Bài học Phần Lan 3.0: Chúng ta học được gì từ cải cách giáo dục Phần Lan?

by Pasi Sahlberg, Đặng Việt Vinh (Translator), Lê Phương Anh (Translator)

Cuốn sách là phiên bản cập nhật so với phiên bản 2.0 mà Omega+ đã xuất bản vào cuối năm 2016. Hai ấn bản trước của “Bài học Phần Lan” đã được dịch ra gần 30 thứ tiếng; mô tả cách một quốc gia Bắc Âu nhỏ bé xây dựng nên hệ thống trường học cung cấp khả năng tiếp cận nền giáo dục đẳng cấp thế giới cho tất cả thanh thiếu niên trong nước như thế nào.

Ở “Bài học Phần Lan 3.0”, Pasi Sahlberg tiếp nối và cập nhật câu chuyện về cách Phần Lan duy trì thành tích giáo dục mẫu mực của mình, bao gồm cả cách nước này phản ứng với những thay đổi hỗn loạn trong nước và trên toàn thế giới như đại dịch Covid-19.

“Bài học Phần Lan 3.0” cung cấp các tài liệu mới quan trọng về một số chủ đề như: Giáo viên và giáo dục giáo viên; Giáo dục trẻ em có nhu cầu đặc biệt; Vai trò của trò chơi trong giáo dục chất lượng cao; Các phản ứng của Phần Lan trước tình trạng bất bình đẳng ngày càng gia tăng, điểm số trong các cuộc thi quốc tế không như kỳ vọng và đại dịch toàn cầu.

Trong lúc các quốc gia đang tiến hành cải cách giáo dục, tình trạng khủng hoảng sức khỏe cộng đồng và bất ổn kinh tế thúc đẩy những thay đổi toàn cầu, “Bài học Phần Lan 3.0” khuyến khích giáo viên, học sinh và các nhà hoạch định chính sách có những suy nghĩ lớn rộng hơn, táo bạo hơn khi tìm kiếm các giải pháp mới để cải thiện trường học và toàn bộ hệ thống giáo dục.

Ấn bản này cũng cung cấp thông tin sâu hơn về thế giới giáo dục hiện tại ở Phần Lan dựa trên các số liệu thống kê giáo dục và dữ liệu quốc tế gần đây nhất, bao gồm PISA 2018, TIMSS 2016 và TALIS 2018.
“Bài học Phần Lan” từng dành được giải thưởng Grawemeyer (Hoa Kỳ) cho một ý tưởng có tiềm năng thay đổi thế giới (năm 2013). Phiên bản 3.0 của cuốn sách hi vọng sẽ mang lại những hiểu biết về quá trình phát triển của hệ thống giáo dục Phần Lan và là nguồn khích lệ cho cuộc thảo luận giáo dục tại Việt Nam.

Theo tờ Education Review: “Bài học Phần Lan của Sahlberg đáng chú ý ở chỗ nó tán thành một hệ thống giáo dục khác với nhiều hệ thống khác ở các quốc gia tiên tiến trên thế giới và cung cấp nền tảng vững chắc về bối cảnh lịch sử khiến hệ thống giáo dục của Phần Lan trở nên mạnh mẽ và đầy cảm hứng.”

Còn tờ Philippine Daily Inquirer cho biết: “Bài học Phần Lan của Sahlberg mang tính cổ vũ, khích lệ lớn lao khi tác giả nhắc đi nhắc lại lưu ý rằng luôn luôn có hy vọng và khả năng cải cách một hệ thống quốc gia dù nó có vẻ ảm đạm đến mức nào.”

Tác giả cuốn sách Pasi Sahlberg (sinh năm 1959), là nhà giáo dục và tác giả người Phần Lan, từng là chuyên gia giáo dục cấp cao tại Ngân hàng Thế giới, chuyên gia giáo dục hàng đầu tại Tổ chức Đào tạo châu Âu (Torino, Ý), Giáo sư về Chính sách Giáo dục tại Đại học New South Wales (Sydney, Úc), Giáo sư thỉnh giảng tại Trường Sau đại học về Giáo dục của Harvard và nguyên Tổng giám đốc Trung tâm Luân chuyển và Hợp tác Quốc tế (CIMO) thuộc Bộ Giáo dục và Văn hóa Phần Lan.

Ông đã đạt các giải thưởng: Giáo dục 2012 (Phần Lan), Robert Owen năm 2014 (Scotland), Lego năm 2016 (Đan Mạch), Học bổng cư trú Bellagio của Quỹ Rockefeller năm 2017.

Các tác phẩm tiêu biểu của ông có thể kể đến như “Finnish Lessons: What Can the World Learn from Educational Change in Finland (2011, 2015, 2021); “Let the Children Play: How more play will save our schools and help children thrive (2019)”, “In Teachers We Trust: The Finnish way to world-class schools (2021)”.

Genres: Education, Teaching, Audiobook, Parenting

406 pages, Paperback

First published November 1, 2011

Reviews

[Steven Kolber · Rating 5 out of 5]

Still a revelatory book in its third edition. So many moments of reminders of things that we could be doing better. With improved and updated content on the changes in educational rankings and so forth, so many tests and results you’ve never even heard of (even if you feel like you know stuff about such matters).

[Jesse · Rating 3 out of 5]

A bit repetitive and boilerplate, but a hefty and comprehensive analysis of the complimentary sociopolitical institutions that have sown the seeds for Finland’s unique quick ascent to the top of quality education discussions. In short: if you want educational outcomes like Finland, well… be more like Finland.

[Robert · Rating 3 out of 5]

Đây là cuốn sách mà có vẻ là dành cho các chuyên gia giáo dục và các nhà hoạch định chính sách hơn những người dân bình thường, tuy nhiên nếu bạn sắp đi du học hay bạn cần một bộ tiêu chí để chọn trường cho con thì cuốn sách cũng mang đến cho chúng ta nhiều góc nhìn và tư duy thú vị về giáo dục thông qua Cuộc cải cách giáo dục Peruskoulu từ thập niên 1970 đến nay của Phần Lan – quốc gia thường xuyên đứng top trong các bảng xếp hạng giáo dục quốc tế.

Bài học Phần Lan ra mắt lần đầu năm 2011 và trải qua 3 phiên bản với phiên bản 3.0 mới nhất này có cập nhật thêm cách mà Phần Lan đã vượt qua những khó khăn của đại dịch Covid -19 như thế nào. Bản Việt ngữ được xuất bản cũng để kịp mừng kỷ niệm 50 năm Việt Nam và Phần Lan hợp tác ngoại giao vào năm nay. Xuyên suốt cuốn sách, Pasi Sahlberg chia sẻ cho chúng ta mô hình đổi mới giáo dục tại đất nước của ông cũng như giúp bạn đọc hiểu hơn về các nền giáo dục khác nhau trên thế giới với một sự không ngần ngại thừa nhận rằng, phần lớn các phát kiến giáo dục tại đây được góp nhặt từ chính Thụy Điển, các nước Bắc Âu và đặc biệt là Mỹ nhưng được áp dụng với một nền văn hóa khác biệt.

Không giống như những gì truyền thông bơm thổi, nền giáo dục Phần Lan cũng có những khó khăn rất thông dụng như bị truyền thông soi mói, vấn đề nhập cư vào EU, xu hướng tăng sử dụng sản phẩm điện tử của học sinh sinh viên, các đợt suy thoái tài chính ảnh hưởng đến ngân sách và sự phản đối chính trị vì các chương trình giáo dục tại đây đều do công quỹ tài trợ miễn phí cho công dân của mình với ưu tiên “công bằng giáo dục” – bất kể trẻ em ở đâu, hoàn cảnh thế nào, tố chất ra sao cũng được Chính phủ cung cấp giáo dục miễn phí như nhau. Thế nhưng, với đặc thù về sự đồng nhất cao về văn hóa và chủng tộc, Phần Lan đã vượt qua những khó khăn này trong suốt 30 năm để trở thành nền giáo dục hàng đầu với nhiều tư duy cực kỳ khác biệt mà Khoa cũng cực kỳ ấn tượng.

Đặc thù cơ bản nhất chính là việc hạn chế tối đa việc kiểm tra dạng đỗ - trượt, thanh tra trường lớp và dùng những điểm số để quyết định an sinh của giáo viên. Các dạng bài kiểm tra hầu hết là viết luận về các vấn đề đời sống xã hội như ăn kiêng, chiến tranh, tình dục…Bên cạnh đó, điểm Khoa ấn tượng nhất chính là từ cấp 2, trẻ em đã được đưa ra những lựa chọn định hướng cho riêng mình và thậm chí cấp 3 đã có thể chọn theo học ngành nghề mà mình muốn thử sức. Tư vấn nghề nghiệp và những buổi trải nghiệm môi trường làm việc được phổ biến bắt buộc kể từ những năm cấp 2. Việc học nghề cũng không mang tính hình thức và không được coi trọng như ở nước chúng ta mà đây là chương trình chính quy và học sinh hoàn toàn có thể học tiếp lên các bậc cao hơn như cử nhân, thạc sỹ sau khi hoàn thành khóa đào tạo nghề.

Điểm ấn tượng thứ hai với Khoa là việc áp dụng lý thuyết đa trí tuệ của Howard Gardner một cách tổng thể khi ưu tiên phát triển cá tính cá nhân của từng học sinh theo từng nhóm năng lực ngay từ giai đoạn thơ ấu, trước khi trẻ em chính thức đến trường năm 7 tuổi. Trong đó, họ duy trì sự cân bằng giữa các môn học thuật và phi học thuật bằng việc duy trì ở tất cả các cấp những môn nghệ thuật, sinh thái, tôn giáo, tâm lý học. Hơn thế nữa, việc học theo tín chỉ ngay từ cấp 2 giúp học sinh có thể hiệu chỉnh theo sức học của bản thân và không có vấn đề ở lại lớp và học lại cả một năm học với tất cả các môn. Phần Lan cũng là quốc gia hiếm hoi đưa quyền chơi đùa của trẻ em vào Hiến pháp chính thức và có bộ luật bảo vệ quyền thanh thiếu niên.

Về công tác giảng dạy, giáo viên có không gian để chủ động lên chương trình giảng dạy và phương pháp cho từng nhóm học sinh đồng thời vẫn đủ thời gian để đóng góp cho xã hội, nhà trường và các nghề nghiệp cá nhân. Việc lãnh đạo nền giáo dục và các cấp hiệu trưởng bắt buộc phải trao cho các chuyên gia giáo dục có tâm huyết và giáo dục chứ tuyệt đối không bị thương mại hóa bởi các chính trị gia hay nhà tài phiệt như mô hình cực kỳ thịnh hành ở nhiều quốc gia khác. Cuối cùng, tác giả cũng dành một chương để đưa ra góc nhìn về các xếp hạng nền giáo dục như PISA và Phong trào cải cách Giáo dục toàn Cầu GERM, vai trò đóng góp cũng như những góc khuất về bản chất của những thực thể này cũng như thẳng thắn bóc tách những ảo tưởng về nền giáo dục “hoàn hảo” của Phần Lan mà truyền thông đang làm quá mức.

Về hình thức, cuốn sách có thể rút ngắn hơn vì có nhiều nội dung được lặp lại khá nhiều, nhất là phần giới thiệu gần 50 trang về các nội dung chính mà sẽ được nhắc lại đầu mỗi chương. Theo quan điểm của Khoa, đây không phải là một cuốn sách dễ đọc nhưng bổ ích và giúp độc giả có thêm nhiều tư duy giáo dục thú vị.

"Bất cứ chỉ số xã hội mang tính định lượng nào, nếu nó càng được sử dụng cho quá trình ra quyết định xã hội, thì nó càng phải gánh chịu nhiều áp lực tham nhũng và sẽ càng bị bóp méo"
"Sẵn sàng tới trường có nghĩa là tất cả các trường phải sẵn sàng tiếp nhận mọi trẻ em như bản chất vốn có của chúng"

"các chính phủ tìm cách xếp hạng bác sỹ phẫu thuật tim dựa trên tỷ lệ sống sót của bệnh nhân, để rồi thấy rằng họ đã tạo động lực cho các bác sỹ từ chối những bệnh nhân nặng nhất"

[Michel Hieu · Rating 5 out of 5]

Với những ai chưa đọc phiên bản 2.0 trước đó hoặc chưa biết về giáo dục Phần Lan, thì cuốn này rất phù hợp để bắt đầu hành trình khám phá hệ thống giáo dục độc đáo tại đất nước Bắc Âu này. Cuốn sách được viết như một bài nghiên cứu khoa học nhưng lại rất cuốn hút vì cách dẫn dắt và kể chuyện của tác giả.

Pasi Sahlberg có một lời mở đầu khá dài và đầy đủ. Trong đó, ông thiết lập hoàn cảnh ra đời của cuốn sách, đồng thời giúp người đọc gạt bỏ những điều lầm tưởng về hệ thống giáo dục tại Phần Lan - điều mà ông sẽ làm rõ hơn xuyên suốt cuốn sách. Mạch kể đi từ lịch sử của hệ thống giáo dục gắn liền với lịch sử ra đời của đất nước Phần Lan độc lập, đến những chính sách cải cách giáo dục nhận được sự đồng thuận cao của người dân, qua đó lý giải nguyên nhân đằng sau sự thành công của Phần Lan trong giáo dục.

Vì là một nhà khoa học, những lập luận trong trình bày của Pasi đều được dẫn chứng bởi số liệu thống kê và biểu đồ, trực quan nhưng không hề nhàm chán. Đọc hết cuốn sách, người đọc có cái nhìn tổng quan về hệ thống giáo dục tại Phần Lan, và có thể diễn giải được lý do thành công của họ. Tuy nhiên, đây chưa phải là hệ thống giáo dục bền vững khi chính Phần Lan cũng đang đối mặt với những vấn đề của riêng mình. Đã có phái đoàn từ nhiều nước, chính phủ đến Phần Lan với hy vọng tìm kiếm sự đột phá trong cải cách hệ thống giáo dục ở đất nước họ. Nhưng sẽ là sai lầm nếu bê nguyên mẫu mô hình để áp dụng mà không có tinh chỉnh phù hợp với văn hoá và ngữ cảnh của chính họ.

Câu trả lời cho câu hỏi: liệu đây có phải là mô hình giáo dục bền vững? vẫn còn bỏ ngõ. Có thể chúng ta sẽ cần chờ các phiên bản tiếp theo của cuốn sách để có cái nhìn hoàn chỉnh hơn về cách mà Phần Lan đối diện với thách thức hiện tại, và hy vọng sẽ có câu trả lời cho câu hỏi trước đó.

[Aian · Rating 4 out of 5]

*had to read this for a comparative sociology of education class that i'm grading papers for*

3.5 stars

interesting & informative. it was helpful to hear how Finland's education system grew & comparisons to other nations' educational systems

it was a bit dry & felt redundant

[Michelle Brandstetter · Rating 3 out of 5]

I'm not sure if it's due to translation, but there is quite a bit of repetition. There is a great deal of very interesting and useful information as well. I'm not sure why the U.S. doesn't begin to apply some of the proven techniques after all this time.

[Pedro Harris · Rating 5 out of 5]

GERM free ideas for a new education system

The main message of this book is that there is another way to improve education systems through equity and equality

[A.D. Hoang · Rating 5 out of 5]

Much better than the previous versions!

[Tracey · Rating 3 out of 5]

As an educator, I was not convinced by some of the key ideas in this book. However, others were more promising. But of a dry read though.

[Brian Hagerty · Rating 4 out of 5]

Interesting, but doesn't really deliver on the premise; doesn't provide much actionable information.