What do you think?
Rate this book
Nieuw Licht #21
De grote weigering
Voor de filosoof Herbert Marcuse draaide alles om vrijheid. De vrijheid om jezelf te ontwikkelen, om te falen, om af te wijken van de norm. Wat hij echter zag was een systeem, door hem ‘het technologisch productieapparaat’ genoemd, dat ons steeds meer reduceert tot raderen in de machine. Het apparaat jaagt op, geeft nooit rust, dwingt tot meer productiviteit, meer efficiëntie en heeft vrijheid gereduceerd tot de vrijheid om te produceren en te consumeren.
Hoe kan het dat de moderne mens zich schikt naar een systeem waarvan hij weet dat het mens, dier en aarde uitput? Is de vrijheid waar Marcuse naar verlangde nog te vinden? Is er een andere wereld denkbaar dan die waarin wij leven? Aan de hand van Marcuses beroemdste werk, De eendimensionale mens, zoekt Marian Donner naar een uitweg. Van de klimaatcrisis, via miljardairs die dromen van Mars, tot aan hippies, complotdenkers, algoritmen en kwantummechanica, ontleedt ze de krankzinnigheid van dit tijdsgewricht, om zo te komen tot wat Marcuse ‘waarlijk redelijk gedrag’ noemde – ‘namelijk de weigering mee te doen en de poging de omstandigheden teniet te doen die de krankzinnigheid veroorzaken’.
Hoe kan het dat de moderne mens zich schikt naar een systeem waarvan hij weet dat het mens, dier en aarde uitput? Is de vrijheid waar Marcuse naar verlangde nog te vinden? Is er een andere wereld denkbaar dan die waarin wij leven? Aan de hand van Marcuses beroemdste werk, De eendimensionale mens, zoekt Marian Donner naar een uitweg. Van de klimaatcrisis, via miljardairs die dromen van Mars, tot aan hippies, complotdenkers, algoritmen en kwantummechanica, ontleedt ze de krankzinnigheid van dit tijdsgewricht, om zo te komen tot wat Marcuse ‘waarlijk redelijk gedrag’ noemde – ‘namelijk de weigering mee te doen en de poging de omstandigheden teniet te doen die de krankzinnigheid veroorzaken’.
- GenresPhilosophy
120 pages, Paperback
Published February 25, 2022
2 people are currently reading
184 people want to read
Ratings & Reviews
Friends & Following
Create a free account to discover what your friends think of this book!
Community Reviews
Displaying 1 - 11 of 11 reviews
September 17, 2022
Dit was leuk. Nouja leuk is een groot woord want ik haat het leven nu nog meer. Maar ik heb geleerd dat niks doen ook de wereld kan redden en dat geeft hoop voor de toekomst.
April 17, 2024
Ik ben het sterk eens met het sentiment van het boek: er is inderdaad sprake van een systematische ontmenselijking, een productwording van het bestaan, die de spontaniteit en levendigheid - en vooral de imperfectie - van het erzijn ontdoet. Echter, over de invulling van dit sentiment ben ik terughoudend.
Terecht: de technologische productiemaatschappij deugt niet, maar als alles wat wij ervaren hiervan een gevolg is, wat deugt er dan nog wel? Dan kijkt men terug naar de tijd vóór dit consumentisme. Hier gaan filosofen regelmatig de fout in, want het zijn geen historici. Het is gezond om in de geschiedenis te zoeken naar alternatieven - de mens is immers zijn mogelijkheid - maar deze mag niet verheerlijkt worden, gezien de toenmalige sociaaleconomische toestanden. Want al zou men 'puurder' hebben geleefd, was die tijd wel wenselijker dan de onze? Projecteren filosofen niet hun utopie uit op de geschiedenis? En bovenal: biedt de auteur überhaupt een oplossing? (Aangezien het boek is gebaseerd op Marcuse's werk, kunnen we inderdaad geen oplossingen verwachten, louter pessimisme.)
Als het aan mij ligt is men, toen als nu, continu in zijnsvergetelheid en niet in overeenstemming met zichzelf (het boek is, zoals ik heb begrepen, tegen het idee van een Zelf of een Ik; daar kan ik niet mee instemmen): toen niet vanwege holle metafysische verklaringen en rechtvaardigingen, en nu niet vanwege de ik-industrie, dat wil zeggen het Ik als zowel de producent als de consument, dat wil zeggen de zelfhelpboeken en -cursussen, kortom alles wat in dit boek bekritiseerd wordt. Om alle kwaden van het nu te verwijten aan de technologische productiemaatschappij lijkt mij een te makkelijk verwijt en bovendien onwetenschappelijk: alles zou hiermee verklaard kunnen worden. Sterker nog: heeft men niet altijd soortgelijke kritiek gehad op technologische vooruitgang? Er zal vast een middeleeuwse Marian Donner zijn geweest die een vergelijkbaar pamflet schreef over de negatieve gevolgen van de drukpers.
Ondanks mijn kritieken en bedenkingen is het boek zeer goed in elkaar gezet en de vurigheid van Donner is aanstekelijk. Zeker een aanrader om te lezen (als je er goed voor zit heb je 'm in een middag uitgelezen), vooral voor wie nog niet in de filosofie is ingebed.
Terecht: de technologische productiemaatschappij deugt niet, maar als alles wat wij ervaren hiervan een gevolg is, wat deugt er dan nog wel? Dan kijkt men terug naar de tijd vóór dit consumentisme. Hier gaan filosofen regelmatig de fout in, want het zijn geen historici. Het is gezond om in de geschiedenis te zoeken naar alternatieven - de mens is immers zijn mogelijkheid - maar deze mag niet verheerlijkt worden, gezien de toenmalige sociaaleconomische toestanden. Want al zou men 'puurder' hebben geleefd, was die tijd wel wenselijker dan de onze? Projecteren filosofen niet hun utopie uit op de geschiedenis? En bovenal: biedt de auteur überhaupt een oplossing? (Aangezien het boek is gebaseerd op Marcuse's werk, kunnen we inderdaad geen oplossingen verwachten, louter pessimisme.)
Als het aan mij ligt is men, toen als nu, continu in zijnsvergetelheid en niet in overeenstemming met zichzelf (het boek is, zoals ik heb begrepen, tegen het idee van een Zelf of een Ik; daar kan ik niet mee instemmen): toen niet vanwege holle metafysische verklaringen en rechtvaardigingen, en nu niet vanwege de ik-industrie, dat wil zeggen het Ik als zowel de producent als de consument, dat wil zeggen de zelfhelpboeken en -cursussen, kortom alles wat in dit boek bekritiseerd wordt. Om alle kwaden van het nu te verwijten aan de technologische productiemaatschappij lijkt mij een te makkelijk verwijt en bovendien onwetenschappelijk: alles zou hiermee verklaard kunnen worden. Sterker nog: heeft men niet altijd soortgelijke kritiek gehad op technologische vooruitgang? Er zal vast een middeleeuwse Marian Donner zijn geweest die een vergelijkbaar pamflet schreef over de negatieve gevolgen van de drukpers.
Ondanks mijn kritieken en bedenkingen is het boek zeer goed in elkaar gezet en de vurigheid van Donner is aanstekelijk. Zeker een aanrader om te lezen (als je er goed voor zit heb je 'm in een middag uitgelezen), vooral voor wie nog niet in de filosofie is ingebed.
Read
December 19, 2024Bijzonder boekje van een bijzondere vrouw.
Haar vader ken ik dan weer beter.
Van mijn vader gekregen om de wereld beter te kunnen begrijpen.
Een pleidooi voor tegendraadsheid.
Niet teveel meegaan met de stroom der dingen.
Afzetten tegen de 9-mentaliteit.
Klein boekje van 120 paginas geschreven
Makkelijk leesbaar.
Min of meer een uitleg van Marcuse.
Zijn eendimensionele mens gaat over de rol van de mens in de maatschappij.
Het voelt als een soort van maatschappijkritiek.
Dit boek bevat een vraag met een pamflet.
Verder komt er ook een fragment aan bod.
Uiteindelijk eindigt het met de denkers en de bedenkers
Stof tot nadenken dus.
Haar vader ken ik dan weer beter.
Van mijn vader gekregen om de wereld beter te kunnen begrijpen.
Een pleidooi voor tegendraadsheid.
Niet teveel meegaan met de stroom der dingen.
Afzetten tegen de 9-mentaliteit.
Klein boekje van 120 paginas geschreven
Makkelijk leesbaar.
Min of meer een uitleg van Marcuse.
Zijn eendimensionele mens gaat over de rol van de mens in de maatschappij.
Het voelt als een soort van maatschappijkritiek.
Dit boek bevat een vraag met een pamflet.
Verder komt er ook een fragment aan bod.
Uiteindelijk eindigt het met de denkers en de bedenkers
Stof tot nadenken dus.
November 1, 2025
In de door Frank Meester en Coen Simon geredigeerde serie Nieuw Licht wordt onderzocht of klassieke filosofische teksten nog relevant zijn voor de tijd van vandaag. Aan Marian Donner, schrijfster en columnist van De Groene Amsterdammer, de eer om aan de hand van De een-dimensionale mens van Herbert Marcuse te reflecteren op het hedendaagse consumentisme en hoe we een alternatief kunnen vinden voor een leefwereld waarin we ons door de groeiende ongelijkheid en het klimaatprobleem in toenemende mate ongemakkelijk beginnen te voelen.
De centrale these van Marcuse’s boek is dat de technologische rationaliteit alle maatschappelijke domeinen aan het doordringen is en daarmee nieuwe maatschappelijke ontwikkelingen systematisch verhindert en onze vrijheid om een zinvol leven te leiden beperkt. Hoe kan het dat de moderne mens zich schikt naar een systeem waarvan hij weet dat het mens, dier en aarde uitput? Is de vrijheid waar Marcuse naar verlangde nog te vinden? Is er een andere wereld denkbaar dan die waarin wij leven?
Wat we tegenwoordig als vrijheid beschouwen is vooral de vrijheid om te consumeren. Waar we zoet mee worden gehouden is een almaar groeiend gemak. Het systeem teert op onze verlangens, zodat er nog meer geproduceerd en geconsumeerd kan worden. Jeff Bezos en Elon Musk zijn er meesters in om onze verlangens te vervullen, nog voor we het zelf weten.
Marian Donner: ‘Ondertussen hebben de technologische ontwikkelingen vooral het gemak van eenzaamheid vergroot: tegenwoordig kun je een hele dag druk bezig zijn met (thuis)werken, shoppen en ontspannen, zonder ook maar een mens te zien. (...) Het systeem heeft ons opgesloten in ons eigen hart, in een lege kamer. (...). De wereld is eendimensionaal geworden.’
Wat voor Marcuse de toekomst was, is voor ons het heden. Hij kon alle technologische vernieuwingen onmogelijk voorzien (internet! smartphones!), en toch, ondanks alle vooruitgang worden we nog steeds geregeerd door hetzelfde technologische productieapparaat en overheerst nog steeds dezelfde logica, en daarmee ook dezelfde manier van denken.
Marian Donner heeft een geestig en scherp essay geschreven dat in simpele woorden de essentie van De eendimensionale mens treffend verwoordt. Ze pakt precies die elementen die ook in de populaire omgang zijn gaan circuleren en permanent een plekje hebben veroverd in onze harten en geesten. Ze heeft haar betoog gelardeerd met geestige terzijdes en met passende film- en boek- fragmenten, waarbij ook Jeff Bezos en Elon Musk op gepaste wijze de maat wordt genomen.
Marian Donner haalt op de laatste pagina (voor de show) nog de vertwijfelde oproep van Marcuse tot de ‘Grote Weigering’ aan: ‘We moeten de kant kiezen van de verliezers, niet die van marionetten als Bezos en Musk, maar van iedereen die buiten het systeem valt, die er de dupe van is, van dit moordend technologisch productieapparaat.’
Zie ook de uitgebreide bespreking in Civis Mundi #144
De centrale these van Marcuse’s boek is dat de technologische rationaliteit alle maatschappelijke domeinen aan het doordringen is en daarmee nieuwe maatschappelijke ontwikkelingen systematisch verhindert en onze vrijheid om een zinvol leven te leiden beperkt. Hoe kan het dat de moderne mens zich schikt naar een systeem waarvan hij weet dat het mens, dier en aarde uitput? Is de vrijheid waar Marcuse naar verlangde nog te vinden? Is er een andere wereld denkbaar dan die waarin wij leven?
Wat we tegenwoordig als vrijheid beschouwen is vooral de vrijheid om te consumeren. Waar we zoet mee worden gehouden is een almaar groeiend gemak. Het systeem teert op onze verlangens, zodat er nog meer geproduceerd en geconsumeerd kan worden. Jeff Bezos en Elon Musk zijn er meesters in om onze verlangens te vervullen, nog voor we het zelf weten.
Marian Donner: ‘Ondertussen hebben de technologische ontwikkelingen vooral het gemak van eenzaamheid vergroot: tegenwoordig kun je een hele dag druk bezig zijn met (thuis)werken, shoppen en ontspannen, zonder ook maar een mens te zien. (...) Het systeem heeft ons opgesloten in ons eigen hart, in een lege kamer. (...). De wereld is eendimensionaal geworden.’
Wat voor Marcuse de toekomst was, is voor ons het heden. Hij kon alle technologische vernieuwingen onmogelijk voorzien (internet! smartphones!), en toch, ondanks alle vooruitgang worden we nog steeds geregeerd door hetzelfde technologische productieapparaat en overheerst nog steeds dezelfde logica, en daarmee ook dezelfde manier van denken.
Marian Donner heeft een geestig en scherp essay geschreven dat in simpele woorden de essentie van De eendimensionale mens treffend verwoordt. Ze pakt precies die elementen die ook in de populaire omgang zijn gaan circuleren en permanent een plekje hebben veroverd in onze harten en geesten. Ze heeft haar betoog gelardeerd met geestige terzijdes en met passende film- en boek- fragmenten, waarbij ook Jeff Bezos en Elon Musk op gepaste wijze de maat wordt genomen.
Marian Donner haalt op de laatste pagina (voor de show) nog de vertwijfelde oproep van Marcuse tot de ‘Grote Weigering’ aan: ‘We moeten de kant kiezen van de verliezers, niet die van marionetten als Bezos en Musk, maar van iedereen die buiten het systeem valt, die er de dupe van is, van dit moordend technologisch productieapparaat.’
Zie ook de uitgebreide bespreking in Civis Mundi #144
April 13, 2022
De grote weigering. Door: Marian Donner.
Het Zelfverwoestingsboek van Donner staat al jaren op mijn te-lezen-lijstje maar het kwam er nog niet van. Ondertussen las ik wel al De grote weigering, verschenen in de ‘Nieuw licht’ reeks (opgestart door Frank Meester en Coen Simon).
Meester en Simon vroegen Donner om haar blik te werpen op De eendimensionale mens van Marcuse. Ze onderzoekt hoe vrij wij eigenlijk nog zijn, waarom we blijven geloven in een ideologie die de aarde en ons mensen uitput, of meten weten is of het niet eerder vastzetten is en zo veel meer.
De grote weigering is groots in zijn kleinheid (120 smalle pagina’s). Het doet je hoofd tollen en verruimt je blik. Het geeft goesting om af te wijken, op te wijken, niet meer mee te doen met de ratrace. Marian Donner toont ons een uitweg, zinderend van enthousiasme geschreven. Een aanrader!
Het Zelfverwoestingsboek van Donner staat al jaren op mijn te-lezen-lijstje maar het kwam er nog niet van. Ondertussen las ik wel al De grote weigering, verschenen in de ‘Nieuw licht’ reeks (opgestart door Frank Meester en Coen Simon).
Meester en Simon vroegen Donner om haar blik te werpen op De eendimensionale mens van Marcuse. Ze onderzoekt hoe vrij wij eigenlijk nog zijn, waarom we blijven geloven in een ideologie die de aarde en ons mensen uitput, of meten weten is of het niet eerder vastzetten is en zo veel meer.
De grote weigering is groots in zijn kleinheid (120 smalle pagina’s). Het doet je hoofd tollen en verruimt je blik. Het geeft goesting om af te wijken, op te wijken, niet meer mee te doen met de ratrace. Marian Donner toont ons een uitweg, zinderend van enthousiasme geschreven. Een aanrader!
June 16, 2022
Altijd leuk om op verschillende manieren te kijken naar hoe het is , anders zou kunnen (?) zijn , het is wat het is ......tot het anders is , .... dan ist anders ,
Welk systeem het best is, wie (of wat ? Computer says ..) de macht heeft zal wel verschillen hoe je er tegen aan kijkt vanuit welke positie men zich bevindt, in de zon , de vierde rij of de achterste de show ziet er telkens wat anders uit , wie er voor , achter of naast je zit ...
of het anders kan ? Mss als je positie verandert ,
Ik heb een redelijk deterministisch kijk op de dingen , de onvoorspelbare kwantumgekken zijn mss gewoon een gebrek aan begrip of inzicht ,
De bizarheid of logica blijft wel verbazend, mss maakt een bepaalde soort een groot stuk van de planeet moeilijk leefbaar met bepaalde wapens , 3 maanden voor een grote vulkaanuitbarsting hetzelfde zou doen , ... dan toch de eerste , hooray
Welk systeem het best is, wie (of wat ? Computer says ..) de macht heeft zal wel verschillen hoe je er tegen aan kijkt vanuit welke positie men zich bevindt, in de zon , de vierde rij of de achterste de show ziet er telkens wat anders uit , wie er voor , achter of naast je zit ...
of het anders kan ? Mss als je positie verandert ,
Ik heb een redelijk deterministisch kijk op de dingen , de onvoorspelbare kwantumgekken zijn mss gewoon een gebrek aan begrip of inzicht ,
De bizarheid of logica blijft wel verbazend, mss maakt een bepaalde soort een groot stuk van de planeet moeilijk leefbaar met bepaalde wapens , 3 maanden voor een grote vulkaanuitbarsting hetzelfde zou doen , ... dan toch de eerste , hooray
August 10, 2022
Doodjammer dat Marian de kwantumfysica aanhaalt in haar betoog, gefundeerd op een verouderd begrip ervan (de Kopenhagen interpretatie uit de jaren '20 van vorige eeuw, intussen rijkelijk aangevuld met nieuwe interpretaties en inzichten), of zelfs foute (een quanta is geen fysiek deeltje, maar een waarschijnlijkheidsgolf). Fenomenen uit de kwantumwereld zomaar toepassen op de menselijke toestand is zeker en vast een mooie denkoefening, maar niet zo gepast in een filosofisch boek.
Maar daarnaast biedt het boekje voldoende stof tot nadenken, en wakkert zeker de nieuwsgierigheid aan om het werk van zowel Donner als Marcuse verder te verkennen.
Maar daarnaast biedt het boekje voldoende stof tot nadenken, en wakkert zeker de nieuwsgierigheid aan om het werk van zowel Donner als Marcuse verder te verkennen.
July 19, 2025
Het geeft een hele slechte oplossing. Het probleem is de kapitalistische consumptiemaatschappij, wij kunnen zelf niet veranderen dus moeten we het systeem veranderen. We veranderen het systeem door ons eigen gedrag te veranderen??? Het boek stelt bovendien voor om lui te worden.
June 15, 2022
Vloeiend en toegangelijk geschreven, maar door die cover kreeg ik regelmatig het gevoel een esoterisch boek open te slaan.
October 11, 2022
Relevant, helder en to the point.
December 13, 2023
De Eendimensionale trend ontdekken en zien is als het ontsnappen uit de Matrix. Je wordt er niet bepaald gezelliger van op feesten en partijen.
Displaying 1 - 11 of 11 reviews