Terug naar Insulinde

by Elle van Rijn

Rosa wordt in 1925 geboren op Java in een familie die al decennialang in Nederlands-Indië woont. Haar opa zit in de raad van Indië, haar vader werkt er als ingenieur voor Verkeer en Waterstaat. Als tropenkind dat gewend is aan de privileges van het koloniale leven, leidt ze enerzijds een prinsessenbestaan met bediendes en beleeft ze anderzijds spannende avonturen in de jungle. Maar dan laat haar moeder haar vanwege een ingebeelde ziekte in de steek en scheiden haar ouders. Achtergelaten bij haar tante, directrice van een school voor inheemse meisjes, voelt ze zich alleen en ontheemd. Als ze dan ook nog wordt weggerukt uit haar geliefde Indië en naar Nederland moet, wil ze maar één ding: terug naar haar thuisland, daar waar haar gelukkige kinderjaren liggen.

Eenmaal terug in de kolonie komt ze er langzaam achter dat het land van haar jeugd niet meer bestaat. Als Nederland de oorlog verklaart aan Japan heeft de inmiddels zestienjarige Rosa nog de hoogmoed te denken dat ze deze oorlog gemakkelijk winnen. Het ongeloof is dan ook groot wanneer de Koreaanse en Japanse militairen als een zwerm sprinkhanen hun villawijk belagen. Het betekent het begin van jaren internering, van kamp naar kamp, waarin Rosa in korte tijd volwassen wordt en haar moeder en zusjes in leven moet houden. Langzaam begint het tot haar door te dringen dat er geen 'goede' kant is in deze oorlog en dat enkel medemenselijkheid nog bepaalt wie er waarde heeft en welke strijd er gevoerd moet worden.

Genres: Fiction, Historical Fiction, Dutch Literature, Asia

336 pages, Paperback

Published August 23, 2022

About the author

Elle van Rijn is a Dutch actress, screenwriter of series and films, and author of columns, although her greatest passion lies with writing novels.

Reviews

[Iselleleest · Rating 4 out of 5]

Vlak voor de oorlog groeit Rosa op in voorspoed, in een vooraanstaande familie in Nederlands-Indië. Wanneer haar ouders scheiden wordt ze achtergelaten bij een tante. Alleen en ontheemd verlangt ze naar haar gelukkige kinderjaren, maar die zullen niet meer terugkomen.

Als de Japanners de kolonie bezetten leert de dan zeventienjarige Rosa dat vrijheid niet vanzelfsprekend is en dat afkomst ertoe doet. Haar leven neemt een onverwachte wending als haar vriend John zich als piloot bij het leger aanmeldt en ze zich met haar familie moet melden in een interneringskamp. Het is de liefde die haar op de been houdt, maar zal ze John ooit weer zien?

'De tijd verstrijkt langzamer als je ergens niet wil zijn.'

Wonderbaarlijk hoe woorden op papier een verhaal vormen. Woorden als een echo van het gesproken woord. Woorden die nadreunen. Een verhaal dat je bijblijft.

Elle van Rijn vroeg mij enige tijd geleden of ik haar boek, 'Terug naar Insulinde', wilde lezen. Een verhaal dat over het leven van Rosa (Mary Hens) gaat. En na het lezen van de flaptekst wist ik dat dit verhaal indruk op mij zou maken.

Het verhaal over Rosa is gebaseerd op waargebeurde gebeurtenissen en personages. En met dat in mijn achterhoofd moest ik wel wat 'ruimte' voor dit boek maken. Ruimte maken om dit, soms aangrijpende, verhaal te lezen. Dit soort verhalen raken mij vaak, omdat ik weet dat het geen fictie is. Dat het echte mensen betreft. En ik het hartverscheurend vind wat hun overkomen is.

Elle van Rijn heeft dit verhaal fantastisch verteld. Met alle respect heeft zij het verhaal van Rosa in woorden gevangen. Haar fijne schrijfstijl neemt je mee terug in de tijd. Naar het Nederlands-Indië in tijden van oorlog.
Het verhaal is opgedeeld in verschillende delen. Verschillende, belangrijke, periodes in het leven van Rosa. Waar zij van het ene primitieve kamp in het andere belandde. Waar zij alles deed om te overleven.

Ondanks de vreselijke omstandigheden waar Rosa en haar familie in verkeerden, bleef Rosa positief. En haar humor en zelfspot zorgden ervoor dat het verhaal ook wat luchtigheid kreeg. Een powervrouw. ****

[Lydia · Rating 5 out of 5]

Rosa groeit op in Nederlands-Indië, als welgesteld meisje met een wispelturige moeder, wat veel onzekerheid brengt. Als ze terecht komt in een 'jappenkamp', maakt ze de hel op aarde van dichtbij mee.

Dit boek geeft verheldering, wat laat zien dat geschiedenis een groot grijs gebied is. Van Rijn geeft elke bevolkingsgroep een rol in het verhaal van Rosa, zoals de strijdlustige Sonja en haar koloniale familie. Dit boek had een goede spanningsopbouw en een mooie vertelling. Het was een rauw verhaal. Dit boek was te snel uit.

[Laura Scheffer · Rating 3 out of 5]

Historisch interessant. Meer te weten over de tijd in en na de Tweede Wereldoorlog in toen Nederlands Indie.
Maar het verhaal is wat als een nare nachtmerrie-achtig meisjesboek.
Omdat het vanuit een opgroeiend pubermeisje wordt geschreven geeft het een wat licht en niet zo diepgaand perspectief.

[Minke · Rating 4 out of 5]

Wil je op een laagdrempelige manier meer weten over de tijd van de Tweede Wereldoorlog in Azië en hoe die zich in Nederlands Indië ontwikkelde? Lees dan dit boek. Vanuit het perspectief van een tiener die volwassen wordt in een kamp. Rosa, de hoofdpersoon, is een vechter en maakt in een bizarre omgeving de situatie voor haar familie een klein stukje beter.

Ik haal er vooral uit dat je in een tijd heel erg bezig kan zijn met wat je zelf mee maakt en met oogkleppen niet stil kan staan bij de situatie van anderen. Hoe goed je bedoelingen ook zijn.

Ook de beschrijving van de naoorlogse tijd zet je aan het denken. Hoe je denkt dat het voorbij is en dan in een andere fase je ondrukker je beschermer wordt.

Een waardevol boek in deze tijd.

[Anouk · Rating 5 out of 5]

Een aangrijpende, indrukwekkende historische roman over de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog in het voormalig Nederlands-Indië (kort na de bezetting van Japan) ten tijde van (en na) de Tweede Wereldoorlog. Het heeft me van begin tot eind geboeid.

[Lauren de Lange-van Zoonen · Rating 4 out of 5]

“Terug naar Insulinde” van Elle van Rijn is een historische roman gebaseerd op het verhaal van Mary Hens (Rosa in het boek) die opgroeide in Nederlands-Indië. Het boek speelt zich voornamelijk af in de verschillende interneringskampen waar Rosa, haar moeder, zussen en broer vast werden gehouden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het boek is erg simpel geschreven en eindigt vrij abrupt, maar voor mij persoonlijk was het een bescheiden begin om de herkomst van mijn opa te begrijpen die ook opgroeide in Nederlands-Indië en in Thailand gevangen werd gehouden waar hij mee moest werken aan de bouw van de Brug over de Kwai. De horrors van de oorlog worden vaak bezien vanuit een westers perspectief (lees: wat er in Europa geschiedde) en het is fijn dat er via dit boek aandacht wordt besteed aan het Nederlands kolonialisme in Indonesië en de gebeurtenissen die hier plaatsvonden tijdens de Japanse bezetting.

[Lyda Van Den Bos · Rating 5 out of 5]

Indrukwekkend en mooi boek.

[Kim Frijters · Rating 4 out of 5]

Geschiedenis was vroeger op school een van mn favoriete vakken. Alleen is dit een geschiedenis die niet vaak verteld wordt.
Een waarvan ik het zo belangrijk vind dat er wel over gesproken wordt, dan men weet wat er is gebeurd. Helemaal omdat het ook een persoonlijke kant heeft voor mij.
Mijn oma is in 1938 naar Nederland gekomen en ik was helaas nog erg jong toen ze overleed. Te jong om met haar te kunnen praten over haar tijd in haar geboorteland.
Daarom ben ik ook zo blij met dit soort boeken, die de geschiedenis van een andere kant belichten.
Maar ik moet er wel de ruimte voor hebben om ze te kunnen lezen. Het is niet een onderwerp voor even tussendoor.

Elle van Rijn heeft van het verhaal van Mary Hens iets heel moois gemaakt.
Een verhaal over lijden, verlies, verdriet, angst, maar ook over doorzetten, vastberadenheid, hoop en liefde.
Dank je wel daarvoor!

[Femm · Rating 4 out of 5]

Dit boek omschrijft heel mooi het verhaal van Nederlandse vrouwen in Indonesië. Het speelt zich af voor, tijdens en na de tweede wereldoorlog. En echt waar het is geschreven alsof je er zelf bent geweest. Er zit ook een heeel klein deel romance in wat ik zelf altijd wel leuk vind maar vooral familie staat voorop. De hoofdpersoon is heel dapper geweest in heel haar leven wat ik zelf ook erg kan waarderen. Dus als je dit boek ooit ergens tegen komt laat hem niet liggen.

[Vera · Rating 4 out of 5]

In het begin vond ik de hoofdpersoon en haar familie erg vervelend. Met een irritante houding en verhevenheid in destijds Nederlands-Indië. Naarmate het boek vorderde, kreeg ik door dat die gebeurtenissen in onze geschiedenis gewoon behoorlijk vervelend en naar zijn. In het kamp sloot ik Rosa, haar broer en zus steeds meer in mijn hart. Haar moeder niet. Maar toen ik het nawoord las, zag ik dat de persoon op wie dit verhaal gebaseerd is ook nooit echt met haar moeder geklikt heeft ;)

[Elvira Bruin · Rating 5 out of 5]

Aangrijpend verhaal over (de aanloop naar) de tweede wereldoorlog en de Japanse bezetting van, destijds, Nederlands-Indië. De kolonisatie, standsverschillen, de gruwelijkheden en ontberingen in de interneringskampen, de veerkracht en moed van mensen. Een belangrijke geschiedenis die verteld en herhaald moet worden.

[Martina · Rating 4 out of 5]

Prachtig!! Ik heb eigenlijk nog maar heel weinig boeken gelezen over dit onderwerp, was dus allemaal nieuw. Ik vind het bijzonder goed geschreven. Personages en sfeer kwamen echt tot leven. Aanrader!!

[Annemieke · Rating 4 out of 5]

Een stukje geschiedenis waar ik nog niet zoveel over wist. Het verhaal heeft mij gegrepen van begin tot eind.

[Angela82 · Rating 4 out of 5]

Rosa. Door haar ben ik meer te weten gekomen over de vreselijke tijd in de jaren 40 die ze hebben moeten lijden onder de gruwelijkheden door de Japanners. Goed laagdrempelig geschreven. Maar niet minder gruwelijk.

[Dianne · Rating 4 out of 5]

Interessant om meer beeld te krijgen van de geschiedenis van Nederlands-Indië door de ogen van het Nederlandse meisje Rosa.

[Salwa Issa · Rating 5 out of 5]

Prachtig boek om op een laagdrempelige manier meer te leren over de oorlog en interneringskampen in Nederlands-Indië

[Judith · Rating 4 out of 5]

4,5⭐️
Een boek waar ik ‘s avonds weer eerder voor naar bed ging om verder te kunnen lezen.
Gaat over de geschiedenis van Indonesië in de 2e wereld oorlog.

[Jorieke · Rating 4 out of 5]

4.5⭐️

[Hans Buijze · Rating 4 out of 5]

Rechttoe rechtaan verhaal over de kampen in Indie verteld door de schrijfster op verzoek van de familie van Mary Hens en na vele interviews met de dan 95jarige Mary. Indrukwekkend, spannend, uitvoerig.

[Shirley Speijers-Leidelmeijer · Rating 3 out of 5]

3,5

[Ellen Bossink · Rating 5 out of 5]

Wat een indrukwekkend boek over de oorlog in Indonesië in de 2e Wereldoorlog.

[Carla Otter · Rating 5 out of 5]

Lesje geschiedenis, wist er te weinig van af hoe het daar gedurende '40 ' 45 moet zijn geweest. Vreselijk. Het verhaal brengt je echt terug in die tijd

[Susan Brouwer · Rating 4 out of 5]

didn't finish but liked to book and was very well written

[Mieke Schepens · Rating 5 out of 5]

Deze recensie werd eerder gepubliceerd op mijn blog GraagGelezen.

Mary Hens wordt in 1925 geboren op Java in een familie die al decennialang in Nederlands-Indië woont. Haar opa zit in de raad van Indië, haar vader werkt er als ingenieur voor Verkeer en Waterstaat. Als tropenkind dat gewend is aan de privileges van het koloniale leven, leidt ze enerzijds een prinsessenbestaan met bediendes en beleeft ze anderzijds spannende avonturen in de jungle.
Rosa, de hoofdpersoon in ‘Terug naar Insulinde’ is gebaseerd op het leven van Mary Hens.

Rosa’s moeder is vooral met zichzelf bezig en omdat ze zich een ziekte ingebeeld heeft vertrekt ze naar het buitenland en laat haar gezin in de steek. Na terugkomst scheiden haar ouders en wordt ze achtergelaten bij haar tante Liesbeth. Haar tante is directrice van een kweekschool voor inheemse meisjes. Rosa voelt zich daar niet op haar plaats en vooral heel erg alleen; het valt haar op hoe haar situatie anders ze is dan die van deze meisjes. Als ze dan ook nog wordt weggerukt uit haar geliefde Indië en naar Nederland moet, wil ze maar één ding: terug naar haar thuisland, daar waar haar gelukkige kinderjaren liggen.

“Vaak besef je pas achteraf hoeveel voordeel je had bij een bepaalde situatie, wanneer de omstandigheden zijn verergerd.”

Eenmaal weer terug in de kolonie komt ze er langzaam achter dat het land van haar jeugd niet meer bestaat. Als Nederland de oorlog verklaart aan Japan heeft de inmiddels zestienjarige Rosa nog de hoogmoed te denken dat ze deze oorlog gemakkelijk winnen. Aanleiding van deze oorlogsverklaring is de Japanse verrassingsaanval een dag eerder op de Amerikaanse marinebasis Pearl Harbor.
Het ongeloof is dan ook groot wanneer de Koreaanse en Japanse militairen als een zwerm sprinkhanen hun villawijk belagen. Dit is het begin van jaren internering, van kamp naar kamp verhuisd worden, waarin Rosa in korte tijd volwassen wordt en haar moeder en zusjes in leven moet houden.

“Sonei pakte zijn gummiknuppel van zijn broeksriem en stapt van zijn verhoging af. Zoekend naar een slachtoffer loopt hij tussen de rijen vrouwen en kinderen door. Links voor me begint een jongetje te huilen. Meteen verandert Sonei van richting en gaat erop af. De moeder tilt het kind op en probeert zijn gehuil te smoren.”

‘Insulinde’ was in Nederland populair als koosnaam voor Nederlands-Indië, maar werd nooit officieel gebruikt. Het woord is afgeleid van het Latijnse 'insula' = eiland en 'indiae' = Indië en dus letterlijk "de Indische Eilanden" betekent.

Uiteindelijk begint het tot Rosa door te dringen dat er geen 'goede' kant is in deze oorlog en dat slechts medemenselijkheid nog bepaalt wie er waarde heeft en welke strijd er gevoerd moet worden.
‘Terug naar Insulinde’ is een krachtig verhaal over liefde, verlies, hoop en overleven.

In ‘Terug naar Insulinde’ lees je in de proloog in zeven delen en een epiloog over Rosa en haar herinneringen aan ‘Insulinde’. Alle delen zijn voorzien van een plaatsaanduiding en datum waardoor je alles goed kunt plaatsen.
Voor in het boek is een kaart afgebeeld van Java en achterin staat een verklarende woordenlijst, die eventuele onbekende woorden en begrippen duidelijk maakt.

De personages zijn goed beschreven waardoor je een goede indruk krijgt van hen als ‘mens’. Je voelt als lezer de emoties van Rosa en mede hierdoor is het een aangrijpend verhaal geworden. De auteur heeft de gave om met haar soepele schrijfstijl, niet alom bekende feiten onder de aandacht te brengen in een prachtige meeslepende roman over Nederlands-Indië.

'Terug naar Insulinde' is een ode aan de kracht van de menselijke geest.

[Roos Poppelaars · Rating 4 out of 5]

Ik las dit boek, omdat mijn man een Indo is en ik veel te weinig weet over de geschiedenis van Indonesië, de kolonialisatie, de vreselijke tijd in WO II en de revolutie daarna.
Er wordt op scholen erg weinig aandacht besteedt aan deze tijd, en zeker aan de persoonlijke omstandigheden van de diverse bevolkingsgroepen.

Ellen van Rijn heeft een uitgebreid nawoord, wat ik als eerste heb gelezen. Ze legt uit, waarom ze dit boek schreef en hoe ze het onderzoek heeft aangepakt. Dat vond ik bijzonder nuttig om als eerste te lezen.

Het boek behandelt het leven van Rosa die net voor uitbreken van WO II terug naar Indonesië gaat. Haar leventje wordt helemaal door die oorlog ondersteboven gegooid en ze wordt in diverse kampen opgesloten. Nadat de oorlog is afgelopen, wordt ook de revolutie en de terugkeer naar Nederland aangestipt. Houvast voor de auteur waren de gesprekken en dagboeken van de hoofdpersoon. Je krijgt dus het persoonlijke relaas te lezen en niet een gefingeerd personage, waaraan het verhaal wordt opgehangen.

Ellen heeft een prettige schrijfstijl en het boek leest ondanks de soms zware gebeurtenissen, fijn weg. Het boek is vooral gebeurtenis-gedreven. Je krijgt wel een inkijkje in de persoon Rosa, de verhouding met haar moeder, stiefvader en alle tienerproblemen, het blijft op persoonlijk niveau wat vlak. Voornamelijk de gebeurtenissen tot het uitbreken van de oorlog, het kampleven en hoe Rosa zich daar staande houdt, worden verteld en geen gruwel wordt gespaard, zonder dat de auteur in de val van ramptoerisme trapt. Het wordt daardoor wat afstandelijk, hoewel ik absoluut begrijp, waarom hiervoor gekozen is. Je groeit niet op samen met de hoofdpersoon, maar krijgt echt de ellende van de oorlog en kampen mee. Dat is een goede zaak, omdat, zoals eerder gezegd, we er te weinig bij stil hebben gestaan of op school hebben meegekregen. Toch is het geen triest boek, want door dit hele verhaal heen, zie je hoe veerkrachtig Rosa is, hoe inventief. Die veerkracht staat voor mij symbool voor die hele generatie die het zo moeilijk heeft gehad— en daarover zweeg.

Ik had graag wat meer willen lezen over de periode na WO II, zowel in Indonesië, als hier in Nederland. Ik snap dat daar niet voor gekozen is, omdat dit zoveel stof tot schrijven geeft dat je daar nog een boek mee kunt vullen. Ik hoop overigens dat Ellen dat gaat doen.

Ellen heeft ook een epiloog opgenomen, waarin ze uit de doeken doet wat er met iedereen is gebeurd in de jaren die volgden, zodat je toch iets daarvan te weten komt.

Kortom: voor iedereen die iets meer wil weten over Indonesië vanaf 1939 tot 1947, zeker nu de generatie die dat allemaal bewust heeft meegemaakt, langzaam verdwijnt en de verhalen stilletjes opdrogen, is dit absoluut aan te raden.

[Wim Reinalda · Rating 3 out of 5]

Indringende historische roman over de oorlog in Nederlands-Indië en over de eerste tijd net na de oorlog: het uitroepen van de onafhankelijkheid en de bersiap-tijd: het geweld van jonge Indonesiërs tegen de Belanda en hun handlangers. Rosa, de hoofdpersoon, is 13 als ze net voor de oorlog terugkeert naar Indonesië, met haar broertje, zus en moeder ‘mammie’. Ze kan haar plek moeilijk terugvinden en begrijpt niet wat er is gebeurd met haar inlandse vriendinnen. De oorlog overvalt hen, dat zouden de Jappen nooit durven en het Nederlandse leger zou hen wel een lesje leren. Het belangrijkste deel van het boek gaat over het overleven in de Japanse kampen, waarbij ze een aantal keren volkomen willekeurig worden overgeplaatst naar een ander kamp. Roda is een mooie, krachtige hoofdpersoon die steeds de grenzen opzoekt wat er nog mogelijk is en daarbij regelmatig haar neus stoot. Maar ze is avontuurlijk, niet bang voor risico’s en vindingrijk. De beschrijving van het sadisme van de Japanners, de altijd aanwezige honger en de verlammende effect daarvan, van de lethargie, de ziekten, de vuiligheid is beklemmend en bijna tastbaar. Na het einde van de oorlog, dat pas laat komt, is er de verbazing dat de meeste Indonesiërs helemaal niet terugwillen naar vroeger; ‘we hebben toch zo goed samengewerkt!’ De Nederlanders zijn opeens vreemden in het land waarvan ze dachten dat het hun land was. Uiteindelijk rest Rosa niets dan naar Nederland terug te keren.

[Op10mist · Rating 5 out of 5]

Ik las het boek 'Terug naar Insulinde' van Elle van Rijn, en dat was een eye-opener. Op 15 augustus, Onafhankelijkheidsdag, voelde ik de drang om me meer te verdiepen in het thema van de onafhankelijkheid van Indonesië. Een goede vriendin vertelde me wat later dat ze zoveel meer begrip kreeg voor de situatie van haar vader toen ze dit boek begon te lezen. Dat wilde ik ook ervaren: begrijpen wat er zich zo ver overzee heeft afgespeeld en waarom zo veel mensen, zelfs de derde generatie, nog steeds last hebben van de gevolgen. 'Terug naar Insulinde' bood me inzicht in de complexe geschiedenis en emotionele impact van deze gebeurtenissen. Het verhaal trok me diep mee in de persoonlijke ervaringen van de hoofdpersoon Rosa en liet me nadenken over de erfenis van kolonialisme en de zoektocht naar identiteit. Een aanrader voor iedereen die de geschiedenis en de impact ervan op de huidige generaties wil begrijpen.

[Eline · Rating 3 out of 5]

‘Terug naar Insulinde’ is wat je noemt een historische roman. Elle van Rijn vertelt het verhaal van Rosa, die opgroeit in een welgesteld gezin in Nederlands/Indie.

Ze maakt heel wat mee, zeker als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt en ze met haar zus en broertje in een kamp terecht komt. Ik las niet eerder een boek over het leven onder deze omstandigheden. Het verhaal is zeker boeiend en aangrijpend; ik realiseerde me hoe afschuwelijk het leven in de jappenkampen moet zijn geweest.

Tegelijkertijd had ik af en toe de associatie met ‘Kuifje in Afrika’. Rosa is van begin tot eind een heldin - ze doet wat ze wil, laat zich door niemand weerhouden, redt anderen in nood en weet zich in elke netelige situatie te redden. Ze is er lichamelijk slecht aan toe aan het eind van de kantine. Maar eenmaal bevrijd heeft ze nergens meer last van en pakt ze haar leven meteen weer op. Dat alles maakt dat de roman op mij een beetje ‘onecht’ en oppervlakkig overkomt.

[Katleen · Rating 3 out of 5]

Een mooi goed geschreven duidelijk boek. Een geschiedenis waar ik eigelijk weinig tot niets over wist, zeer leerrijk. Deze geschiedenis is ondergesneeuwd door de gruwelijkheden van de concentratiekampen en vergassingen van de Joden in Europa. Maar ook Rosa heeft absoluut geen fijne tijd achter de rug, met kommer en kwel, geweld en ontberingen,... maar met haar terugkomst in Nederland kan en mag er niet over gesproken worden. Misschien dat ik dat feit nog het meeste zal onthouden van dit boek. Mooi dat er toch nog een semi liefdesverhaal in zit verweven en haar ruil-avonturen vond ik bijzonder spannend. Ik miste echter wel wat emotie in het boek, heb me nooit echt helemaal 1 met Rosa gevoeld. Het werd wat afstandelijk en koel gebracht. Een aanrader met 3 sterren!

[Kirsten Goote Vos · Rating 1 out of 5]

“IK VOELDE ME BEZWAARD OMDAT IK ZELF GEEN INDISCHE ROOTS HEB” - Susan Smit in Nouveau

Na Susan Smit (Tropenbruid) schrijft nu ook Elle van Rijn over Indië (Terug naar Insulinde). Is de voormalige kolonie het nieuwe speleding van schrijvend Nederland geworden?

Met alle respect voor het levensverhaal waar het boek van Van Rijn op gebaseerd is - ik vond het boek saai en voorspelbaar opgeschreven, zeker geen 300 pagina’s waard. Geen nieuwe inzichten, geen verrassende literaire zinsnedes, alleen een levensverhaal dat de familie van de hoofdpersoon vast zeer aangegrepen heeft.

Na ca 10 pagina’s heb ik het boek dichtgeslagen en teruggebracht naar de bibliotheek.