What do you think?
Rate this book
De Hemelbouwer. Een biografie van Eise Eisinga
Aan het eind van de achttiende eeuw bouwt Eise Eisinga, inwoner van de kleine universiteitsstad Franeker, een schitterend model van het zonnestelsel. Als het af is, verspreidt het nieuws van dit Planetarium zich razendsnel over de wereld. Met dit boek vertelt Arjen Dijkstra een prachtig nieuw verhaal over het leven van Eisinga en het ontstaan van het Franeker Planetarium. Via tientallen, voorheen onbekende, bronnen weet hij een verrassend beeld te construeren van de Hemelbouwer. Dijkstra plaatst Eisinga in de context van grote economische, politieke en wetenschappelijke veranderingen. De geschiedenis van Eisinga en het Planetarium zijn nauw verweven met het ontstaan van het moderne Nederland.
- GenresNonfiction
200 pages, Hardcover
First published January 1, 2021
1 person is currently reading
51 people want to read
Ratings & Reviews
Friends & Following
Create a free account to discover what your friends think of this book!
Community Reviews
Displaying 1 - 7 of 7 reviews
June 11, 2022
Eise Eisinga werd lang beschouwd als een hoogbegaafde jongeman die zichzelf alles had aangeleerd en in eenzaamheid zijn astronomisch uurwerk had gebouwd. Dijkstra komt in zijn boek tot verrassend andere conclusie.
Eisinga verdiepte zich heus wel in de sterrenhemel en bouwde in zijn huis echt een aan een slingeruurwerk gekoppeld planetarium. Deze gaf de actuele positie van de planeten aan via een metersgrote ‘wijzerplaat’ aan het plafond van zijn woonkamer. Het is nu, zo’n 250 jaar later, het oudste nog werkende planetarium ter wereld. Met de ingenieuze aansturing dwong en dwingt Eisinga respect af, bij het publiek en bij regionale- landelijke- en internationale notabelen en wetenschappers.
Maar Dijkstra brengt in zijn boek flink wat nuances aan over Eisinga’s imago. Hij beschrijft het Friesland uit die tijd en het Franeker uit die tijd. De positie van de Universiteit van Franeker en de stand van de wetenschap. De aanwezigheid van de universiteit is van grote invloed, want deze droeg bij aan een ‘wetenschappelijke biotoop’ in Franeker, waardoor Eisinga toegang had tot lessen in exacte wetenschappen, zonder echt aan de universiteit te studeren.
Dijkstra vertelt dat Eise zijn vader een succesvol ondernemer was als 'meester wolkammer' met op het hoogtepunt van zijn carrière wel 400 werknemers. En over Eise zijn scholing in de wiskunde en de bouw van het planetarium, met hulp van zijn vader en broer. Over Eise zijn rol in de Friese politiek (als patriot), zijn vlucht naar Duitsland, zijn arrestatie, zijn gevangenschap, zijn verbanning uit Friesland. Zijn politieke en academische ambities, zijn bestuursfuncties, zijn ambities voor een tweede planetarium en uiteindelijk Eisinga’s overlijden.
In deze biografie beschrijft Dijkstra hoe Eisinga vaak werd gepresenteerd als een eenzaam genie, opgevoerd om de vermeende bovengemiddelde aanleg van de Friezen voor exacte vakken te bewijzen. In die mythevorming werd hij een wonderkind en een autodidact. Hij zou alleen en ‘stiekem’ het planetarium hebben gebouwd, terwijl hij zijn geld verdiende als eenvoudige wolkammer. Het planetarium zou een manier zijn om het eenvoudige volk, zijn stadgenoten, te vertellen dat ze van de sterren (en vooral kometen) niets te vrezen hadden.
Maar ook zoon Eisinga was een succesvolle zakenman en baas van een bedrijf. De wolindustrie in die tijd had bovendien het grote voordeel, ten opzichte van bijvoorbeeld de landbouw waar in de zomer en herfst werd er geoogst, dat het zwaartepunt van de werkzaamheden in de winter lag. Zo had Eisinga naast voldoende budget óók voldoende tijd om zich aan zijn hobby’s te wijden: wiskunde, astronomie en niet in de laatste plaats - het bouwen van zijn planetarium.
Eisinga verdiepte zich heus wel in de sterrenhemel en bouwde in zijn huis echt een aan een slingeruurwerk gekoppeld planetarium. Deze gaf de actuele positie van de planeten aan via een metersgrote ‘wijzerplaat’ aan het plafond van zijn woonkamer. Het is nu, zo’n 250 jaar later, het oudste nog werkende planetarium ter wereld. Met de ingenieuze aansturing dwong en dwingt Eisinga respect af, bij het publiek en bij regionale- landelijke- en internationale notabelen en wetenschappers.
Maar Dijkstra brengt in zijn boek flink wat nuances aan over Eisinga’s imago. Hij beschrijft het Friesland uit die tijd en het Franeker uit die tijd. De positie van de Universiteit van Franeker en de stand van de wetenschap. De aanwezigheid van de universiteit is van grote invloed, want deze droeg bij aan een ‘wetenschappelijke biotoop’ in Franeker, waardoor Eisinga toegang had tot lessen in exacte wetenschappen, zonder echt aan de universiteit te studeren.
Dijkstra vertelt dat Eise zijn vader een succesvol ondernemer was als 'meester wolkammer' met op het hoogtepunt van zijn carrière wel 400 werknemers. En over Eise zijn scholing in de wiskunde en de bouw van het planetarium, met hulp van zijn vader en broer. Over Eise zijn rol in de Friese politiek (als patriot), zijn vlucht naar Duitsland, zijn arrestatie, zijn gevangenschap, zijn verbanning uit Friesland. Zijn politieke en academische ambities, zijn bestuursfuncties, zijn ambities voor een tweede planetarium en uiteindelijk Eisinga’s overlijden.
In deze biografie beschrijft Dijkstra hoe Eisinga vaak werd gepresenteerd als een eenzaam genie, opgevoerd om de vermeende bovengemiddelde aanleg van de Friezen voor exacte vakken te bewijzen. In die mythevorming werd hij een wonderkind en een autodidact. Hij zou alleen en ‘stiekem’ het planetarium hebben gebouwd, terwijl hij zijn geld verdiende als eenvoudige wolkammer. Het planetarium zou een manier zijn om het eenvoudige volk, zijn stadgenoten, te vertellen dat ze van de sterren (en vooral kometen) niets te vrezen hadden.
Maar ook zoon Eisinga was een succesvolle zakenman en baas van een bedrijf. De wolindustrie in die tijd had bovendien het grote voordeel, ten opzichte van bijvoorbeeld de landbouw waar in de zomer en herfst werd er geoogst, dat het zwaartepunt van de werkzaamheden in de winter lag. Zo had Eisinga naast voldoende budget óók voldoende tijd om zich aan zijn hobby’s te wijden: wiskunde, astronomie en niet in de laatste plaats - het bouwen van zijn planetarium.
January 30, 2022
Vier sterren, niet alleen om de interessante inhoud, maar ook om de mooie vormgeving, de illustraties, en de bijzondere kaft, dat ontdek je pas als je de kaft van het boek haalt en uitvouwt.
October 15, 2023
Interessant!
Niet alleen om het levensverhaal van Eise Eisinga te leren kennen, maker van het fabelachtige planetarium, maar ook om de impact van de overgang van de Republiek der Nederlanden via de Bataafse republiek naar het Koninkrijk Der Nederlanden te begrijpen.
Nederland ging via verlichting naar romantiek, Eise van wolkammer, naar wiskundige, naar patriot, tot politicus en universiteitsbestuurder. Zijn leven en de uitdagingen en mogelijkheden daarin zijn zeer de moeite waard om te lezen en om zowel Friesland als Nederland van die tijd te begrijpen.
Niet alleen om het levensverhaal van Eise Eisinga te leren kennen, maker van het fabelachtige planetarium, maar ook om de impact van de overgang van de Republiek der Nederlanden via de Bataafse republiek naar het Koninkrijk Der Nederlanden te begrijpen.
Nederland ging via verlichting naar romantiek, Eise van wolkammer, naar wiskundige, naar patriot, tot politicus en universiteitsbestuurder. Zijn leven en de uitdagingen en mogelijkheden daarin zijn zeer de moeite waard om te lezen en om zowel Friesland als Nederland van die tijd te begrijpen.
March 30, 2024
Het leven van Eise Eisinga (1744-1828) smeekt om geschreven te worden; en velen hebben dat ook gedaan in de afgelopen tweehonderd jaar. Deze wolkammer werd al beroemd in het binnen- en buitenland voor het bouwen van een groot planetarium in het plafond van zijn zitkamer, dat nu het oudste werkende planetarium ter wereld is. Hij was daarnaast ook een prominent figuur in de Friese politiek, een carrière die hem het land zag ontvluchten voor zijn steun aan de anti-Orangistische Patriotten, om vervolgens terug te komen om een leidende rol in de nieuwe Bataafse Republiek te spelen. Hij was in nauw contact met meerdere belangrijke wetenschappers, en speelde zelf een belangrijke rol in het academische milieu van Franeker. Daarnaast werd zijn Planetarium door veel vooraanstaande Nederlanders bezocht, en ook buiten Nederland besproken.
Deze nieuwe biografie door historicus Arjen Dijkstra geeft een rijk maar ook duidelijk beeld van Eisinga en de wereld waarin hij leefde. Het begint al met het aankaarten van bepaalde mythes over deze wolkammer annex astronoom annex politicus, bv. dat hij jarenlang in het geheim aan zijn Planetarium had gewerkt, of dat hij nooit een wetenschappelijke opleiding had gevolgd. Vervolgens neemt Dijkstra de lezer mee door het leven van Eisinga, met af en toe kleine omwegen om de politieke, academische, of economische context van zijn leven te belichten.
Het boek is grondig onderzocht. De relatief weinig voetnoten maskeert de wijdverspreide bronnen (brieven, handschriften, publicaties, voorwerpen) die Dijkstra heeft kunnen raadplegen. Hij treft ook een uitstekende balans in het schrijven van een boek voor een breed publiek zonder de wetenschappelijke grondigheid te verliezen. Populair, zonder sensationeel te zijn. En altijd transparant over de rede waarom een bepaald perspectief is gekozen voor het verhaal. Die duidelijkheid mis ik soms in andere “populaire” boeken geschreven door wetenschappers. En ook al schrijft hij voor een breed publiek is Dijkstra niet bang om geschiedkundige debatten aan te snijden en complexe vragen te stellen (bv. wat de Verlichting inhield, of de rol van de wetenschap in de samenleving).
Dit is ook een prachtige uitgave van uitgever Noordboek, met veel mooie plaatjes, en een fantastisch omslag met uitleg over het Planetarium, die ik meteen ga ophangen!
Deze nieuwe biografie door historicus Arjen Dijkstra geeft een rijk maar ook duidelijk beeld van Eisinga en de wereld waarin hij leefde. Het begint al met het aankaarten van bepaalde mythes over deze wolkammer annex astronoom annex politicus, bv. dat hij jarenlang in het geheim aan zijn Planetarium had gewerkt, of dat hij nooit een wetenschappelijke opleiding had gevolgd. Vervolgens neemt Dijkstra de lezer mee door het leven van Eisinga, met af en toe kleine omwegen om de politieke, academische, of economische context van zijn leven te belichten.
Het boek is grondig onderzocht. De relatief weinig voetnoten maskeert de wijdverspreide bronnen (brieven, handschriften, publicaties, voorwerpen) die Dijkstra heeft kunnen raadplegen. Hij treft ook een uitstekende balans in het schrijven van een boek voor een breed publiek zonder de wetenschappelijke grondigheid te verliezen. Populair, zonder sensationeel te zijn. En altijd transparant over de rede waarom een bepaald perspectief is gekozen voor het verhaal. Die duidelijkheid mis ik soms in andere “populaire” boeken geschreven door wetenschappers. En ook al schrijft hij voor een breed publiek is Dijkstra niet bang om geschiedkundige debatten aan te snijden en complexe vragen te stellen (bv. wat de Verlichting inhield, of de rol van de wetenschap in de samenleving).
Dit is ook een prachtige uitgave van uitgever Noordboek, met veel mooie plaatjes, en een fantastisch omslag met uitleg over het Planetarium, die ik meteen ga ophangen!
February 15, 2022
Bouwen naar de hemel
Als ik mijn dochter naar bed breng, zet ik soms het zonnestelsel boven haar hoofd aan. Met een druk op de afstandsbediening zetten de planeten zich in beweging. Ze wil astronaut worden, dus zo droomt ze lekker weg.
Eise Eisinga moet ook gedroomd hebben van de oneindigheid buiten de dampkring. Hij bouwde tussen 1774 en 1781 in zijn slaapkamer in Franeker immers zijn wereldberoemde planetarium. Het is een meesterwerk van wiskunde en vakmanschap. Het klokwerk draait inmiddels 250 jaar rond. Saturnus, de buitenste planeet die in de Friese stad te vinden is, heeft al inmiddels 8 rondjes gedraaid tussen het servies en de bedstee.
In zijn boek 'De Hemelbouwer' laat Arjen Dijkstra echter zien dat Eisenga zoveel meer was dan alleen die hemelbouwer. Hij was succesvol wolkammer, en politiek actief in een buitengewoon roerige tijd. Hij zat zelfs in het gevang in Leeuwarden, wegens zijn aandeel in de patriottische opstand van 1787 en werd verbannen.
Zijn verhaal als ondernemer laat zien hoe internationaal de wereldhandel in die tijd al was. De wol uit heel Friesland werd door zijn bedrijf gekamd. Dit was het rechtleggen van de vezels en het verwijderen van onzuiverheden. Hij had hiervoor soms wel duizend mensen in dienst. Deze wol kwam tenslotte via een aantal tussenhandelaren in Engeland terecht.
Door dit inkomen kon hij zich bezig houden met wat hij echt belangrijk vond. In Franeker was door de universiteit en actief wiskundig klimaat. Hij had al jong les gehad, en ook zijn geschriften werden later uitgegeven. In zijn huis tegenover het stadhuis begon hij het planetarium. Gedurende zijn leven kreeg het al vele duizenden bezoekers. Vlak voor zijn dood verkocht hij het aan de staat, na een bezoek van de koning. Hierdoor wist hij dat zijn nalatenschap in stand zou blijven.
Dijkstra beschrijft in dit mooi vormgegeven boek met vlotte pen het leven van deze veelzijdige vries. Ieder kan er inspiratie in vinden, al was het maar in de verrassing die de kaft herbergt. De ene bouwt zijn hemel in zijn bedrijf. Een ander zal de revolutionair bewonderen. En mijn dochter en ik, wij dromen verder van verre planeten.
Als ik mijn dochter naar bed breng, zet ik soms het zonnestelsel boven haar hoofd aan. Met een druk op de afstandsbediening zetten de planeten zich in beweging. Ze wil astronaut worden, dus zo droomt ze lekker weg.
Eise Eisinga moet ook gedroomd hebben van de oneindigheid buiten de dampkring. Hij bouwde tussen 1774 en 1781 in zijn slaapkamer in Franeker immers zijn wereldberoemde planetarium. Het is een meesterwerk van wiskunde en vakmanschap. Het klokwerk draait inmiddels 250 jaar rond. Saturnus, de buitenste planeet die in de Friese stad te vinden is, heeft al inmiddels 8 rondjes gedraaid tussen het servies en de bedstee.
In zijn boek 'De Hemelbouwer' laat Arjen Dijkstra echter zien dat Eisenga zoveel meer was dan alleen die hemelbouwer. Hij was succesvol wolkammer, en politiek actief in een buitengewoon roerige tijd. Hij zat zelfs in het gevang in Leeuwarden, wegens zijn aandeel in de patriottische opstand van 1787 en werd verbannen.
Zijn verhaal als ondernemer laat zien hoe internationaal de wereldhandel in die tijd al was. De wol uit heel Friesland werd door zijn bedrijf gekamd. Dit was het rechtleggen van de vezels en het verwijderen van onzuiverheden. Hij had hiervoor soms wel duizend mensen in dienst. Deze wol kwam tenslotte via een aantal tussenhandelaren in Engeland terecht.
Door dit inkomen kon hij zich bezig houden met wat hij echt belangrijk vond. In Franeker was door de universiteit en actief wiskundig klimaat. Hij had al jong les gehad, en ook zijn geschriften werden later uitgegeven. In zijn huis tegenover het stadhuis begon hij het planetarium. Gedurende zijn leven kreeg het al vele duizenden bezoekers. Vlak voor zijn dood verkocht hij het aan de staat, na een bezoek van de koning. Hierdoor wist hij dat zijn nalatenschap in stand zou blijven.
Dijkstra beschrijft in dit mooi vormgegeven boek met vlotte pen het leven van deze veelzijdige vries. Ieder kan er inspiratie in vinden, al was het maar in de verrassing die de kaft herbergt. De ene bouwt zijn hemel in zijn bedrijf. Een ander zal de revolutionair bewonderen. En mijn dochter en ik, wij dromen verder van verre planeten.
January 8, 2022
Het onderwerp is heel leuk, en door dit boekje kom je inderdaad meer te weten over het leven en werk van Eisinga. Maar waarom is het zo knullig en soms bijna kinderachtig geschreven? Veel herhalingen, een karikaturale schets can de Verlichting en de Romantiek, het doen voorkomen dat er een geheel nieuwe visie op Eisinga wordt gepresenteerd terwijl dat maar de vraag is. Jammer!
March 29, 2025
Ben je ooit in het bijzondere planetarium van Eise Eisinga geweest? Dan is het zeker de moeite waard om dit boek te lezen en meer over de tijd waarin Eise Eisinga leefde en de achtergronden van de bouw van het planetarium te leren kennen. De auteur Arjen Dijkstra heeft een elegant vertellende schrijfstijl waardoor dit boek fijn weg leest.
Displaying 1 - 7 of 7 reviews