What do you think?
Rate this book
Bijna een man. Dagboeken 1939-1955
Van 1939, het jaar waarin Voskuil dertien werd, tot 2006, het jaar dat hij tachtig werd, hield Voskuil dagboeken bij – meer dan 160 schriften vol. Deze schriften vormen de basis voor het typoscript van zijn levensbeschrijving.
De dagboeken zijn een zeer persoonlijke kroniek van een tijdvak, ruwweg twee derde van de twintigste eeuw. De naoorlogse intellectuele elite wordt door zijn fijnschildershand geportretteerd en gefileerd, waarbij er maar weinig heel blijft van de broodschrijvers en andere kunstbroeders en -zusters. Ook de wetenschapsbeoefenaars mogen op een demasqué rekenen, geheel in lijn met en stijl van Het Bureau. Waar in zijn boeken de monologue intérieur vrijwel steeds ontbreekt, bevatten de dagboeken een rijke gedachtewereld. Voskuil ontleedt zichzelf genadeloos. Het levert een zelfportret op dat, zoals hij dit zelf uitdrukt, niet altijd sympathiek is.
De dagboeken zijn een zeer persoonlijke kroniek van een tijdvak, ruwweg twee derde van de twintigste eeuw. De naoorlogse intellectuele elite wordt door zijn fijnschildershand geportretteerd en gefileerd, waarbij er maar weinig heel blijft van de broodschrijvers en andere kunstbroeders en -zusters. Ook de wetenschapsbeoefenaars mogen op een demasqué rekenen, geheel in lijn met en stijl van Het Bureau. Waar in zijn boeken de monologue intérieur vrijwel steeds ontbreekt, bevatten de dagboeken een rijke gedachtewereld. Voskuil ontleedt zichzelf genadeloos. Het levert een zelfportret op dat, zoals hij dit zelf uitdrukt, niet altijd sympathiek is.
800 pages, Hardcover
Published September 22, 2022
15 people are currently reading
53 people want to read
About the author
J.J. Voskuil
42 books60 followersJ.J. (Johan Jacob / Han) Voskuil (1926–2008) publiceerde in 1963 de 1207 pagina's tellende roman Bij nader inzien. Het boek, dat zowel een roman van een generatie als een psychologische roman is, gaat over een groep vrienden, studenten Nederlands in de periode 1946–1953, die een aantal jaren samen optrekken en in de traditie van Du Perron en Ter Braak discussiëren over leven, literatuur en politiek. Aan het eind van de roman moet de hoofdpersoon Maarten Koning, Voskuils alter ego, erkennen dat de vriendschap die er leek te zijn, niet meer dan een illusie was. Bij nader inzien werd in 1991 door Frans Weisz verfilmd voor de VPRO. De serie werd met drie gouden kalveren bekroond.
In 1996 keerden Voskuil en Maarten Koning terug in de kolossale roman Het Bureau die in totaal zeven delen telt: Meneer Beerta, Vuile handen, Plankton, Het A.P. Beerta-Instituut, En ook weemoedigheid, Afgang, De dood van Maarten Koning. De roman beschrijft het leven van Maarten Koning als medewerker van het Bureau: het Amsterdamse Instituut voor Dialectologie, Volkskunde en Naamkunde. Kern van de roman is de vraag hoe mensen die dag in dag uit met elkaar moeten samenwerken zich tot elkaar verhouden.
In 2002 verscheen Requiem voor een vriend, waarin Voskuil voor het eerst zijn alter ego Maarten Koning loslaat. De hoofdpersoon van het boek is niet de schrijver zelf, maar Jan Breugelman. Het boek is een geschiedenis van een vriendschap, die haar oorsprong vindt op de middelbare school, vorm krijgt op de universiteit en in de jaren daarna steeds hechter wordt. In februari 2004 verscheen het eerste deel van de Voettochten: Terloops. Het bevat tien verslagen in dagboekvorm van wandelingen door Frankrijk. Het tweede deel, Buiten schot verscheen in 2005, en het derde en laatste deel, Gaandeweg, is in de zomer van 2006 verschenen. In maart 2007 verscheen Onder andere, een verzameling portretten en herinneringen. Voskuil overleed op 1 mei 2008 na een kort ziekbed. Postuum verschenen zijn romans Binnen de huid en De buurman en de essaybundel Ik ben ik niet, ingeleid door Detlev van Heest.
In 1996 keerden Voskuil en Maarten Koning terug in de kolossale roman Het Bureau die in totaal zeven delen telt: Meneer Beerta, Vuile handen, Plankton, Het A.P. Beerta-Instituut, En ook weemoedigheid, Afgang, De dood van Maarten Koning. De roman beschrijft het leven van Maarten Koning als medewerker van het Bureau: het Amsterdamse Instituut voor Dialectologie, Volkskunde en Naamkunde. Kern van de roman is de vraag hoe mensen die dag in dag uit met elkaar moeten samenwerken zich tot elkaar verhouden.
In 2002 verscheen Requiem voor een vriend, waarin Voskuil voor het eerst zijn alter ego Maarten Koning loslaat. De hoofdpersoon van het boek is niet de schrijver zelf, maar Jan Breugelman. Het boek is een geschiedenis van een vriendschap, die haar oorsprong vindt op de middelbare school, vorm krijgt op de universiteit en in de jaren daarna steeds hechter wordt. In februari 2004 verscheen het eerste deel van de Voettochten: Terloops. Het bevat tien verslagen in dagboekvorm van wandelingen door Frankrijk. Het tweede deel, Buiten schot verscheen in 2005, en het derde en laatste deel, Gaandeweg, is in de zomer van 2006 verschenen. In maart 2007 verscheen Onder andere, een verzameling portretten en herinneringen. Voskuil overleed op 1 mei 2008 na een kort ziekbed. Postuum verschenen zijn romans Binnen de huid en De buurman en de essaybundel Ik ben ik niet, ingeleid door Detlev van Heest.
Ratings & Reviews
Friends & Following
Create a free account to discover what your friends think of this book!
Community Reviews
Displaying 1 - 9 of 9 reviews
September 23, 2022
Fascinerende lectuur. De lezer van deze dagboeken kan zich verheugen over wezenloze gesprekken tussen vrienden, waarvan het vrijwel zeker is dat de deelnemende babbelaars zelf ook nauwelijks zullen hebben geweten waar het over ging. Ook krijgen we een beeld van hoe Voskuil de oorlog beleefde, onderduik in het eigen ouderlijk huis om aan de arbeidsinzet te ontkomen. Honger. Bevrijding. Dan de studie. Onmisbaar voor liefhebbers van Bij Nader Inzien en Binnen de Huid. Ik wacht met spanning op het tweede deel, te verschijnen in februari 2023.
October 14, 2022
Als ik één boek zou mogen meenemen naar een onbewoond eiland, zou dat “Het Bureau” van J.J.Voskuil zijn – niet eens zozeer vanwege de indrukwekkende omvang ervan, maar liefst zeven forse delen, maar vooral omdat ik zo intens heb genoten van de inhoud en de schrijfstijl. Ook aan de andere boeken van Voskuil heb ik veel, soms erg veel plezier beleefd (“De buurman”, “De moeder van Nicolien”, de ‘wandelboeken’, “Onder andere”, “Requiem voor een vriend”, noem ze allemaal maar op). Het minste leesgenoegen leverde eigenlijk “Bij nader inzien” me op, zijn eerste boek. Dat heeft alles te maken met de hoogdravende, maar eigenlijk totaal onbenullige, nietszeggende filosoferende en psychologiserende prietpraat in de vriendengroep van Maarten Koning, Voskuils alter ego.
Helaas blijkt ook “Bijna een man”, het eerste deel van de gepubliceerde dagboeken van Voskuil (dat betrekking heeft op de jaren 1939 tot en met 1955, min of meer corresponderend met diens leeftijd van dertien tot met 29 jaar), allerminst van dergelijke smetten vrij. Niet verwonderlijk natuurlijk, gezien de levensfase en de sociale omgeving waarin de schrijver in dit eerste deel van de dagboeken verkeert, te weten die van zijn in “Bij nader inzien” beschreven studententijd en de eerste jaren van zijn werkzaam leven. Men komt ze allemaal weer tegen, zij het nu onder hun echte naam, de personen met wie men in genoemde debuutroman tegen heug en meug werd geconfronteerd, en niet alleen de personen zelf, maar ook hun pedante geneuzel, hun soms stuitende interessantdoenerij.
Helemaal blind is Voskuil zelf daar overigens niet voor, getuige bijvoorbeeld een notitie die hij als 23-jarige maakte: “Als dit dagboek zin wil hebben, zal ik een nieuwe manier van schrijven moeten vinden, reëler, aardser, niet gesublimeerd in theoretische beschouwingen.” (21 juni 1950, p. 201). Veel trekt hij zich hier echter niet van aan, zo min als hij zich wat gelegen laat liggen aan zijn eigen constatering: “Al dit gefilosofeer is strontvervelend.” (19 augustus 1953, p. 458). Zo blijven essentialisme en metafysica hoogtij vieren, en moet de lezer zich door heel veel intellectualistische, moralistische en navelstaarderige quasi-diepzinnigheid, alsook door een moeras van abstracties heen worstelen. Voskuil verklaart in die jaren ook nog eens, op 15 augustus 1952: “Buiten de gewone feiten om, de anecdote, de verhoudingen tussen mensen, verlies ik al gauw het vermogen tot begrip.” (p. 335), maar dan heeft hij het over het lezen van de teksten van anderen en niet over het schrijven van zijn eigen dagboek.
Juist in de beschrijving nu van die gewone feiten, het anekdotische, het alledaagse, het concrete toont Voskuil zich, ook al in “Bijna een man”, een ware meester. Hij doet zichzelf dan ook schromelijk tekort als hij op 23 juni 1951 noteert: “Ik heb me de laatste tijd te vaak verbaasd over mijn geringe opmerkingsgave en de schamelheid van mijn herinneringen als ik aan het eind van de dag het gebeurde de revue liet passeren.” (p. 244). Zo trakteert hij, al dan niet bewust, de toekomstige lezers van zijn dagboek toch maar mooi op een passage, enige weken daarvoor geschreven, als: “De lome,vermoeide loop van de Fransen is ingesteld op het klimaat en getuigt van hun minachting voor activiteit. De snelheid en rankheid van de benen van de vrouwen contrasteert daarmee als vibrerend zonlicht in een loom en lommerrijk park.” (geschreven op 4 juni 1951, in de Tuilerieën in Parijs, p. 238). Een bijzondere gave om van alles en nog wat op te merken en op aansprekende wijze te beschrijven etaleert Voskuil in feite in al zijn werk, waarover dat ook gaat: het dagelijks leven met echtgenote Lousje, collega’s, vrienden, maar eens te meer waar hij verslag doet van alleen of samen met een of meer anderen gemaakte wandelingen, fietstochten, uitstapjes, reizen. Zo krijgt de lezer landschappen en weersomstandigheden voor ogen alsof hij er middenin verkeert; wie de ‘wandelboeken’ “Terloops”, “Buiten schot” en “Gaandeweg” kent, weet er alles van. Bij zogeheten klimaatontkenners zou trouwens wel eens een lichtje kunnen gaan branden als ze kennis zouden nemen van de niet zelden erbarmelijke omstandigheden, bijkans voortdurende kou en regen, waaraan het echtpaar Voskuil tijdens zijn wandelvakanties in de jaren vijftig het hoofd moest zien te bieden…
De zinsnede over zijn beperkte opmerkingsgave kan worden opgevat als een fraaie illustratie van een constatering die Voskuil een paar maanden later zal optekenen, op 25 augustus 1951: “Zodra het over mezelf gaat, zijn mijn kwalificaties en diskwalificaties ernaast.” (p. 275). Een paar jaar eerder al noteerde hij overigens: “Als je doordrongen bent van de zinloosheid van je bestaan, zie je ook de betrekkelijkheid daarvan in.” (19 juli 1949, p. 165). Van die betrekkelijkheid mag Voskuil zich dan, zoals in tal van dagboekpassages uit de doeken wordt gedaan, doordrongen weten of in ieder geval zeggen te weten, van veel relativeringsvermogen getuigen de dagboeken bepaald niet. De teksten ervan doen veelal pedant aan, geformuleerd in zekerheden, in absolute waarheden. Voskuil weet in deze jaren terdege hoe het met allerlei zaken gesteld is, pleegt ook naar willekeur dingen aan te voeren als ‘bewijs’ (dan wel tegenbewijs); zijn inzichten hoe het er in de wereld en meer in het bijzonder zijn persoonlijke omgeving aan toegaat, zijn niet of nauwelijks aan twijfel onderhevig.
Dat gebrek aan twijfel inzake empirische aangelegenheden -twijfel in de zin van het bestaan is natuurlijk van andere orde- wordt weerspiegeld in de stijl van de dagboekaantekeningen. De lezer stuit om de haverklap op termen als waarheid, lafheid, (on)zekerheid, intelligentie, superioriteit, nederlaag, hygiëne, (on)afhankelijkheid, (zelf)castratie, scepsis, eerlijkheid, honnêteté, eenzaamheid - termen die over het algemeen erg gemakkelijk edoch met grote stelligheid worden opgevoerd. De begrippen waarnaar ze verwijzen lijken dikwijls een leven op zich te leiden, ze staan voor verschijnselen waarvan men zich in concrete omstandigheden niet zo veel kan voorstellen en die nogal ongrijpbaar blijven.
Zegt een en ander misschien iets over Voskuils karakter? Welke twijfels of onzekerheden hij in existentiële zin ook ervaart, in de praktijk van het alledaagse leven profileert hij zich blijkens zijn dagboeken als ronduit onbuigzaam, star, stug – zelf spreekt hij in dit verband een enkele maal van ‘onsympathiek’, en sommige recensenten van “Bijna een man” volgen hem daarin. Ook mij is de nadere (papieren) kennismaking met de persoon van dagboekschrijver Voskuil niet meegevallen. Uit de romans herinner ik me Han Voskuils alter ego Maarten Koning, en uit bijvoorbeeld de ‘wandelboeken’ de schrijver zelf, als een enigszins trieste figuur, die als partner van de als haaibaai ten tonele gevoerde Nicolien resp. Lousje veelvuldig meelijwekkend overkomt. Nu blijkt echter in zijn contactuele eigenschappen soms een zekere mate van agressiviteit de boventoon te voeren. Nogal wat personen –onder anderen zijn zogenaamde vrienden, of automobilisten die zo vriendelijk zijn hem en Lousje een lift te geven– worden in de dagboeken wel uitgemaakt voor ellendeling, klootzak, ploert, proleet, hypocriet en wat dies meer zij. Het is zelfs verre van uitzonderlijk dat Voskuil te kennen geeft zo iemand op z’n gezicht of op z’n smoel te (hebben) willen slaan.
Wat viel me verder op bij het lezen van deze lang verbeide uitgave? Als teleurstellend ervoer ik de steeds grotere plaats die Voskuil in zijn dagboeknotities inruimt voor de beschrijving van zijn dromen. Verder doet het vreemd aan dat echtgenote Lousje pas ergens in de loop van de jaren vijftig, ze zijn al lang en breed getrouwd, met naam en toenaam een rol van betekenis gaat spelen in “Bijna een man”. Daarvóór is ze –overigens door eigen toedoen in de vorm van censurering, letterlijk met behulp van een schaar– grotendeels afwezig in de tekst. Voorts komt men in Voskuils aantekeningen soms opmerkingen tegen die van belang (kunnen) zijn voor toekomstige lezers of herlezers van zijn romans, zoals (naar aanleiding van het werk van Du Perron en Vestdijk, maar evengoed toepasbaar op de ‘fictie’ van Voskuil zelf): “Er is alle aanleiding om tegenover de niet aflatende storm van eerlijkheid het liegen dat vertellen heet te verdedigen.” (p. 246).
Lousje Voskuil-Haspers ben ik, en met mij waarschijnlijk vele anderen, zeer erkentelijk voor haar toestemming tot publicatie. Ik meende me te herinneren dat die op z’n vroegst tien jaar na haar overlijden zou mogen plaatsvinden, en had toch wel reden om aan te nemen dat de inmiddels 96-jarige (!) Lousje zo’n ijzersterk gestel bezit dat ik publicatie van Voskuils dagboeken niet meer zou meemaken. Mijn erkentelijkheid strekt zich vanzelfsprekend ook uit tot de bezorgers Jaap Blansjaar, Thomas van Grafhorst en de door mij om zijn eigen boeken reeds zeer gewaardeerde Detlev van Heest. Zij hebben met het onderhavige werk een monnikenklus op hun schouders genomen. Zulks doet niet af aan het feit dat ik op het (eerste) resultaat daarvan nog wel wat aan te merken heb. Zo stuit men her en der op wat slordigheden – een enkele keer in de tekst van hun eigen, zonder meer belangwekkende verantwoording (op p. 657: “Als hij [Voskuil] eerder dan haar zou overlijden, mocht Lousje alles zelf bepalen.”), beduidend vaker in de stilzwijgende verbetering van verschrijvingen, inconsequenties en andere taalvergissingen die ze zeggen te hebben toegepast. Zo worden er met grote frequentie ‘café’s’ bezocht, en is er tevens sprake van ‘cliché’s’ en ‘raté’s’. En kan het zo zijn dat men het adres van het ouderlijk huis van Voskuil, Ananasstraat 66 te Den Haag, verderop in het boek tegenkomt als (vader Voskuils adres) Amandelstraat 66 (p. 252)? Enig speurwerk op internet levert op dat Lousje en haar ouders in laatstgenoemde straat woonden, zij het op huisnummer 39.
Van enige inconsequentie is soms sprake in het namenregister, dat overigens een onmisbaar bestanddeel uitmaakt van deze dagboekuitgave – al zou het maar zijn omdat de gefingeerde namen waaronder de belangrijkste personages in Voskuils romans worden opgevoerd, veel lezers in eerste instantie heel wat vertrouwder zullen voorkomen dan de echte namen die men in de dagboeken tegenkomt. Ik meen trouwens niet eerder een boek te hebben gelezen waarvan ik het namen- of personenregister vaker heb geraadpleegd dan dat van “Bijna een man” (of het zouden de dagboeken van de gebroeders De Goncourt moeten zijn…).
Hoewel ik me er op voorhand van bewust was dat deze oudste dagboeknotities naar alle waarschijnlijkheid meer in zich zouden hebben van “Bij nader inzien” dan van Voskuils latere werk, moet ik al met al concluderen dat ik aan “Bijna een man” niet de hoeveelheid leesplezier ontleende die ik meende te mogen verwachten. Op het verschijnen van de volgende dagboekpublicaties verheug ik me desalniettemin onverminderd – vanwege de andere levensfases waarin Voskuil dan zal verkeren, maar zeker ook omdat de teksten in kwestie, als het goed is, gevrijwaard zullen zijn gebleven van censurering en verminking door Lousje. Herlezing van al Voskuils eerder uitgegeven werk is, zolang het tweede deel van de dagboeken nog op zich laat wachten (voorjaar 2023?), natuurlijk ook een optie. Enne… is er eigenlijk al iemand aan serieus voorwerk voor of zelfs het schrijven van Voskuils biografie begonnen?
PS Goodreads
Door de wijzigingen die de Goodreads-site recentelijk heeft ondergaan, is participatie binnen deze gemeenschap van lezers voor mij wel een stuk minder bevredigend geworden. Andere boeken of boekedities dan worden aangeboden kan men niet meer toevoegen, zo min als de juiste afbeelding van een omslag. Men kan wel verzoeken te dier zake indienen, maar de mijne zijn, ondanks gebruikmaking van het voorgeschreven format of protocol en met aanlevering van alle benodigde gegevens, tot op heden, maanden na dato, niet gehonoreerd. Het overzicht ‘My Books’ begint daardoor, in mijn geval, gaandeweg het nodige te mankeren. Zo telt deze volgens mij als enige bestaande editie van Voskuils “Bijna een man” niet, zoals hier op Goodreads aangegeven, 800 pagina’s maar (slechts) 687 pagina’s.
Helaas blijkt ook “Bijna een man”, het eerste deel van de gepubliceerde dagboeken van Voskuil (dat betrekking heeft op de jaren 1939 tot en met 1955, min of meer corresponderend met diens leeftijd van dertien tot met 29 jaar), allerminst van dergelijke smetten vrij. Niet verwonderlijk natuurlijk, gezien de levensfase en de sociale omgeving waarin de schrijver in dit eerste deel van de dagboeken verkeert, te weten die van zijn in “Bij nader inzien” beschreven studententijd en de eerste jaren van zijn werkzaam leven. Men komt ze allemaal weer tegen, zij het nu onder hun echte naam, de personen met wie men in genoemde debuutroman tegen heug en meug werd geconfronteerd, en niet alleen de personen zelf, maar ook hun pedante geneuzel, hun soms stuitende interessantdoenerij.
Helemaal blind is Voskuil zelf daar overigens niet voor, getuige bijvoorbeeld een notitie die hij als 23-jarige maakte: “Als dit dagboek zin wil hebben, zal ik een nieuwe manier van schrijven moeten vinden, reëler, aardser, niet gesublimeerd in theoretische beschouwingen.” (21 juni 1950, p. 201). Veel trekt hij zich hier echter niet van aan, zo min als hij zich wat gelegen laat liggen aan zijn eigen constatering: “Al dit gefilosofeer is strontvervelend.” (19 augustus 1953, p. 458). Zo blijven essentialisme en metafysica hoogtij vieren, en moet de lezer zich door heel veel intellectualistische, moralistische en navelstaarderige quasi-diepzinnigheid, alsook door een moeras van abstracties heen worstelen. Voskuil verklaart in die jaren ook nog eens, op 15 augustus 1952: “Buiten de gewone feiten om, de anecdote, de verhoudingen tussen mensen, verlies ik al gauw het vermogen tot begrip.” (p. 335), maar dan heeft hij het over het lezen van de teksten van anderen en niet over het schrijven van zijn eigen dagboek.
Juist in de beschrijving nu van die gewone feiten, het anekdotische, het alledaagse, het concrete toont Voskuil zich, ook al in “Bijna een man”, een ware meester. Hij doet zichzelf dan ook schromelijk tekort als hij op 23 juni 1951 noteert: “Ik heb me de laatste tijd te vaak verbaasd over mijn geringe opmerkingsgave en de schamelheid van mijn herinneringen als ik aan het eind van de dag het gebeurde de revue liet passeren.” (p. 244). Zo trakteert hij, al dan niet bewust, de toekomstige lezers van zijn dagboek toch maar mooi op een passage, enige weken daarvoor geschreven, als: “De lome,vermoeide loop van de Fransen is ingesteld op het klimaat en getuigt van hun minachting voor activiteit. De snelheid en rankheid van de benen van de vrouwen contrasteert daarmee als vibrerend zonlicht in een loom en lommerrijk park.” (geschreven op 4 juni 1951, in de Tuilerieën in Parijs, p. 238). Een bijzondere gave om van alles en nog wat op te merken en op aansprekende wijze te beschrijven etaleert Voskuil in feite in al zijn werk, waarover dat ook gaat: het dagelijks leven met echtgenote Lousje, collega’s, vrienden, maar eens te meer waar hij verslag doet van alleen of samen met een of meer anderen gemaakte wandelingen, fietstochten, uitstapjes, reizen. Zo krijgt de lezer landschappen en weersomstandigheden voor ogen alsof hij er middenin verkeert; wie de ‘wandelboeken’ “Terloops”, “Buiten schot” en “Gaandeweg” kent, weet er alles van. Bij zogeheten klimaatontkenners zou trouwens wel eens een lichtje kunnen gaan branden als ze kennis zouden nemen van de niet zelden erbarmelijke omstandigheden, bijkans voortdurende kou en regen, waaraan het echtpaar Voskuil tijdens zijn wandelvakanties in de jaren vijftig het hoofd moest zien te bieden…
De zinsnede over zijn beperkte opmerkingsgave kan worden opgevat als een fraaie illustratie van een constatering die Voskuil een paar maanden later zal optekenen, op 25 augustus 1951: “Zodra het over mezelf gaat, zijn mijn kwalificaties en diskwalificaties ernaast.” (p. 275). Een paar jaar eerder al noteerde hij overigens: “Als je doordrongen bent van de zinloosheid van je bestaan, zie je ook de betrekkelijkheid daarvan in.” (19 juli 1949, p. 165). Van die betrekkelijkheid mag Voskuil zich dan, zoals in tal van dagboekpassages uit de doeken wordt gedaan, doordrongen weten of in ieder geval zeggen te weten, van veel relativeringsvermogen getuigen de dagboeken bepaald niet. De teksten ervan doen veelal pedant aan, geformuleerd in zekerheden, in absolute waarheden. Voskuil weet in deze jaren terdege hoe het met allerlei zaken gesteld is, pleegt ook naar willekeur dingen aan te voeren als ‘bewijs’ (dan wel tegenbewijs); zijn inzichten hoe het er in de wereld en meer in het bijzonder zijn persoonlijke omgeving aan toegaat, zijn niet of nauwelijks aan twijfel onderhevig.
Dat gebrek aan twijfel inzake empirische aangelegenheden -twijfel in de zin van het bestaan is natuurlijk van andere orde- wordt weerspiegeld in de stijl van de dagboekaantekeningen. De lezer stuit om de haverklap op termen als waarheid, lafheid, (on)zekerheid, intelligentie, superioriteit, nederlaag, hygiëne, (on)afhankelijkheid, (zelf)castratie, scepsis, eerlijkheid, honnêteté, eenzaamheid - termen die over het algemeen erg gemakkelijk edoch met grote stelligheid worden opgevoerd. De begrippen waarnaar ze verwijzen lijken dikwijls een leven op zich te leiden, ze staan voor verschijnselen waarvan men zich in concrete omstandigheden niet zo veel kan voorstellen en die nogal ongrijpbaar blijven.
Zegt een en ander misschien iets over Voskuils karakter? Welke twijfels of onzekerheden hij in existentiële zin ook ervaart, in de praktijk van het alledaagse leven profileert hij zich blijkens zijn dagboeken als ronduit onbuigzaam, star, stug – zelf spreekt hij in dit verband een enkele maal van ‘onsympathiek’, en sommige recensenten van “Bijna een man” volgen hem daarin. Ook mij is de nadere (papieren) kennismaking met de persoon van dagboekschrijver Voskuil niet meegevallen. Uit de romans herinner ik me Han Voskuils alter ego Maarten Koning, en uit bijvoorbeeld de ‘wandelboeken’ de schrijver zelf, als een enigszins trieste figuur, die als partner van de als haaibaai ten tonele gevoerde Nicolien resp. Lousje veelvuldig meelijwekkend overkomt. Nu blijkt echter in zijn contactuele eigenschappen soms een zekere mate van agressiviteit de boventoon te voeren. Nogal wat personen –onder anderen zijn zogenaamde vrienden, of automobilisten die zo vriendelijk zijn hem en Lousje een lift te geven– worden in de dagboeken wel uitgemaakt voor ellendeling, klootzak, ploert, proleet, hypocriet en wat dies meer zij. Het is zelfs verre van uitzonderlijk dat Voskuil te kennen geeft zo iemand op z’n gezicht of op z’n smoel te (hebben) willen slaan.
Wat viel me verder op bij het lezen van deze lang verbeide uitgave? Als teleurstellend ervoer ik de steeds grotere plaats die Voskuil in zijn dagboeknotities inruimt voor de beschrijving van zijn dromen. Verder doet het vreemd aan dat echtgenote Lousje pas ergens in de loop van de jaren vijftig, ze zijn al lang en breed getrouwd, met naam en toenaam een rol van betekenis gaat spelen in “Bijna een man”. Daarvóór is ze –overigens door eigen toedoen in de vorm van censurering, letterlijk met behulp van een schaar– grotendeels afwezig in de tekst. Voorts komt men in Voskuils aantekeningen soms opmerkingen tegen die van belang (kunnen) zijn voor toekomstige lezers of herlezers van zijn romans, zoals (naar aanleiding van het werk van Du Perron en Vestdijk, maar evengoed toepasbaar op de ‘fictie’ van Voskuil zelf): “Er is alle aanleiding om tegenover de niet aflatende storm van eerlijkheid het liegen dat vertellen heet te verdedigen.” (p. 246).
Lousje Voskuil-Haspers ben ik, en met mij waarschijnlijk vele anderen, zeer erkentelijk voor haar toestemming tot publicatie. Ik meende me te herinneren dat die op z’n vroegst tien jaar na haar overlijden zou mogen plaatsvinden, en had toch wel reden om aan te nemen dat de inmiddels 96-jarige (!) Lousje zo’n ijzersterk gestel bezit dat ik publicatie van Voskuils dagboeken niet meer zou meemaken. Mijn erkentelijkheid strekt zich vanzelfsprekend ook uit tot de bezorgers Jaap Blansjaar, Thomas van Grafhorst en de door mij om zijn eigen boeken reeds zeer gewaardeerde Detlev van Heest. Zij hebben met het onderhavige werk een monnikenklus op hun schouders genomen. Zulks doet niet af aan het feit dat ik op het (eerste) resultaat daarvan nog wel wat aan te merken heb. Zo stuit men her en der op wat slordigheden – een enkele keer in de tekst van hun eigen, zonder meer belangwekkende verantwoording (op p. 657: “Als hij [Voskuil] eerder dan haar zou overlijden, mocht Lousje alles zelf bepalen.”), beduidend vaker in de stilzwijgende verbetering van verschrijvingen, inconsequenties en andere taalvergissingen die ze zeggen te hebben toegepast. Zo worden er met grote frequentie ‘café’s’ bezocht, en is er tevens sprake van ‘cliché’s’ en ‘raté’s’. En kan het zo zijn dat men het adres van het ouderlijk huis van Voskuil, Ananasstraat 66 te Den Haag, verderop in het boek tegenkomt als (vader Voskuils adres) Amandelstraat 66 (p. 252)? Enig speurwerk op internet levert op dat Lousje en haar ouders in laatstgenoemde straat woonden, zij het op huisnummer 39.
Van enige inconsequentie is soms sprake in het namenregister, dat overigens een onmisbaar bestanddeel uitmaakt van deze dagboekuitgave – al zou het maar zijn omdat de gefingeerde namen waaronder de belangrijkste personages in Voskuils romans worden opgevoerd, veel lezers in eerste instantie heel wat vertrouwder zullen voorkomen dan de echte namen die men in de dagboeken tegenkomt. Ik meen trouwens niet eerder een boek te hebben gelezen waarvan ik het namen- of personenregister vaker heb geraadpleegd dan dat van “Bijna een man” (of het zouden de dagboeken van de gebroeders De Goncourt moeten zijn…).
Hoewel ik me er op voorhand van bewust was dat deze oudste dagboeknotities naar alle waarschijnlijkheid meer in zich zouden hebben van “Bij nader inzien” dan van Voskuils latere werk, moet ik al met al concluderen dat ik aan “Bijna een man” niet de hoeveelheid leesplezier ontleende die ik meende te mogen verwachten. Op het verschijnen van de volgende dagboekpublicaties verheug ik me desalniettemin onverminderd – vanwege de andere levensfases waarin Voskuil dan zal verkeren, maar zeker ook omdat de teksten in kwestie, als het goed is, gevrijwaard zullen zijn gebleven van censurering en verminking door Lousje. Herlezing van al Voskuils eerder uitgegeven werk is, zolang het tweede deel van de dagboeken nog op zich laat wachten (voorjaar 2023?), natuurlijk ook een optie. Enne… is er eigenlijk al iemand aan serieus voorwerk voor of zelfs het schrijven van Voskuils biografie begonnen?
PS Goodreads
Door de wijzigingen die de Goodreads-site recentelijk heeft ondergaan, is participatie binnen deze gemeenschap van lezers voor mij wel een stuk minder bevredigend geworden. Andere boeken of boekedities dan worden aangeboden kan men niet meer toevoegen, zo min als de juiste afbeelding van een omslag. Men kan wel verzoeken te dier zake indienen, maar de mijne zijn, ondanks gebruikmaking van het voorgeschreven format of protocol en met aanlevering van alle benodigde gegevens, tot op heden, maanden na dato, niet gehonoreerd. Het overzicht ‘My Books’ begint daardoor, in mijn geval, gaandeweg het nodige te mankeren. Zo telt deze volgens mij als enige bestaande editie van Voskuils “Bijna een man” niet, zoals hier op Goodreads aangegeven, 800 pagina’s maar (slechts) 687 pagina’s.
April 21, 2023
Lousje heeft klaarblijkelijk alle passages over haar huwelijk met Voskuil geschrapt, waardoor de sjeu er volgens Voskuil zelf af was. Daarin heeft hij gelijk. Wat resteert is een hoeveelheid moeilijke onbegrijpelijkneid waaraan soms geen touw valt vast te knopen. Theoretisch gepraat van vrienden, opgeschreven door een zelfingenomen blaag, die iedereen de maat neemt, inclusief zichzelf. Het wordt aardiger als Voskuil een baan krijgt, maar daar staat tegenover dat hij dan literair gaat doen met dialogen en het uitgebreid navertellen van dromen. Het dagboek eindigt in 1955. Het valt te hopen dat het in de komende Bureaujaren beter wordt, want meer van dit laat ik schieten.
November 10, 2022
Het was een worsteling om doorheen te komen, de gedachtegangen van de jonge Voskuil gingen me vaak boven de pet.
March 30, 2023
Een dagboek van 16-29 jaar is natuurlijk wisselend van kwaliteit. En fascinerend. De oorlogsjaren bijvoorbeeld; bijzonder vanuit dit terloopse perspectief. Later moet je Voskuil gelijk geven als hij bij herhaling schrijft dat hij juist de kleine situaties moet beschrijven. Daarin, en in de gesprekken, ligt de kracht van zijn precieze proza en zijn humor. De eindeloze bespiegelingen over het karakter van hemzelf en zijn vrienden zijn, om in zijn terminologie te blijven, wel 'tekenend' maar zeker niet 'meesterlijk'.
February 21, 2023
Hè hè, moeizaam boek 3 van 3 is ook uit.
Ik heb oprecht spijt dat ik deze gekregen en gelezen heb. Het Bureau vind ik meer dan fantastisch maar in de dagboeken van Voskuil is de humor verdwenen en blijft alleen het slepende, cynische over. Heel vermoeiend. Je zou maar bevriend met die man zijn geweest en dan al die drek over jezelf lezen. Ik weet dat iedereen inmiddels dood is maar toch geen fijn idee. Zijn uiteenzettingen over schrijvers die ik niet heb gelezen en de politiek van dat moment konden me ook niet boeien. Een paar keer vond ik iets moois, en de oorlogstijd was ook wel aardig om over te lezen. Een afrader voor alle fans van Het Bureau. De schoonmaker van Lousje had beter alles bij het vuil kunnen zetten, maar dat is mijn bescheiden mening.
maandag 27 augustus (1951). Buiig, grauwe snel voortwaaiende wolken, veel wind. Bij zulk weer voel ik me onwankelbaar gelukkig. Ik kan lezen en werken zonder schuldgevoel en als ik wandel is dat uit overtuiging. Bovendien word ik er vrolijk van en voel me in staat iemand die oprecht meent dat het leven rot is, moed in te spreken.
Ik heb oprecht spijt dat ik deze gekregen en gelezen heb. Het Bureau vind ik meer dan fantastisch maar in de dagboeken van Voskuil is de humor verdwenen en blijft alleen het slepende, cynische over. Heel vermoeiend. Je zou maar bevriend met die man zijn geweest en dan al die drek over jezelf lezen. Ik weet dat iedereen inmiddels dood is maar toch geen fijn idee. Zijn uiteenzettingen over schrijvers die ik niet heb gelezen en de politiek van dat moment konden me ook niet boeien. Een paar keer vond ik iets moois, en de oorlogstijd was ook wel aardig om over te lezen. Een afrader voor alle fans van Het Bureau. De schoonmaker van Lousje had beter alles bij het vuil kunnen zetten, maar dat is mijn bescheiden mening.
maandag 27 augustus (1951). Buiig, grauwe snel voortwaaiende wolken, veel wind. Bij zulk weer voel ik me onwankelbaar gelukkig. Ik kan lezen en werken zonder schuldgevoel en als ik wandel is dat uit overtuiging. Bovendien word ik er vrolijk van en voel me in staat iemand die oprecht meent dat het leven rot is, moed in te spreken.
November 5, 2022
Dit eerste deel van de 7 delen van Voskuil zijn dagboek wordt pas echt des Voskuils vanaf 1947 - 1948. De oorlogsjaren zelf geven dan weer een - vaak heel kort - inzicht in de dagelijkse gevolgen van de oorlog.
Zijn karakteriële - best wel moeilijke - eigenschappen (en deze van Lousje) blijken ten overvloede. Boeiend zijn ontegensprekelijk de litteraire beoordelingen van Van het Reve, Hermans, Du Perron, Ter Braak, Gide e.a.
De sporadisch vakantieverslagen (waarom bleef door de verzorgers het gebruik van 'vacantie' overeind?) én de culturele referenties allerhande verfraaien de dagboeken. De door hem uitgebreid vermelde dromen konden me minder bekoren.
Kijk uit naar de volgende delen. Van alleen Voskuil durf ik te beweren dat ik al zijn literair werk las.
Zijn karakteriële - best wel moeilijke - eigenschappen (en deze van Lousje) blijken ten overvloede. Boeiend zijn ontegensprekelijk de litteraire beoordelingen van Van het Reve, Hermans, Du Perron, Ter Braak, Gide e.a.
De sporadisch vakantieverslagen (waarom bleef door de verzorgers het gebruik van 'vacantie' overeind?) én de culturele referenties allerhande verfraaien de dagboeken. De door hem uitgebreid vermelde dromen konden me minder bekoren.
Kijk uit naar de volgende delen. Van alleen Voskuil durf ik te beweren dat ik al zijn literair werk las.
March 12, 2023
Ik heb hier zo naar uit gekeken, maar word teleurgesteld. Ik kwam er maar met moeite doorheen.
Voor een uitgebreide recensie zie deze van Hans Moerland. Ik zou het niet beter kunnen verwoorden.
Voor een uitgebreide recensie zie deze van Hans Moerland. Ik zou het niet beter kunnen verwoorden.
February 18, 2025
Ik heb met veel plezier en fascinatie de hele Bureau reeks gelezen. Deze dagboeken, waarvan ik veel had verwacht, vond ik ondermaats.. het eerste boek van het jaar en een fameuze tegenvaller..
Displaying 1 - 9 of 9 reviews