ლალა

by Jacek Dehnel, მირანდა გურგენიძე (Translator)

„ლალა“ პოპულარული პოლონელი მწერლის, იაცეკ დენელის პირველი რომანია. ეს ერთი ოჯახის საგაა, ცენტრალური გმირი კი ავტორის ბებია ლალაა, რომლის მონათხრობის მიხედვითაც იქმნება ეს გრძელი თავგადასავალი. საერთოდაც, „ლალა“ მეხსიერების ეთიკურ რეკონსტრუქციადაც შეგვიძლია მივიჩნიოთ, სადაც ერთმანეთს ერწყმის უამრავი ხმა, მოვლენა, მითი თუ სინამდვილე, წარსული თუ აწმყო.

ბებია ლალას მიერ მოყოლილი და მისგანვე დავიწყებული ამბები ავტორის ინტერპრეტაციების საბაბი ხშირად ხდება, რაც თანაბრად ანიჭებს რომანს ხალისსაც და წარსულის ქრობით გამოწვეულ სევდასაც.

პოლონურიდან თარგმნა მირანდა გურგენიძემ

Genres: Polish Literature, Fiction, Poland, Historical Fiction, Audiobook, Contemporary, Novels

456 pages, Paperback

First published October 1, 2006

About the author

Jacek Dehnel (born May 1, 1980) in Gdańsk, Poland) is a Polish poet, writer, translator and painter. Dehnel studied at Warsaw University in the MISH College (Interfacultative Individual Humanistic Studies) and graduated from the Polish Language and Literature department. Dehnel is openly gay and currently lives in Berlin, Germany.

His first collection of poems was the last book recommended by Polish Nobel Prize Laureate, Czesław Miłosz.

Dehnel has published his poems in various literary magazines, including Kwartalnik Artystyczny, Studium, Przegląd Artystyczno-Literacki, Topos, Tytuł, Undergrunt. He works also for an internet literary portal Nieszuflada.

Dehnel has translated poetry of such poets as Osip Mandelshtam, W. H. Auden, Mary Oliver - unpublished, and Philip Larkin, George Szirtes - published. He has also rendered in Polish lyrics for songs by Ástor Piazzolla.

He has been awarded literary prizes that include the Kościelski Award in 2005 and the Paszport Polityki in 2007.

Reviews

[Antonomasia · Rating 4 out of 5]

Lala is a beloved novel in Poland, although it was only in the second half of the book that I really began to understand why. There, more and more of the narrative is given over to the author’s grandmother (the eponymous Lala, Polish for Dolly), and I warmed to everyone concerned. and could imagine wanting to re-read episodes from the story, just as one might want to hear stories from one’s own ageing relatives several times.

In the first half of the book, it was obvious that this was a début by a clever young chap who’d read a lot of books and who had thought a lot about writing. There was too much self-conscious reflexive commentary on the writing process, which reminded me of pieces of my own that I've started but didn’t finish. That stuff can feel good to write - but Lala showed me very clearly that it doesn’t suit every type of story. Once Dehnel has got most of the meta-stuff out of his system, and the narrative brings the reader into longer periods of contact with his family and their history, Lala’s world feels cosier and more alive. Other off-notes are struck by a few phrases, mostly near the beginning, that may sound dehumanising as a way to introduce a person with dementia - but they wouldn’t have that implication so strongly if one heard them much later, after establishing everyone’s affection, respect and understanding for Lala and her sense of humour. Within the first few paragraphs of the book it’s said “in her own way she’s happy, but that’s like talking about the feelings of a sea anemone or a coral reef.” Antonia Lloyd-Jones is one of the most experienced contemporary Polish-English translators, but these phrases seem like instances where there’s little a translator could do, and where cultural attitudes mean something sounds inescapably a bit off in the target language, whilst it may not have done so in the original.
If only that had been said after endearing and lucid episodes as these, it would sound different, and convey a relatively linear decline:

I tried putting on a record of Charlestons from the 1920s, but Granny squawked from the kitchen that the jazz was awful, so we had a grandmother–grandson conflict dating from 1926…

‘There’s always a conductor,’ she’d state confidently, ‘even if there are only two instruments.’
‘No, that’s one of the differences between chamber music and orchestral – there’s no conductor. Quartets, quintets, duets – none of them have a conductor. This is Argerich and Kremer.’ ‘My God,’ she’d say, looking at me as if from the other shore, ‘to think I had a career as a music producer, and this is what’s become of me in old age.’

Lala is a book on a curious axis of privilege. It’s a story about eccentric upper-middle class people, of a sort familiar from countless stories about the English gentry, or about Russian-revolution emigrés - and in the case of Britain especially, this class and personality type has always been a[n overly] dominant type in nostalgic memoir and light fiction. But as a story about Polish people, widely available in English, it’s quite unusual and refreshing: it’s contrary to commonly translated 20th century stories of abject wartime suffering, and to the 21st century stereotype of Poles [abroad] as manual workers. We never seem to hear Anglo or American Giedroycs and Radziwiłłs - from grand aristocratic families a few rungs up the ladder from Lala’s - talk about their heritage; "Polish" and "posh” are ideas that aren’t found together all that often in English.

The family history related by Lala is roughly chronological, in its progress from her 19th century grandparents - Jacek Dehnel’s great-great grandparents - to Lala herself in middle age and retirement. Interspersed with her old family stories are episodes from her present-day life, reflections on storytelling, occasional references to things that happened at other times, and snippets about Jacek’s friends who visit him whilst he staying with his grandmother as her carer. (Dehnel never directly mentions in the book that he’s gay, which, given Poland’s turn to the far right, now seems a shrewd move - the book was first published in the optimistic days of 2005. But his friends-as-family existence, and the way he relates to various male and female friends, make it relatively obvious to the liberal reader.)

Several English-language readers on GR have said they found Lala confusing and difficult to follow. I don’t think it is any more unusual in its sequencing than quite a few other literary memoirs and fiction. It was very similar to Maybe Esther - another recent memoir about East/Central European family history, which was also essentially a series of short stories within a fuzzy-bordered frame narrative - and Lala is a little more chronological in its treatment of its characters than the recent International Booker winner Celestial Bodies. If you have done a lot of family history yourself, the pattern of stories may feel easier to follow, and there is a tree at the front.

Like Maybe Esther, I wouldn’t recommend Lala on audio unless you are used to following complex non-chronological narratives that way, but I thought it was absolutely fine in written form. The audiobook reader for Maybe Esther was good, but the one for Lala was a bit flat with an odd tone that failed to convey much warmth, and I abandoned the Lala audio after about 10%.

Even whilst I really liked the book, and the personalities in Lala, I couldn’t help be aware of how some of the social class aspects may sound in the left-leaning English-language literary world. (I’m not sure I would have even thought as much about this last year, as the ‘voice in my head’ flagging up these criticisms has been constructed to a significant extent over the last six months whilst reading some socialist Twitters.) Yet Lala doesn’t have the simple connotations of being yet another book about posh people as it would if it were British. Here, there is also knowingly playful namedropping, like ‘I don’t think I’ve ever gone so hungry at a party, maybe only at the Shah of Persia’s.’ But Poland didn't have Britain's uncomplicated history of privilege founded on Empire and safety from invasion. And if this sort of thing had it been written in Communist Poland, its publication may not have been permitted, as it would have been too bourgeois. The book expresses the freedom to tell positive stories about a bygone milieu of lucky industrialists, minor aristocrats and upper-middle class intelligentsia (with descendants now living in more modest, but satisfactory circumstances) in a way that would still have been forbidden during the author’s primary school years. Even if, in the contemporary online literary world I know, it seems like a cliché wide open to criticism to show that Lala’s family were the nice, left-liberal type of posh people who made sure the children were polite and respectful to servants (unlike those rude even-more-nouveaux-riches), who invited random poor people for dinner, and stood up for Jews in the 1930s - whilst also continuing their prosperous lifestyles and professional occupations as part of the existing class structure, and getting away with things because they had the right demeanour. (“There’s no need for me to check up on you, sir, I can see that you’re a gentleman, pure and simple. Because you’ve got that look about you, sir. I can see it at once.”)

Lala’s tales about her forebears from the late nineteenth and early twentieth centuries mix several types of upper-middle-class stories typical of the era in Europe. There’s self-made industrialist and speculator Leonard Brokl, a creature of luck, whim and fluctuation rather than Protestant work ethic; the airs and graces rooted in his wife’s landed gentry family; and also bohemiana - Lala’s aunts’ forays into the arts and left wing politics, and two generations of affairs and remarriages that one wouldn't readily associate with the history of a strongly Catholic country. The variety means there’s rarely a dull moment in this family’s stories. There is a curious combination of kind generosity and occasional bitchiness, the latter not toned down for a potentially judgemental readership, meaning it feels like listening to a real person. (The strong opinions about some people’s appearances were reminiscent of those which surprised me in Tolstoy’s narratives.)

An audacious, mischievous confidence runs through Lala’s narrative, and her stories of her female forebears - "a family in which the women are proud, stubborn and strong” which was refreshing to read at a time when so much of literature and social media talks about women being abused, and/or needing to learn how to be confident. It also wasn’t what I’d expected; most of what I’ve seen in literature and media seems to show or imply that Polish women have always been more traditional in their gender roles than those in Western Europe; I’d ended up concluding a long time ago that my own relatives were perhaps particularly anomalous. Or, at least, that any work featuring the Polish equivalent of Last of the Summer Wine-style matriarchs - this image probably being the most traditional way of representing women who ‘wear the trousers’ - was considered too obscure and not representative enough to have made it into English. But within a few weeks, I saw the somewhat deceptively titled Andzrej Wajda film Man of Marble (at time of writing this review my avatar is from there), and read Lala. And there they are, some Polish women who never seem to have got the memo about being subservient or quiet, and who are therefore not even worried about the idea that they are behaving contrary to gendered expectations. On the flipside, class-based criticism could also be brought to bear: there may be elegance and panache in their assertiveness - and sheer steeliness in daring to tell a billeted Nazi how to behave in one’s house - but this tendency could also be seen as upper/middle class entitlement, and ‘can I speak to the manager’-ism. (The latter a complicated meme that it’s surprising isn’t criticised more often. And in general, I always thought the answer was supporting others to be more confident, rather than criticising fairly ordinary people for being so, but I’m old and what do I know?)

Her story is not just about force of personality, however. Lala says several times over the course of the book, ‘I always did have more luck than common sense.’. Or, as Dehnel puts it in one of the more delightfully camp paragraphs among his occasional flights of mysticism, Fortuna “flapped her gilded wings, whirled her spoked wheel, flew down from clouds of whipped cream and set a star of propitious fortune on my grandmother’s brow.” Her confidence creates a sort of opposite of fatalism, as she recalls from her own youthful thoughts: Oh dear, I think to myself, third time lucky – now that I’ve already fainted, a bar has fallen on me and a cart drove into me, I’m going to have peace and quiet for the next few decades. Part of this luck was that, just as political repression was at its height, and when it would have been most risky to be congenitally outspoken, she was at home with small children.

A few years earlier, just after WWII, her work in the arts - where she managed to get a foot in the door despite of her out-of-favour bourgeois background - brought to mind the milieu at the start of the film Cold War. And her short expedition with her first husband to work in a foreign embassy echoes Czesław Miłosz’s diplomatic posting before he defected to the West:
At first the communists wanted to show that they weren’t sending nothing but dimwits from the Party ranks, but worldly intellectuals. They gave them various non-essential posts and put them on show in the European capitals, then suddenly recalled them to Poland and replaced them with their own people.

Later, she also worked as a folklore collector - something I would love to read about, though, sadly, it’s only mentioned in passing here. Lala is nevertheless replete with cultural references, but it’s largely high culture. Dehnel is a fan of the ornate and classical - an antiques collector even as an undergraduate - who seems to prefer gold leaf to rustic huts. The book gives a sense of the Polish intelligentsia’s frame of reference - something I’d longed to know: the sort of things one would have grown up hearing about as the equivalent of a Hampstead literati kid, or , if your family wasn't quite so well connected, you could extract, aspirationally, from library books. Some of these bits of history and art will be familiar to Brits or other Europeans, some less so.

- Of the “battles of Cedynia, La Rochelle and Saratoga” none is well-known in the UK, but they are mentioned in such a way that it’s evident they are relatively common knowledge to the book’s original literary readership.

- Finally I see confirmed that popular 20th century opinion in Poland was aware of the class connotations of surnames, and that this isn’t merely an abstruse historical curio: “Mr and Ms Pawlik, who, as their common surname implies, were not exactly aristocrats…”

- Other heroes appeared too: Hamlet, Roland, King Jan Sobieski and his inseparable wife Marysieńka, Queen Bona poisoning her daughter-in-law Barbara Radziwiłł, and in time Emma Bovary, Hans Castorp and Baron de Charlus too, but by this stage we were telling each other the stories.

- ‘Look, Granny,’ I’d say, ‘today I drew two sections. The Flagellation and The Crown of Thorns.’ ‘Rather brutal. You’ve been looking at too much of the German Middle Ages.’ ‘Oh, it’s not all like that. Take Lochner, for example. Or Witz. The Germans have particular ways of expressing tenderness too.’ I was seven, or maybe nine at the time. I was a precocious child.

- at Lisów there was a Wujek Bible lying on a side table, with beautiful illustrations by Doré, featuring angels, prophets, patriarchs…’ ‘And what became of it?’ I ask sacramentally. ‘Oh, that very thin paper is perfect for rolling cigarettes. The Soviets took it.’
(I suppose one has to be flippant. It’s probably the best way of coping.)

A short reading list of Polish classics could be compiled just from authors mentioned in Lala:
- Stefan Żeromski’s novels were totemic for Lala’s generation:
The war ended. And Granny and Julek, appropriately for young people brought up on Żeromski, began work in the field, because ‘this is what Poland is’

- As a student, she also once lived in the same building as the author’s widow:
At the end of the corridor lived Mrs Żeromska and her daughter, and we walked past on tiptoes, because it was like walking past the widow and child of Słowacki, or Mickiewicz; Żeromski meant the world to our generation. The fact that privately he behaved like a rat was quite another matter, but for most Poles he was an unquestioned authority on moral, social and political issues.

- Her first husband was a writer and translator, Julian Rogożiński. (By the time I thought of looking for him on Goodreads, I had warmed to the book so much that it felt much the same as if I'd looked up a friend's deceased relative who was a minor author.)
… Julek, who beat it into my head that Boy-Żeleński’s translations of Proust are no good because he breaks the original rhythm and loses a lot of the effect, so I should wait until he’d translated the whole thing himself. But he only ever translated the last volume.

- Her second husband, a more hands-on type of chap who had endured horrors in the war, “defended Miron Białoszewski, saying he wrote the truth about what the Uprising was like: dirty and smelly, a big mess in lots of cellars, but heroic in spite of all.”

And, given the ambition of this book, it wouldn't be surprising if Dehnel chose to name it Lala not only in homage to his grandmother, but as an allusion to Lalka (The Doll) by Bolesław Prus, arguably the greatest 19th century Polish novel.


I was frustrated by some anglicisations which lacked notes about the original Polish words (e.g. Lysol, Jaffa Cakes, Towser), and the lack of explanations behind phrases that evidently contain history and context, like "because I’m not a young-Polish-rebel-writer-travelling-east, in that strange space called ‘the Ukraine’". But overall I loved the insights and access into the cultural world of a Polish lady a little younger than my own grandparents, and who unlike them stayed in Poland - and to a Polish equivalent of the English literary culture I loved hearing about when I was growing up.

It’s by no means a perfect book, but for anyone interested in Polish culture and modern history, or who enjoys memoirs about eccentric and colourful families, it is - as long as you are comfortable with the non-linear narrative - a rewarding read.

[Chrissie · Rating 5 out of 5]

Lala is best described as a semi-autobiographical novel. It is about the eponymous Lala, the grandmother of the author, Jacek Dehnel. The grandson is telling us the stories his grandmother has told him of her own life and others in the family. When the author wrote this, at the age of twenty-two, his grandmother was becoming old and her mind blurred. Memories were fading. As dementia closes around her, Jacek gives back to her what she all her life has given to him—her life in her own words and the art of weaving a story.

This novel is Lala’s story. Fact or fiction? I assume it is a blend of both, but tell me, aren’t life stories always this way?! Even if you talk about the near past, let’s say what happened yesterday, you remember this and I remember that. The two will diverge. What is true, what is false, what is fact and what is fiction is up for grabs.

Now I must explain why what may seem confusing in the story is right and shouldn’t be changed.

Plunk yourself down and imagine you're at a large family gathering, with distant and near relations. You haven’t seen them in ages. Who is who is dimly remembered. No one would go into lengthy explanations introducing one person to another. It wouldn’t be done. You’re one of a group, you belong together and that’s enough. You listen to what everyone has to say. This is the feel of the book, during the first half. One feels as an outsider, bewildered and lost. Somebody says mom did that and uncle did that, you simply grasp as what you can understand. Who exactly that mom or uncle is is not the essential. This book, like such family reunions, goes by a whole different set of rules. A pinch of confusion is the norm and must be accepted. Once you get beyond the need to understand exactly who is who, you settle back and just listen and absorb what you can.

Five generations of the author’s family are spoken of—family stories layered one on top of another, over a time period from the late 1800s to the beginning of the 21st century. The arena spans eastern and western Europe. The history and the wars of the 20th century are told through this Polish upper-middle-class family’s experiences.

Lala and her grandson talk. This they have done throughout their lives. What is presented is no schoolbook, and it shouldn’t be—that wouldn’t be real. Thorough explanations are not given. Stories are told as they would be told—with both interruptions and digressions. Not understanding everything first time around is normal. Jacek has heard these stories many times, but we hear them once and in bits and pieces.

Lala’s family relations are also confusing. Second and third marriages make drawing straight lines impossible.

The more one knows of eastern European cities, where they are on the map, their history and their native poets, artists and authors, the easier it is to fasten on to what is said. I realized this when the scene shifts to Belgium, where Lala and her then-time husband lived after the Second World War. She speaks of Brussels and Bruges. What she says hit home for me. Why? Because I have lived there and so recognize the truth of small inconsequential facts mentioned. What is spoken of is by no means fiction. She has truly been there; she knows what she is talking about. I laughed when she spoke of how in Brussels, and this is true still today, one must clean the sidewalk area in front of one’s house. The stupid thing is that there is no particular day of the week when this is to be done—the result being it is a total waste of time. Slush, scraps and mud from a neighbor’s sidewalk is inevitably spread to one’s newly cleaned area. Also, neighboring houses have all different colors, styles and appearances. Some are modern, others art-nouveau or derelict and falling apart—town planning is abhorred. These are things you become aware of when you live there.

OK, here is my point. Readers of Polish descent will appreciate details in the text which mean little to me. The book has lots of information, but I lack the ability to fully grasp all that is said. What is confusing to me will make sense to others.

Confusion dissipates as one nears the book’s end. As Lala’s loss of memory increases the telling of the stories shifts from her to her grandson. As the two meet and talk, he must more and more often remind her of what she has told him before. He is clear-headed--this makes following the story easier.

The telling feels, at every stage of the book, natural and right. There are interruptions--one might remark that the other is grabbing all the cookies and wouldn’t it be nice with another cup of tea. What is delivered is more than a recitation of facts; it becomes art due to how well its parts are put together and the lines, the prose. In a less talented author’s hands the confusion and interruptions would push a reader away rather than pull readers in for more.

At the very end, the focus of the book morphs, its theme shifts to ageing. No matter where or in what era one lives, we all recognize the problems associated with ageing--loss of memory, physical deterioration and stubbornness / obstinacy that may arise. An elderly person is bound to dislike being treated as a child. This is difficult to cope with both for the caregiver and the one needing care. Ultimately the book’s focus shifts to family relationships. Jacek comes to care for his grandmother. Their relationship is honestly portrayed. Readers have watched their relationship grow, and now we watch it come to a close.

The book is more than very good. It’s special. It goes under the surface and portrays honestly Jacek and his grandmother’s relationship. How it is told fits superbly what is told. All parts fit together snuggly, as in a puzzle. Nothing is out of place.

In audio format, Lala is difficult to narrate. Conversations flip without warning back and forth between Jacek and Lala. The audiobook narrator, Laurence Dobiesz, although clearly proficient in Polish, does not use different intonations for the two characters. This makes listening confusing. Two different intonations should have been used. When Lala speaks and she sounds as a man, one is easily thrown off course and mistakenly assume Jacek is speaking. The narrator does read clearly and at a good tempo, so I am willing to give the narration three stars. Honestly, I think it would be better to read the book than to listen to it. This also allows one more time to think and to check out names and places mentioned in the text.

[Caro the Helmet Lady · Rating 5 out of 5]

If you had a cool grandma with lots of long stories to tell, lots of strong opinions to share and lots of lots of life events that you can barely believe could happen to just one person in her lifetime and you miss her - this is the book for you. Jacek's grandma - the titular Lala (in fact Helena) strongly reminded me of my own, too sad I wasn't lucky to be grown up enough to ask her the right questions about our family roots and her life, I lost her too early. On the other hand, and I know it might sound selfish, I was lucky enough not to see how her personality could dissolve under the pressure of years and diseases... Jacek wasn't that lucky, but he managed to write about it with love and even humour. It's a bitter sweet book about times when the grass was greener and people were better. You know what I mean. That's what grandmas say.

[Kinga · Rating 4 out of 5]

This Polish book is now available in English, so go knock yourself out.

I found a lot of my grandmother in Lala, the author’s grandmother. It was a way of talking about oneself that portrayed them as anything but a victim. There was Nazi occupation and all other aspects of the tumultuous 20th century Polish history, but never seemingly did they suffer.

The Nazis in my grandma’s stories and in Lala’s stories were scolded by strong women and apologetic for any transgressions. It’s one way to deal with trauma, probably the way I find most relatable. Self-mythologising to forget what hurts. Just smile and carry on. Nothing ever touched you and life has always been a ball.

Lala’s life definitely was a ball and this book is her grandson’s tribute to it. It’s a patchwork of memories and interlinked stories that get confusing, occasionally contradict each other and often are most definitely not 100% factual. They go as back as 19th century, to the stories Lala heard about her own grandparents and then take us through most of the 20th century as we follow this vivacious, larger than life woman. And eventually we reach the second part of the book where we are brutally confronted with the reality of old age. Lala is now suffering from dementia and no longer reigns over her kingdom. Her grandson has to fill the gaps in her stories.

Read it if you want a different kind of story taking place in Poland – if you want to see how the middle classes and intelligentsia live and what became of them. The style is very pleasant, even if Dehnel occasionally goes for the bombastic. He was only twenty when he wrote this book so we can forgive him.

[Hugh · Rating 4 out of 5]

This rather wonderful mixture of family history and invention was completed when Dehnal was 22, but does not read like a young man's book. This is perhaps because the real inspiration was his grandmother, the Lala of the title, whose stories are at its heart.

The story spans five generations, beginning with Lala's own grandparents in the late 19th century, when the political map of Eastern Europe was very different. It follows the family through all of the conflicts of the twentieth century, and ends in the new Poland of the 21st. The characters are vividly drawn, perhaps slightly exaggerated, but Dehnal succeeds in bringing order and organisation without ever losing contact with his grandmother's accounts. A fine book - thanks to Anto for choosing it for the Mookse 2019 end of year list.

[Basia Bocian · Rating 5 out of 5]

"Już teraz dom w Oliwie wygląda inaczej. A kiedy babcia umrze, a umrze niebawem, i mogę to napisać zupełnie spokojnie, bo po pierwsze, dawno wszyscy pogodziliśmy się z tą myślą, a po drugie, ona i tak tego nigdy nie przeczyta, bo w ogóle już nie czyta, wszystko się zmieni nie do poznania."

Tymi słowami Jacek Dehnel zaczyna powieść "Lala", której główną bohaterką jest jego babcia - Helena Bieniecka.
Babcię poznajemy, gdy dni spędza "siedząc jak stara chińska cesarzowa, niepomna władzy ani powinności", a istnienie u niej wyższych uczuć pozostaje w sferze domysłów autora, tak jak istnienie uczuć u ukwiału czy rafy koralowej.

Tracącą powoli kontakt z rzeczywistością babcię Helenę widzimy tylko przelotnie i szybko o niej zapominamy, bo już za chwilę cofamy się do XIX wieku, gdzie poznajemy dziadka Brokla oraz jego żonę Wandę. Dziadek Brokl co jakiś czas trochę przypadkowo staje się rekinem finansjery, tylko po to, aby nieco później równie przypadkowo wszystko stracić.
Dziadek Brokl jest oczywiście dziadkiem babci Heleny, a nie Jacka Dehnela. Ale nie spodziewajcie się tego rodzaju wyjaśnień w samej książce. Nie spodziewajcie się także jakiejkolwiek chronologii. Tu historia nie jest liniowa, wszystko jest chaotyczne, bez wyraźnego początku czy końca.

Przez pierwszych parę stron, trochę irytowała mnie ta obrana przez autora konwencja. Chciałam wziąć notatnik i wszystko sobie uporządkować, rozrysować drzewa genealogiczne, podopisywać daty. Zanim jednak to zrobiłam, dałam się uwieść opowieści snutej przez Dehnela, a właściwie, to chyba powinnam powiedzieć - przez jego babcię.
Co jakiś czas gubiłam się w gąszczu imion i powiązań rodzinnych, czasami miałam wrażenie, że jakąś opowieść czytam już drugi raz, a w innej z kolei brakuje sporej części.

"Lala" to opowieść zlepiona z historii, które przez lata opowiadała autorowi jego babcia. Ten ogrom wiedzy można było oczywiście uporządkować, dodać przypisy i rys historyczny, ale otrzymalibyśmy kolejną suchą biografię.
Jacek Dehnel na taką formę się nie zdecydował. Postanawił zebrać wszystkie opowieści babci, a także skrawki opowieści i zszyć je w jedną całość, bardziej niż reporterską dociekliwością, kierując się sercem. W efekcie otrzymujemy patchworkową kompozycję, która urzeka i hipnotyzuje. Jest dokładnie tak, jakbyśmy to my siedzieli z babcią Heleną i słuchali jej opowieści, popijając herbatę w domu w Oliwie.

Dlatego niczym uderzenie obuchem spada na nas druga część książki, gdzie w opowieści coraz więcej pojawia się teraźniejszości. Wracamy do babci spędzającej całe dnie w fotelu, o której zdążyliśmy już zapomnieć. Bo dzielna i przebojowa "Lala", na której przyjęcie u szacha Persji nie robi żadnego wrażenia, a pod której urokiem był swego czasu sam Gombrowicz, to ta sama osoba co babcia Helena, zmuszona do korzystania z pampersów i wymyślania najbardziej absurdalnych historii, aby ukryć coraz większe dziury w pamięci.

Pojawiały się głosy krytyki związane z obnażaniem przez Jacka Dehnela tak intymnych szczegółów dotyczących starzenia się jego babci.
Ja cieszę się, że pan Jacek to zrobił. Myślę, że tylko tak, był w stanie wytłumaczyć dlaczego pisze tę książkę, która jest swego rodzaju pożegnaniem, zarówno z babcią jak i z pewnym etapem w życiu autora, który powoli staje się przeszłością. Jest to także próba odczarowania śmierci, pozbawienia jej patosu, przedstawienia jako czysto fizjologicznego procesu, dotyczącego jedynie ciała i nie mającego żadnego związku z duszą.
Ta część książki skojarzyła mi się z filmem "33 sceny z życia", w którym Małgorzata Szumowska w podobny sposób próbuje poradzić sobie ze śmiercią swoich rodziców.

Ujawnianie rodzinnych "sekretów" to nie jedyna rzecz, która spotkała się z krytyką czytelników.
Jacek Dehnel jest postacią dosyć kontrowersyjną. Tego faktu trudno było nie zauważyć na spotkaniu Bukklubu w Kordegardzie, na którym omawiana była "Lala", ale omawiane było także życie prywatne autora. Wydawałoby się, że pisarz trzykrotnie nominowany do Nagrody Literackiej Nike, będzie miał spore grono entuzjastów, albo chociaż, że liczba głosów za i przeciw będzie wyrównana. Było jednak inaczej. Dehnelowi dostało się za styl (że pretensjonalny), za to w jaki sposób się ubiera (że konformista, bo tak ubierali się jego przodkowie), za to, że powiela stereotyp polskiej inteligencji, która to zawsze stała po stronie dobra i żyła dobrze zarówno z chłopami jak i z Żydami, aż wreszcie, że wiele historii opisanych w książce wydaje się rozmijać z prawdą.

Oczywiście nie bronię nikomu własnego zdania i dyskusję w Kordegardzie uważam za bardzo ciekawą. Nie mogę się jednak oprzeć wrażeniu, że niektóre słowa krytyki były trochę wymuszone, jakby na Jacka Dehnela po prostu trzeba było coś znaleźć.

Ja szukać nie będę. Mi się bardzo podobało. Biorę poprawkę na to, że wiele historii, które pojawiły się w "Lali" nie jest do końca prawdziwych, ale o to właśnie chyba chodzi. W tym jest piękno rodzinnych opowieści, które z czasem zaczynają żyć własnym życiem. I Dehnel to piękno uchwycił, oddając tym samym hołd kobiecie, która go wychowała i ukształtowała.
A to, czy fakt, że lubi spacerować po Parku Łazienkowskim, w meloniku i surducie, trzymając za rękę swojego chłopaka, wynika z jego konformizmu czy też właśnie nonkonformizmu, pozostawiam do rozstrzygnięcia dyskusyjnym klubom książkowym.

[Ela · Rating 4 out of 5]

I've just put down "Lala" and I have to say, I'm in love with Dehnel's prose which manages to stir up layers of literature sedimented, and often forgotten, in the Polish language. He is often accused of using "archaic", démodé vocabulary, but I disagree: his writing isn't at all that of a literary epigone; it shows a great sensibility for the historical context although it's certainly not afraid of being idiosyncratic. But what about the story? [return][return]"Lala" is a curious form of autobiography in which the "I" of the narrator remains peripheral to the unfolding events, and at the same time a very present story-teller, story-reteller, that consciously builds his narrative, acutely aware of the context of the telling of each story, of how stories may contradict themselves, how they are forgotten, through and despite their repetition. [return][return]The eponymous Lala is the narrator's grandmother, the story-teller behind the story-teller, and the tale spans four generations, two World Wars, several countries (without much geographic displacement: the Ukraine, Russia, Prussia, interwar Poland of Pilsudski, and Communist and present-day Poland). [return][return]I won't go into the details and attempt to summarize the family saga - this might somewhat spoil the fun of reading it - but suffice it to say that it is told in a very warm tone, not without irony and humor, and it's one of those stories that if it weren't true one couldn't invent it any better.

[Ярослава · Rating 4 out of 5]

(радше 3.5, аніж просто-таки геть 4)

- пруст-лайт з низьким вмістом нікотину, з поправкою на реалії нашого закутка Європи

- не без кумедних оповідних ефектів (зокрема у тому, як один герой віднаходить пам'ять, а інший втрачає)

- текст починається на втрачених землях, завершується на повернутих землях (ми ж розуміємо, що в нашій частині Європи і втрати, і повернення - це кров і кісточки, ага?). герої Денеля не помічають українців на втрачених землях і німців на повернутих землях, зате всіляко бравують своєю пошаною до близького іншого, демонструючи співчуття до євреїв. ну, я так думаю, у 2000-ні євреям співчувати значно дешевше для себе, ніж у 1943, а відсутність інтересу чи розуміння до менш проговорених травм (німці Гданську, для початку) дає плідний ґрунт для підозр про те, що за життя під час великих катаклізмів ці оповідачі не були б аж такими високими зразками мультикультуралізму, якими їх хоче виставити роман

[Bloodorange · Rating 4 out of 5]

„Lala” Jacka Dehnela jest w gruncie rzeczy powieścią o przyzwoitości, a ja takie lubię; pamiętam autora z mijania go na Nowym Świecie kilkanaście lat temu, i ciężko mi uwierzyć, że człowiek o dość zaciętym wyrazie twarzy, w kapeluszu i z laseczką, miał w sobie tak pełną ciepła i patosu historię, którą w dodatku zapisał napisał z niesamowitym wyczuciem języka. Obiecałam sobie, że kupię tę książkę dla córki – niech się uczy o polskości, o przyzwoitości, o silnych kobietach.

[Hymerka · Rating 5 out of 5]

— А що ти там пишеш? — питає бабуся з-над якогось журналу.
— Роман про тебе, бабусю.
— Про мене? Про таку відьму?
— Чому про відьму? Про чудову бабусю.
— Ну, такою чудовою я ніколи не була. Ці зради Юлека. Але якби я писала, то описала б усе. І як?
— Що — і як?
— Як воно тобі йде?
— Жахливо. Нічого не клеїться. Бо або треба писати хронологічно, а це безглуздя, бо ти ніколи не розповідаєш за хронологією, або з відступами, і тоді ніхто не зрозуміє, про що йдеться.
— То перечитає двічі.
— Що ж, мабуть, це якийсь вихід.

Страшенно люблю книжки про бабусь і дідусів, мабуть, тому, що своїх втратила рано і не встигла з ними набутись. Яцеку Денелю у цьому більше пощастило, він встиг наговоритися, поспостерігати, навіть водив своїх друзів до бабусі, як ми водимо гостей з інших міст до старовинних соборів чи кам'яниць. Треба віддати належне, бабуся в нього була ще та штучка, як то кажуть, з характером. І хоча найімовірніше деякі з її історій не зовсім правдиві, читати їх то справжня втіха. Читати повільно, в ритмі тих спокійних розмов за безкінечними чаюваннями у захаращеному всім цим минулим помешканні чи в занедбаному саду, слухаючи Бетговенів концерт для скрипки з оркестром, коли вже не знаєш, який зараз рік 2000-ий чи 1943-ій.

[Ksenya · Rating 5 out of 5]

Не знаю чи відкрила мені щось нове, але виявилась дуже моєю. Оце переплетіння історій та врешті втрати бабці, із втратою старого світу, старої (бабці) Європи. Денель дуже зворушливий у своїй тузі та меланхолійності. А ще дуже гарний оповідач. Якщо історія про Гойю просто виявилась не моєю, то ця якраз. У голові крутяться безліч асоціацій: Маркес, сімейні історії, Йозеф Рот, Фелікс Австрія, розпад імперій, міф старої Європи, але все це так гарно докупи складено, і так до щемкості описано, що мені було важко залишитись байдужою. Власне, я розумію, що не всім ця тема зайде, що не всі так захопленні розпаданням, але крім цього це й купа просто гарних історій. Трішки ширший огляд напишу згодом, і з цитатами, бо без них ніяк.

[Calzean · Rating 4 out of 5]

There was plenty of Blah Blah in Lala before Lala went GaGa. And it was Lala going gaga which took this family saga to a new level.
In the first half of the book Lala relates a myriad of tales about her family, their fortunes and eccentricities and of her life in the 20th century. The family have heard them all before and there is much humour and love between the orator and the listeners especially the grandson. He gradually takes over as the voice in the novel and poor Lala with her rich experiences becomes more withdrawn and silent.
The book reads like a memoir and from what I gather this is a book about the author's grandmother and is based on fact with little fiction involved except in the style chosen to tell the story of this wonderful woman.

[Magdalena Bartnik · Rating 4 out of 5]

Dehnel miał szczęście. Jego babcia, Lala, i jej rodzina była uroczo barwną panią, która rzeczywiście prosiła się o książkę. Jedyne słabe miejsca pojawiają się kiedy Dehnel zaczyna za bardzo zajmować się Dehnelem, co niestety pod koniec staje się już nagminne. Tak czy siak, Jacek Dehnel bardzo zgrabnie wszystko ułożył, prosty pomysł "uczyńmy z opowieści mojej babci podstawę do bardzo głębokich rozważań o przemijaniu, pamięci i o mnie" nie razi aż tak jak mógłby, anegdotki babci skrzą się i migoczą, tak że doceni je każdy koneser przedwojnia. Polecam.

[Elizabeth A · Rating 4 out of 5]

A couple of GR friends I trust raved about this one, so I moved it up my TBR, and am so very glad I did. This fictionalized biography is translated from the Polish by Antonia Lloyd-Jones. The Lala of the title (which translates to Dolly in Polish) is the author's grandmother, and the story captures her life - from her birth after WW1 to the modern era - during a very turbulent time in European history.

If you are lucky enough to have an older relative who talks about their past, then you are already familiar with the flow of this book. It is not a linear narrative; people, places, and events all circle back on each other creating a compelling story. There's initial confusion because just like during a family reunion, stories about people you don't know don't have any context. Hang in there, and enjoy the journey.

The author (Lala's grandson) is young (22), and is rather self-conscious about his writing chops, but once he settles in, he takes you on an incredible ride. Lala's life was rather remarkable. We are mostly familiar with stories of the British and Russian upper class, and here is a Polish one. Lala is the consummate story teller, and all the people she mentions start to feel like far flung family members. There's hardship, and war, and tragedy, and love, and sex, and fortunes gained and lost, and family bonds that might loosen but don't break. I grew to love Lala, and was in tears towards the end - oh the indignities of old age - no laughing matter. That there is special bond between grandson and grandma is clear, and what a gift that must have been for them both.

I listened to the audiobook which was well narrated by Laurence Dobiesz. I appreciated not having to stumble over the pronunciation of names and places foreign to me. Many have recommended reading this in print, but I loved the experience of this on audio - it felt like I was sipping tea and listening to Lala talk about her life - and that was wonderful indeed.

[Iryna Khomchuk · Rating 5 out of 5]

Ця книга зовсім не схожа на клаптикову ковдру, як про неї сказано в анотації. Скоріше, це – пазл, розсипаний Лялею і зібраний її онуком Яцеком в коробку (книгу). А скласти з окремих шматочків цілісну картину доведеться все-таки читачеві. Хтось опиратиметься на хронологію, хтось – на генеалогію, ще хтось – на логіку. Я радила б приступати до читання цього епічного (ну і що, що невеликого за обсягом) твору з олівцем і листком паперу, аби було легше відслідковувати зв’язки між героями й тримати в голові канву оповіді. Сама ж, як нелюбителька пазлів, насолоджувалася, просто перебираючи шматочки, припасовуючи їх один до одного попарно, потроє чи й побільше, потім відкладаючи геть й роздивляючись інші картинки, уривки, спогади... Хочу лише зазначити, що, яким би чином ви не вирішили читати цю книгу, насолоду він неї отримаєте в будь-якому випадку. Бо вона – про те, що важливо для кожного з нас. Про Життя.

Життя Лялі проходить перед нами у подвійному переказі: нею самою – онукові й ним (автором) – нам. Тобто оповідь начебто ніяк не можна назвати об’єктивною. Але читаєш й раптом розумієш, що це і є найвища об’єктивність – розказати, як воно було для тебе. Й оті німці, які під час Другої світової квартирували в домі Лялі, були насправді хорошими. Звірств фашизму ніхто не заперечує, але ці кілька чоловіків були саме такими, якими їх сприймаємо й ми. Об’єктивими є й розповіді про переслідування євреїв, про стосунки селян і панів, про встановлення радянської влади в Польщі, про ще багато-багато історичних подій, бо вони показані саме такими, якими їх пережила героїня, а не описали в підручниках історики. Об’єктивними є й стосунки між членами великої родини, їх далекими родичами й сусідами, друзями й знайомими – цілим натовпом різних-різних і цікавих людей, хтось із яких займає бігато місця у книзі, а хтось з’являється лише момохідь. Об’єктивними є й почуття та емоції – ну і що, що це, кажуть, абсолютно суб’єктивні речі?)))

Одним із головних героїв повісті є оповідач. Спочатку його у книзі дуже мало. Він з’являється час від часу мельком, аби нагадати читачам, що вони тут не самі, й знову зникає, займаючись збиранням шматочків пазлу. Але наприкінці книги оповідач стає головним її героєм. Саме йому, а не Лялі, починаєш співчувати і співпереживати. Саме його розмірковування змушують переосмислити щось у своєму житті. Саме його відчуття плинності часу й скінченності життя передаються тобі, й ти озираєшся з подивом: невже? невже я теж закінчуся, як Ляля, як мої бабусі й дідусі, як усі ті, кого вже немає поруч? Зупинити час нікому не під силу. Але зібрати пазли життя (нашого, батьків, бабусь і дідусів) у коробку й час від часу переглядати їх – це під силу кожному. Й зробити це треба вдже зараз, бо завтра може бути пізно...

[RoseB612 · Rating 5 out of 5]

Na první pohled tohle vypadá jako kniha hodně podobná Dom hluchého, ale pouze na první pohled. Možná se časově a částečně i dějově překrývají, ale Dehnelova kniha je ve finále hodně odlišná.

Autor, mladý muž totožný s reálným autorem (je to autobiografické), zaznamenává do knihy příběh své babičky (to je ta Lala z titulu) a její rodiny, ale činní tak formou "vyprávění" - snaží se zachytit tu autenticitu mluveného projevu, kdy vyprávějící přeskakuje z jednoho na druhé, odbočuje k naprosto nepodstatným věcem, opakuje se atd. Kdo z nás měl to štěstí na babičky, tetičky atd. s darem vyprávět (většinou to kupodivu bývají ženy), ten tohle velmi dobře zná. Díky této struktuře textu je chronologie úplně rozházená a ze začátku jsem se ztrácela ještě víc než u Domu hluchého, občas mi přišlo, že to chronologicky ani sedět nemůže, ale paměť vypravěče také není vždycky spolehlivá.

Na pozadí tohoto vyprávění se autor vyrovnává s odcházením babičky - s jejím postupných chátráním, ztrátou paměti, ubýváním sil, s návratem ke vzpurnému "dětství". Kdo tohle zažil, tak pochopí - tu lásku smíchanou se zlobou a bezmocí, ten smutek nad pomalým zánikem milovaného člověka a jeho proměnou v někoho úplně jiného, aby jen občas probleskla jiskřička toho původního, kouzelného a už navždy ztraceného.

Uvažovala jsem mezi čtyřmi a pěti hvězdičkami, ale ta závěrečná část vyprávěná již čistě autorem o posledních časech babičky to nakonec zlomila na pět (ale kdo si tímhle osobně neprošel, tak ať si tu jednu hvězdičku ubere). Za mě krásná a smutná kniha, při níž jsem se ale opakovaně smála.

Kontext: Jedna z knížek zakoupená jako "odměna" za dokončené Whole30.

První věta (tedy spolu s tou druhá, která krásně vystihuje celý text): "Ten dům v gdaňské Olivě vypadá jinak už nyní. A až babička zemře, a to už nebude mít dlouhého trvání, což mohu napsat docela klidně — za prvé, jsme se s tím všichni dávno smířili a za druhé, ona si to už nikdy nepřečte, ona už číst nemůže —, všechno se změní k nepoznání."

Poslední věta: "Slunce vychází na východě a na západě zapadá."

[Peter · Rating 5 out of 5]

Bislang gibt es noch keine Rezension von „Lala“ auf Deutsch. Deshalb schreibe ich in dieser Sprache, obwohl ich das Buch im Original gelesen habe.
„Lala“ ist ein gesprochenes Buch, bestehend aus den Lebenserinnerungen der Titelfigur in wörtlicher Rede oder durch den Enkel, den Autor, widergegeben. Wie in Mosaiksteinchen entsteht ein Bild des europäischen Ostens vom Ende des Zarenreichs bis ins 21. Jahrhundert vor dem Hintergrund von Lala’s weitverzweigter Familie. Es ist ein Bild des Verlustes sowohl materieller Werte als auch der multi-ethnischen Lebenswelt des alten Polens, insbesondere des Landadels und der jüdischen Bevölkerung. Es ist aber auch ein Buch über das Aufrechtbleiben, gerade in schwierigen Zeiten sich nicht krümmen zu lassen und Versuchungen der Kollaboration oder Bereicherung nicht nachzugeben.

Ich habe nicht leicht in den Roman gefunden, musste mich auf seinen (Erinnerungs)fetzenhaften Stil einlassen, bevor sich das Bild fügte und es mir schien, selbst Großmutter Lala gegenüber zu sitzen. Mit dem Ende des Buches habe ich Lala verloren, aber Ihre Lebensweisheit gewonnen.

[Błazenada · Rating 5 out of 5]

Są takie książki, o których marzymy, aby nigdy się nie kończyły, dla mnie jedną z takich książek jest właśnie "Lala".
"Wielka historia ma to do siebie, że rozkłącza się, rozkłębia, rozrasta po peryferiach i w najmniej oczekiwanych chwilach, i tak napradę to ona nas okiełznuje, a nie my ją." Wielka historia rodziny Broklów, Bienieckich i Karnauchowów okiełznała i mnie, czytelnika. Fascynujące opowieści, mistrzowska "narracja babcijna" tytułowej Lali, babci Dehnela, ale i ta obserwatorska i pisarska autora, który połączył wszystko w zgrabną całość - według mnie ani trochę chaotyczną - wplatając gdzieniegdzie suspens i doprawiając swoimi obserwacjami. Do tego czytelnik zostaje dopuszczony do innej opowieści, dużo trudniejszej: Lala nie jest już w sile wieku i mierzy się ze starością, w której wnuczek-pisarz jej towarzyszy. Te dwa wymiary uzupełniają się i tworzą całość, którą czyta się z zapartym tchem. Polecam!

[Sara Zovko · Rating 4 out of 5]

Glavni lik ovog romana je Lala, autorova baka , tako da je roman posveta njezinom životu, njezinim uspomenama i svemu što mu je ispričala o sebi ali i ljudima koje je poznavala kroz život. Sjajan roman, samo što je povremeno teško pratiti tko je kome što zbog zaista puno sporednih likova, imena i nadimaka koji se pojavljuju.

[Paul · Rating 5 out of 5]

I have come to have a great love for polish authors and there works over the last few years. They have a way of holding my attention from the very first page. I think I have been very lucky in only coming across a couple of duds along the way. When Lala came across my field of vision I jumped on the link to find out if it would be another to add to my enjoyment. This is only the second I would class as contemporary fiction as the others have all been in some way or another crime fiction.

We get to pay witness to Lala's story as she narrates her life in the form of small story to her grandson. I was amazed in the way in which Dehnel has crafted this fictional character, He mages to lift her off the page and bring her into the real world. She is warm and caring in a way I have seldom seen. This is not say she is a pushover, I would expect nothing less from this woman. Her life has taken her on many adventures as she passed through some of the biggest moments in her country's history. But to me these didn't feel like the main focus of her story, this is a deeply personal trip we go on. Through her story, we also meet a great many of her extended family all with there own parts to play. collective they help in forming the person Lala is by the time we meet her. It is not often that I come across a fictional character I would love to meet in real life. I could see my self-losing an afternoon with a cup of tea listening to her talk.

While this is a grand story covering an entire lifetime, it is told with the lightest of touches. His style means you are left feeling you know Lala and her family like your own. It is an odd thing to feel a sense of familiarity in a book you are reading for the first time. This is by no means a fasted paced book, it takes it's time and meanders from place to place, but with each stop, the world of Lala opens up a bit more. It didn't to me feel like other books from Poland I have read, Whereas others feel more sharp and crisp with a sense of humor that can only have come from there country, this is more about emotions and the lives of ordinary people. I don't know if this is down to the translations which manage to convert some of the subtleties across language barriers, or that I have just haven't had the chance to experience other like him from his country, but for me, it really works. I have not been to Poland yet, I will be by the end of this year, but with this book I think it gives you a real sense of not only what this country was like in each of the time periods this story stops in, but it also feels like you get to see how it's people are. And for me reminds me of some of the polish women I have come to know, strong, independent, funny and caring. He feels no need to delve into stereotypes instead we are given a warm but honest story of this woman's life. An added bonus is the family pictures that a scattered throughout this work of fiction.

The longer I spent with this book the more I came to be captivated by its charm. I'm not sure this book will be to everyone's liking, but for those who do it will become a cherished book. it is one that already has a place in my permanent library.

[Maja · Rating 4 out of 5]

Bardzo przyjemna historia. Naprawdę czułam się jakbym siedziała z własną babcią, jakbym wróciła do dzieciństwa. Czasami zapomina się na czym tak naprawdę polega życie i ta książka była bardzo dobrym przypomnieniem

[Marcin · Rating 5 out of 5]

Nie traktujmy tej książki w kategorii wspomnień starszej pani o czasach minionych! Czy to naprawdę aż takie istotne, że Historia (ta duża, pisana przez wielkie "H") w wykonaniu babci Heleny nieco odbiega od wydarzeń, które faktycznie miały miejsce? Czy ci, którzy narzekają, że główna postać powieści Jacka Dehnela nie trzyma się faktów, chcieli otrzymać kolejną porcję rodowych memuarów w stylu "urodziłam się w Kurozwękach na Nizinie Sępopolskiej w roku 1916, gdy wkoło wrzała wojenna zawierucha"? Zupełnie mi nie przeszkadza to, że gdzieniegdzie historia w wykonaniu tytułowej Lali biegnie innym torem niż ta, która faktycznie miała miejsce. Nie stanowi dla mnie problemu to, że w swych wspomnieniach babcia Helena powołuje do życia osoby, których egzystencja najprawdopodobniej ograniczała się tylko do jej własnej wyobraźni. Weźmy pierwszy lepszy przykład z brzegu - Misza de Sicard. Niezwykle utalentowany wirtuoz skrzypiec, kapryśny jak każdy wielki artysta, wielka miłość cioci Saszy, przedstawiciel bogatego i wpływowego rodu rosyjskich bankierów. Tak bajeczna fortuna musiała zostawić niezatarty ślad w Historii. Tymczasem wszelkie źródła milczą o istnieniu rodu de Sicardów w carskiej Rosji. Czy ten drobny szczegół wpływa ujemnie na przyjemność, jaka płynie z lektury "Lali"?

Jedno jest pewne - babcia Helena dysponowała olbrzymim talentem narracyjnym i dla kogoś, kto przeczytał książkę Jacka Dehnela musi być jasne, po kim odziedziczył on tę zdolność do budowania narracji. Babcine opowieści, w których wydarzenia autentyczne mieszają się z tymi sprokurowanymi przez wyobraźnię opowiadającej, które obok osób faktycznie żyjących zaludnione są postaciami powołanymi do życia przez samą babcię, urzekają potoczystością, wartką narracją, dowcipem, erudycją, elokwencją i całą gamą ciętych ripost. Tej umiejętności zwięzłego, celnego i trafnego podsumowania czyjegoś zachowania czy pewnego zjawiska można babci Helenie jedynie pozazdrościć. Wspomnienia głównej bohaterki powieści skrzą się dowcipem i humorem i to zarówno wtedy, gdy opowiada ona o czasach dla siebie szczęśliwych, jak również i o tych, które okryły się mrokiem. Stoicka postawa babci Lali najlepiej uwidocznia się w ostatniej części powieści, w której autor opisuje powolne odchodzenie, żegnanie się seniorki ze światem doczesnym. Z pewnością Jacek Dehnel musiał być się z myślami, czy zamieszczać w powieści te fragmenty, w których wystawia na widok czytelniczy niedomagania nestorki rodu - zaniki pamięci, które jeśli tym uporczywiej się jej trzymały, tym barwniejszymi, zmyślonymi opowieściami były wypełniane, problemy z trzymaniem moczu czy pieluchomajtki. Opublikowanie powieści w takim kształcie, w jakim faktycznie się ukazała, wymagało sporej dozy odwagi z jego strony, zwłaszcza że główna bohaterka książki jeszcze żyła i miała się całkiem nieźle. Myślę, że jednak dobrze się stało, że autor zdecydował się włączyć te fragmenty o trudach i uciążliwościach starości. Bez nich otrzymalibyśmy cukierkową postać głównej bohaterki i być może jej stoicka postawa życiowa byłaby trudniejsza do zrozumienia bez możliwości zaobserwowania, z jaką pogodą ducha podchodziła do swej śmierci za życia. Nie ma chyba bowiem nic bardziej złowieszczego dla osoby - zwłaszcza z takim potencjałem intelektualnym, jak babcia Lala - niż odpływanie władz umysłowych.

"Lala" to nie tylko sugestywny portret kobiecy, ale również opowieść o miłości rodzinnej, przemijaniu oraz wielkiej sile bagażu intelektualnego. Myślę, że Jacek Dehnel nie byłby tym, kim jest obecnie, gdyby babcia Helena nie zaszczepiła w nim bakcyla do historii sztuki, muzyki klasycznej czy literatury pięknej. Te fragmenty o wspólnych rozmowach, lekturach, budzenia się pasji poznawczej młodego chłopca pod wpływem kapitalnych babcinych opowieści czytało mi się najprzyjemniej. Siłą tej powieści jest również jej kompozycja, miejscami stylizowana na gawędę - gatunek literacki, który chyba całkowicie odszedł do lamusa. Mimo braku utrzymywania przez główną postać powieści chronologii w relacjonowanych wydarzeniach, zaskakuje ona wewnętrzną systematyką i uporządkowaniem, choć nie wiemy, ile w tym zasługi babci, a ile samego autora.

Parokrotnie na kartach powieści Jacek Dehnel wspomina, że babcia Helena była świadoma tego, że jej wnuk przystąpił do literackiego jej unieśmiertelnienia. Nie wspomina, jaka była reakcja babci na efekt finalny jego prac prozatorskich. Myślę jednak, że byłaby dumna z przesyconego miłością, czułością i podziwem portretu, jaki za pomocą polszczyzny odmalował jej wnuczek.

[Anna Baillie-Karas · Rating 4 out of 5]

A beautiful book and tribute to Jacek Dehnel’s grandmother Lala. It reads like a memoir of her life in Poland including WW2.

The writing is delightful - light, whimsical and poetic. He captures Lala beautifully: a charming woman - happy, strong-willed with a sense of mischief.

A confusing number of characters - it’s more a creative memoir than fiction - I’d love to know how true it is to her story & why they chose to market it as ‘a novel’. But I forgave it because of the tone: it’s like having tea with a poet & his iconic grandmother. She’s such a great character and I loved Dehnel’s respect and love for her, and efforts to keep her stories alive - poignant thoughts of the ephemeral nature of our lives.

It made me think of Teffi’s memoir and short stories.

Beautifully translated by Antonia Lloyd-Jones.

[Lada Moskalets · Rating 5 out of 5]

Родинна історія, яка б'є під дих, в саме сонячне сплетіння. Історія жінки, вплетена в кілька паралельних історій - до неї і після неї. Київ початку століття, війна, шляхетський маєток міжвоєнного періоду, друга війна, ПРЛ. І вплетена у життя її внука. Б'є під дих не тому, що це тяжка історія, якраз головна героїня більш-менш безпечно проходить через всі перипетії. Важко читати, бо це про зв'язок між поколіннями і крихкість речей. Як у Мілоша, про те, що порцеляна має бути такою, щоб її не шкода було, коли розтопчуть.
Тут важко знайти початок - спершу Гелена розповідає своє життя внукові, знову і знову, ті самі історії, поки він не пам'ятає їх як власні. А потім, вона поступово впадає в деменцію і слабшає і вже він починає розповідати їх їй, розповідати про дідів і події, яких він ніколи не бачив. Де межа між особистими історіями кожного з членів родини? Під кінець життя бабуся розповідає історії кожного разу по-іншому, а родина її поправляє, бо для них її спогади стали чимось сакральним і незмінним. Втім, бабусі все одно, вона залишається при своїй думці, бо чи ж так важливо як було насправді.
Я читала це якось дуже довго, бо текст насичений і рухається досить спірально, але все ж це одна з найкращих книжок на тему поколінь і зв'язку між ними.

"Tak oto ja, ten sam ja, który jakże często nosił w sobie ukryty żal, że babcia, tak niegdyś silna i odważna, nie potrafiła obronić kruchości tego świata, nie przechowała dla mnie wersetów, które po tylekroć czytywała mi w dzieciństwie, nie ocaliła białych bram z jaśminów ani kęp floksów, nie ukręciła ze sznurków bicza na ideę betonowych krawężników i ideę wycinania pokrzyw, motylich rezydencji, tak, ten sam ja pojąłem przerażającą delikatność wszystkiego, co piękne. Gdybym – póki babcia nie zapadła się ostatecznie w fotel – dorósł na tyle, by samemu bronić ogników, krzewuszek, pysznogłówek i miechunek, czyli pieprzu tureckiego, wtedy przeznaczenie ogrodu nie wypełniłoby się tak, jak teraz się wypełniało.
Stanąłem pod czereśnią i długo płakałem.
Bogowie bowiem dręczą śmiertelnych, ukazując im prawdę jedynie wtedy, gdy mają pewność, że nie zostanie przez nich pojęta."

[Przemysław Skoczyński · Rating 4 out of 5]

Początkowo trzeba trochę przystopować, by załapać wszystkie relacje między bohaterami. Autor nie pomaga, serwując dosyć postrzępioną i nieco chaotyczną narrację. Zresztą Dehnel o tym wie i kilka razy sugeruje, że trudno ugryźć tę historię, że podejście w pełni chronologiczne zawodzi. Poza tym sama relacja babki jest już mocno poszarpana, czasami niewiarygodna, czasem myląca i sprzeczna, bo oprócz tego, że to historia o przodkach i ich losach, jest to także powieść o odchodzeniu ukochanych osób, o powolnym umieraniu, o zmianach jakie w nas z czasem zachodzą oraz figlach, jakie płata nam pamięć. Zaczynałem lekturę lekko zakłopotany, a kończyłem zauroczony i pełen podziwu jak bardzo "ludzka" to opowieść. Podoba mi się równowaga między opisem okrutnych losów postaci, a niezbędnym dystansem, poczuciem humoru, empatią i czułością w kierunku Lali.

[Lidija · Rating 5 out of 5]

Prekrasna knjiga.
Jacek Dehnel napisao je priču/priče o životu svoje bake, na temelju njezinog pripovijedanja, s toliko ljubavi, ali i s toliko umješnosti, da sam sinoć, kad sam završila s čitanjem, jedno vrijeme samo sjedila, sa suzama i s osmijehom, i držala knjigu u rukama kao da je živo biće.
Majstor mladi predobri je taj Jacek Dehnel.
Preporučujem svakome koga privlači povijest vlastite obitelji, ali i povijest općenito. I svakome tko shvaća kompleksnost svih ljudskih odnosa, posebno prisnih. Ako ste bili blisko povezani (ili imate sreću da ste to još uvijek) s vlastitim bakama i djedovima, shvatit ćete.
Svakako pročitati i prepustiti se.

[Gabi Coatsworth · Rating 5 out of 5]

Having just read Kate Atkinson’s Scenes From the Museum, I was startled to find that my next pick was written in a similar style by this unknown-to-me Polish author. It’s the story of one woman’s very long life recounted by her grandson, and is told exactly as people do tell these stories - with digressions, moving back and forth in time, with the comments of the grandson holding it together.
Once I stopped trying to figure out what the correct chronology‘should’ be, and just let it wash over me, I enjoyed it even more. Excellent translation too.

[Nataly Romaniv · Rating 4 out of 5]

Книга-рефлексія. Книга-ностальгія...
Книга, яка не стерпить поспіху.
Книга, над якою розмірковуєш довше, ніж справді читаєш.
Книга, яка змусить блукати серед безліччі родичів, знайомих, незнайомців; старими містами, садибами, покоями...
Книга, яка розбудить спогади, що, здавалося, давно запорошені часом і буденністю.

[Kinga · Rating 4 out of 5]

Jacek Dehnel's love for his grandmother is clear in this book, which traces her life from the eastern regions of what was once part of Poland (now Ukraine) to Oliwa, on the Baltic coast. The story meanders and is told in a non-linear way, which can make it difficult for the reader (or listener). The lives described take place in the 20th Century, reflecting the upheavals that this century contained. Brilliantly written, it does get a bit too brilliant in places, almost knocking the reader over with the brilliance.

But a great read, nonetheless.

[Олена Павлова · Rating 5 out of 5]

чудова, ніжна витончена, історія епохи через історію бабусі автора - а їй було про що розказати. дуже аристократично
читала в оригіналі, бо хотіла насолодитися мовою - вона тут як колекція вишуканої порцеляни