نظرية الدراما وتحليلها

European Studies in English Literature

by Manfred Pfister, أحمد عبد الفتاح (مترجم), علا عادل (مراجعة)

يعد كتاب «نظرية الدراما وتحليلها» لمانفريد فيستر، ترجمة أحمد عبد الفتاح، أول كتاب يقدم إطاراً متماسكاً وشاملًا لتحليل المسرحيات بكل أبعادها الدرامية والمسرحية، وتغطي المادة التي يقوم على تحليلها كل أنواع وعصور الدراما، بداية من التراجيديا والكوميديا اليونانية، وصولاً إلى المسرح الحديث، علاوة على مسرحيات شكسبير التي تقدم بؤرة تركيز خاصة.

لم يتناول «فيستر» هذا الموضوع تناولاً تاريخياً، بل هو تناول منهجي، يمزج أكثر التصنيفات اختزالاً بالتفسيرات المادية التفصيلية لنماذج نصوص بعينها، ويعزز ثبت المراجع العالمية الشاملة لدراسات المسرح والدراما الملائمة القيمة العلمية لهذا الكتاب.

ينفذ هذا الكتاب إلى أدق تفاصيل صنعة الكتابة الدرامية، ويكشف الأسرار الخفية في فن الكتابة المسرحية، من خلال اختيار نماذج ملائمة لكتاب الدراما الكبار، مثل أسخيلوس وسوفوكليس ويوربيدس (في العصرين اليوناني والروماني)، وشكسبير (الذي اختصه بالاستشهاد بأكبر عدد من النصوص واحتفى به كثيراً)، وبن جونسون (في العصر الإليزابيثي)، وموليير وكورني وراسين (في الدراما الكلاسيكية الفرنسية)، وشيلر وفريدريش دورينمات وبيتر هاندكه وغيرهم في الدراما الألمانية، علاوة على كتاب المسرح الإنجليزي وكتاب العبث.

يتناول المؤلف كيفية إرسال واستقبال المعلومات، من خلال نسق الاتصال الداخلي (العلاقات المتبادلة بين الشخصيات على خشبة المسرح ونسق الاتصال الخارجي) العلاقة بين المشاهدين والمؤدين، وأفق توقعات المشاهدين المرتبط بنوع النص، وأنواع المعلومات المنقولة، ومستويات الوعي للنماذج الدرامية والمشاهدين، علاوة على بنية المنظور في الدراما.

Genres: Nonfiction, 20th Century, Art, Literature

576 pages, Paperback

First published January 1, 1977

Reviews

[Fateme Beygi · Rating 4 out of 5]

برای منی که دنبال یه مرجع درست برای رفتن به دل درام می‌گشتم و نمی‌دونستم از کجا باید شروع کنم که زده نشم و بتونم ذهن مشتاق ساختار و کلنجاررونده با متنم رو راضی نگه دارم، این کتاب واقعا عالی بود. سرفصلای کاملا جزئی و مباحث کاملا تحلیلی. باید می‌دونستم توی درام دقیقا با چه عناصر و مواردی روبروام. این کتاب علاوه بر معرفی عناصر و ویژگی‌های خاص درام، به بررسی اونا همراه با مثال‌های متعدد می‌پردازه و علاوه بر اینا در مقایسه با متون روایی چرایی تفاوت درام با شکلای دیگه‌ی ادبی رو کاملا واضح و استدلالی بیان می‌کنه. از طرف دیگه مباحث چون بخش به بخش شدن و جزئی مطرح می‌شن نه تنها گیج‌کننده نمی‌شن بلکه خیلی مختصر دریچه‌ی بزرگی رو به مخاطب گشوده می‌شه که اگه بخواد عمیق‌تر بره سراغش منابع مورد اشاره توی کتاب می‌تونن به کارش بیان. جامعیت کتاب توی اینه که نظرات قدیمی و جدید رو کنار هم می‌ذاره و نتیجه‌گیری خودش رو قدم به قدم انجام می‌ده تا درک کنین چرا فلان نظریه دیگه کارایی نداره و چرا بهمان نظریه مناسب یه سری متون هست و نیست.
ترجمه‌ی کتاب هم اولش ممکنه یکم به‌خاطر معادل‌های تازه‌اش یا ناآشناش آزارتون بده اما وقتی ادامه می‌دین انقدر این معادلا رو مناسب و سنجیده‌شده می‌دونین که حاضر نیستین جای دیگه چیزی جز همین معادل برای واژه‌های بیگانه ببینین. فکر می‌کنم یکی از بهترین ترجمه‌های ممکن رو توی متون تحلیلی-نظری‌ای که تا به این‌جا خوندم، داشت.

پ.ن: چیزای مختصری که من در مورد نمایش‌نامه و تئاتر می‌دونستم در مقابل چیزایی که یاد گرفتم هیچی نبودن و یا حتی به‌خاطر زمینه‌ی روایی ساختارایی که می‌شناختم، ناقص یا گاهی کاملا غلط بودن. تازه فهمیدم که چطور باید به نمایش‌نامه و ساختار و عناصرش نگاه کنم و یا چطور به تماشای یه تئاتر بشینم.

[Ali · Rating 5 out of 5]

کنش: سرقت زنجیرِ طلایِ علی دایی، مقابل چشم دختر خردسال‌اش.

واکنش اول: علی دایی، دزدها را تعقیب می‌کند.
واکنش دوم: علی دایی، مات و مبهم سر جایش می‌ماند و دزد ها را تماشا می‌کند.

کدام واکنش علی دایی دراماتیک تر هست؟

اگه این سرقت، "ابتدای داستان" اتفاق بیافتد، صرفاً سلیقه شخصی خوانندهْ تعیین کننده هست. ولی اگه "وسط" یک اثر دراماتیک چنین اتفاقی بیافتد: خواننده باید بتواند با توجه به شخصیت پردازی و تعریفی که نویسنده از قهرمان داستان‌اش داشته، واکنش علی دایی را بر اساس روابط علت و معلولیِ داستان حدس بزند. و این اولین تفاوت "متن دراماتیک" با یک داستان معمولی هست.

پی‌نوشت: قطعا چنین مثالی تو متن کتاب نیست و برداشت آزادی بود که از خوندنش داشتم و در قالب یک داستان، مطرح‌اش کردم.
چرا استفاده از اسم خاص(علی دایی)؟ چون این سرقت، یک اتفاق واقعی بوده و شاید این طوری منظورم رو بهتر میتونستم برسونم.

[Uroš Đurković · Rating 4 out of 5]

Izvrsna studija čiji je cilj ne sveobuhvatna definicija drame već opis njenih mehanizama. Popis dramskih strategija je iscrpan i predstavlja odlično polazište za dalja istraživanja.

Teorija ima jedan zanimljiv sled. Često je potrebno da neko zamršenu materiju pojednostavi, da bi je neko drugi ponovo zamrsio. (Zamršivanje zamršivanja ne valja, kao ni pojednostavljivanje pojednostavljivanja.) I šta Fister radi? Fiksira pojmove i daje dobar pregled istorije istraživanja. To nije originalna pozicija, ali jeste prekopotrebna. Obuhvaćene su ključne teme: osobine dramskog govora i odlike komunikacije u drami, odnos pozorišnog izvođenja i dramskog teksta, status likova, prostor, vreme, epizacija i odnos priče i radnje u drami. Za svakoga ko želi da se ozbiljnije bavi dramom, nezaobilazna lektira, za ostale, zgodna na preskoke.

Inače, otkrio sam kako je jedan naš proučavalac književnosti, iz meni neznanog razloga, napisao pre više od 25 godina, jedan izvrstan rad o drami kao književnom rodu, navodeći primere upravo iz Fisterove knjige, ali ne i izvor. Nije mi jasno zašto je to uradio, budući da bi navođenje izvora samo dalo kredibilitet radu, no dobro.

[Hassan Zakeri · Rating 2 out of 5]

کتاب نظریه و تحلیل درام را به عنوان کتاب مرجع درسمان خواندم. بسیاری از قسمتهای متن بدون خوانده شدن قبلی نمایشنامه های مورد اشاره قابل استفاده نیست. تحلیل نظریه ارایه شده مولف را گاهی پسندیدم. کتاب خوشخوانی برای مطالعه فردی نیست که شاید اثر ترجمه ناخوانا هم باشد.

[Gabrijela · Rating 5 out of 5]

S obzirom na to da je cilj koji si je postavio autor knjiga ispunila, a cilj je po Zaključnoj napomeni u izdanju koje sam čitala i najviše kritiziran, potrebno je pojasniti metodološki pristup knjizi i moju ocjenu koja je dana sukladno tom pristupu.
Pfisteru je dakle cilj bio stvoriti sustavan deskriptivan model klasificiranja strukture i postupaka tekstualizacije drame, što nužno podrazumijeva, kako on kaže degradiranje pojedinačnoga djela u davatelja primjera. Najveća je zamjerka prema tome bila nedostatak dublje analize ili udubljivanja u pojedinačna djela kako bi se strukture i klasifikacije primijenile.
Međutim Pfister se na kraju gotovo svakoga manjeg poglavlja ograđuje od pretenzija književnoteoretičarskoga udubljivanja u dramski tekst tako što napominje da se radi o tipološkim ili historijskim klasifikacijama, ekstremima koji se rijetko pojavljuju čisti u dramskome tekstu, a da je on uvijek kombinacija u nizu raspoređenih dijelova između ta dva ekstrema.
S tim u vezi smatram da je Pfisterova Drama: teorija i analiza odlična knjiga za usvajanje metajezika, odnosno stručnih pojmova koji se tiču kazališnoga, a i dramskoga teksta i da je dobar početak za konkretnu pojedinačnu analizu u kojoj će se "doći do boljih rješenja".
Nedostatak je knjige, s obzirom na njezinu želju postavljanja i određivanja stručnih pojmova, terminološka neuređenost - tako se javljaju pojmovi poput "književni supstrat teksta", "dramski tekst", "kazališni tekst", "izvedba", "prikazivanje", a da, za razliku od ostalih pojmova, nisu jasno određeni i definirani jedni prema drugima i sami po sebi.

[ejviea · Rating 5 out of 5]

Kao što je navedeno u Uvodnoj bilješci, knjiga se obraća početnicima u polju književne znanosti, studentima i učenicima. U tom pogledu iznimno je korisna kao uvod za čitanje i analizu dramskih tekstova. Knjiga je odlično strukturirana, jednostavnoga jezika i stila i, ono možda najvažnije, oslanja se na primjere ponajviše uzimajući u obzir kanonske dramske tekstove.

[Joyce · Rating 4 out of 5]

as thoroughly rigorous and sensible as you'd expect from a german critic

[Niuosha]

امروز باید از کتابی حرف بزنم که هیچی ازش نفهمیدم
ترجمه ی بسیار بد !
و بسیار بد خوان

من خیلی تسلط به کتاب های مرجع تئاتر ندارم ولی اگر این مرجع وای به حال بقیه کتابای مرجعشون