Dziady i dybuki

by Jarosław Kurski

Legendę łatwo przyswoić, z prawdą żyć na ogół trudniej.

Jarosław Kurski przez lata rekonstruował prawdę o swojej rodzinie, celowo wypieraną, przeinaczaną i pomijaną przez innych, w tym przez jego ukochaną matkę. Efektem zdumiewającego, pełnego zawirowań śledztwa historycznego są dzieje rodu rozsianego od Ukrainy po Brazylię i od Wielkiej Brytanii po Australię, z miejscem urodzenia autora - Gdańskiem, w samym sercu.

I nagle buchnęła starannie skrywana, wstydliwa rodzinna historia. Walnęła faktem, wychłostała konkretem. Odszpuntowany dybuk skoczył na mnie, Bogu ducha winną ofiarę, jak na świeże mięso, jak do ciepłej krwi. A wlazł we mnie, a rozsiadł się we mnie, męczył pytaniami, podpowiadał tropy, pchał w czeluści internetu. Taplał w wylewającym się stamtąd antysemickim błocie, oblepiał narodowym jadem, nurzał w "spisku żydowskim przeciw Polsce". Szeptał:

–Napisz, napisz. Jedyny jesteś, jedyny. Władzę masz. Całkowitą.

–Jaką władzę?

–Ty żyjesz!

[fragment książki]

Genres: Nonfiction, Audiobook, History, Biography, Poland, Polish Literature, Autobiography

472 pages, Hardcover

First published October 12, 2022

Reviews

[Beata · Rating 5 out of 5]

A journey through family history uncovered by Mr Kurski which shows that the past well-hidden is always unravelled sooner or later. Painful at times, the book is an honest reckoning, being at the same time a panorama of times and places long gone and lost.

[Maćkowy · Rating 2 out of 5]

Okropnie się wynudziłem podczas słuchania, mieszali mi się przodkowie, gubiłem wątek, czułem się zażenowany, gdy autor starał się być "Gąbrowiczem". Rozumiem, że osobista historia, że Żydzi, że Dziady i Dybuki to takie ironiczno dwuznaczne i w ogóle, jednak nie zamierzam być zakładnikiem czyjejś rozwlekłej i nudnej rodzinnej historii, tylko dlatego, że intymna i o naszym antysemityzmie i zaściankowości traktująca. Nie.

[Ada Tymińska · Rating 4 out of 5]

Gdzieś między 3,5 a 4. Podoba mi się pomysł przepisywania historii rodzinnej i "polskiej" jako w istocie wielokulturowej - tropienia napięć między ukrywaniem i odkrywaniem żydowskości. I jest to też zgrabnie napisana książka. Ale jednak - to zarazem straszna cegła i nie opuszcza mnie wrażenie, że można było troszkę inaczej, mniej i prościej.

[Aleksandra Szranko · Rating 3 out of 5]

Świetna (choć nie tak bardzo jak "W ogrodzie pamięci" Olczak-Ronikier)! Jest kilka mielizn, ale dzięki lektorowi (Andrzej Seweryn) łatwe do przebrnięcia. I nie, lektor nie mógł być lepszy. Ten ma odpowiedni wiek, co dodaje wiarygodności, ORAZ zna języki i umie prawidłowo akcentować/intonować, dzięki czemu nie zżymałam się (eufemizm), gdy czytał czy to po angielsku, francusku, czy po rosyjsku. O ile francuski mi nieznany, tak pozostałe owszem i wiem, jak polski lektor potrafi je ZARŻNĄĆ. Niby to drobiazg, okruch, imponderabilia, sekundy pośród godzin, ale niesmak pozostaje.
Tak że 5/5 dla Seweryna, 3,5—4/5 dla Kurskiego.

[Inna Zolotar · Rating 5 out of 5]

Якщо шукати інформацію про селище Koszyłowce в Вікіпедії, то польськомовна версія вам запропонує загалом шість речень з яких ви дізнаєтесь про сучасне адміністративне розташування місцини на Тернопільщині та кількість мешканців, про Мєчислава Понінського як власника спиртового заводу, та про колишню "прописку" Кошилівців в Залещицькому повіті Тернопільського воєводства. А в кінці ви побачите згадку про двох жінок, життя яких пов'язане з цим селищем. Однією з них є Анна Курска.

Українська версія є більш інформативною. Окрім абзацу про сучасне адміністративне підпорядкування, є два важливих розділи: про історію та археологію. Історичні дані зводяться до дати першої писемної згадки і пари інших цифр, ймовірно перших відомих власників Язловецьких (без Понінського), та переліку підприємств та всіх чинних українських інституцій. Історія ХХ століття представлена частковими даними з перепису населення та національно-визвольною боротьбою ОУН-УПА.

Найінформативнішим та найважливішим розділом про Кошилівці є археологія. І тут варто почати розмову про книгу Ярослава Курського "Дяди і Діббуки", оскільки досить цікавим моментом цієї родинної документальної саги є історія двох дітей. Це діти власників кошилівського маєтку, які бавлячись неподалік, в так званому Обозі, знаходять дивні статуетки, черепки, фрагменти кераміки та всяку всячину. Батьки запрошують професійного археолога з Львівського університету, який завзято розкопує, досліджує і в результаті цих розкопок пише одну зі своїх праць - "Промислові об'єкти Кошилівців епохи енеоліту". Археологом виявився Карел Гадачек, а об'єктом його дослідження стали залишки тріпільської культури.

Доля кошилівських археологічних артефактів склалась по-різному. Найцікавіші об'єкти завдяки Карелу Гадачеку поповнили колекцію музею Львівського університету. Частина колекції, яка залишилась в маєтку, пропала десь у вирі двох світових воєн. А деяким археологічним об'єктам вдалось перетнути кілька кордонів і опинитись на території Об'єднаного Королівства. Рятуючи свого власника в скрутну годину, вони (археологічні об'єкти) стають частиною вже британського музею, де і знаходяться по сьогодні.

Доля дітей, що порпались в Обозі, склалась теж по-різному. Одна дитина обрала землю та ідентичність титульної (на той час) нації, вкладалась в маєток, пережила першу та другу війну, дивом виїхала через Львів до Варшави, пережила з власними дітьми повстання, та життя доживала в повоєнній Польщі. Друга дитина, не практикуючи фактично жодної релігії, відмовляється від "титульності", залишає Галичину ще до першої війни, робить прекрасну кар'єру в Британії, передбачає майже всі війни та етнічні конфлікти на території як Європи, так і своєї малої Батьківщини, називає польську політику в її східних територіях колоніалізмом, впливає на створення лінії Керзона, шукає бодай якийсь зв'язок з родиною та все своє життя намагається знайти своє місце на цій землі.

До нашої теперішньої війни я часто їздила з туристами на Західне Поділля. Мене дивувало, чому в більшості польськомовних путівників 1990-х та пізніших років прізвища власників сіл, селищ і містечок навколо того ж Язлівця (саме про цей регіон йдеться в книзі) завершуються "понінськими" та "понятовськими", і практично немає згадки про подальших власників. Тепер знаю. Власниками більшості маєтків навколо Язлівця з його культом Язловецької Божої Матері були єврейські, частково-єврейські родини або, як казали в народі, вихрести - родини, які змінювали свою релігію, і разом з тим намагались змінити ідентичність. І саме дієслова "намагались змінити", а також всі визначення та (напів)тони, що пов'язані з питанням "хто я?" є основною темою цієї книги.

Я не буду спойлерити. Додам тільки, що сам автор, Ярослав Курський, народився та сформувався в місті не менш складною "біографією" - в Ґданську. І я впевнена, що простір дуже впливає на формування світогляду, на перелік питань, які поступово з'являються, і на цікавість до пошуку відповідей, і на готовність сприймати всю "палітру" попри тоталітарний устрій держави. Створенням цієї книги Курський намагається зрозуміти національні, родинні, поколіннєві конфлікти в родині, в суспільстві, в державі чи загалом, в світі. Цей твір також про ідентичність, про її вибір, складність і множинність, про роздвоєність та пошук свого місця. І головне - вибір ідентичності часто залежить не тільки від тебе, а і від того, чи готові представники тої вибраної групи визнати тебе своїм.

В "Дядах і Діббуках" цікаво висвітлюються перетини біографій Льюїса Нем'єра. Казимира Сіхульського, Пабло Пікасо, Романа Дмовського, Ісайі Берліна, Едварда Жебровського. Добре описані складні вибори правознавця Людвіґа Ерліха, біохіміка Якуба Парнаса та архітекторки Гелени Сиркус. Представлені розлогі генеалогічні дерева родини Адамських, Курських, Модзєлевських, Зомерштайнів та Бернштайнів. А ще такі історії добре показують зв'язки маленького селища Кошилівці з Польщею, Швейцарією, Британією, США, Бразилією і безліччю інших куточків світу. Історія однієї родини - це наглядна ілюстрація складної, проте цікавої історії Центральної та Східної Європи у двадцятому столітті.

Я б дуже хотіла, щоб в таких працях було більше нас, українців. Для цього треба, по-перше, перекладати такі книги. По-друге, читати, думати, ставити питання та дискутувати. По-третє, згадати, що на Поділлі жили не тільки українці, навіть якщо від тих маєтків нічого не залишилось. Зрештою, все більш популярні зараз аналізи ДНК, як показує досвід близьких та далеких знайомих, може нас, громадян таких багатоетнічних, багатошарових та багатих на події території, дуже здивувати.

А насамперед варто переписати ту українську версію з вікіпедії, повертаючи до Кошилівців якщо не Бернштайнів, то хоча б Нєміровських.

Дуже рекомендую і для читання, і для перекладу.

[Krysia o książkach · Rating 4 out of 5]

Interesująca, ciekawa, doskonale napisana i wyegzekwowana dygresyjna opowieść o pochodzeniu i historii rodziny Kurskich. Losy ludzkie splatają się lub wręcz tworzą wielką historię i jest to rzecz niesamowicie interesująca do odkrywania. Inną sprawą jest odkształcanie, na ile to możliwe, celowo zniekształconej i zakłamanej historii i tożsamości. Pomijając wszelkie polityczne animozje, co do których stosunek mam ambiwalentny, warta uwagi pozycja.

[Adam · Rating 2 out of 5]

+1 za wspaniałą interpretację Andrzeja Seweryna, czytając samodzielnie chyba bym nie przebrnął.
Gdy lektor zna języki i nie trzeba zgrzytać zębami podczas czytania przez niego obcojęzycznych nazwisk czy zwrotów, których jest tu pełno (wyłożył się tylko na węgierskim György), to jest wręcz w aktualnej taśmowej produkcji audiobooków niespotykane!

Kurski wystawia tu rodzinną laurkę, ale niedobrze mi było od tych wszystkich wielkich nazwisk z wielkiej rodziny, niesamowicie rozwleczonych życiorysów niektórych postaci (Namier), a innych potraktowanych po macoszemu (szczególnie tych, którzy się niczym znaczącym na kartach historii Polski/Europy nie zapisali). Elita Wyborczej vibez.

[Natalia Ochenkowska · Rating 3 out of 5]

To bardzo dobra książka. Podziwiam autora za rzetelny research, za szerokie spojrzenie na polsko-ukraińsko-żydowskie stosunki w XX wieku. Jednak Momentami nużyła mnie bardzo, np wtedy, gdy na wiele wiele stron zamieniła się w biografię jednego z krewnych p. Jarosława. Myślę, że gdyby nie genialny lektor - Jan Seweryn, nie przebrnęłabym przez tę cegłę. Prawdopodobnie nie jestem jej docelowym odbiorcą. Pasjonatów historii na pewno zainteresuje bardziej i zostanie przez nich należycie doceniona.

[Małgosia LR · Rating 5 out of 5]

Napisać o tym reportażu, że jest genialny to za mało. Autor odkrywa historie swojej rodziny, często bardzo trudną i bolesną. Pokazuje jak bardzo Polska jest rozdarta, jak bardzo podzielona. Zestawia ze sobą świat teraźniejszy i przeszłość, która nigdy nie jest łatwa. Do tego audiobook czytany przez Andrzeja Seweryna z jego aktorskimi umiejętnościami. To jest lektura obowiązkowa, dla Nas współczesnych, żyjących w rozdartej na dwoje Polsce.

[Aleksandra ☀️ · Rating 5 out of 5]

Wiele mam notatek po lekturze tej książki. Niektóre fragmenty zostaną ze mną na długo, bo poprzez to, co partykularne, zostało opowiedziane to, co uniwersalne.

[Paweł · Rating 4 out of 5]

Ciekawa. Historia rodziny Kurskich napisana przez pozytywnego Jarosława (redaktora GW). Zdumiewa, że Jacek - perfidnie wykorzystujący w kampaniach propagandowych TVP (kiedy był prezesem) wątki antysemickie, hitlerowskie,… - pochodzi z rodziny żydowskiej, a wśród dalekich krewnych są również żołnierze Wehrmachtu. Jarosław, bardzo ciekawie opisuje losy swojej rodziny, które są odzwierciedleniem skomplikowanej historii naszego regionu i kraju. Polecam!

[Julita · Rating 3 out of 5]

Dzieło długie, bardzo ciekawe, pełne niesamowitych historii ludzi doświadczonych przez XX wiek i częściowo go tworzących. Na plus zdecydowanie ogrom pracy autora w wyszukiwaniu materiałów, połączeń, świadectw i zlepienia z nich portretów dawno nieżyjących już ludzi, którzy w jego opisie stają się osobami z krwi i kości. Do tego głęboka analiza stosunków społecznych na Podolu, zwłaszcza rodzin żydowskich, które w wielu przypadkach sekularyzowały się lub katolicyzowały i stawały się rodzinami ziemiańskimi. Dla mnie to duże uzupełnienie wiedzy, choć wydawało mi się, że stosunki polsko-żydowskie mam całkiem nieźle ogarnięte.
Na minus: chaos. Zdaję sobie sprawę, że w tych wybiegach w różne okresy oraz przeskakiwaniu od jednego członka rodziny do innego był jakiś zamysł strukturalny, który prawdopodobnie miał utrzymać zainteresowanie czytelnika, dla mnie jednak był to niepotrzebny zabieg, który dodatkowo utrudnił odbiór książki już docelowo trudnej z powodu swojej złożoności i dlugosci (zdecydowanie nie polecam w audiobooku, choć lektor zacny).
Do tego dramatyzujące wtręty nawiązujące do Dziadów czy żydowskich mitów o golemie i dybukach... Niby dodają efektu, a trochę jednak zniesmaczają. Obeszłabym się bez.

[NELA!! · Rating 2 out of 5]

skończyłam ale jakim kosztem…
początek był bardzo obiecujący, nie gubiłam się w członkach rodziny a na dziadach podolskich to się nawet wzruszyłam ale nic mnie tak w życiu nie interesowało jak biografia Ludwika Namiera która się ciągnie niemiłosiernie przez pół książki, o postaci którą im bardziej o niej czytam tym większym hipokrytem i się staje, nienawidząc polonizacji ukraińców ale wspierając brytyjski kolonializm, mówiąc że brytyjski antysemityzm jest lepszy niż polski (cokolwiek to znaczy, myślałam że antysemityzm to antysemityzm), pisząc ironicznie o obrzędach chrześcijańskich ale w tym samym tonie opisując ostatni wykład namiera w izrealu.

Domyślam się ze życie żydów w polsce i nie w polsce jest ciężkie i zdaje sobie sprawę z trudów asymilacji ale ta książka jest przsiąknieta jakimś niewyobrażalnym tragizmem, ze autor myślał że Roman Dmowski był cudowny a nie był - szok

[Agata · Rating 5 out of 5]

Znakomita!

[Woodeniris · Rating 3 out of 5]

3,5

[Anita · Rating 2 out of 5]

Oddaję cześć bohaterom tej książki, byli niewątplie bardzo jacyś. Z trudem jednak dobrnęłam do końca. Ta mieszanina laudacji, podręcznika i o dziwo poetyckiej epiki, dla mnie, nie obroniła się. Może tylko wspomnę o jednym z pierwszych dziwacznych fragmentów opisującym ludzi, którzy specjalnymi urządzeniami wydobywali z prochów zamordowanych ludzi złoto i diamenty. No właśnie diamenty z prochów...Może chodziło o nawiązanie do Norwida...,ale w tym kontekście ....bardzo mnie to estetycznie jakoś ubodło i trochę przestałam ufać autorowi. Szkoda, liczyłam na więcej...

[Marko · Rating 5 out of 5]

Świetna książka ! Jakie to musiało być satysfakcjonujące szperać po rodzinnej historii, otrzymywać czasami skrawki, a następnie łączyć je, by powstała taka piękna całość ! Książka napisana z pasją, z sercem. Niezwykle udokumentowana. W przedstawione rodzinne losy człowiek chce się zagłębiać i ciągłe je zgłębiać.

[Filip · Rating 5 out of 5]

Poruszająca i wnikliwa opowieść o tym, jak blisko może być to, co wydaje się zupełnie nas nie dotyczyć. Ponad 150 lat historii Polski, poszlaki odnajdywane w drzewach genealogicznych i rodzinna opowieść, która zamiast być patetyczną sagą, jest dokumentem epok, kultur i relacji

[Nina · Rating 5 out of 5]

Padłam ofiarą swej nadgorliwości. Zanim książka się ukazała, przeczytałam i wysłuchałam wszystko na jej temat, łącznie z wywiadami z autorem. Dlatego pewnie napięcie dość szybko opadło. zaledwie po kilku pierwszych rozdzialach. Są zresztą niezwykle ciekawe, przywołuje w nich Jarosław Kurski* parę incydentów ze swej pracy jako rzecznik prasowy Lecha Wałęsy, które współgrają z opinią jego mamy o polskim antysemityzmie. W buncie przed jej strachem, nie akceptując perspektywy życia w jego cieniu zaczyna śledzić swój żydowski rodowód. Gdy doszłam do historii jego ciotecznego dziadka, Ludwika Bernsteina-Niemirowskiego vel Lewisa Namiera, odłożyłam na parę miesięcy „Dziady i dybuki”. Być może zadziałała również podskórna obawa, że zbyt dużo uwagi poświęcone zostanie udziałowi Namiera, urodzonego w Polsce Żyda, w przedstawieniu koncepcji linii Curzona, co zdaniem niektórych historyków stanowiło praprzyczynę utraty po latach przez Polskę kresów wschodnich. Nie za bardzo miałam ochotę zagłębiać się w szczegóły kolejnej przepychanki w ramach tzw. polityki historycznej.

Ale obawa okazała się trochę na wyrost, bo gdy ponownie sięgnęłam po książkę, nie mogłam się od niej oderwać, słuchając audiobooka w wykonaniu Andrzeja Seweryna i jednocześnie śledząc tekst, głównie ze względu na ogrom wymienianych nazwisk i załączone fotografie. Natomiast sir Lewis Namier, człowiek o niewątpliwie trudnym charakterze, okazał się postacią tyleż fascynującą, co tragiczną. Owszem, w swej działalności publicznej reprezentował przede wszystkim interes brytyjski - przynajmniej do czasu monachijskiego appeasementu w roku 1938 - ale w swych analizach na temat przyszłości Europy był wizjonerem, wysoko cenionym ekspertem i naukowcem. Z powodu głoszenia poglądów niezgodnych z polskimi aspiracjami został wydziedziczony przez ojca, Józefa Bernsteina, jedyna siostra, Teodora Modzelewska, babcia Kurskiego, nie utrzymywała z nim kontaktów, nie znalazł zatrudnienia na żadnej z prestiżowych brytyjskich uczelni, a i ruch syjonistyczny, w który starał się aktywnie angażować na rzecz powstania państwa Izrael, nie potrafił go docenić tak, jak na to zasługiwał.

W opowieści o swym rodowodzie opisuje Jarosław Kurski losy także wielu innych ciekawych osób, zawsze w zderzeniu z historycznymi zawirowaniami. Są wśród nich profesorowie lwowskiego uniwersytetu pod sowiecką okupacją, walczący w Polsce i na frontach europejskich z niemieckimi najeźdźcami, wymienia dwóch żołnierzy poległych w mundurach Wehrmachtu, pośród powiązanych z nim rodzinnymi więzami przodków dolicza się osiemnastu ofiar zamordowanych w obozach zagłady oraz przedstawia kariery paru znanych postaci za czasów komuny i po przełomie 1989 roku.

Główną postacią klamry tej niezwykłej sagi jest Anna Kurska, co roku odwiedzająca nieistniejący już majątek rodzinny w Koszyłowcach na Podolu, której paniczna obawa przed upublicznieniem ich żydowskich korzeni skłoniła starszego syna do olbrzymiego wysiłku badawczego, aby móc opublikować „Dziady i dybuki” po jej śmierci. Obok innych Załączników książkę zamykają dwie uroczystości pogrzebowe. Nad gdańskim grobem matki wygłasza Jarosław Kurski piękną, wzruszającą mową pożegnalną. Z drugą urną, zgodnie z jej życzeniem, jedzie do Koszyłowiec w Ukrainie i składa ją w grobowcu Modzelewskich.

Gorąco „Dziady i dybuki” polecam. Książka jest świetnie napisana, a aktorski popis Andrzeja Seweryna, szczególnie przy czytaniu symbolicznych odniesień - do dziadów, dybuków i polskiego golema oraz całego rozdziału zatytułowanego Emet i met - zasługuje na osobną laurkę.

* Jarosław Kurski, starszy brat Jacka, jest pierwszym zastępcą Adama Michnika i redaktorem naczelnym Wyborcza.pl

[Bartłomiej Falkowski · Rating 5 out of 5]

Jest taki fajny cytat mówiący o tym, że można pochłonąć książkę, ale książka także może pochłonąć Ciebie. No to dawno żadna nie pochłonęła mnie tak jak "Dziady i dybuki".

Pomimo, że "abstract" wydawał mi się interesujący to początkowo miałem pewne wątpliwości co do autora i jego obiektywizmu. Ostatecznie niesłusznie.

Książka jest właściwie dogłębną biografią pewnych odgałęzień drzewa genealogicznego Pana Jarosława Kurskiego. Najdokładniej opisane są losy rodzin pochodzenia żydowskiego. Bywały momenty, w których czułem się delikatnie zagubiony w tej sieci podobnych imon, nazwisk i życiorysów. Nie odjęło jednak to przyjemności z czytania. Mnogość unikalnych person i historii jest wręcz powalająca. Wiele z nich wydaje się być materiałem na osobną książkę. Z perspektywy osoby mieszkającej w 2024 roku w Polsce, niesamowite są te wszystkie zależności i hierarchie Polski post-jagiellońskiej. Uderzające z ogromną siłą były często krótkie opisy jak te historie się kończyły - jako prochy w Auschwitz czy Treblince...

O ile same życiorysy czy barwne opisy szlacheckich dworków galicyjskich były ciekawe czy wręcz wciągające, to największymi plusami tej książki były jednak dwa inne aspekty:
- Aspekt numer jeden, Autor wydaje się być przez większość czasu jakby w ukryciu. Pomimo, że niekiedy dzieli się z nami swoimi emocjami czy pewnymi faktami z jego życia, to można mieć poczucie, iż jest on tylko dodatkiem do tego wielkiego tyglu historii jego przodków. Ostatecznie jednak, moja diagnoza jest zupełnie odwrotna. Myślę, że te całe barwne i fascynujące tło jest tylko, no właśnie, tłem... Tak naprawdę głównym motywem jest ta długa i skomplikowana podróż jaką Pan Kurski odbył od momentu fascynacji Dmowskim i jego nacjonalistycznymi ideami, po akceptację siebie i swojej wielonarodowej przeszłości. Bardzo emocjonalna i intymna pozycja.
- Aspekt numer dwa. Zapoznałem się z biografią autora przed rozpoczęciem czytania. Jak już wspomniałem, spowodowało to mały obawy co do jego jednostronności i tego naszego polskiego "przesadyzmu". No i tu spotkało mnie zaskoczenia. Nie jest to może wzorcowy przykład bezstronności i obiektywizmu... ale mimo wszsytko fajnie się to czytało. Szczególnie zapamiętałem wnioski z życia Lewisa Namiera, który był wielkim wrogiem Romana Dmowskiego. Ostatecznie, według autora, zamienił jednak nacjonalnizm polski na nacjonalizm żydowski...

Na koniec dygresja polityczna. Dopiero teraz dowiedziałem się, że bratem Jacka Kurskiego (tego od TVP a w szczególności od "dziadka z Wermachtu") jest właśnie Jarosław Kurski - autor tejże pozycji. Rzeczą niesamowitą, niesłychaną i nie dająca się ująć w żadne logiczne ramy jest to, jak możliwe jest posiadanie takiego drzewa genealogicznego i uprawianie takiej formy polityki. Świat jest niezmiennie zaskakujący!

Co do samej książki, polecam!

[Lada Moskalets · Rating 5 out of 5]

Історія зустрічі з некомфортним минулим – індивідуальним і колективним. Про минуле, від якого соромно одному поколінню, а потім соромно наступному через зовсім інші речі. Польський політик Ярослав Курський розповідає історію своєї сім'ї, зокрема зосередившись на маминій родині, яка походила від єврейських землевласників з подільського містечка Кошилівці. Втім, про те, що вони були євреями він дізнався в уже дорослому віці, а потім виявив цілі родинні гілки, зокрема дядька – відомого історика Люїса Нам'єра (Людвіга Бернштайна) – який допоміг визначити лінію Керзона і які тягнулися до самого Віленського Гаона. Для його мами, активної політичної діячки єврейське походження було ганебною стигмою, і вона стала більш польською за інших поляків. Сам Курський, втім, досліджує їх із зацікавленням і шукає в походженні ґрунт для своїх ліберальних поглядів.

Потім починаються інші труднощі – адже родина була землевласницькою – і приїзди у Кошилівці в 1990х роках змушують думати про всю цю, некомфортну динаміку між "панами" і "селянами", як суспільні нерівності віддзеркалюються у етнічних. Це в свою чергу відображене в історії Намʼєра, який передбачав, що відсутність в українців держави спричинить криваві повстання і готовий був провести лінію Керзона у спосіб, щоб родинний маєток опинився не по той бік, навіть попри розбіжність з інтересами сім'ї.

Книжка не хронологічна, різні розділи відбуваються в різні періоди, що заплутує, а ще більше заплутують побічні гілки родини, від опису яких можна було б відмовитися задля стрункості.
Але в кожному разі, книжка викликає захоплення – зокрема те, що в Польщі є автори, які готові писати свою і національну історію не у віктимно-героїчний спосіб, визнавати темні сторони історії і пробувати дивитися по-новому. При всіх проблемах польського суспільства, те що така група авторів є – викликає повагу

„Moja kochana babcia Teodora żyła podwójnym życiem. Życiem przeszłym dla siebie i życiem przyszłym dla swoich córek i ich potomstwa. Te światy z jej wyboru – po tej strasznej wojnie – nigdy, póki żyła, się nie zetknęły, a i po jej śmierci nigdy nie miały się zetknąć.”

[Adam · Rating 5 out of 5]

Jedna z kandydatek do mojej książki roku. To jedna z książek które ciężko poważnie zrecenzować, nie unikając banałów, typu chwyta za umysł i serce, koniecznie trzeba przeczytać itd. Może spróbuję z innej strony i zapytam czy lubisz: historie rodzinne, odkrywanie przeszłości i drzewa genealogiczne, rozważania na temat IIRP, zaborów, Kresów, Żydów i Ukraińców, okresu okupacji, róznych postaw wobec komunizmu, internacjonalizmu, syjonizmu, jeśli nie boisz się żadnych -izmów oraz masz w sobie odwagę aby weryfikować poznaną w szkole miałką i banalną historię Polski, jesli w dodatku masz cierpliwość przebijać się przez zależności między pradziadkiem ze strony mamy a wujkiem siostry od strony ojca - to ta ksiązka jest dla Ciebie. Erudycja autora no niby spodziewana, gdyż jest to znakomity dziennikarz, natomiast pierwszy raz spotkałem się z panem Kurskim w dłuższej formie i jestem połozony na łopatki. Książka składa się z 3 części - leniwego początku, wprowadzenia do rodziny i opowieści o dzieciństwie autora, zakończonej pochówkiem. Potem jest 200 stron o niesamowitej postaci, której nie będę zdradzał, aby nie rzucać spojlerami, natomiast wokół tej postaci kręci się dużo wątków pozwalających zrozumieć IIRP i relacje między grupami narodowościowymi i społecznymi. Jest też w tej części historia przez ogromne H. A potem jest już zjazd do bazy, krótkie opowieści na temat kilku kluczowych osób z innego fragmentu drzewa genealogicznego i to by było na tyle. Książkę wieńczy pogrzeb mamy autora i tylko w tym jednym momencie widać różnice między braćmi, bo o Jacku autor pisze bardzo niewiele. To nie jest łatwa książka, momentami jest trudna, a czasami nawet czytać się nie chce. Nie nadaje się na lekturę, bo porusza zbyt wiele tematów, których nasz bohaterski naród nie jest gotowy szczerze ze sobą omówić. Ja jestem szczęśliwy że tę pozycję przeczytałem i kłaniam się w podzięce za napisanie tego reportażu z historii rodziny.

[Adrianna · Rating 4 out of 5]

niepełna 4, ale jakie to było dobre
ciekawa wiwisekcja rodziny autora, a dokładniej tej żydowskiej skrywanej części i wynikający z tego szerszy obraz stosunków polsko-żydowskich na przestrzeni lat
dobrze, wciągająco napisana, podane źródła w przypisach [co nie jest takie oczywiste w tego typu publikacjach] i zdjęcia ożywiające narrację
z minusów, czasami książka wychodziła poza to wgłębianie się w historię rodziny i zbyt zbaczała na tematy okołosolidarnościowe [które trochę łączyły się z głównym tematem, ale też bez przesady, to raczej materiał na osobną książkę], dodatkowo trochę zdziwiło mnie aż tak duża część poświęcona Lewisowi Namierze, nieproporcjonalna do pozostałych przedstawionych osób [chociaż poczynione komentarze co do relacji polsko-żydowskich w tej części były ciekawe, ale inne kwestie były dodane niepotrzebnie]; przybliżanie skrótowo tej wielkiej jednostki nie jest wg mnie najlepszą z możliwych do podjęcia decyzji, ale z drugiej strony rozumiem tę potrzebę, która kierowała autorem
zdawanie relacji o poszczególnych członkach i gałęziach familii było chaotyczne i pozbawione twardej chronologii. Sprawiło, że czasami się gubiłam i do teraz nie mam jasnego obrazu tej rodziny [chociaż uporczywie wpatrywałam się w drzewa genealogiczne na końcu], gubiłam się w relacjach i poszczególnych odłamach rodziny [a to raczej rzadko mi się zdarza, zazwyczaj ogarniam takie zależności całkiem dobrze]
mimo to bardzo dobra lektura, tylko miejscami trochę zbyt chaotyczna i przekombinowana językowo [jedne zagrania językowe były fajne, dziady i dybuki, ale czasami było za bardzo patosowo], jakby autor nie do końca opanował golema
głównie dla tych już zainteresowanych taką tematyką

[Dorota · Rating 4 out of 5]

Historia rodziny Jarosława Kurskiego, w tle wielka historia Polski, postaci mniej i bardziej znane. Fascynujące losy bohaterów książki bywają jednak momentami nużące, a nagromadzenie nazwisk nie ułatwia odnalezienia się w tej rodzinnej opowieści. Język stosowany przez autora też czasami denerwuje - jakaś dziwna maniera się wkrada. Oczywiście, plus za poszukiwanie dokumentów, za zagłębienie się w dzieje rodziny, za archiwalne zdjęcia. Być może to impuls dla innych, by - póki żyją dziadkowie/rodzice, mieli odwagę dopytywać o rodzinne historie i tajemnice.

Co pozostawiła lektura w mojej głowie? Przekonanie, że losy naszych przodków mogą być naprawdę pogmatwane i pewnie wiele osób odnajdzie w historii rodziny Kurskiego kawałek własnej historii. No i ciągle zastanawiam się co naprawdę czuli Żydzi, gdy podejmowali decyzję o odcięciu się od własnych korzeni, gdy zmieniali nazwiska, wyznanie. Jaki to ślad zostawia w człowieku?

[Anna Wiśnicka · Rating 5 out of 5]

Fenomenalna książka, napisana przepięknym, pełnym ciepła, a zarazem erudycyjnym językiem. Historia rodziny Jarosława Kurskiego stała się pretekstem do podróży przez dzieje Polski, tej współczesnej i tej, której granice nie pokrywają się z obecnymi. To opowieść o splątanych ludzkich losach, decyzjach i wyborach, które po wielokroć miały konsekwencje dalece wykraczające poza sferę życia prywatnego. W tej opowieści nie ma podziału na dobrych i złych, świętych i grzeszników. Są tylko, a może aż, ludzie żyjący tak, jak pozwalały na to czas i miejsce. Wspaniale naszkicowane jest tło epoki, wydarzenia polityczne i kulturalne, które miały wpływ na losy bohaterów. Atutem narracji są celne pointy oraz gorzkie niekiedy refleksje na temat kondycji społeczeństwa i jednostki. To książka dla wszystkich, którzy cenią historię opowiadaną oddolnie, z czułością, jednak bez sentymentalizmu, z miłością, jednak nie ślepą.

[Paweł · Rating 4 out of 5]

Bardzo ciekawa rodzinna opowieść, z interesującym wstępem. Historia rodziny o rozległych korzeniach, sięgających a to do rabina wileńskiego, a to znów do znanych architektów powojennych (po drugo-wojennych, żeby być ścisłym), czy też do cenionego historyka brytyjskiego.
Świadectwo czasów, miejsc i czynów, ze wszystkim co dobre i złe, a ponieważ dotyczy to rodziny (rodzin) żydowskich, to tego złego jest więcej.
Nostalgiczna i smutna w wydźwięku pozycja, no, ale w końcu dziady i dybuki grasują na jej stronicach.
Przypomniała mi się książka: Łubieńscy. Portret rodziny z czasów wielkości. To nie jest zarzut, tylko spostrzeżenie, że subiektywna ocena/komentarz silnie związane są z relacją, jaka łączy nas z osobami, które są przedmiotem tychże oceny lub komentarza.
Na koniec wypada docenić ogrom pracy włożony w dotarcie do osób i źródeł. Tytaniczna praca, rozłożona na wiele lat.

[Jacek · Rating 5 out of 5]

Książka niespodziewana i nieoczywista zarówno w formie, jak i w treści. Ciekawa jazda bez trzymanki przez rodzinne dzieje autora, w których przeplata się pełne bogactwo naszego dziedzictwa, które to bogactwo jest zawsze cenzurowane przez nasz współczesny narodowy patriotyzm. Ciekawa i dojrzała opowieść pełna ciepła, zrozumienia i dystansu. Książka bardzo potrzebna, ale żywię bardzo umiarkowany optymizm, jeśli chodzi o zamiar przekonania ludzi do dojrzalszego traktowania złożoności własnego dziedzictwa, ale bardzo chciałbym się tutaj mylić. 
Polecam bardzo gorąco lekturę tej książki


https://youtu.be/J12Pya6LNnE

[Marta · Rating 3 out of 5]

Temat bardzo ciekawy, ale książka momentami zamęczona różnymi wątkami (szczególnie Namierem). Poprawnie, ale bez literackiego poloru, którego nie brakuje innym głosom drugiego i trzeciego pokolenia. Po niektórych bliskich osobach autor się prześlizguje - chciałabym bardziej pogłębionego spojrzenia np. na matkę (dużo o takim oficjalnym obrazie, że patriotka, że nie chciała ujawniać żydowskich korzeni, ale niewiele poza tym, ludzie są dużo bardziej złożeni, tak mi się wydaje). Rozumiem, że to hołd złożony rodzinie, ale dla czytelniczki chwilami męczący.

[Anna · Rating 3 out of 5]

Książka zaczyna się obiecująco jednak po ok. 150 stronach ciężko już ją czytać. Robi się monotonnie, a momentami nudno. Napisać taką epopeję by nie uśpić czytelnika - trudne zadanie. Tutaj się według mnie nie udało. Autor jednak wykonał tytaniczną pracę rekonstruując dzieje swojej rodziny i za to należy się ogromny szacunek. Mimo wszystko, gdyby nie zmiana z papierowej na wersję audio na 100% nie traciłabym czasu na czytanie.
Audiobook polecam jednak gorąco, ze względu na lektora. To jak Andrzej Seweryn interpretuje prozę Kurskiego… Chapeau bas. Talent pana Seweryna ratuje tę pozycję.

[Iga · Rating 4 out of 5]

Jestem pozytywnie zaskoczona. Widać w tej książce ogrom pracy i starań, które autor poświęcił aby jak najlepiej ukazać historię swojej rodziny. Ciekawie poruszony wątek dotyczący żydowskiego pochodzenia. Czuć w niej ogromną chęć odnalezienia swoich korzeni, dokładnego zbadania tego, z czym chcieli się uporać przodkowie. Moją uwagę przykuł także wątek dotyczący stosunku matki autora do przeszłości jej rodziny, wspomnień z młodości i ciągłym pragnieniem powrotu do swojego prawdziwego domu.