Hoe God verdween uit Jorwerd

by Geert Mak

Hoe God verdween uit Jorwerd is de biografie van een dorp tijdens de stille revolutie tussen 1945 en 1995. Het is het verhaal van de boeren en het geld, van de kleine winkeliers en de oprukkende stad, van de kerktoren die instortte en de import die niet meer groette. Het is het verhaal van de caféhoudster die verder wilde, van de mooie Gais Meinsma, van Fedde met zijn acht koeien en een land vol modder, van de kruidenier en zijn heimwee, en van Peer, die stierf in de boerenkool. Het is het verhaal van de jaren waarin alles anders werd. Wat gebeurde er op het platteland toen de machines kwamen, de subsidies en de banken, en toen de echte boeren langzaam ten onder gingen?

Genres: History, Nonfiction, Dutch Literature, Audiobook, Ebooks, 20th Century, Anthropology

289 pages, Paperback

First published October 1, 1996

About the author

Dutch historian mostly known for his documentary series 'In Europa' (In Europe) and book of the same name. Nowadays he gives lectures about the Netherlands in the USA.

Reviews

[Marco · Rating 3 out of 5]

De ondergang van de dorpen, waar ook ter wereld geïllustreerd aan het Friese Jorwerd. Literaire non-fictie in optima forma. Hoe de boerendorpen in de 20e eeuw veranderen door multipele oorzaken en de boerenstand wordt weggedrukt. Prachtig monument ter herinnering dit boek. Hoge 3.

[José Van Rosmalen · Rating 5 out of 5]

Dit is een baanbrekend boek. Geert Mak kroop in de huid van de inwoners van het Friese dorp Jorwerd en beschrijft hoe de oorspronkelijke levensgemeenschap geleidelijk verdwijnt. Er komen forenzen voor in de plaats die niet diezelfde band met het dorpsleven hebben. De dichter Slauerhoff verbleef ooit op vrijersvoeten in het dorp, in de pastorie. Mak verbindt persoonlijke geschiedenis met bredere trends en daarin liep hij voorop. Later zijn er in Nederland meer succesvolle boeken verschenen die persoonlijke verhalen met bredere maatschappelijke en historische lijnen verbinden. Ik denk aan ‘Het zwijgen van Maria Zachea’ van Judith Koelemeijer, ‘Het pauperparadijs’ van Suzanna Jansen, ‘t Hooge Nest’ van Roxane van Iperen, ‘Sonny Boy’ van Annejet van der Zijl, ‘Mata Hari’ van Jan Brokken.
Het boek ‘ Hoe God verdween uit Jorwerd‘ kwam nu vijfentwintig jaar geleden uit en werd een groot succes, omdat Mak het dorpsleven beschreef en tegelijkertijd in een breed perspectief plaatste, niet sentimenteel zoals in het liedje ‘Het dorp’ van Wim Sonneveld, maar analytisch en doorleefd. Dit boek heeft op mij meer indruk gemaakt dan het pretentieuze ‘ In Europa’ waarin Mak probeert Europa alomvattend te beschrijven en analyseren. Juist het ‘kleine’ van een Fries dorp, maakt dit zo’ n krachtig boek. Inmiddels zijn er tientallen boeken in Nederland uitgekomen, die het persoonlijke en het algemene combineren, sommige heel geslaagd, soms ook minder gelukt. Geert Mak komt mijns inziens de eer toe dat hij het pad voor literaire non-fictie heeft geëffend omdat mensen deze boeken willen kopen en lezen.

[Goan B. · Rating 4 out of 5]

Meer in de richting van de 4.5 ster

Geert Mak moet wel een van mijn favoriete non-fictie schrijvers ooit zijn. De manier hoe hij een situatie schetst, verbanden legt en uitlegt is werkelijk fenomenaal. Geen wonder dan ook dat toen ik dit boek zag liggen in een kringloopwinkel, ik hem meteen wilde kopen en lezen. Ik verwachtte -na In Europa, dat naar een heel continent kijkt- van dit boek dat het meer zou inzoomen op de veranderende sociaal-economische ontwikkelingen van een willekeurig Nederlands dorp na de Tweede Wereldoorlog. Nooit had ik kunnen dromen dat ik, naast het voorgenoemde, in een soort levend schilderij terecht kwam, in een golvende beweging van het dorpsleven (nee, ik zit niet aan de drugs terwijl ik dit schrijf).

Het boek bevat gewoon zoveel meer dan de opkomst van de goddeloosheid van Nederland. Het eeuwige verschil tussen stad en dorp wordt mooi uiteengezet, de komst van technologie wordt beschreven en het schrijnende verdwijnen van dorpswinkels vervloekt. Daarnaast is het boek ook vandaag de dag nog erg relevant, aangezien de schaalvergroting in de landbouwsector, de opkomst in de bio-industrie, de bureaucratie op boerderijen en de 'ontdierlijking' van het vee chronologisch omschreven wordt vanuit het gezichtspunt van de traditionele boeren van 1945-1995. Hoewel de stikstofcrisis toentertijd zeker nog niet speelde, heb ik door dit boek wel ietwat meer begrip voor de boeren gekregen. Aanrader dus!

[Lia · Rating 3 out of 5]

Als ik God al ergens ben tegengekomen, dan was het in noord Nederland. In Drenthe, Groningen en Friesland zijn veel schitterende kleine kerkjes en kerkhoven. Waar de pracht en praal en vooral het bovenmenselijke formaat van de kerken van de paapschen in het zuiden me altijd wat beangstigen moest ik bij het bezoeken van deze sobere Godshuizen van het noorden met hun verwaarloosde kerkhofjes aan het gedicht van Rutger Kopland denken:

ga nu maar liggen liefste in de tuin,
de lege plekken in het hoge gras, ik heb
altijd gewild dat ik dat was, een lege
plek voor iemand, om te blijven

Aanvulling: Anja inspireerde mij tot het schrijven van deze review en soms zie ik God ook in het contact dat ik heb met mensen. Als ik hem al zie.

[Daan Könings · Rating 4 out of 5]

Een beschrijving van een wereld in verandering. De vaak over het hoofd geziene 'revolutie' richting de moderniteit op het platteland, wordt in dit boek door Mak luisterrijk neergezet.

[Roosje De Vries · Rating 5 out of 5]

Het verandert allemaal zo snel…


Vijfentwintig jaar na de eerste druk in 1996 verschijnt de vijftigste druk van een monografie van een veranderend Fries dorp: in 24 drukken heette het dorp Jorwerd met een ‘d’, de jubileumuitgave geeft het dorp zijn trotste Friese naam terug: Jorwert met een ’t’ - waarover niet evenzo trots een aantekening over gemaakt door de uitgeverij? -. Het duurde eventjes voor ik dát doorhad, en dat het geen typefout was…. Maar dat ligt natuurlijk gewoon aan mij. Ik mag dan Friese voorouders hebben, kennis van de Friese taal hebben zij mij niet meegegeven.

Nu niet meteen op de zeurzak plaatsnemen en gewoon Geert Mak en de uitgever feliciteren met de mijlpaal van dit boek. En gek genoeg stond dit boek nog op mijn telezenlijst. De meeste boeken van Mak heb ik gelezen.
Ik heb wat historische kennis en daarom houd ik over het algemeen niet van historische romans: kort door de bocht, ik weet het. Ik heb er een haat-liefdeverhouding mee, met historische romans. Daar ga ik nu niet op in, een andere keer wellicht.
Er zijn historische roman die ik wel waarder, onder andere die van Yourcenar, maar zij is een ongelooflijk stilist natuurlijk. Niet van Hella Haasse - oei dat voelt wel als een zware bekentenis -, maar wel Nico Dros’ roman over Willem die Madoc maakte - in welke spelling je ook maar wil -: fantastisch gedaan!

Deze uitweiding is volkomen niet ter zake doende want Maks boeken zijn geen romans. God en Jorwert - zo mag ik het wel even oneerbiedig noemen, toch? - is een non-fictieboek. Een geschiedenisboek dus. Nou ja, voor een groot deel is God en Jorwert ook een min of meer diachroon antropologische case study. Moeilijk woorden, dat klopt. Het wil zeggen dat het vooral een monografie is van een veranderend dorp. Een deel van de literatuur die Mak gebruikt is van antropologische en historiserend sociologische aard. Een vorm van sociologie - of antropologie, zo je wil - die in Amsterdam veel aanhangers had - en misschien nog -. Eventjes tussendoor: waarom geen literatuurvermelding van antropoloog Robert Redfield *, en wel van anderen?

Nou, ik kom moeilijk van mijn zeurzak af. Enfin, dan hebben we gewoon wat mindere puntjes gehad en kunnen we over tot bewieroking van boek en schrijver.

De studie die in 2020 over Urk verscheen van de Vlaamse journalist Matthias Declercq, is wel te vergelijken met Jorwert. Tenminste, ik kreeg er associaties mee. Toen ik Urk aan het lezen was dacht ik: waarom schrijft een Vlaming over Urk? Maar dat is nou net wat antropologen ook altijd deden: mensen en culturen bestuderen die erg ver van hen afstonden. In het vreemde herken je namelijk ook jezelf en je eigen cultuur sneller. Bovendien is er de opvatting dat jouw opmerkingsgave minder gekleurd zal zijn - iets wat geloof ik antropological bias genoemd wordt, maar ook dit doet niet ter zake -.

Ik heb gezocht naar een opmerking van Mak wat hem zo aantrok in een dorp als Jorwert, maar die niet gevonden. Hij is van Friese afkomst. Dat is misschien voldoende.


Mak heeft een hele poos in Jorwert gewoond en hij had mensen met wie hij speciaal optrok, die hem van alles vertelden over het dorp, de mensen, de cultuur. Centraal staat toch wel het boerenleven, zoals ook in veel oudere antropologische studies. Vanaf de neolithische revolutie, die tijd waarin mensen gewassen gingen verbouwen en niet meer alleen afhankelijk waren van jagen en verzamelen, is de boerenstand millennia lang de meest belangrijke geweest. Echter, de industriële revolutie heeft dat totaal veranderd. En daar gaat dit boek over. Zo vat ik jaren en jaren van ontwikkeling maar even bondig samen.


Mak schrijft goed en prettig. Niet al te simpel, niet al te moeilijk. Met veel inzichten en doorzichten. Met veel sympathie voor de mensen. Hij is warm en meelevend. Jorwert staat model voor de veranderende situatie op alle gebied van Nederland, en zelfs van de hele wereld. Zo noemt Mak het niet, maar dat zit er wel achter; dat voelt je gewoon. En hij vindt dat het wel erg snel gaat en hij vraagt zich voortdurend af: is dit nu wel goed? Worden er niet te veel en te snel wisselende besluiten genomen? Door de nationale en gewestelijke overheden? Door bedrijven en de alsmaar veranderende economische omstandigheden? Mak is geen optimist. De wereld met haar gigantische problemen van wereldformaat verliest de menselijke maat. Nostalgisch is Mak ook wel een beetje. Maar dat zijn we allemaal: heerlijke nostalgie, naar de gezelligheid vroeger en wat al niet meer.

Toch geeft Mak een paar prachtige doorkijkjes door onze geschiedenis. Daar is hij groot en groots in: verbanden leggen tussen verschillende tijden, gebeurtenissen, culturen, leefomstandigheden, etc. Niet te pietepeuterig door archieven heen schuimen. Een ouderwetse geschiedenisleraar van de goede soort. Ik had vroeger op school ook zo’n meester. Hij kon heerlijk vertellen en voorlezen over de vaderlandse geschiedenis; hij heeft ongetwijfeld mijn keuze voor dit vak mede beïnvloed.

Eigenlijk was ik van plan een heel ander stukje te schrijven. Veel inhoudelijker over boek en studie. Maar ja, dat heeft gewoon niet zo veel zin. Ga zelf lezen! Dat is de beste aanbeveling die ik kan doen. En velen zijn mij al voorgegaan.
Het boek heeft ook prachtige platen, van onder andere een locale tekenaar.

Een zeer sympathiek boek, een geschiedenisboek, dat je gewoon moet lezen. Je leert er het een en ander van en dat ik wat kleine puntjes heb, moet je gewoon terzijde schuiven. Ik zou bijna zeggen: lees liever Mak dan veel zogenaamde historische romans. Mak brengt je de mensen ook zeer dichtbij. Zijn mensenliefde is enorm groot.
Vette aanrader! En een dikke felicitatie voor Geert Mak en uitgever Atlas-Contact!!



Robert Redfield (December 4, 1897 – October 16, 1958) was an American anthropologist and ethnolinguist, whose ethnographic work in Tepoztlán, Mexico, is considered a landmark of Latin American ethnography. He was associated with the University of Chicago for his entire career: all of his higher education took place there, and he joined the faculty in 1927 and remained there until his death in 1958, serving as Dean of Social Sciences from 1934 to 1946.

Redfield's published works include:
— Tepoztlan, a Mexican Village: A Study in Folk Life. Chicago: University of Chicago Press (1930).
— Folk Cultures of the Yucatán. Chicago: University of Chicago Press (1948).
— The Primitive World and Its Transformations. Ithaca: Cornell University Press (1953).
— The Role of Cities in Economic Development and Cultural Change. Chicago: University of Chicago Press (1954).[1]
— The Little Community. Chicago: University of Chicago Press (1956).
—Talk with a Stranger. Stamford, Connecticut: Overbrook Press (1958).






Over auteur: Geert Mak

Mak groeide op in Leeuwarden, als nakomertje in het gezin van de gereformeerde predikant Catrinus Mak en Geertje van der Molen. Hij studeerde rechten en sociologie aan de Vrije Universiteit en de Universiteit van Amsterdam. In zijn studententijd werkte hij als fractiemedewerker bij de Pacifistisch Socialistische Partij (PSP). In 1973 werd hij docent staats- en vreemdelingenrecht aan de Universiteit van Utrecht. Van 1975 tot 1985 was hij redacteur van De Groene Amsterdammer, daarna was hij verbonden aan de buitenlandredactie van VPRO-radio en aan NRC Handelsblad, waar hij zich vooral bezighield met stedelijke en immigratieproblematiek.
Tegelijkertijd was hij actief in de groep journalisten en auteurs die zogenaamde literaire non-fictieboeken nieuw leven wilden inblazen. In dat kader stelde hij twee bundels samen met vroege voorbeelden van non-fictie: Reportages uit Nederland (1991) en, samen met René van Stipriaan, Ooggetuigen van de wereldgeschiedenis (1999). In 1990 was hij een van de medeoprichters van het Fonds voor Bijzondere Journalistieke Projecten en van het literaire non-fictieblad Atlas – de voorloper van de latere uitgeverij Atlas Contact.
Kort daarop besloot hij zich vooral te richten op het schrijverschap. Hij richtte zich daarbij met name op reisverhalen en historische non-fictie – of een combinatie daarvan. Thema’s als stad-platteland, Europa en Amsterdam kwamen voortdurend terug in zijn werk. Zijn boeken werden veelvuldig vertaald.  
Tussen 2000 en 2003 was Mak bijzonder hoogleraar grootstedelijke vraagstukken aan de Universiteit van Amsterdam, de zogenaamde Wibautleerstoel. Zijn oratie over het ideale stadsbeeld van de Amsterdammers door de eeuwen heen, De Goede Stad, verscheen in 2001. Onder dezelfde titel verscheen in 2007 ook een bundel met essays en lezingen over monumentenbehoud en anders stedelijke kwesties. Wegens zijn verdiensten voor de stad Amsterdam ontving hij in 2002 de IJ-prijs.
Tot tweemaal toe werd Mak gekozen tot Historicus van het Jaar. Van de Open Universiteit (2004) en de Wilhelms-Universiteit in Münster (2014) ontving hij eredoctoraten. In de toelichting bij het eredoctoraat in Münster werd Mak betiteld als een ‘begenadigde geschiedverteller’ die in staat is ‘vakwetenschap, popularisering, originaliteit en engagement met elkaar te verbinden’. Andere historici zijn wat meer terughoudend in de beoordeling van Maks werk. Wijlen Herman von der Dunk, emeritus hoogleraar geschiedenis aan de universiteit van Utrecht, zei over Mak: ‘Het is goed geschreven en historisch correct, maar het is niet, zoals ik het noem, academische geschiedschrijving.’ De Amerikaanse historicus John Lukacs beschreef hem daarentegen als ‘Europa’s portretschilder, zijn impressionist, zijn dichter-musicus, de lezer van de gedachten van de mensen.’
Geert Mak is getrouwd en woont deels in Amsterdam, deels in Friesland.







Bibliografie:

Titel: Hoe God verdween uit Jorwert. Met een nieuw nawoord
Auteur: Geert Mak
Uitgever: Atlas-Contact
Uitgave: 2021: de 50e; eerste uitgave 1996
Aantal pagina’s: 422
ISBN: 9 789045 045320

[Suus · Rating 4 out of 5]

Nog verrassend relevant in een tijd van boeren protesten. Vond m wel wat langdradig naar mijn smaak en daardoor wat repeterend.

Alsnog de moeite waard!

Via storytel

[Jort Fokkens · Rating 3 out of 5]

Ik wilde dit boek lezen omdat ik 'Hoe God verdween uit Jorwerd' als een Nederlandse klassieker beschouw. Dat gezegd hebbende vind ik het om diverse redenen maar drie sterren waard.

Door de vele wisselende verhaallijnen las het niet prettig. De constante stroom van anecdotes maken de hoofdstukken op den duur rommelig. In mijn optiek is het geheel vervolgens te lang. En dat is eigenlijk zonde. Mak herhaalt zich vaak en het feit dat Jorwerd in de loop der tijd is veranderd hoeft niet met de zoveelste anecdote nogmaals bevestigd te worden.

Het hele boek leek mij vol te zitten met allemaal koffietafelpraat. De één houdt hiervan en voor de ander leidt dat juist af van het grotere verhaal. Ik behoor tot de laatste categorie.

Wat natuurlijk wel knap is, is dat Mak veel tijd en energie heeft gestoken in het leren kennen van Jorwerds bewoners. Dat hij in de huid is gekropen, staat volkomen vast. Hij heeft daardoor levendige portretten van bewoners geschetst.

Al met al neem ik van dit boek mee, dat niet elke verandering of vernieuwing noodzakelijk een verbetering is. En ook dat bij beslissingen tal van zaken buiten de bekende spreadsheet vallen (en dus niet worden meegenomen in de besluitvorming). Een ander ding is, wellicht, dat wat verdwijnt, niet gemakkelijk terugkomt.

[Robert Lambregts · Rating 5 out of 5]

OK, Geert Mak begint een van mijn favoriete Nederlandse auteurs te worden. Na het boek over het paleis op de Dam en dat over Jan Six ben ik aan dit boek over Jorwerd begonnen en wat vloog ik hier doorheen. En wat vind ik het jammer dat ik het uit heb. Heerlijk dit. Ik heb hier echt vol plezier van genoten, over het wel en wee in een dorp in Friesland. Veel herkenningspunten met het dorp op de Veluwe waar ik zelf ben opgegroeid, maar met personages in dit boek ging het echt leven. Geert Mak schrijft heel toegankelijk en boeiend en dat maakt dit een onwijs fijne leeservaring. Ik kan niet meer zeggen om dit boek eer aan te doen, behalve: lof, hulde, 5 dikke sterren.

[Hermien · Rating 5 out of 5]

Ik hou erg van Geert Mak's manier van vertellen en dit boek werd ook erg mooi voorgelezen. Veel van de veranderingen in het boerenleven herkende ik alhoewel ik er niet zo erg bij betrokken was toen het gebeurde.

[Saad Abdulmahmoud · Rating 5 out of 5]

Hoe God verdween uit Jorwerd is een indringend werk van Geert Mak dat op het eerste gezicht oogt als een roman, maar in werkelijkheid een diepgravend geschiedkundig verslag is “biografie van een dorp”. Het boek vertelt het verhaal van het Friese dorp Jorwerd en hoe het, na de Tweede Wereldoorlog tussen 1945 en 1995, langzaam maar zeker zijn traditionele boerenidentiteit kwijtraakt. Mak beschrijft deze transformatie met veel oog voor detail en menselijkheid. Het is een boek over vooruitgang, verlies, en de stille revolutie die zich voltrok op het platteland.

Centraal in het boek staat de geleidelijke verandering van Jorwerd: van een hechte, agrarische gemeenschap naar een dorp dat steeds meer een toevluchtsoord wordt voor stedelingen en recreanten. Deze verandering begint onschuldig, bijvoorbeeld met de komst van een melkmachine, maar heeft ingrijpende gevolgen. Boerenknechten worden overbodig, kleine boeren stoppen, winkels sluiten en de sociale cohesie brokkelt af.

Het thema van het boek is de ‘revolutie’ op het platteland. Niet een revolutie met geweld of protest, maar een stille, sluipende verandering die de essentie van het dorpsleven aantast. Mak toont hoe modernisering, bureaucratie, schaalvergroting en overheidseisen de traditionele dorpscultuur langzaam verdringen. De stad krijgt steeds meer invloed, jongeren willen niet langer het boerenbedrijf van hun ouders overnemen, en zelfs het geloof verliest zijn centrale plaats.

Mak gebruikt een beschrijvende vertelstijl die afgewisseld wordt met dialogen en persoonlijke herinneringen. Dit maakt het boek levendig en menselijk. Je leert als lezer over de structurele veranderingen en over de mensen die deze veranderingen ondergaan. Er zijn geen opvallende typografische kenmerken of literaire experimenten; de kracht van het boek zit in de helderheid van de taal en de diepgang van de observaties.

De titel Hoe God verdween uit Jorwerd is veelzeggend. Letterlijk verwijst het naar het verdwijnen van religie uit het dorpsleven, maar figuurlijk staat “God” symbool voor een manier van leven: het boerenbestaan, de onderlinge verbondenheid en het vertrouwde ritme van het dorpsleven. De titel is ook terug te vinden als hoofdstuktitel in het boek. Het motto – een Fries gedicht van Obe Postma – fungeert als een poëtische samenvatting van het hele werk.

Het boek bestaat uit twaalf hoofdstukken en een epiloog. De hoofdstukken dragen betekenisvolle titels zoals De overlevers, Het wankele koord en De goedheid van Akke van Zuiden, die elk een specifiek aspect van de dorpsverandering behandelen. In de epiloog beschrijft Mak hoe de laatste boer ermee stopt, een symbolisch moment dat de voltooiing van de ‘verdwijning van God’ markeert.

Mak stelt zich niet op als nostalgicus of moralist, maar als observator. Hij laat zien hoe externe factoren zoals overheidsbeleid, economische druk en modernisering het plattelandsleven herscheppen. De dorpsbewoners verliezen niet alleen hun beroep, maar ook hun identiteit. De verandering gaat niet zonder gevolgen: sociale wantrouwen groeit, tradities verdwijnen, en de verbondenheid tussen mensen wordt losser. Tegelijk laat Mak ook zien dat er nog momenten van hechtheid zijn, bijvoorbeeld bij de jaarlijkse Ietloftspul of de merke.

Hoe God verdween uit Jorwerd is een indrukwekkend en meeslepend boek over de modernisering van het platteland. Geert Mak weet op genuanceerde en invoelende wijze een verhaal te vertellen dat exemplarisch is voor vele dorpen in Nederland en daarbuiten. Het is een boek dat zowel historisch als maatschappelijk van grote waarde is – en dat de lezer aan het denken zet over vooruitgang, verlies en de prijs van verandering.

[Bert van Gent · Rating 4 out of 5]

Mooie beschrijving van de ontwikkeling van Jorwerd, een klein Fries dorp, dat vast modelstaat voor veel andere dorpjes.

De emancipatie van het dorp met eerst vooral boeren, krijgt zichtbaar vorm.

Het tijdloze aspect hiervan is dat er veel parallellen zijn met onze tijd: 2022. Ook in de afgelopen 100 jaar zat de boer vaak in de verdrukking en werd er veel aanpassingsvermogen van hem gevraagd.

Niet alleen torenhoge huizenprijzen door onder meer rijke stadsmensen veroorzaakt, schaalvergroting, specialisatie, melkquotes, mestoverschotten, subsidies, technische ontwikkelingen en bijv. ook de onnavolgbare regelgeving en het wisselende overheidsbeleid, dit alles veroorzaakte veel discussie en antipathie. Wel of niet moeten/willen stoppen. Nog steeds een issue :)!

Het treurige is dat wij de lessen van toen totaal zijn vergeten.

[Valerie · Rating 3 out of 5]

3.5 ster. Een fijn boek over de veranderingen die het Friese platteland in de 20ste eeuw heeft meegemaakt. Zoals altijd met Geert Mak, is het erg mooie geschreven en ook met veel respect voor de gemeenschap waarover hij schrijft. Wel vond ik de toon van 'het goede oude verleden dat we aan het kwijt raken zijn' soms wat ergerlijk. Verandering is een constant gegeven, met zijn positieve en negatieve effecten, en het idee dathet leven in Jorwerd door de eeuwen heen altijd hetzelfde is gebleven en nu plotseling veranderd is klopt van geen kant. Maar dit terzijde, vond ik het interessant om te lezen over de dorpsgemeenschap en het boerenleven in Friesland, en zodoende wat meer inzicht te krijgen in de wereld waarin mijn grootouders zijn opgegroeid.

[Nancy · Rating 4 out of 5]

Ondanks de enkele herhalingen vond ik dit een indrukwekkende biografie van een dorp in Nederland, exemplarisch voor boerendorpen wereldwijd. Mooi om te lezen over een dorpssamenleving waar de groep belangrijker is dan het individu. Triest hoe het boerenbedrijf na honderden jaren van continuïteit de laatste tientallen jaren zo is veranderd en gecommercialiseerd, vaak ten koste van de boer en zijn gezin.

[Bob · Rating 3 out of 5]

Ik twijfelde erg tussen 3 en 4 sterren. Hoe god verdween uit Jorwerd bevat ontzettend veel interessante inzichten in het Nederlandse dorp/platteland en de ontwikkeling die het heeft doorlopen in de vorige eeuw. Aan de andere kant zorgde de gedetailleerde en verhalende manier van schrijven over de dagelijkse gedragingen van boer X, Y en Z ervoor dat ik totaal niet door het boek heen kwam, ondanks dat het onderwerp mij wel boeide.

[Steven · Rating 3 out of 5]

3,5 ster. Het boek geeft een mooi inzicht in de veranderingen in dorpen het platteland in de tweede helft van de vorige eeuw. Zeker door de toevoeging in de editie van 2021 nog steeds een actueel boek dat het lezen de moeite waard is en om begrip te krijgen waarom de boeren zo in opstand komen. Wat in mijn optiek een beetje het manco is, is dat er gekozen is voor thema’s per hoofdstuk die wat soms wat vaag zijn. Daardoor lijkt er niet echt een opbouw te zijn en zit er vaak ook overlap. Ik werd ook wel wat moe wan de lange zinnen met ellenlange opsommingen.

[Hanna Boven · Rating 4 out of 5]

Quite a sentimental portrayal of the loss of villages and farming life during the later technological revolution and modernization of small villages in the north of the Netherlands. Peppered with personal anecdotes, decent research and a great deal of nostalgia for a time lost that we will never get back, this was wonderful and educational.

[Judith van Vulpen · Rating 3 out of 5]

Ik moest aan het begin echt inkomen, omdat het voornamelijk op landbouw ontwikkelingen in ging en dat is niet mijn ding. Halverwege ging het steeds meer over de mensen uit Jorwerd en de veranderingen in het dorp, dat vond ik wel leuk!

[Jaap · Rating 5 out of 5]

Bijna 25 jaar geleden geschreven maar nog even actueel als in 1996. Voor wie meer wil weten over de achtergronden van boerenprotesten een #mustread

[Peter Gijs van Enk · Rating 3 out of 5]

Ik las Geert Mak’s latere boeken (De eeuw van mijn vader, In Europa, Grote verwachtingen) eerder dan Hoe God verdween uit Jorwerd, en miste in dit boek daarom misschien wel de feiten en gebeurtenissen die in die latere boeken de vertelling sturen. Desalniettemin een mooi miniatuur dat verbeeldt hoe de Nederlandse boer en het boerenleven in een halve eeuw veranderde. Met een epiloog die gelukkig nog wat feiten en perspectief biedt.

[Henrik van de Ruitenbeek · Rating 3 out of 5]

Het boek geeft een mooie schets over de teloorgang van het plattelandse leven, maar wordt van lieverlee wel erg langdradig. Ondertussen krijgt de kwestie van godsdienst juist erg weinig aandacht, ondanks de titel.

[Iris van den Brand · Rating 4 out of 5]

Fijn boek. Mooie en herkenbare omschrijving van de ontwikkelingen die een dorp doormaakt. De combinatie met grote ontwikkelingen en kleine verhalen, maakt het boek erg sterk.