Γραμματέας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Υπήρξε Πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και Πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου κατά του Ρατσισμού και της Μισαλλοδοξίας. Πρωτοστάτησε στη σύσταση του Δικτύου Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας που αναγνωρίζεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο ως best practice για την καταπολέμηση της ρατσιστικής βίας. Παλιότερα ήταν για χρόνια Πρόεδρος του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας και μέλος ΔΣ της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και του Πολίτη. Διδάσκει ως φιλόλογος στην Ελληνογαλλική Σχολή Αγίας Παρασκευής.

Reviews

[Aggeliki Spiliopoulou · Rating 5 out of 5]

Έχοντας μελετήσει σε βάθος το φαινόμενο του φασισμού, ο Κωστής Παπαϊωάννου κατόρθωσε να γράψει ένα βιβλίο - οδηγό για όσους θέλουν μια περιήγηση στην πορεία της δημιουργίας του φασιστικού κινήματος και την εξέλιξη του μέχρι τις μέρες μας.
Η διαδρομή μεγάλη, δύσβατη, γεμάτη βία, οδύνη, αίμα, θάνατο.
Ακροδεξιά, φασισμός, ναζισμός, Χίτλερ, Τελική λύση, στον αντίποδα κομμουνισμός, στο παρόν μεταφασισμός.
Υπογραμμίζει τις κοινωνικές ζυμώσεις που συντελούνται και το πρόσφορο έδαφος που προσφέρουν οι πολιτικές συνθήκες, μια εθνική ταπείνωση και η οικονομική εξαθλίωση στη δημιουργία και ενδυνάμωση ακραίων θέσεων.
Βασικοί σταθμοί, για εμένα, στο βιβλίο αυτό υπήρξαν ο ελληνικός αντισημιτισμός, ο αφανισμός της εβραϊκής κοινότητας στη Θεσσαλονίκη, η Χούντα των Συνταγματαρχών και το φαινόμενο της Χρυσής Αυγής.
Η πίστη των ανθρώπων στον ολοκληρωτισμό, όποιας μορφής, υπάρχει και στις μέρες μας. Οφείλουμε να αναλογιστούμε τα δεινά της ανθρωπότητας, να είμαστε σίγουροι ότι ο κίνδυνος ελοχεύει, καιροφυλακτεί στα σκοτεινά και εμφανίζεται με νέο προσωπείο, προσαρμοσμένος στις συνθήκες και εκμεταλλευόμενος τις δυνατότητες της εποχής.

Διαβάζοντας το παρόν βιβλίο ένιωσα ότι παρακολούθησα το αρτιότερο, πλέον εύληπτο μάθημα πάνω στο θέμα του φασισμού.

[Yiannis · Rating 5 out of 5]

Περιεκτικό, ουσιαστικό και ευκολοδιάβαστο. Σαν να έχεις διαβάσει τους θεωρητικούς Χάννα Άρεντ, Πρίμο Λέβι, Αμερύ, Αγκάμπεν, Φριντλάντερ, Δημήτρη Ψαρρά, Λέων Σαρ, Σταύρο Ζουμπουλάκη, Πολυμέρη και Βουρνάζο με λογοτεχνικές παραπομπές από Ϊμρε Κέρτες, Μπρεχτ, Σεμπρούν, Σλόμο Βενέτσια, Τόμας Μαν...

[Μαρία Γεωργιάδου · Rating 4 out of 5]

Αρχές αντιφασιστικής θεωρίας για αρχάριους/αρχάριες. Το περίμενα διαφορετικό, θα ήθελα ίσως να εμβαθύνει περισσότερο σε κάποιο θέμα, αλλά δεν φταίει το βιβλίο, οι προσδοκίες μου φταίνε. Ιδανικό δώρο για εφήβους και νέους/νέες ενήλικες -ή τέλος πάντων για όποιον/όποια θέλει να διαβάσει κάτι εισαγωγικό και εύκολα κατανοητό.

[Evangelos Krikelis · Rating 4 out of 5]

Ενδιαφέρον ευκολοδιάβαστο και συγκεντρωτικό ανάγνωσμα της πορείας του φασισμού. Ίσως πιο κατάλληλο ως εισαγωγικό ανάγνωσμα αλλά κάθε αναγνώστης θα βρει πτυχές του φαινομένου που δεν γνώριζε. Συνδέει τον πρωτοφασισμό με τον μετα-φασισμό που επανέρχεται στην παγκόσμια πολιτική σφαίρα και τα εργαλεία που χρησιμοποιεί. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι πηγές και δίνουν έναυσμα για πιο βαθιά μελέτη του φαινομένου.

[Emma Charala · Rating 4 out of 5]

Μια «άγρια ιστορία για μεγάλα παιδιά»… χωρίς παραμυθένιο τέλος

Ο Κωστής Παπαϊωάννου επιχειρεί εδώ κάτι το δύσκολο: να μιλήσει για τη βία, τον φασισμό και τις σκοτεινές κληρονομιές της Ιστορίας όχι σαν ένας ακόμη ιστορικός που αποθέτει ντοκουμέντα στο τραπέζι, αλλά σαν αφηγητής που γνωρίζει ότι τα φαντάσματα δεν τα ξορκίζεις μόνο με στοιχεία· χρειάζονται και λέξεις που κόβουν βαθύτερα. Η έρευνά του είναι στιβαρή, τεκμηριωμένη, με εκείνη τη σχολαστικότητα που σε κάνει να υποπτεύεσαι πως τα αρχεία τον ακολουθούν ακόμη και στον ύπνο του. Και όμως, ο λόγος του μένει διαυγής, λιτός, κατανοητός· σαν να ήθελε να φτιάξει ένα βιβλίο που θα μπορούσε να διαβαστεί και σε καφενείο και σε πανεπιστημιακή αίθουσα.
Το κείμενο μοιάζει με προσεκτικά στημένο εισαγωγικό μονοπάτι προς μια άβυσσο που πολλοί προτιμούν να αγνοούν. Οι αφηγήσεις θυμάτων, οι ιστορικές λεπτομέρειες και η αποδόμηση των «θεωριών των δύο άκρων» λειτουργούν σαν μικρά αγκάθια: δεν σε τραυματίζουν βαριά, αλλά δεν σου επιτρέπουν να ξεχάσεις εύκολα. Κι αν σε στιγμές ένιωσα πως ήθελα κάτι πιο βαθύ, πιο «ακατέργαστο» θεωρητικά, η γοητεία του βιβλίου βρίσκεται ακριβώς στο ότι ανοίγει πόρτες. Δεν σου προσφέρει την τελική λέξη, αλλά σου δείχνει την κατεύθυνση προς τα εκεί που πονάει η Ιστορία.
Τέσσερα αστέρια, λοιπόν, για μια αφήγηση που ξέρει να κρατάει την ισορροπία ανάμεσα στη νηφαλιότητα του λόγου και στην αναγκαιότητα της μνήμης.
Και, ίσως, αυτό να είναι και το φιλοσοφικό του διακύβευμα: τα μεγάλα παιδιά δεν χρειάζονται άλλα παραμύθια, αλλά μαρτυρίες που τα εξαναγκάζουν να αναμετρηθούν με την ίδια τη δημόσια σφαίρα. Γιατί η βία και ο φασισμός δεν γεννιούνται στο κενό· είναι πάντα δυνατότητες της ίδιας της δημοκρατίας, ρωγμές μέσα στην κανονικότητα. Και το ερώτημα, όπως θα το έθετε η Άρεντ, δεν είναι μόνο πώς εξηγούμε το Κακό, αλλά πώς αποφασίζουμε να πράξουμε απέναντί του.

[Anna Baboura · Rating 3 out of 5]

Ευρωπαϊκή και παγκόσμια ιστορία τα τελευταία 100 χρόνια. Κάθε μορφής ρατσισμός και «εμπρός πίσω».

https://youtu.be/i2FCSd4f2LI

Αρκετό πληροφοριακό υλικό, αλλά περίμενα κάτι παραπάνω.

https://youtu.be/fJ1P3LjkE28

[αννα σγουρου · Rating 3 out of 5]

μοιάζει αυτονόητο -κι ίσως για μας είναι..
παραμένει αναγκαίο και πολύ πολύ χρήσιμο -σίγουρα για όποιον/α βρίσκεται σε μια τάξη, απέναντι στα ερωτήματα και την αμφιβολία, την παραπληροφόρηση και την ημιμάθεια παιδιών

[Babis Kokovidis · Rating 5 out of 5]

Μία εξαιρετική ιστορική αναδρομή αλλά και σύγχρονη εξιστόρηση γεγονότων που στιγμάτισαν και συνεχίζουν να στιγματίζουν τις δημοκρατικές κοινωνίες με την ολοένα αυξανόμενη "αρρώστια" του φασισμού.

Το ύφος του βιβλίου είναι απλό και "λαϊκό" και ο λόγος του σε παρασέρνει παρόλο που αναφέρεται σε τόσο αποτρόπαια εγκλήματα και πράξεις.

Το προτείνω ανεπιφύλακτα σε όποιον ενδιαφέρεται να προφυλάξει την ανθρώπινη κοινωνία από την λαίλαπα του φασισμού.

Όπως καταλήγει και ο ίδιος ο συγγραφέας, με το σύνθημα "No pasarán-Δεν θα περάσουν" πρέπει να διατηρήσουμε τη μνήμη και να μεταλαμπαδεύσουμε τη γνώση για το φαινόμενο αυτό.

[foteini_dl · Rating 4 out of 5]

Nα πω την αλήθεια, μου κίνησε την περιέργεια ο τίτλος. Και κυρίως οι τρεις λέξεις "για μεγάλα παιδιά". Μιλάμε για παιδιά τύπου 13 χρονών; 15; 18 και άνω; Ή *πραγματικά* μεγάλα παιδιά, οι (συμπλήρωσε όποια ηλικία θες) και βάλε, που λέμε δεν είμαστε ενήλικοι άλλα μεγάλα παιδιά. Ε, ήρθε και το όνομα του Παπαϊωάννου και έδεσε το γλυκό.

Ποιο γλυκό; Η πικρή και σκληρή ιστορία μας, δηλαδή. Ερωταπαντήσεις γύρω από τον φασισμό, από τη γέννησή του κατά τον Μεσοπόλεμο, πώς και γιατί αναπτύχθηκε στην Ιταλία και τη Γερμανία, μέχρι τις διάφορες μορφές που πήρε μέσα σε 100 χρόνια. Αν με ρωτάς, το πιο ενδιαφέρον κεφάλαιο θα έλεγα ότι είναι αυτό για τον ελληνικό αντισημιτισμό, που δίνει έμφαση στη στάση απέναντι στους Εβραίους της Θεσσαλονίκης. Όχι ότι ρώτησες, λέμε τώρα.

Πολύ καλό βιβλίο, αν και περίμενα κάτι παραπάνω από τα εισαγωγικά. Σκέψου ότι αν διδασκόταν σε κάποια σχολή, θα ήταν στο "Εισαγωγή στον φασισμό" ή "Φασισμός στον ευρωπαϊκό χώρο 101". Αλλά όντως είναι μια χαρά αν θες να μιλήσεις για μια σκληρή όψη της ιστορίας σε ένα 15χρονο. Ή σε έναν ενηλ...μεγάλο παιδί που δεν έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με το θέμα.

[Damianos · Rating 4 out of 5]

Χρήσιμο και ευκολοδιάβαστο ( απλή γλώσσα αλλά και δομή που διευκολύνει την αναγνωστική ροή). Καλό ορεκτικό για τον αναγνώστη που μετά από αυτό θέλει να πάει και παραπέρα ( με πληθώρα προτεινόμενων εγκεκριμένων βιβλίων) αλλά ορεκτικό χορταστικό, που μαθαίνει πράγματα έναν νεότερο και πιο άπειρο αναγνώστη που δε θέλει να εμβαθύνει περισσότερο.
Και κάτι για την έκδοση : ξεπερασμένο πια με τις φωτογραφίες των συγγραφέων που κρατάνε το κεφάλι τους στα «αφτιά». Κάνει για διανοούμενο ποζερά που πλέον είναι κιτς .
Το εξώφυλλο ωραίο αλλά θα μπορούσε να έχει γίνει μια άλλη επιλογή καθώς κυκλοφορεί βιβλίο στην αγγλική γλώσσα με παρόμοιο θέμα και ακριβώς το ίδιο εξώφυλλο (Antifascism in Amarican art)

[Μανος Μοσχος · Rating 4 out of 5]

It's always capitalisms fault. If you wanna defeat fascism you have to defeat racism. You have to defeat power, and thus, you have to engage yourself in class war. Antifascism is useless if it contains liberal politics

[Manos Moschos · Rating 4 out of 5]

It's always capitalisms fault. If you wanna defeat fascism you have to defeat racism. You have to defeat power, and thus, you have to engage yourself in class war. Antifascism is useless if it contains liberal politics

[Marginalia Σημειώσεις στο περιθώριο]

Κριτική του βιβλίου από τον Θανάση Δημάκα στα Marginalia: https://marginalia.gr/arthro/agria-is...

[PAL · Rating 5 out of 5]

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΟ

[Denia Palaiologou · Rating 5 out of 5]

Πολύ όμορφα γραμμένο βιβλίο.ολο το σύστημα ερώτησης απάντησης βοηθούσε στο να μη χάσεις τον ειρμό σου