شوانی کورد

by Erebê Şemo

شوانی کورد لە مێژووی ئەدەبی کوردیدا وەک یەکەمین ڕۆمانی کورد پێناسە ئەکرێ، کە بەم هۆیەوە بەدەر لە چییەتی و چۆنیەتیی ناوەرۆکەکەی، خاوەن پێگەوپلەیەکی مێژووییە لەناو مێژووی وێژەی کوردیدا. ئەم کارە بۆ یەکەم جار لە ساڵی ۱۹۳٥ لە ئیرەڤانی پایتەختی ئەرمەنستان چاپ و بڵاو کراوەتەوە و ئینجا بۆ سەر چەندین زمان وەرگێڕدراوە و سەرەنجی بەشێ لە توێژەرانی بواری کوردناسیی بۆ لای خۆی ڕاکێشاوە، کە لەم بارەوە ئەکرێ ئاماژە بە “واسیلی نیکتین” وەک وەرگێڕی فەڕانسەیی ئەو تێکستە بکرێ. ئەم کارە هەتا ئێستا دوو جار هاتووەتە سەر پیتی “کوردی-عەرەبی”، کە جاری یەکەم لە ساڵی ۱۹۸۹ و بە سەرپەرشتیی ئەنیستیتۆی کورد لە پاریس، لەلایەن “دوکتۆر موحسین ئەحمەد عومەر ” و جاری دووهەمیش لە ۲۰۱۷ لەلایەن “زنارێ مەلێ”وە ئەم کارە کراوە.

شوانی کورد لە دوو بەشی سەرەکیی شوانی کرمانجان و چیرۆکی کوردانی ئەلەگەز پێک هاتووە کە لە هەر بەشدا، نووسەر خۆی قارەمان و کاراکتەری سەرەکیی تێکستەکەیە، بەڵام بە دوو ناوی جیاوازە. بەشی یەکەم وەک بەشی سەرەکیی ڕۆمانەکە دائەنرێت و بەشی دووهەمیش وەک درێژەی بەشی ئەوەڵ تواشا ئەکرێت. جیا لەم دوو بەشە کە ناوەرۆکی ڕۆمانەکە پێک ئەهێنن، لەم کارەدا لەلایەن وەرگێڕەوە پێشەکییەکی بۆ دانراوە کە لەودا، وێڕای ئاوڕدانەوەیەکی خێرا لەبان مێژووی پەخشانی هونەریی کوردی و دەرکەوتنی یەکەمین کورتەچیرۆک، چیرۆک و ڕۆمان لەناو کوردستاندا و هەروەها ئاماژەیەک بە ژیان و بەرهەکانی عەرەبێ شەمۆ، لە پێنج ڕەهەندی مێژوو، چین، نیشتمان، پرسی ژنان، دواکەوتووییەوە ئەم کارە شی کراوەتەوە. هەروەها، باس لە ڕێکەوتی نووسینی ئەم کارە و جۆری گوتار و وێژمانی کارەکەیش کراوە. لە کۆتاییی کتێوەکەشدا، فەرهەنگۆکێکی دەوڵەمەن دانراوە بۆ ئەوەی وا خوێنەر باشتر بتوانێ پێوەندیی لەتەک داڕشتنەوەکەدا درووس بکات.

لە بواری چۆنیەتیی وەرگێڕانی ئەم کارە، وەک وەرگێڕخۆی ئاماژەی کردووه هەر سێ مێتۆدی دەقاودەق، مەیلەوئازد و تەواو ئازاد لەو کارەیا کەڵکی لێ وەرگیراوە و لە هەندێ شوێنیش وا پێویست بووە بابەتەکە لەبەریەک کێشراوەتەوە و کەوتووەتە ناو وردەکارییەکانەوە و لە هەندێ جێگەیش خۆی لەمە پاراستووە.

234 pages, Paperback

First published January 1, 1935

About the author

Arab (or Arap) Shamilov (Kurdish: Erebê Şemo‎, also Ereb Shemo, Kurdish Cyrillics Ә'рәб Шамилов) was a Yazidi novelist who lived in the Soviet Union. He was born in the city of Kars in present-day north-eastern Turkey.

Reviews

[Negah Nun · Rating 4 out of 5]

مێژوو و پێگەی کتێب :
ئەم کتێبە لە مێژووی ئەدەبی کوردیدا پێگەیەکی تەواو گەورەی ھەیە ، وەکو یەکەمین ڕۆمانی مێژووی ئەدەبی کوردی ھەژمار دەکرێت ، ناو و ناوبانگی لە پانتایی مێژوودا پەیدا دەبێت و دەبێتە ئەستێرەیەکی پڕ شەوق لە ئاسمانی کەلەپوور و مێژووی ئەدەبی کوردیدا.
ئەوەی جێگەی سەرسوڕمانە ئەوەیە کە ئەم ڕۆمانە لە ڕیزی باشترین رۆمانەکانی ئەدەبیاتی ناسراو بە “رئالیزمی سۆسیالیستی” یە و لە ڕووسیادا هاوشێوەی “دایک”ی ماکسیم گورکی ناوبانگی دەرکردوە. خودی “ماکسیم گورکی” سەردانێکی ئەرمەنستان ئەکا و پاش وەرگرتنی رۆمانەکە بە ئیمزای نووسەر دەست بە تەعریف و تەمجیدی رۆمانەکە ئەکا و وەک شاکارێکی ئەدەبیاتی سۆسیالیستی ناودێری ئەکا و دەڵێت :گەلی کورد بە زمانی نووسەری خۆی ، واتە عەرەبی شەمۆ دێتەدوو.
کتێبەکە بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٩٣٥ بە زمانی کوردی کرمانجی لاتین نووسراوە و چاپ کراوە ،  دوای بڵاو کردنەوەی وەرگێڕاوە بۆ چەند زمانێک وەک ئینگلیسی، فەرەنسی، ڕووسی، ئاڵمانی، عەرەبی، تورکی و …هتد و چەندین خەڵاتی ئەدەبی ڕووسیەی وەرگرتووە..
بابەتی ناو ڕۆمانەکە پێک دێت لە سیاسی و مێژوویی و فۆلکلۆری کوردی.
.
کورتەیەک لەسەر ڕۆمانەکە :
شوانی کورد ، چیرۆکی کوردانی ئەلەگەز و شوانی کرمانجان ە ، وە شوانی کورد کارەکتەری نووسەر " عەرەبی شەمۆ " خۆیەتی .
باس لە خێزانێکی ھەژاری کوردی سۆڤیەت دەکات کە چۆن لەژێر دەسەڵاتی ئاغا و شێخ و بەگەکاندا ، خەڵکی گوندەکان چەند مەزڵوم و ھەژارن بە جۆرێک خێزانی وا ھەیە کە پارچە نانێکی ڕەقیش لە ماڵەکەیاندا نییە ، شوانی کورد چیرۆکی منداڵێکی بچووکە کە شوانی بۆ یەکێک لە بەگەکان دەکات و لە تەمەنێکی زور بچووکدا لەبەر نەبوونی ناچار دەبێت نەچێتە بەر خوێندن بەڵکو تەنھا شوانی بکات ، ھەر جارێک و لای بەگێک دەبێت و شوانیان بۆ دەکات ، بەگەکانیش زۆر دڵڕەقانە و بێ بەزایەنە مامەڵە دەکەن لەگەڵ منداڵە شوانەکە و تەواوی خەڵکە ھەژارەکەی گوندەکان.
ئەم منداڵە شوانە بەھۆی مامۆستایەکی ئافرەتەوە دەبێتە پاسەوانی قوتابخانەیەک و بە دزی ماڵەوە مامۆستاکەی فێری خوێندنەوە و نووسینی دەکات.
چەندین ساڵ تێدەپەڕێت ئەم منداڵە گەورە دەبێت و ئەو ناوچەیە جێ دەھێڵێت و دەچێتە ناو حیزب و سیاسەتەوە و واز لە کاری شوانی دەھێنێت و دەیەوێت کوردە ھەژارەکان لەژێر دەستی بەگ و شێخ و ئاغاکان دەرکات و ببنە خاوەن کار و زەوی و پارەی خۆیان ، دوای چەندین ساڵ بە سەختی و چەندین ھەفتە ڕێ کردن و برسێتی و گرتن و ئەشکەنجەدانی ، لە کۆتاییدا ئەو شۆڕشەی سەردەگرێت و ڕۆڵی ئاغا و بەگەکان لەسەر کوردەکان کەم دەکاتەوە و کوردەکان ئازاد دەبن ، چیتر ئەو ھەورە ڕەش و تاریکەی بەسەر خێزانە ھەژارە کوردەکاندا بوو وەلا کەوت و خۆری ئازادی ھەموو خێزانە کوردەکانی گەرم کردەوە ، دووبارە زەردەخەنە و شادی گەڕایەوە بۆ کوردەکان.

[Foad Ansari · Rating 4 out of 5]

پاش قەڵای دمدم دووهەمین کتێب بوو کە لە عەرب شەمۆ خوێندم. شەمۆ  لەم کتێبەدا باسی ژیانی خۆی دەکات و لە ڕاستیدا ئەم کتێبە ژیاننامەێکی کورتە لە ژیانی ئەم نووسەرە لە سەرەتای منداڵی تا ئەو کاتە کە دەبێتە نوێنەری یەکیەتی سۆڤیەت لە ئەرمنیا. 

گرنگی ئەم کتێبە لەوێدایە کە لەوکاتە هیچ کوردێک سەبارەت بە دۆخی کورد لەوناوچە کتێبی نەنووسیوە و کوردانی دیکە لە دۆخی ئەوناچە کە دواتر پێدەگوترێ کوردستانی سوور ئاگادار نین. هەروا کە لە کتێبی کوردستانی سوور نووسینی هارون یڵماز دیارە ئاستی خوێندەواری کوردانی ئەرمنیا پێش شۆڕشی سوور 5 لە سەد بووە و کەسێکی بلیمەت وەکوو شەمۆ بە زانینی زمانی ڕووسی، ئەرمنی  و تورکی و کوردی دەوری باشی بینیوە لە خەباتی سیاسی و ڕۆشنبیری لەو ناوچەیە. تەنانەت دوای سەقامگیر بوونی یەکیەتی سۆڤیەت وەکوو نوێنەری حکوومەت هەوڵ ئەدات زمانی کوردی لەو ناوچەیە زیندوو بکات و قوتابخانە و کتێبی کوردی بڵاو بکاتەوە. 

ئەم کتێبە لە ڕووی فورم و تەکنیک لە کتێبی قەڵای دمدمیش باشتر بوو و پێشنیاری دەکەم کە بیخوێنن.

[Harman Hameed · Rating 5 out of 5]

خوێندنەوەی ئەو کتێبە دەوڵەمەندتری کردم بەرامبەر کلتوری کوردی، چ بە تیشک خستنە سەر جوانییەکانی کلتوری کوردی و بە ئاشنا بوون بە جەژنانێکی وەک بارۆدان و سەری پەز و بەزم و ئاهەنگی دی کوردەواری، چ بە پیشاندانی خۆشی و ئاڵنگارییەکانی سەفەری گەرمییان و کوێستان، چ بە باسی چێژی ژیانی کۆچەری کوردان بەراورد بە ژیانی جوتیار و گوندنشیەکان
لە هەمان کاتیش دەرخستنی نادادی و ستەمی ئاغا و شێخان، لەوانەیە زۆری ئەو بابەتە ئاشکرا بێ بەس بە دەق کردنی گرنگە چ بۆ مێژوو و چ بۆ منیش پاشی سەدەیەک تا ڕەگوڕیشەم بناسمەوە

دڵخۆشم کە ئێستا کوردستانێکمان هەیە لە باشوور بە کوردی تێیدا دەژین، دڵنیام کاک شامیلۆڤ بەرزی دەنرخاند
لە دوای ئەو رۆمانە لە پلانم دایە قەڵای دمدم بخوێنمەوە، وەلەو کورتەی چیرۆکەکەم خوێندەوە هەر لە بڵاوکراوەکانی دەزگای مادیاربەڵام بە پێیی پێویست نەبوو و تێنووتیمی نەشکاند

وەرگێڕانەکەی من لە لایەن فاروق ڕۆستەمی بوو زۆر بێ خەوش بوو و هەستم نەکرد دەقێکی وەرگێڕدراوە و پێشنیاری دەکەم