De voormoeders van aanstormend historisch schrijftalent Suze Zijlstra werpt nieuw licht op de sleutelrol van vrouwen in Nederlands-Indië; het is het vergeten verhaal van de Europees-Aziatische vrouwen die de raderen van de samenleving vormden. Voor de lezers van David Van Reybrouck. In de geschiedschrijving van de VOC staan vaak de Europese mannen centraal die bij de VOC in dienst waren, terwijl de (veelal slaafgemaakte) Aziatische vrouwen, die een cruciale rol speelden, nauwelijks ter sprake komen. Om deze vrouwen en hun Europees-Aziatische nakomelingen draait het in De voormoeders van Suze Zijlstra. Voor haar boek onderzocht Zijlstra het leven van de (Europees-)Aziatische vrouwen in haar eigen familie: van de bewoners van de achttiende-eeuwse VOC-vestiging Makassar op het eiland Sulawesi, via de suikerplantages van Oost-Java tot en met haar oma, die naar Nederland emigreerde. Aan de hand van familieverhalen en op basis van archief- en literatuuronderzoek plaatst Zijlstra hun levens in een bredere, kritische en actuele historische context. Zo maakt Suze Zijlstra in De voormoeders de complexiteit van het koloniale verleden in Nederlands-Indië op een fascinerende wijze toegankelijk voor een nieuwe generatie. ‘Zelfs als we hun namen niet weten en nooit meer kunnen vinden, zelfs als ze lange tijd zijn verzwegen: we weten dat onze Aziatische voormoeders hebben bestaan.’
Mijn eerste boek van 2022 past bij een hobby van mij: genealogie en familiegeschiedenis. Ik ga graag op zoek naar voorouders, niet alleen van mij, maar ook van mijn vrouw. En niet alleen in mannelijke lijn, maar ook in vrouwelijke lijn. Dat zorgt voor meer diversiteit in de familiegeschiedenis. En meer complexiteit: hoe vertel je een geschiedenis met ontelbaar veel wortels? Dit wekte mijn belangstelling voor De voormoeders van Suze Zijlstra. Hoe ging deze academische historicus op zoek naar haar familiegeschiedenis en hoe slaagde zij erin de omgekeerde delta van haar oorsprong in kaart te brengen? Het boek bracht me naar een wereld die ik niet kende. Het begint in het Nederlands Indië van het begin van de achttiende eeuw en eindigt in het ‘Indische’ milieu in het Nederland van de tweede helft van de twintigste eeuw. Het is pas tijdens het lezen dat ik besefte dat mijn vroegere buurmeisje Ira in dit milieu was opgegroeid en dat dit ook haar geschiedenis moet zijn geweest: in Indonesië ‘te Nederlands’ voor de Indonesiërs, in Nederland ‘te Indisch’ voor de Nederlanders. Het moet niet gemakkelijk zijn geweest voor haar en haar familie geborgenheid te vinden in het oer-Nederlandse dorp waarin ze woonden. Racisme was destijds een alledaagse realiteit. De keuze van Zijlstra om vooral op de vrouwen in de stamboom te focussen doet in het begin soms wat gekunsteld aan, met alle speculaties die eruit volgen (over de mannen is uiteraard meer te zeggen). Ze kiest trouwens voor één vrouw per generatie maar probeert daarnaast toch recht te doen aan de vele andere voormoeders langs moederskant, voor zover er althans informatie over te vinden is. Vaart krijgt het verhaal halverwege, niet toevallig in een hoofdstuk dat ‘de versnelling’ als titel heeft. Vanaf dan worden de grote en kleine historische ontwikkelingen en feiten die Zijlstra heeft opgedolven aangevuld met oral history, vooral dankzij de opnames die Zijlstra al vijftien jaar geleden maakte met haar oma. Het geeft het verhaal een bijzonder perspectief. In de laatste hoofdstukken wordt heel tastbaar hoe mensen soms kunnen worstelen met hun familie, hun afkomst en de wereld waarin ze terechtkomen en in die hoofdstukken zou je soms wensen dat Zijlstra wat meer romancier of psycholoog zou zijn en iets minder historicus. De moeder die uiteindelijk het meest buiten beeld blijft is in mijn ogen niet zozeer ‘de onvindbare moeder’ uit hoofdstuk 1 maar wellicht toch de moeder van Suze Zijlstra. Het verhaal springt bijna ongemerkt van de oma naar het heden van de auteur. Maar dat is ook herkenbaar: de meest directe familiegeschiedenis is wellicht nog te vers om geobserveerd en beoordeeld te worden en doet misschien nog te veel pijn. Des te aangrijpender is het heel persoonlijke slot van het boek. Maar ik wil niet eindigen met een spoiler: lees dit boek vooral zelf en ga ook eens op zoek naar je eigen voormoeders.
Wat een geweldig boek! Persoonlijk en daarom intiem, maar toch ook wetenschappelijk razend interessant. En heel aantrekkelijk opgeschreven. Suze Zijlstra heeft een pioniersonderzoek verricht, door zich op de vrouwelijke kant van haar familiegeschiedenis te richten, tot in de 17de eeuw. Uit ervaring weet ik hoe weinig archiefbronnen er over vrouwen zijn en hoe moeilijk het is om hun verhaal niet alleen van feiten te voorzien, maar ook tot leven te brengen. Er zijn zoveel lacunes. Zijlstra vulde de lacunes op met veronderstellingen, over gevoelens, gedragingen en meer, maar deze zijn wel gestoeld op veel wetenschappelijk onderzoek. Aan het begin van het boek moest ik nog een beetje wennen aan de ietwat vormelijke taal, maar later leek dit veel vloeiender te lopen, ofwel ik was zelf eraan gewend geraakt. Het boek is zeer goed gestructureerd en ook het ritme loopt goed, van persoonlijke verhalen via meer geschiedkundige feiten weer terug naar het lopende verhaal. Het wordt nergens saai en in het laatste hoofdstuk zit een mooi stukje zelfreflectie en ook reflectie over de huidige tijd en hoe men nu aankijkt tegen de koloniale geschiedenis.
Zelf heb ik ook een Indische familie-kant en ga ik na dit boek opnieuw in mijn oma's verleden duiken, via de herinneringen die zij voor ons opschreef. Vergelijkingen leggen, nu ik zoveel meer weet dan eerder, dankzij Suze Zijlstra.
Eerst duizelde de namen, de jaartallen en de ongrijpbaarheid van het verleden me een beetje, maar ergens op de helft bij 'verdere europanisering' toen de geschiedenis was concreter werd greep het me wel echt. Ook omdat ik nooit echt had stil gestaan bij de verschuiving naar meer europanisering binnen Nederlands-indie. Zijlstra weet juist al die socio-economische verandering gezichten te geven door middel van de levens van haar voormoeders. Daarbij vond ik het verrijkend hoe ze ook juist het dagelijks leven en de verscheidenheid van Indische ervaringen besprak. Naarmate het einde werd ik natuurlijk een beetje emo omdat de scenes van kumpulans en koken mij zo bekend voorkomen.
Een van de mooiste boeken die ik ooit gelezen heb. Bijzonder knap hoe Suze Zijlstra al haar voormoeders, over wie soms amper wat terug te vinden is, tot leven brengt. Vooral het laatste hoofdstuk heeft me geraakt, wat ontzettend moedig. Ik heb nooit gehuild bij het lezen van een boek, maar toen Suze liefdevol schreef over haar oma, heb ik toch een traantje gelaten - ik miste oma weer. 💜
Heel mooi boek! Goede balans tussen historisch onderzoek en persoonlijke invulling van de auteur. Interessant om eens de vrouwenlevens centraal te hebben staan in plaats van de voorvaders die veel vaker het centrum van de aandacht zijn. Voor ik het las had ik geen heel uitgebreide kennis van de geschiedenis van Nederlands-Indië, maar de historische ontwikkelingen en verhoudingen worden goed beschreven. Ook de minder mooie kanten van het verhaal, wat vast lastig is als dit is verweven met je persoonlijke geschiedenis.
Zijlstra neemt je mee op reis door de geschiedenis van Nederlands-Indië aan de hand van de vrouwen uit haar stamboom. Ze combineert feiten met aannames (niet alles is immers bekend), waardoor je een goed inzicht krijgt in het leven van Indonesische vrouwen ten tijde van de Nederlandse overheersing. Ze sluit af met een zelfreflectie over haar rol in een maatschappij die gestoeld is op ‘koloniaal denken’: van wiens goedkope arbeid profiteer ik, hoe draag ik bij aan ongelijke machtsverhoudingen en wat kan ik doen om de wereld eerlijker in te richten?
Kortom, dit boek is een interessante manier om meer te leren over de geschiedenis van de voormalige kolonie Nederlands-Indië (en vooral een tip als je Revolusi van David van Reybrouck iets te taai vindt). Aanrader dus!
Wat een prachtig boek, wat een mooi laatste hoofdstuk. En voor mezelf: wat een besef hoe weinig we leren over de Indische geschiedenis. For the non-Dutchies: I hope a translation is on its way!
Ik schreef onderstaande voor de nieuwsbrief van mijn werk:
Een boek wat recent diepe indruk op mij maakte, is De Voormoeders van Suze Zijlstra. Het is een zoektocht naar het Indische verleden van haar familie en de vrouwen van wie ze afstamt. Vrouwen die in de archieven vaak onzichtbaar zijn gebleven, maar wiens verhalen ze, soms via verrassende wegen, toch weet te achterhalen en te vertellen. In tien hoofdstukken gaan we van de vroegste koloniale tijd van haar onvindbare voormoeder naar de dag van vandaag en Zijlstra zelf. Het boek is een mengeling van historisch onderzoek en het vinden van haar eigen plaats in die (koloniale) geschiedenis en hoe zich daartoe te verhouden.
De Voormoeders riep veel herkenning bij mij op: mijn moeder werd geboren in Nieuw-Guinea als dochter van Nederlands-Indische ouders. Ik weet weinig van hun geschiedenis, maar Zijlstras verhalen over het effect van de oorlog en het gedwongen vertrek naar Nederland op haar moeder en oma lieten ook voor mij stukjes op hun plek vallen. En het deed me beseffen dat ik meer Indische trekjes heb dan ik dacht.
Suze Zijlstras eerste publieksboek leest soepel weg en haar schrijfstijl smaakt naar meer. Ik kan De Voormoeders zeer zeker aanraden!
Met 'De Voormoeders' heeft Suze een schitterend persoonlijk en toch genuanceerd boek geschreven, waar ze aan de hand van haar eigen familiegeschiedenis een inzicht geeft in de geschiedenis van Indonesië. Naast het diepgaande historisch onderzoek dat het boek onderbouwt, leest Suze ook tegen het bronnenmateriaal in: wat vertellen de bronnen ons juist niet, waar moet de historica plaatsmaken voor speculaties? Als een bergkristal houdt Suze deze geschiedenis aan ons voor: zo had het kunnen zijn, maar ook zo, en ook zo. In al zijn facetten laat ze zien wie er in de stiltes en marges van de geschiedenis achterblijven: niet alleen veel vrouwen, maar ook bedienden, de oorspronkelijke bewoners, mensen met minder middelen en privileges.
Mooi is ook te zien waar de historica samengaat met de mens: haar eigen verhouding tot het verleden als historica, de liefde waarmee ze schrijft over jaar oma en haar moeder, als ook de overdenkingen over haar eigen plaats in een lange lijn voormoeders en familie, en dat de lijn weleens (tegen eigen wil) bij haar zou kunnen stoppen. Niet altijd de makkelijkste dingen om op te schrijven voor een groot publiek, maar de eerlijkheid waarmee Suze de lezer tegemoet treedt is - voor mij, althans - wellicht het mooiste aan het boek.
Ik heb aardig wat opgestoken van dit boek, want ik wist nog niet zoveel van Indonesië. Het is echter niet als verhaal geschreven, maar meer als een zoektocht naar informatie. Dit zorgde er voor mij voor dat het tergend langzaam las. Zelden heb ik zolang over een boek gedaan dat ik toch uitlas.
Wat een interessant boek! Het maakt een deel van de geschiedenis duidelijk die voor mij vaag was. Het persoonlijke verhaal van Suze Zijlstra naar de zoektocht naar haar voormoeders ontstijgt het particuliere door de brede context waarin zij haar verhalen plaatst.
Heel interessant boek, goed geschreven. Een onderwerp waar we meer over horen te weten, dus ik ben blij dat deze historica zo'n prachtig en makkelijk te volgen boek heeft geschreven. Soms vond ik wel dat ze veel herhaalt. Dan lees ik een paar zinnen, en denk ik, dit heb je net al gezegd maar in andere woorden. Ik vond het bijzonder hoe ze in het laatste hoofdstuk wat persoonlijks vertelde en het verhaal ook zo aan elkaar knoop in een conclusie. Ik kreeg wel een paar tranen daardoor.
Prachtig verhaal over de zoektocht van Suze Zijlstra naar haar voorouders in de vrouwelijke lijn, in Nederlands-Indië. Veel namen en feiten, zeker in de eerste hoofdstukken, maar een mooi, boeiend en vooral ook persoonlijk verhaal.
Heel bijzonder om meer over een familiegeschiedenis te lezen met focus op de vrouwenlijn. Pijnlijk confronterend was het wel dat er niets tot nauwelijks informatie te vinden is over de Javaanse vrouwen in de familie. Na het uitlezen van een hoofdstuk, één voormoeder per hoofdstuk, bleef ik soms achter met een boos en machteloos gevoel (zal ik er ooit achterkomen wie mijn Javaanse voormoeders waren en exact te weten te komen waar ze vandaan kwamen?) Al met al, veel respect voor Zijlstra die doorging met haar onderzoek en een historisch goed boek heeft uitgebracht aan de hand van haar persoonlijke familieverhalen.
Tot zo’n 300 jaar terug in haar stamboom, een tiental generaties, probeert Suze Zijlstra haar Aziatische voorouders in de vrouwelijke lijn (haar ‘Voormoeders’) een podium te geven. Een boeiend boek waarin ze in elk hoofdstuk een generatie behandelt, tot zij uiteindelijk bij zichzelf uitkomt. Ze beschrijft waar en hoe die vrouwen leefden, hoe de omgang met de lokale bevolking was, en wat de rol van hun families was in de Nederlandse koloniale rol. De geschiedenis van haar voorouders begint op Makassar (het toenmalige Sulawesi) en belandt via diverse locaties op Java in de jaren '50 van de vorige eeuw uiteindelijk in Nederland.
Van die afgelopen eeuw is uiteraard het meest bekend, via verhalen, foto’s en zelfs een bandopname waar één van haar voormoeders iets inspreekt. Maar verder terug, in de 18e eeuw, valt dat niet mee; als er al iets in de archieven te vinden is dan gaat dat vaak om de mannen. Die zijn met de VOC naar het oosten gegaan en hebben daar een betrekking gevonden. Van de vrouwen komt mogelijk alleen iets in het nieuws als ze trouwen, een baby krijgen of als er een testament of erfenis in het spel is. En dan nog niet eens altijd met naam en toenaam. Als er dan geen directe gegevens van de persoon zelf te vinden zijn dan weet ze wel de omstandigheden erg goed te schetsen aan de hand van (de omstandigheden van) tijdgenoten waar wel iets van bekend is.
Van generatie op generatie wordt de afkomst meer gemixt. Europeanen die relaties en kinderen krijgen met Aziatische vrouwen, die ook weer van Indische, Chinese of andere gemengde afkomst zijn. Soms wordt er getrouwd, soms niet, maar worden kinderen toch ‘erkent’. Elke variatie en combinatie staat weer op een andere sport van de culturele ‘ladder’. Slavernij, kolonialisme, wereldpolitiek, sociale ontwikkelingen, alles komt gedetailleerd en goed onderzocht aan de orde.
Dit boek is voor mij onbekend terrein. Ik heb me nooit echt verdiept in de complexe geschiedenis van Indonesië en Nederland. Aan de hand van haar voormoeders schrijft Suze Zijlstra het verhaal van Indonesië, de VOC en Nederland. En dan nu eens vanuit vrouwelijk perspectief. Dat bleek nog knap lastig en was voor mij (en volgens mij ook voor Zijlstra) soms erg frusterend. Feit blijft dat er meer over de mannen is opgenomen in archieven en dat de details van de levens van haar voormoeders vaak gissen blijft. Toch heeft Zijlstra een beeld geschetst van de levens van vrouwen in Indonesië, en daaraan de verhalen van haar voormoeders gekoppeld. Ze toont daarbij ook de keuzes en uitdagingen waar een historicus mee geconfronteerd wordt. Een mooi inkijkje in het vak. De vele namen en gebeurtenissen gingen me soms duizelen, zeker aan het begin van het boek. Hoe dichter Zijlstra bij onze tijd komt, hoe persoonlijker het verhaal wordt. Ze toont daarbij moed en kwetsbaarheid. De wisselwerking tussen historische feiten en haar persoonlijke verhaal werkt prachtig en biedt levendigheid en relevantie. Al met al een mooi en persoonlijk verhaal, wat ik met plezier gelezen heb en graag zal herlezen.
Zoektocht naar de vrouwen die in Nederlands-Indië en het latere Indonesië, haar voormoeders waren; de geschiedenis van slavernij, personeel, onechte kinderen, ongelijkheid, misstanden én het belang van afkomst en huidskleur. De gevolgen van de oorlog, de Japanse bezetting en de onafhankelijkheid van Indonesië, de aanpassing van de familie aan Nederland en de Nederlandse cultuur, om daar toch een beetje de eigen cultuur in te behouden. Het allereerste begin is, door het gebrek aan bronnen en materiaal, meer een opsomming van genealogische vondsten, maar later krijgt het verhaal door overgeleverde verhalen meer kleur. Vooral het slot vond ik indrukwekkend; Suze laat veel van zichzelf zien, zij is gevormd door alle vrouwen voor zich, maar ze is ook vooral zichzelf, mét alle talenten en beperkingen. Ik houd aan dit boek een warm gevoel over, ik zie een hechte familie met sterke vrouwen die, ondanks tegenvallers, het mooie in het leven blijven zien en gastvrij open staan voor anderen.
Ik vond het een prachtig boek met de niet altijd even fraaie historie van Nederlands Indië verteld aan de hand van de verhalen van 10 generaties vrouwen. Ik was al wel flink thuis in het onderwerp vanuit mijn studietijd; ik kan niet goed inschatten of het voor ‘leken’ ingewikkeld of juist superinteressant is.
"Bij elkaar sprak ze deze middagen zeven cassettes in, elk anderhalf uur lang - ondertussen natuurlijk gedigitaliseerd om ze vooral niet kwijt te raken. Tien uur haar stem, tien uur van haar herinneringen: het is heel veel, maar ook te weinig."
Prachtig boek waarin de schrijfster ons meeneemt in haar zoektocht naar de voormoeders in haar familie. Enorm boeiend, omdat dit een onderbelichte kant in de historie is. Als kind uit een Nederlands-Indonesisch nest vond ik veel herkenning in dit boek. Nu al een van mijn favorieten van 2022.
Geweldig boek, ook al weet je in het begin al dat haar poging om meer over haar voormoeders te weten te komen gedoemd is te mislukken. Vergelijkbaar met de Minah uit mijn Persijnsfamilie.
Geweldig boek om te lezen. Een prachtige combinatie van goed onderbouwd historisch onderzoek met een gepersonaliseerde twist, waarbij zelfreflectie en zelfinzicht niet uit de weg worden gegaan.