Η επιστροφή της Πηνελόπης

by Νοέλ Μπάξερ, Noelle Baxer

Η Πένι (Πενέλοπε) Σάρεϊ, μια Ελληνοβρετανίδα με καταγωγή από τη Σμύρνη, ζει με την οικογένειά της στην Αθήνα. Το 2021, σχεδόν εκατό χρόνια μετά την Καταστροφή της Σμύρνης, η Πένι πραγματοποιεί το πρώτο της ταξίδι στην προγονική Σμύρνη, ένα ταξίδι επιστροφής στον τόπο καταγωγής της γιαγιάς της, της Σμυρνιάς Πηνελόπη Σάρεϊ. Στο 8ήμερο ταξίδι της, που εξιστορείται μέρα με τη μέρα, με ενθουσιασμό ψάχνει σε κάθε τι νέο να αντλήσει πληροφορίες για το παλιό. Με στόχο του ταξιδιού της τη βαθιά της επιθυμία να ανακαλύψει τι συνέβη τότε, τις μέρες της Καταστροφής και της Φωτιάς, και να κατανοήσει τη μεγάλη κι οδυνηρή απώλεια της οικογένειας που στοίχειωσε όλους τους μετέπειτα Σάρεϊ και μετατόπισε βίαια τη διαδρομή τους επί της γης. Επεμβαίνοντας και στη δική της ζωή, αφού, μοιραία, την άλλαξε. Το ταξίδι αυτό τελικά τη βοήθησε να βάλει σε τάξη το παρελθόν της.

Paperback

Published May 27, 2021

About the author

Η Νοέλ Μπάξερ γεννήθηκε στην Αθήνα από Ελληνίδα µητέρα και Βρετανό πατέρα. Τα παιδικά της χρόνια τα έζησε στην Καβάλα. Σπούδασε Ελληνική Φιλολογία και Αρχαιολογία στο Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων και στη συνέχεια έκανε µεταπτυχιακές σπουδές στην Αγγλία. Από τότε ζει κι εργάζεται στην Αθήνα.
Έχουν δηµοσιευτεί ως σήµερα τα µυθιστορήµατά της Από δρυ παλιά κι από πέτρα, Τη νύχτα που γύρισε ο χρόνος και Ακολουθώντας τη γραµµή της θάλασσας από τις εκδόσεις Ψυχογιός. Προηγήθηκε µια σειρά διηγηµάτων από τις εκδόσεις Ανατολικός, µε τίτλο Μια φορά κι έναν καιρό… σήµερα.
Στα βιβλία της η συγγραφέας δεν κρύβει το ενδιαφέρον της για την ελληνική ιστορία ούτε τη σχέση της µε την Καβάλα και την επαρχία. Οι ήρωες των βιβλίων της ξεπηδούν µέσα από την ελληνική πραγµατικότητα και διακρίνονται για τον πηγαίο λόγο τους.
Παράλληλα µε τη συγγραφή, αρθρογραφεί. Επιφυλλίδες της µε θέµα την κρίση και την ανεργία κυκλοφορούν στο διαδίκτυο.

Για µια προσωπική επικοινωνία µε τη συγγραφέα: noellebaxer@gmail.com και Noelle Baxer στο facebook.

Reviews

[Georgia · Rating 3 out of 5]

Δείτε επίσης και στο Chill and read

Η Σμύρνη. Τα παλιά χώματα, τα πονεμένα.

Ένα ιδιαίτερο ταξίδι σε παρόν και παρελθόν επιχειρεί να κάνει η συγγραφέας Νοέλ Μπάξερ στο καινούριο της βιβλίο. Μέσα από τα μάτια μιας απογόνου της λεβαντίνικης κοινότητας και νυν κάτοικο Ελλάδας, της Πενέλοπι Σάρεϊ, για τους φίλους Πένι, επιχειρεί ένα ταξίδι στη Σμύρνη, στο Ιζμίρ όπως το λένε πλέον οι κάτοικοί του. Η Πένι, η τελευταία Πηνελόπη της οικογένειας Σάρεϊ, έχει μεγαλώσει με τις μνήμες της οικογένειας από την Καταστροφή αλλά και πριν από αυτή. Από μικρό παιδί, άκουγε τις διηγήσεις της γιαγιάς Πηνελόπης, που μωρομάνα τότε, αυτή και η οικογένειά της, διέφυγαν άρον άρον μέσα από τη φωτιά και τις σφαγές και χάρη στη Βρετανική υπηκοότητα του συζύγου Σάρεϊ. Όπως κλαι η θεία της η Ζόι πριν από αυτή, έτσι και η Πένι, κάνει ένα ταξίδι στη Σμύρνη της ιστορίας, προσπαθώντας να έρθει σε επαφή με όλα όσα έχει ακούσει από τη γιαγιά της και όλα όσα περιμένει να δει.

Με τους χάρτες της υπό μάλης και πολύτιμα της γιαγιάς της πράγματα, παίρνει τη βαλίτσα της και για 8 μέρες προσπαθεί να εντοπίσει μέσα στα «Καμένα» όσα κάποτε ανήκαν στην οικογένειά της και στην καθημερινότητά τους. Εκεί που υπήρχε κάποτε το σπίτι και το σχολείο των Σάρεϊ, πλέον υπάρχουν κάποιες κακάσχημες πολυκατοικίες οι οποίες συνορεύουν με το Kulturpark που κάλυψε όλη τη στάχτη και τον πόνο εκείνων των ημερών. Στη Σμύρνη την ξεναγούν οι άνθρωποι της λεβαντίνικης κοινότητας, Ιταλοί κατά βάση, και άλλοι που μιλούν όλες τις γλώσσες της κοινότητας. Αγγλικά, Γαλλικά, Ιταλικά, Τούρκικα κι Ελληνικά ακούγονται στα τραπέζια τους, αν και τα Ελληνικά όχι και τόσο πλέον, γιατί από όταν έφυγαν οι Έλληνες, δεν υπήρχε λόγος να τα μαθαίνουν και να τα μιλούν.

Η Πένι προσπαθεί να βρει όλα όσα άκουγε στις διηγήσεις της γιαγιάς και της θείας της. Κτήρια, Εκκλησίες και γειτονιές που πλέον δεν υπάρχουν. Άλλωστε έχουν περάσει και εκατό χρόνια, δεν είναι λίγος ο καιρός. Όμως και πάλι καταφέρνει να βρει ανθρώπους να της μιλήσουν για τους προγόνους της, για τους δικούς της ανθρώπους. Της μεταφέρουν όσα άκουσαν από τους γονείς τους και όσα άκουσαν από τους υπόλοιπους λεβαντίνους, μια κοινότητα που αγαπά το κουτσομπολιό, το κοινωνικό σχόλιο, που είναι τόσο μικρή που τίποτα δε μένει κρυφό ανάμεσά τους.

Όμως η Πένι δεν ψάχνει μόνο να βρει τα παλιά. Ψάχνει και κάτι ακόμα. Όπως πολλοί ξεριζωμένοι και πονεμένοι Σμυρνιοί που μεγάλωσαν με τον ίδιο καημό, έτσι και η Πένι προσπαθεί να αποδώσει την ευθύνη. Αθέλητα ή ηθελημένα, αναλογίζεται τι έφταιξε, ποιος έδωσε την εντολή, ποιος οργάνωσε τους Τσέτες και τους ώθησε στη σφαγή τόσων ανθρώπων, κυρίως γυναικών και παιδιών. Ποιος τροφοδότησε τη μανία και ποιος έδωσε την εντολή ή το ελεύθερο να προχωρήσουν στην εκδίκησή τους. Γιατί εκδίκηση ήταν όλο αυτό.

Οι λόγοι ήταν πολλοί και τροφοδοτούνταν για χρόνια. Όσο κι αν η Πένι θέλει να αποδώσει την ευθύνη στον Κεμάλ ή στον Νουρεντίν πασά, τον στρατιωτικό διοικητή της Σμύρνης που παρέδωσε τον μητροπολίτη Χρυσόστομο στον όχλο και έδωσε έτσι το έναυσμα για τις θηριωδίες που ακολούθησαν, οι λόγοι είναι πιο πολλοί όπως και οι υπεύθυνοι. Η διαρκής συρρίκνωση της Τουρκικής κοινότητας στη Σμύρνη και οι άθλιες συνθήκες στις οποίες ζούσαν οι Τούρκοι κάτοικοι, μόνο καλό δεν έκαναν. Όπως επίσης και η «Μεγάλη Ιδέα» ο πόλεμος και η απληστία των Ελλήνων για ακόμα περισσότερα, που δεν τους έφτανε η Μικρά Ασία, αλλά ήθελαν να φτάσουν μέχρι την Άγκυρα. Η εγκατάλειψη στο έλεος της φωτιάς και της χατζάρας των Ελλήνων αλλά και όλων των υπόλοιπων Ορθόδοξων αλλά και Φιλελλήνων της πόλης από τους Έλληνες απελευθερωτές. Ήταν πολλά τα λάθη, ακόμα και από πιο πριν που η Ελληνική Αρμοστεία δεν επέτρεπε τη μαζική απομάκρυνση των Ελλήνων από την περιοχή, αλλά και τις μέρες της φωτιάς που μόνο Ευρωπαϊκά πλοία έπλεαν στα νερά της Σμύρνης. Τα λάθη ήταν πάρα πολλά και τα πλήρωσαν αθώοι άνθρωποι.

Θα σταθώ στα λόγια της Λουκίλας, μιας και «έξω από το χορό, πολλά τραγούδια λέμε»:

«Θα μου πεις κι εσύ σε λίγο για τα καράβια των Ξένων Δυνάμεων στο λιμάνι της Σμύρνης το ’22, αν βοήθησαν νωρίς ή αργά, λίγο ή πολύ, αλλά απορώ και θέλω να ρωτήσω ευθέως που ήταν τα ελληνικά! Οι Έλληνες είχαν χάσει τον πόλεμο και τι έκαναν για αυτό πέρα από το να πάρουν τους στρατιώτες τους και την Αρμοστεία τους και να φύγουν; Ούτε καν όλους τους στρατιώτες τους φρόντισαν! Οι εθελοντές από τη Μικρασία; Τι έγιναν αυτοί; Ο αντρικός ορθόδοξος πληθυσμός της Μικρασίας εξολοθρεύτηκε ως αποτέλεσμα της ήττας. Μάνες, μωρά, νήπια και γέροντες πήρανε τα καράβια!

Διαφωνείς; Δεν κούνησαν ούτε το δαχτυλάκι τους για τον πληθυσμό που ήρθαν το ’19 υποσχόμενοι να λυτρώσουν. Ήξεραν όμως πως τους εγκατέλειπαν σ’ έναν εχθρό που φημιζόταν για την αγριότητά τους, δες Αρμένιους, δες Πόντο, δες Φώκαια.»

Ήταν βάναυσο. Δεν περιγράφεται με λόγια. Αλλά ας αναλογιστούμε και τη δική μας ευθύνη…

[Elisso]

Πολλά τα βιβλία που έχουν κυκλοφορήσει για την καταστροφή της Σμύρνης, τον διωγμό και τη σφαγή των Ελλήνων αποίκων το 1922. Τόσοι πρόσφυγες, τόσοι κατατρεγμένοι, τόσες κατεστραμμένες ψυχές που έχασαν όχι μόνο τις περιουσίες τους αλλά και αγαπημένα πρόσωπα και την πατρίδα τους.

"Η επιστροφή της Πηνελόπης" της Νοέλ Μπάξερ είναι άλλο ένα βιβλίο για τη Σμύρνη αλλά και όχι άλλο ένα βιβλίο για τη Σμύρνη. Μας μπερδεύεις τώρα θα μου πείτε. Και όμως η Μπάξερ γράφει ένα βιβλίο για τη Σμύρνη του σήμερα με τις αναμνήσεις, τις εικόνες, τις μυρωδιές και τις γεύσεις της Σμύρνης του 1922 και λίγο πριν και μετά την "Μεγάλη Φωτιά" όπως ακούς τους παλιούς να λένε για την αποφράδα εκείνη ημέρα.

"Η επιστροφή της Πηνελόπης" προσπαθεί να ρίξει φως στα τραγικά αιματηρά γεγονότα του 1922 παραθέτοντας μια εικόνα που μέχρι τώρα δεν έχουμε δει σε άλλα βιβλία. Παρόλο που η όλη ιστορία της Πηνελόπης που επιστρέφει στη Σμύρνη εκατό χρόνια μετά τη μεγάλη καταστροφή είναι στην ουσία να ανακαλύψει τις ρίζες της και τα χνάρια όσων την ανάθρεψαν με τις ιστορίες εκείνης της εποχής τα βήματα της και οι συναντήσεις της με ανθρώπους που θα την αγκαλιάσουν δίνουν το έναυσμα για ένα εσωτερικό ταξίδι αναζήτησης της πικρής αλήθειας πίσω από τη μεγάλη σφαγή.

Η περιπλάνηση της Πένι (Πενέλοπε Σάρεϊ) στις γειτονιές, στα σοκάκια και στις περιοχές της Σμύρνης που κατοικούσαν οι πρόγονοι της πριν από έναν αιώνα είναι άκρως ρεαλιστικές και όπως αναφέρει και η συγγραφέας είναι υπαρκτές τοποθεσίες, Καθώς διαβάζουμε τις τόσο ζωντανές περιγραφές της Μπάξερ αισθανόμαστε πως περπατάμε δίπλα στην ηρωίδα της και σημειώνουμε στο μυαλό μας τις ονομασίες των περιοχών ώστε αν... κάποτε βρεθούμε και εμείς στη Σμύρνη να τις επισκεφθούμε.

Η Νοέλ Μπάξερ σμίγοντας στίχους από το Ομηρικό έπος της Οδύσσειας πλέκει ένα σύγχρονο υφαντό αφήγησης και περιπλάνησης μιας άλλης Πηνελόπης που αντί να περιμένει στωικά τον Οδυσσέα (εδώ με την έννοια της χαμένης πατρίδας της Σμύρνης) ξεκινά εκείνη να τον αναζητήσει στις απέραντες θάλασσες της μνήμης της. Καθαρά μεταφορική η σημασία των στίχων της Οδύσσειας που όμως έρχονται να δέσουν τόσο αρμονικά με την ανασκαφή του παρελθόντος της πολύπαθης Σμύρνης.

Τελικά η Σμύρνη ήταν ένα μεγάλο χωνευτήρι λαών και πολιτισμών που μπλέκονταν μεταξύ τους όχι μόνο οι γλώσσες τους αλλά και οι γεύσεις και οι μυρωδιές των φαγητών τους και οι άνθρωποι τους ήταν μια μεγάλη οικογένεια άσχετα από που προέρχονταν και ποια θρησκεία ασπάζονταν. "Η επιστροφή της Πηνελόπης" είναι ένα μάθημα ζωής φέρνοντας στην επιφάνεια άγνωστες, μέχρι τώρα, πτυχές μιας περιοχής που κάποτε ήταν σημαντικό σημείο αναφοράς για όλο τον κόσμο.

Κάθε σπίτι της Ελλάδας έχει σίγουρα έναν άνθρωπο που έχει έρθει ως πρόσφυγας από τη Σμύρνη. Κάθε σπίτι έχει και μια ιστορία πόνου και κατατρεγμού. Ίσως για αυτό είναι τόσες πολλές οι αναφορές, τόσα πολλά τα βιβλία. Τόσες πολλές ιστορίες που θέλουν να βγουν προς τα έξω ακόμα και σήμερα που σε λίγους μήνες θα κλείσουν όντως εκατό χρόνια από τη "Μεγάλη Φωτιά".

Για όσους θέλουν κάτι διαφορετικό αλλά και συνάμα τόσο οικείο από τη Σμύρνη του σήμερα και του χθες το βιβλίο της Νοέλ Μπάξερ "Η επιστροφή της Πηνελόπης" αποτελεί την καλύτερη πρόταση δίνοντας και τη διάσταση μιας δοκιμιακής μορφής ενός μυθιστορήματος σε όσους ψάχνουν να βρουν απαντήσεις και χαμένες μνήμες.

[Pavlina Read more sleep less blog · Rating 5 out of 5]

«Η επιστροφή της Πηνελοπης» είναι ένα ξεχωριστό και συναισθηματικό ανάγνωσμα .Μέσα από την πένα της συγγραφείς ταξιδεύουμε στη Σμύρνη του παρελθόντος και στη Σμύρνη του παρόντος .
Οι περιγραφές είναι τόσο ρεαλιστικές που εύκολα αποκτάς εικόνα του τόπου και χρόνου κεντρίζοντας έτσι το ενδιαφέρον σου.
Προσωπικά , μου άρεσε πολυ το βιβλίο αυτό , με συγκίνη��ε . Εάν λοιπόν ψάχνετε για ένα βιβλίο που θα σας γεμίσει συναισθήματα και όμορφες εικόνες της Σμύρνης αυτό είναι το ιδανικό για εσάς .

[Ioulia Ilvanidou · Rating 3 out of 5]

3,5

[Dora · Rating 2 out of 5]

Δυστυχώς, αυτό το βιβλίο με κούρασε πάρα πολύ. Η γραφή δεν μου ταίριαξε καθόλου. Η πρωταγωνίστρια δεν μου άρεσε καθόλου. Αν και μικρό σε όγκο, δυσκολεύτηκα πάρα πολύ να το τελειώσω. Κρίμα επειδή κάποιες ιστορίες ήταν πολύ ενδιαφέρουσες, αλλά έτσι όπως ήταν δοσμένες, δεν με ενθουσίασαν.

[Andriani · Rating 3 out of 5]

I found this book disconnected! The parts that recounted moments of Smyrni were the parts that kept me reading- they were sad, real, factual! But the in between parts connecting the main characters with the rest of the characters , we lackluster

[Starboookk Athina · Rating 4 out of 5]

Εκατό χρόνια μετά την καταστροφή, η Πένι Σάρεϊ θα επιστρέψει στην Σμύρνη έχοντας στο μυαλό και την ψυχή της τις διηγήσεις της οικογένειάς της και στις αποσκευές τα οικογενειακά κειμήλια.
Η εγγονή της Πηνελόπης και του Τζόνι που γνωρίσαμε στο βιβλίο "Από δρύ παλιά και από πέτρα" ξεκινάει ένα οδοιπορικό οχτώ ημερών στα πατρογονικά εδάφη με την ελπίδα να μάθει ό,τι συνέβη τότε και με την προσδοκία ότι κάτι θα έχει παραμείνει που να θυμίζει το παρελθόν της οικογένειας της και της κοσμοπολίτικης αυτής πόλης.
Μαζί της θα μεταφέρει και το κλειδί του πατρικού σπιτιού. Αλλά όπως και η θεία της πριν χρόνια, έτσι και αυτή τώρα θα διαπιστώσει ότι αυτό το κλειδί δεν ανοίγει καμία πόρτα. Καινούρια χτίσματα βρίσκονται πάνω στα χαλάσματα του σπιτιού.
Η Πένι θα επισκεφτεί γειτονιές που το ελληνικό στοιχείο υπερίσχυε, όπως ο Μπουρνόβας και η Πούντα. Θα γνωρίσει ανθρώπους που θα προσπαθήσουν να τη βοηθήσουν να ανακαλύψει όσα την βασανίζουν. Θα ανακαλύψει γεγονότα που δεν περίμενε και θα προσπαθήσει να βρει ποιος πραγματικά φταίει για την τραγωδία. Όταν θα αποχωρήσει θα νιώσει πλήρης και σίγουρη πια ότι το μπαούλο της γιαγιάς Πηνελόπης με τα οικογενειακά κειμήλια που μεταφέρεται απο τη μία γενιά στην άλλη μπορεί πλέον να παραδοθεί στην επόμενη γενιά.
Πρόκειται για ένα αρκετά συγκινητικό βιβλίο με το οποίο κλείνει ο κύκλος της οικογένειας Σάρεϊ. Μεσα στις σελίδες του θα μαθουμε τι απέγιναν αρκετοί από τους ήρωες του πρώτου βιβλίου και πώς έζησαν όσοι έμειναν πίσω με την εικόνα των καμμένων να στοιχειώνει τις ζωές τους.
Φαντάζομαι ότι μπορεί να διαβαστεί και ανεξάρτητα από το πρώτο βιβλίο, ωστόσο καλό θα ήταν να το έχετε διαβάσει ώστε να έχετε μια εικόνα για τα πρόσωπα στα οποία αναφέρεται.

[Anna Patera · Rating 4 out of 5]

https://meareseitobiblioafou.blogspot...

ΜΕ αρέσει το βιβλίο ΑΦΟΥ, λατρεύω να ταξιδεύω μέσω βιβλίων στη Σμύρνη, την Πόλη, την Θράκη στις αρχές του 19ου αιώνα και απόλαυσα το ταξίδι με το "Η επιστροφή της Πηνελόπης" της Νοέλ Μπάξερ.
Ταξίδεψα για οχτώ μέρες στη Σμύρνη έναν αιώνα μετά την Καταστροφή με την Πένι (Πενέλοπε) Σάρε'ι', μια Ελληνοβρετανίδα που ζει στην Αθήνα. Η Πένι, απόγονος μιας ελληνολεβαντίνικης οικογένειας, φέρνει μαζί της παλιούς χάρτες, μαρτυρίες των μελών της οικογένειας της και το κλειδί της κατοικίας των προγόνων της που κάηκε το '22.Δεν υπάρχει πόρτα για ν'ανοίξει το κλειδί.

Οχτώ μέρες θα σεργιανίσουμε στα σοκάκια που σεργιανούσαν οι πρόγονοι της, θα γνωρίσουμε ανθρώπους που οι πρόγονοι τους διατηρούσαν φιλικές σχέσεις με την οικογένεια της και θα μας βοηθήσουν να γνωρίσουμε πως διαμορφώθηκε η Σμύρνη από την καταστροφή μέχρι σήμερα...

Η συγγραφέας με την ξεχωριστή, λογοτεχνική γραφή της με ταξίδεψε μοναδικά στη Σμύρνη του χθες και του σήμερα, απόλαυσα το ταξίδι με την Πένι , χάρηκα που γνώρισα τον Λόλο , τον Πιέρο και τους άλλους ανθρώπους της λεβαντίνικης κοινότητας ,συγκινήθηκα με τις αφηγήσεις τους και ενισχύθηκε η επιθυμία μου να επισκεφτώ κάποια στιγμή τη Σμύρνη.

[Natasa]

Μια αντίστροφη Οδύσσεια. Η Πηνελόπη γίνεται Οδυσσέας και γυρνάει πίσω στον χρόνο αναζητώντας τις ρίζες της στη σύγχρονη Σμύρνη. Τα ομηρικά αποσπάσματα ξεπετάγονται σαν μελωδικές επωδοί κάθε τόσο για να δώσουν επικό αέρα στην αφήγηση. Οι παλιές ιστορίες ειπωμένες από ανθρώπους διαφόρων εθνοτήτων αναμοχλεύουν τα ιστορικά λάθη που έγιναν. Νόστος.
Μην περιμένετε να συμβεί κάτι συνταρακτικό στο τέλος. Είναι μάλλον ένα "τακτοποίημα" που χρωστάει ο άνθρωπος στη μνήμη του. Όμορφο να διαπιστώνεις ότι νεότεροι συγγραφείς θυμούνται να μιλήσουν για τη Σμύρνη..καμιά φορά φοβάμαι ότι οι όσο περνούν τα χρόνια θα ξεχαστεί κι αυτό.

[Elpida · Rating 2 out of 5]

2 αστεράκια για την ιστορική έρευνα που έκανε η συγγραφέας, κατά τ’άλλα η ιστορία δεν έπεισε. Μια γυναίκα με αποστολή να επιστρέψει στον τόπο των προπάππων της και να μάθει για την ιστορία της οικογένειάς της, με εμμονή όμως στο παρελθόν και καμία επαφή με το παρόν. Μέσα σε μερικές μέρες έχει μπει στην καρδιά της λεβαντίνικης κοινωνίας της σύγχρονης Σμύρνης, με το καλημέρα σας γίνεται κολλητή με όλους όσους γνωρίζει, όλοι της ανοίγουν τα σπίτια τους και τις καρδιές τους, και την ερωτεύονται οι γέροντες.
Από σπόντα υπάρχουν και κάποιες περιγραφές βαναυσότητας των όσων φρικαλέων διαδραματίστηκαν το ´22 στη Σμύρνη, όμως δεν βρήκα ότι “κολλούσαν” στο στόρυ.
Τέλος η βαρύγδουπη γραφή της με κούρασε. Δεν είναι του γούστου μου φιοριτούρες τύπου:
«Κατεβαίνοντας από το αυτοκίνητο στην είσοδο του ξενοδοχείου, ένα ξαφνικό φύσημα του αέρα, σαν εκπνοή ταύρου ή ανακουφιστικό βαριανάσεμα λεχώνας, πήρε μια τούφα από τα μαλλιά μου από το πλάι και μου την έριξε στο μέτωπο. Ασυναίσθητα την έδιωξα.»
Δυστυχώς, ενδιαφέρον θέμα αλλά η εκτέλεση ελλιπής.

[Toula Vafeidou · Rating 5 out of 5]

Γοητευτικό, ελκυστικό, ενδιαφέρον, συγκινητικό... Ιδιαίτερα, για αυτούς που είναι απόγονοι ξερριζωμενων από τα χώματα της ελληνικής Ανατολής... Εξαιρετικά καλογραμμένο, αλλά και με θαυμαστή ακρίβεια στις λεπτομέρειες, δεν αφήνει κενά, ούτε σκοτεινά σημεία, εκτός κι αν αυτό είναι πρόθεση της συγγραφέως.. Θέτει τολμηρά ερωτήματα, αληθινές προκλήσεις για την καθαρά ιστορική έρευνα, αλλά και για τον απλό αναγνώστη, που, ακόμα κι αν δεν το επιδιώκει, βγάζει τα δικά του συμπεράσματα.
Από τα ωραιότερα αναγνώσματα τών τελευταίων ετών.

[Elisa S · Rating 2 out of 5]

Η ιδέα ήταν καλή.. το αποτέλεσμα όμως ήθελε δουλειά, κατά την γνώμη μου, επιμέλεια, "χτένισμα". Η έρευνα φαίνεται ότι έχει γίνει με προσοχή αλλά συνολικά δεν ένιωσα να με πείθει. Η ηρωίδα μου φάνηκε έως εκνευριστική σε αρκετά σημεία. Οι επιμέρους ιστορίες ήταν ενδιαφέρουσες αλλά η αίσθηση ήταν ότι μπήκαν για να γεμίσουμε σελίδες.. γενικά ένιωσα μια υπερπροσπάθεια να με πείσει η γραφή ότι αξίζει να το τελειώσω... Το τελείωσα μεν, αλλά δεν ...

[Elpis · Rating 5 out of 5]

Τόσο όμορφο βιβλίο, με πολλές τραγικές ιστορίες και περιγραφές. Λάτρεψα την κάθε σελίδα και το τέλος αν και πικρό ήταν υπέροχο. Πραγματικά το συγκεκριμένο βιβλίο θα είναι πλέον ένα από τα αγαπημένα μου.

[Alkisti]

2,5*

[Xaritini Apostolou · Rating 3 out of 5]

Πολύ όμορφη ιδέα, ενδιαφέρουσα και με αρκετές προεκτάσεις που θα μπορούσαν να δώσουν άλλη μορφή στο βιβλίο, όμως η εκτέλεση δεν ήταν και τόσο του γούστου μου. Θα έλεγα πως μάλλον με κούρασε.

[Ελένη Καραχανίδη · Rating 3 out of 5]

Στα ➕ οι περιγραφές, το συναίσθημα, η λυρικοτητα των εικόνων
Στα ➖ έντονα biased το βρήκα σε πολλά σημεία