De lezende mens: de betekenis van het boek voor ons bestaan

by Ruud Hisgen, Adriaan van der Weel

De lezende mens van Ruud Hisgen en Adriaan van der Weel is een zoektocht naar de onderliggende betekenis van het lezen voor ons welzijn en onze democratische maatschappij. Het boek beschrijft de relatief korte geschiedenis van kleitablet tot e-book en de ingrijpende veranderingen die het lezen bracht voor individu en samenleving. Zo gingen geletterdheid en de opkomst van de democratie in de negentiende eeuw hand in hand. Maar wat is lezen eigenlijk, en hoe werkt het? En wat doen de digitale schermen met onze leesgewoonten? Hisgen en Van der Weel zetten op heldere wijze de laatste inzichten van het leesonderzoek uiteen en houden een krachtig pleidooi voor hernieuwde aandacht voor de toekomst van het lezen.

Genres: Nonfiction

344 pages, Paperback

Published February 17, 2022

Reviews

[AH Baudrillard · Rating 2 out of 5]

Mijn hoop was dat het boek ons enige nieuwe inzichten zou verschaffen, maar helaas is dat niet het geval. Degenen die boeken als Papyrus van Vallejo, The Library van Pettegree en Weduwen hebben gelezen zullen weinig nieuws of opzienbarends in dit boek vinden. Het boek is een samenraapsel van bestaande, meest gangbare inzichten over het lezen. Verder ontbreekt er coherentie en focus, wellicht als gevolg van het feit dat het door twee auteurs is geschreven. Blijkt ook uit het feit dat het boek vol zit met herhalingen.
Het meest heb ik uitgekeken naar hun inzichten over het digitaal lezen en hoe dit verschilt van het lezen van gedrukte boeken. Als antwoord krijgen wij voorgeschoteld weinig verrassende standaardideeën over het gevaar dat internet vormt voor ons concentratievermogen en hoe algoritmen ons in onze eigen bubbel kunnen opsluiten. Hoofdstuk 5, getiteld “van boekcultuur naar schermcultuur” is zeer zwak. Zeer storend is ook hun vrije en soms ronduit onjuiste interpretatie en weergave van de informatie uit andere bronnen. Neem nu het volgende citaat uit hoofdstuk 5 als voorbeeld: “Zelfs de man die ooit het huzarenstukje volbracht om heel Oorlog en vrede van zijn telefoonscherm te lezen, is later op zijn idee van de gelijkwaardigheid van papier en schermen teruggekomen.”, met verwijzing naar een artikel van Clive Thompson. Dit artikel heb ik vervolgens gelezen en het komt op geen enkele manier overeen met hetgeen zij eruit hebben gehaald. Zelfs middelbare scholieren weten dat je informatie uit secundaire bronnen niet mag vervormen opdat deze jouw eigen betoog kan ondersteunen.

[Axellesbooks · Rating 3 out of 5]

Interessant wel. Mijn recensie kan je lezen op mijn blog: https://axellesbooks.wordpress.com/20...

[Elsbeth Kwant]

Disclaimer: Adriaan van der Weel was mijn mentor aan de universiteit Leiden; hij was de eerste die me echt deed begrijpen waar een universiteit voor was - hij verkende de randen van het weten ('Changing our textual minds') en sloeg altijd de brug naar de praktijk (zelf een boek uitgeven, Frankfurts boekenbeurs bezoeken). Ik vind het een eer en genoegen dat ik hem tot mijn vrienden mag rekenen.

Ruud Hisgen en Adriaan van der Weel vormen al een tijdlang een dubbelact, die mooi en bijzonder is. Na een leven in didaktiek en universiteit keren ze nu hun aandacht naar het lezen. In de inleiding schetsen de auteurs de context: er is steeds meer tekst, steeds minder duurzame dragers en de levensverwachting van de inhoud wordt korter. Tekst is de hefboom van het intellect - door de boekdrukkunst wordt de cumulatie van kennis het fundament voor de volgende generatie.
De opbouw van het boek is helder. Zonder lezen en geletterdheid kan onze geavanceerde samenleving niet bestaan. Maar lezen is niet eenvoudig - hoe werkt het eigenlijk? Dan volgt een korte geschiedenis van het lezen, die culmineert in de geletterde samenleving van het einde van de 19e eeuw. Vervolgens volgt de culturele dimensie en het verdwijnen van de boekcultuur en winst en verlies van de leescrisis. Een praktisch hoofdstuk geeft tips om meer te lezen. Het boek eindigt met een pleidooi om diep lezen te behouden.
Galilei noemde lezen de bekroning van alle menselijke uitvindingen: 'subliem om te spreken met wie zich in India bevindt, of met hen die nog niet geboren zijn en nog in geen duizend jaar geboren zullen worden'. Sappho: Hoewel niet meer dan / adem, zijn woorden / die ik in mijn macht heb / onsterfelijk.
Ik leerde vooral veel van hoe het lezen werkt: 'als je het het kunt, kun je het niet niet' - de lettersleuf in het brein: visuele cortex die grafemen herkent en omzet: alleen de fovea heeft genoeg oplossend vermogen, dus maken je ogen veel bewegingen (saccade) - 10-12 letters tegelijk, 400 woorden per minuut. Lezen ontwikkelde zich uit lezen van het landschap in complexe samenlevingen.
Alles bij elkaar een goed overzicht van de stand van het lezen, dat ik met veel plezier gelezen heb.

[Laura · Rating 4 out of 5]

Een boek over lezen. Dat klinkt ideaal voor fanatieke lezers! Dat is ook precies de reden dat ik me inschrijf voor dit boek bij de Club van Echte Lezers. Het Droste-effect in actie, zou je kunnen zeggen. Bij vlagen vond ik het boek even verbijsterend als dat effect, zowel in positieve als negatieve zin. In positieve zin: het boek is prikkelend en heeft me nieuwe inzichten gebracht. De belangrijkste:
- onze samenleving en democratie zijn gestoeld op lezen en geschreven teksten
- de ontlezing en minder diep lezen is een probleem;
- de techbedrijven krijgen een monopolie op ons lezen en beinvloeden ons leesgedrag.
De opmaak van het boek is prachtig, met een speciale vermelding voor de quotes aan het begin van de hoofdstukken. De afbeeldingen of stukken tekst tussendoor zijn nuttig, maar verminderen de leesbaarheid.

Het boek is mij soms wat te zwart/wit en bevat veel herhalingen. De structuur is soms lastig te volgen. De leeswijzer in de inleiding kan helpen als je er actief naar teruggrijpt. Ik merk dat ik dat te weinig heb gedaan, waardoor ik halverwege het boek niet meer duidelijk had wat de bedoeling van de auteurs was. Is het een klaagzang over de ontlezing, een waarschuwing, een filosofisch verhaal of een geschiedenis van het lezen?

Een van de punten die worden besproken is dat een boek lezen (diep lezen) het hoogst aangeschreven staat. Een digitaal format laat zich daar minder goed voor lenen. En verder zou er geen tussenvorm zijn. Ereaders worden onder digitaal geschaard,maar maken diep lezen nog altijd mogelijk. Er wordt hier wel af en toe over gesproken, maar grotendeels worden ereaders afgedaan als digitaal lezen, wat ik niet terecht vind. (Ironisch als dit boek ook als ebook beschikbaar is.)

Dat soort ‘slordigheden’ sluipen vaker in het boek. Meningen worden beperkt onderbouwd. Eindnoten zijn nuttig, maar dan verwacht ik die vervolgens ook bij iedere bewering.

Een ander voorbeeld is de uitspraak dat fysieke boeken betrouwbaarder zijn dan een tekst op het internet. Praktisch gezien klinkt dit logisch, maar wat weerhoudt iemand om een boek te publiceren met onzin erin? Ja, het kost tijd en geld, maar het kan en niemand kan je tegenhouden. Ook dat een digitale tekst verdwijnt en een boek niet vind ik onzuiver. Een boek kan ook uit de handel worden genomen en vernietigd.

Bij vlagen heeft het boek een hoog: vroeger was alles beter gehalte en we moeten waken voor onze geletterdheid in de toekomst.

De minpunten zijn… jammer. Desondanks vind ik het een interessant boek, omdat het je anders naar lezen laat kijken en het belang ervan benadrukt. Het boek deed me ook denken aan Hoe lees ik? van Lidewijde Paris, die ook wordt genoemd in dit boek. Het hoofdstuk met tips voor de minder grote leesfan was ook erg leuk en van toegevoegde waarde. Dank Atlas Contact voor het recensie exemplaar!

[Wilco Born · Rating 4 out of 5]

Erg interessant boek over de cognitieve processen die gestimuleerd worden door het diep lezen van boeken en de geschiedenis van het schrift en boekdrukkunst. Daarnaast ook nog een sterk betoog waarom door 'ontlezing' en sociale media onze samenleving werkelijk in gevaar is, met de relativering dat de boekleescultuur maar tijdelijk was. Met handvaten om je kritische en analytische vaardigheden op pijl te houden in een tijd dat je snel alleen maar digitale teksten leest - en die door de veranderlijkheid maar weinig geloven.

Technologie-optimisme is niet verkeerd, maar het zette mij wel echt aan het denken dat de snelle belonings-media mogelijk grote invloed hebben in democratische processen. Simpelweg doordat we informatie op schermen wantrouwen. En als we niets anders hebben om aan vast te houden, wat dan?

[Anne Bergsma · Rating 4 out of 5]

Dit boek is een lang pleidooi voor ‘diep lezen’. Een vorm van lezen die ernstig bedreigd wordt door digitale vormen van schermlezen. Velen verleren het lezen, hetgeen de schrijvers schadelijk achten voor die lezers en zelfs voor de democratie. Nepnieuws en complottheorieën krijgen ruim baan indien we het echte lezen verleren.

[Vincie · Rating 5 out of 5]

"Van alle uitvindingen van de mens is het schrift de invloedrijkste ooit. Doordat we kunnen lezen en schrijven, ontstonden het boek, de drukpers, het onderwijs, de handel, de computer, het internet, de rechtsstaat, de moderne democratie en alle andere verworvenheden van onze samenleving." ~ stelling 3, bladzijde 299

Prachtig, super compleet boek dat alles omtrent lezen omvat.

Zeer de moeite waard om het te lezen, en om het echt goed diep te lezen. Interessant voor iedere boekenliefhebber, maar ik vind eigenlijk dat iedereen dit boek zou moeten lezen. Of in ieder geval op z'n minst hoofdstuk 6 (de leescrisis), hoofdstuk 7 (lezen en laten lezen: een handreiking), de coda en de stellingen.

Het boek is goed onderbouwd met een ruime verantwoording, bibliografie en veel noten. Een genot om te lezen, al bevestigt het misschien ook wel mijn voordelen. Ik ben ook geen fan van e-readers of lezen vanaf schermen, daarom zal voor mij het papieren boek of de papieren krant nooit sterven. En ik hoop dat nog meer twintigers van mijn generatie er zo in staan.

Het belang van lezen, maar ook het ontstaan van het schrift en de ontwikkeling van de drukpers komt aan bod. Net als de invloed van Big Tech en de schermrevolutie, de invloed van (diep) lezen op je persoonlijke ontwikkeling, empathie, onderwijs en inlevingsvermogen. Afgewisseld met mooie voorbeelden. En eigenlijk nog veel meer. Ga dit gewoon lezen.

Deze dieplezer ontdekte toch een paar spel-/tikfoutjes in deze druk van het boek. Zou degene die redigeerde niet zo'n diepe lezer geweest zijn? ;-)

"Het doel van de politiek is vrijheid. Burgers moeten de mogelijkheid krijgen de vrije rede te gebruiken, zodat zij elkaar niet met haat, woede of bedrog bejegenen en zich niet door bittere gevoelens laten meeslepen." ~ bladzijde 142

"Deze vrijheid van publicatie is enerzijds een groot goed, maar heeft ook een minder aantrekkelijke kant. Ook twijfelachtige meningen en gedachten die ooit hoogstens in het café of op feestjes met een beperkte groep gelijkgestemden werden gedeeld, worden nu zonder blad voor de mond op blogs, fora en sociale netwerken uitgesproken." ~ bladzijde 196

[Annet · Rating 4 out of 5]

Naarmate je verder raakt in dit onderzoek, neemt de verontrusting toe. Dat de boekcultuur het aan het verliezen is van de schermcultuur valt natuurlijk niet meer te ontkennen. Hierdoor verdringt hyperlezen het diepe lezen. Er is sprake van een neerwaartse spiraal in hoeveelheid die gelezen wordt, in leesmotivatie én in leeskwaliteit.
Onomstotelijk staat vast dat diep lezen als slijpsteen dient van de geest en ons analytische en kritische denkvermogen versterkt. En dat is weer essentieel voor een democratische en wetenschappelijke houding. Een diepe lezer heeft zelfs meer kans op een langer en gezonder leven.
Door de digitalisering van tekst liggen deze bijeffecten onder vuur, vooral mentale discipline, concentratie, het vermogen abstract te denken en te redeneren, en om betogen te begrijpen. Het is nu of nooit: laat de overheid als de wiedeweerga paal en perk stellen aan de verslavingsindustrie van Big Tech.
Dit boek geeft tot besluit vele laagdrempelige tips om het diepe lezen weer te stimuleren.

[Ruben Seijbel · Rating 4 out of 5]

Heel leuk boek, het laat mooi zien hoe de geschiedenis van het boek en van het lezen zijn verbonden met de ontwikkeling van personen en samenlevingen als geheel. De waarde van het lezen van boeken en lange teksten geeft ook een mooi beeld tegenover het effect van sociale media. Tegelijk geeft het boek zeker geen nostalgische boodschap naar een leesverleden waarnaar we terug zouden moeten. Eerder hoe de waarde van lezen zich tot technologische ontwikkelingen verhoudt. Het wordt soms wat stichtelijk als er tips voor lezen beschreven worden, maar dat zit niet in de weg. Je hoeft lijstjes met tips niet ‘diep te lezen’. En dit boek legt dan weer mooi uit wat diep lezen is en hoe mensen stukken tekst op verschillende manieren lezen.

[Jacolien · Rating 3 out of 5]

Het boek 'De lezende mens' beschrijft het ontstaan, de ontwikkeling en het belang van boeken en het diep lezen en wat de effecten zouden kunnen zijn, als de moderne media de plek van boeken gaan innemen.
Het boek is best uitgebreid, maar dat kan wellicht de leeservaring benadelen. Ik vind het boek interessant, maar vind het jammer dat Bijbelteksten compleet uit context worden gehaald en verkeerd worden uitgelegd om het verhaal te 'onderbouwen' terwijl voor de rest de onderliggende toon tegenover het christendom niet echt fijn voelt. Dat heeft voor mij het plezier in het lezen van dit boek jammer genoeg heel erg verminderd.
Al met al een interessant relaas over 'de betekenis van het boek voor ons bestaan', zoals de ondertitel zegt.

2.7 ⭐

[Naomi · Rating 3 out of 5]

3,5*

[Isis · Rating 5 out of 5]

Fantastisch boek.
Boordevol prachtige inzichten, stukken tekst, quotes uit de literatuur, tips voor leesbevordering.
Ik heb van elke letter gesmuld.

[Els · Rating 3 out of 5]

Misschien zijn ‘De lezende mens’ en ik wel op de verkeerde voet begonnen. Ik dacht dat dit echt een boek voor mij zou zijn, omdat lezen bij mij nummer 1 staat, zowel om mijn kennis te verbreden als om me te ontspannen. Vreemd genoeg ging ik ervan uit dat een boek dat over lezen gaat over boeken zal gaan, en dat is natuurlijk een verkeerde aanname.

Het lukte me niet om helemaal door dit boek heen te komen, en dat is vrij uniek. Ik wil niet beweren dat het nooit voorkomt, maar ik heb net nog een zeer tegenvallend fictieboek uitgelezen, à la bonheur. Maar dit boek springt van de hak op de tak en vervalt nogal eens in herhaling.

Bovendien kom ik, juist in een boek over de lezende mens, storende fouten tegen. Als voorbeeld: een zin begint met het woord 'ook', en ik schrik omdat ik me realiseer dat ik iets gemist moet hebben in de voorgaande tekst. Maar als ik de vorige alinea opnieuw doorlees, kom ik daar niets tegen dat in relatie staat met de zin die met 'ook' begint. Hier is waarschijnlijk geknipt in de tekst (kill your darlings), maar bij de redactie is niet opgevallen dat de daaropvolgende zinnen overeenkomstig aangepast moeten worden. Het komt over alsof dit een proefschrift, waarop de promotor een aantal kritiekpunten had. De punten zijn aangepast, maar het verband is niet overal meer duidelijk.


En soms was mij niet duidelijk wat een stuk tekst met het onderwerp van het boek te maken had. Een voorbeeld van bladzijde 60: "Een woord als 'verassing', bijvoorbeeld, lezen velen in eerste instantie niet als 'crematie' maar als verrassing ('surprise'). Omdat de woordbeelden zo ontzettend op elkaar lijken is het geen wonder dat zovelen ook de 'surprise' met een 'r' te weinig spellen, als 'suprise'."

Welke woordbeelden lijken op elkaar? Verrassing en surprise? Surprise en suprise? Maar suprise is naar mijn weten geen bestaand woord. Leuke anecdote, mijns inziens is er geen relatie tussen het verkeerd spellen van surprise en het verkeerd spellen van verrassing. En wat is de relatie met het boek als geheel?


Het boek stelt mij teleur. De ondertitel is 'De betekenis van het boek voor ons bestaan', en veel van wat ik tegenkom in het boek onderschrijf ik, wat betreft de vaardigheden die een lezer opdoet bij het lezen van juist fictie. En het is leuk te lezen dat het vermoeden bestaat dat het deel van de hersenen dat gebruikt wordt bij het lezen bij de nog niet lezende 'oermens' gebruikt werd om te oriënteren op de omgeving. Dat herken ik in mezelf. Maar dit is niet genoeg om een boek met een gebrek aan structuur aangenaam leesbaar te maken.

[Saskia · Rating 3 out of 5]

Er zat veel tijd tussen mijn aanschaf van dit boek en het moment waarop ik het begon te lezen. Dat lag natuurlijk aan mij. Ik lees niet zo veel non-fictie, er is altijd wel een roman die meer lonkt. Maar door dit boek begreep ik dat ik dan wel absorberend lees, maar het kritische dieplezen wat verwaarloos. Dus dat is een pluspunt van de dagelijkse 5-10 pagina's in dit boek. Ik kan op deze manier non-fictie boeken lezen en ga dat vanaf nu meer doen! De schrijvers hebben me overtuigd dat dat nuttig is en zeker de moeite waard.

Verder heeft dit boek de kritische lezer in mij wakker gemaakt en dat viel niet altijd in het voordeel van het boek uit. Want het bevat wel veel herhaling, draait vooral om argumenten voor dieplezen van papier en steekt vaak maar een spade diep. Het lijkt soms wel een dik pamflet in plaats van een populair-wetenschappelijk boek. Waarom alleen maar zeggen dat onderzoek heeft aangetoond dat lezer teksten op scherm minder serieus nemen? Ik zou het interessant vinden hoe dat onderzoek is gedaan, welke bevindingen en kanttekeningen er nog meer waren, welke verklaringen de onderzoekers aannemelijk vinden, etc. Dus dat als belangrijkste minpunt.

[Jaap · Rating 4 out of 5]

Nicely written and organised overview of the state of research regarding reading and books. It did get very meta at times (in fact, you are now reading a review of a book that deals with reading of books, and sometimes about the reading of books about reading of books ... as I said, meta).

Whilst reading it, I was a bit disappointed that two of my own areas of interest weren't covered. I would have loved to have read more (it was touched upon, but no more than that) about the impact of reading in one or more foreign languages, and the processes involved in something I have done professionally for nearly 20 years: reading computer source code. Some interesting research in that field is ongoing at this time at Leiden University, but thats seems to have either bypassed the authors, or they considered it to be out of scope for the book (which is legit and fine).

Disclaimer: One of the authors was my lecturer and thesis supervisor.

[Philippe Batens · Rating 5 out of 5]

Ik heb enorm genoten van deze boeiende uiteenzetting over de geschiedenis van het schrift, het boek en de lezende mens. De lezer krijgt een beeld van hoe de opkomst van het geschreven en gedrukte woord werd ervaren, hoe men er naar keek en wat het met zich meebracht. Fijn is ook de aanwezigheid van een filosofische benadering van het diep en kritisch lezen en het hiermee scherpen van de geest. Met hun boek willen de auteurs het belang van lezen aantonen en de gevolgen van de collectieve ontlezing schetsen. Wat ze zeer nauwkeurig doen.

[Renate · Rating 4 out of 5]

Twijfel tussen 3 of 4 sterren. Toch maar 4, omdat ik het onderwerp zo fantastisch en belangrijk vind (maar twijfel over 3 sterren omdat het wat mij betreft hier en daar wat kort door de bocht is en ik wat diepgang mis).

[Harm Klifman · Rating 3 out of 5]

Ik schreef een uitgebreide (voor deze site te uitgebreide) bespreking van het boek op blijmeteenboek.nl. Naast waardering voor het pleidooi voor 'diep lezen' plaats ik ook een aantal kritische kanttekeningen.
Hier de link: https://www.blijmeteenboek.nl/2022/12...

[Frederique · Rating 5 out of 5]

Een sterk boek over de betekenis en het niet te onderschatten belang van het lezen. De geschiedenis van het schrift, onderzoeken naar lezen en ontlezing, tips om zelf meer en beter te gaan lezen, alles over lezen komt aan bod. Een aanrader voor iedereen die wel of juist niet van lezen houdt.

[Agnès Denie · Rating 3 out of 5]

Het had van mij allemaal niet een slag dieper gemogen. Ik wist dit allemaal al, en zo slim ben ik nou ook weer niet.