De code van het bewustzijn

by Cyriel Pennartz

Als je ’s ochtends ontwaakt uit een diepe slaap merk je het direct: je bevindt je in een wereld, met je lijf er middenin. Je bent terug van weggeweest. Dat is bewustzijn. Maar hoe verhoudt het bewustzijn zich tot onze hersenen? Vormen deze twee op de een of andere manier een eenheid? Wie zijn we eigenlijk? De code van het bewustzijn neemt je mee op een inspirerende zoektocht naar een van de grootste wetenschappelijke uitdagingen van de eenentwintigste eeuw: het begrijpen van de samenhang tussen hersenen en geest. De reis voert je langs merkwaardige lotgevallen van patiënten die laten zien hoe ons beeld van de werkelijkheid wordt gecreëerd door de hersenen. Eeuwenoude vragen over dromen, kleurenzien, fantoomsensaties en hallucinaties worden belicht door verrassende ontdekkingen uit het nieuwste hersenonderzoek. Hoe is bewustzijn tijdens de evolutie van het leven op aarde ontstaan? Heeft het nut om je ergens bewust van te zijn? Laat het brein nog ruimte over voor een vrije wil? Als je niet bang bent oude zekerheden over jezelf op het spel te zetten, zal je door dit boek anders over lichaam en geest gaan denken.

Genres: Nonfiction, Science, Psychology, Neuroscience, Biology

352 pages, Paperback

Published May 3, 2021

Reviews

[Wim Reinalda · Rating 4 out of 5]

Interessant en diepgravend boek over hersenen en bewustzijn. In de eerste plaats analyseert Pennartz wat bewustzijn eigenlijk is: een permanent (als we niet slapen of anderszins bewusteloos zijn) doorlopende multi-zintuiglijke film, altijd gesitueerd in ruimte en tijd en altijd vanuit een subjectief, persoonlijk perspectief. De bouwstenen van bewustzijn zijn ontstaan bij dieren toen zij vrij konden bewegen en dus hun relatie met die wereld moesten gaan monitoren. Eén van de uitvindingen en bewustzijn-componenten om het vrij bewegen mogelijk te maken is de commando-kopie: als er een commando gaat van de schors naar het strottenhoofd om een klank te maken, gaat er een kopie naar de auditieve cortex, zodat we weten dat die klanken van onszelf komen; als er een commando van de motorische cortex gaat naar onze benen om te gaan lopen, gaat er een kopie naar ons evenwichtssysteem dat wij het zijn die bewegen en niet onze omgeving. Pennartz levert ons ook veel gegevens uit de neurowetenschap om aan te tonen dat ons hersenen niet een afbeelding maken van onze wereld als een foto, maar dat er representaties worden gemaakt van delen van onze omgeving met voorspellingen over wat er aan de hand is: hogere nivo’s van de verwerking van visuele gegevens zijn altijd op zoek naar beweging (in 3 dimensies); de uitkomsten daarvan maken het mogelijk te voorspellen waar het heen gaat.
Een belangrijke kwestie, wellicht dé kwestie van het boek, is de verhouding van lichaam en geest. Pennartz laat zien dat de nieuwe neurowetenschap van de laatste decennia zowel een simpel reductionisme (alle cognitieve functies, ook bewustzijn, zijn herleidbaar tot individuele hersencellen en hun spikes), alsook het Cartesiaanse dualisme, niet houdbaar zijn. Hij introduceert trots zijn ‘derde weg’, de theorie van de immanente eigenschappen van complexer worden systemen. De rijke, subjectieve ervaringen van subjecten (kleur, geur, het licht van een zonsondergang aan zee, ontroering, enzoverder) zijn niet verklaarbaar vanuit het enkele neuron. Pennartz stelt dat het ontstaan van neurale netwerken (synoptisch verbonden cellen, tientallen tot honderden of duizenden): deze netwerken maken het mogelijk om complexe en subjectieve waarnemingen en ervaringen, vast te leggen, te verwerken en op te slaan. Daarmee worden zowel het reductionisme als het dualisme afgeserveerd. Maar blijft het materialisme staan: bewustzijn is een proces dat uitsluitend in en door de hersenen ontstaat.
Wat ik mis is het evolutionaire perspectief op het ontstaan en ontwikkelen van bewustzijn. Immanente functies ontstaan in complexer wordende systemen vaak juist onverwacht en op basis van toeval. Waarna die nieuwe functies onderhevig zijn aan evolutionaire selectie. Zie het fraaie boek Metazoa van Peter Godfrey-Smith. Daarmee is de evolutie van bewustzijn al 800 miljoen jaar aan de gang en moet de huidige structuur en functie van het bewustzijn door die selectie vorm hebben gekregen.

[Hugo Seriese · Rating 5 out of 5]

Heerlijk boek dat filosofie mengt met laatste inzichten uit neurologie.

[Hugo Van Zoest]

Interessant- Pennartz is de schrijver die het beste beschrijft wat het bewustzijn zou kunnen zijn

[Alex Knipping · Rating 3 out of 5]

Alvast een spoiler om mee te beginnen: dit boek geeft geen eenduidig antwoord op wat ons bewustzijn precies is en hoe dat exact gedefinieerd zou kunnen worden. Wel wordt aannemelijk gemaakt dat dit bewustzijn, dat vanuit het Carthesiaans dualisme, lang werd gezien als behorend tot het domein van de geest, waarschijnlijk onlosmakelijk is verbonden met ons brein. Daarmee sluit Pennartz aan bij de visie van Spinoza en geeft daarvoor een neurofysiologisch substraat. Daarmee is er tevens een vrij uitgebreid, maar niet volledige, beschrijving van hoe onze hersenen werken. Hogere en lagere niveaus van informatieverwerking in onze neuronale netwerken maken dat we anders in elkaar zitten en anders ‘denken’ dan computers. ‘Voorspellend Coderen’ is zo’n proces, waarbij onze hersenen op basis van kleine brokjes informatie een hypothese vormen van wat we waarnemen. Dat is een andere route dan brute rekenkracht, waarvan computeralgoritmes zich meestal bedienen. Toch is er geen principieel verschil tussen mens en computer, want we zouden ook computers/robots op die manier kunnen programmeren. Het zal mogelijk in de toekomst dan nog een behoorlijke klus worden om een eenduidig antwoord te geven of een door ons gemaakte creatie bewustzijn heeft of niet.
Dit is geen boek dat voor iedereen goed te lezen is, ben ik bang. Hoewel Pennartz zijn best doet om alle kernprincipes goed uit te leggen, zal het voor een geïnteresseerde leek lastig leesvoer zijn. Ook zijn metaforen zijn vaak ingewikkeld en gaan hier en daar mank. Om die redenen geen vier, maar drie sterren.

[Rudi · Rating 4 out of 5]

Wat iemand verondersteld onder bewustzijn en/ of zelfbewustzijn en de interactie daarvan met intelligentie, ..... drijft de boot op de golven of vaart de boot op de golven en wat als ie duikt ,
Het boek is duidelijk en goed geschreven maar doordat ik het niet (overal ) eens ben met de schrijver heb ik besloten om 4 sterren te geven
5 sterren voor wie meer wil weten over neurologie en bewustzijn toegankelijk beschreven

[Guido van den Anker · Rating 2 out of 5]

Aardig geschreven, maar voor mij als leek helaas te technisch. Het laatste, korte hoofdstuk over a.i. vond ik het meest interessant. Dat nodigde me uit meer over dat onderwerp te gaan lezen in andere boeken.

[Wout Bosteels · Rating 4 out of 5]

Zeer interessant boek over complexe materie. Beperkt zich niet enkel tot neurologische, ingewikkelde verklaringen maar betrekt ook de filosofie en psychologie in het verhaal.