تاریخ تحلیلی اسلام؛ از آغاز تا نیمۀ نخست سدۀ چهارم

by سید جعفر شهیدی

پشت جلد:

آن چه در این مجموعه فراهم آمده است، صرفاً گزارشی از آن چه رخ داده نیست، بلکه در حد توانایی کوشش شده است تا آشکار شود آنچه رخ داد، چرا رخ داد و پیامد آن چه بود؟

Genres: History, Religion

About the author

سید جعفر شهیدی (۱۲۹۷ بروجرد - ۲۳ دی ۱۳۸۶ تهران)، مورّخ، ادیب و پژوهشگر سرشناس ایرانی بود
وی از شاگردان برجستهٔ استاد دهخدا و علامه فروزانفر بود و از او در حدود ۲۰ کتاب و تألیف حدود ۱۲۰ مقاله به یادگار مانده‌است.
همچنین او سالها استاد تمام دانشگاه تهران، رئیس مؤسسه لغت‌نامه دهخدا و مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی بود

شهیدی در سال ۱۳۶۹ش برای ترجمه نهج البلاغه و در سال ۱۳۸۵ برای نگارش کتاب تاریخ تحلیلی اسلام برندهٔ جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شد. او همچنین از دانشگاه پکن دکتری افتخاری دریافت کرد و در سال ۱۳۷۴ نیز موفق به دریافت نشان درجه یک علمی از اکبر هاشمی رفسنجانی ریاست وقت جمهوری اسلامی ایران شد.

از شهیدی، کتابخانه‌ای ۳۰ هزار جلدی در نارمک تهران به جای مانده است. شهیدی در سال ۱۳۷۴ منزل مسکونی خود در نارمک تهران را به شهرداری تهران واگذار کرد. این خانه در همان سال به کتابخانه عمومی دکتر شهیدی تبدیل شد. پس از درگذشت دکتر شهیدی، اتاقی در این کتابخانه به موزه نگهداری برخی آثار او اختصاص داده شد.

دکتر شهیدی در صبح یکشنبه، ۲۳ دی ۱۳۸۶ در تهران دیده از جهان فروبست. پیکر وی صبح روز چهارشنبه بیست و شش دی ۱۳۸۶ از برابر بنیاد لغتنامه دهخدا به سمت داشنگاه تهران تشیع شد



تألیفات

تصحیح آتشکده آذر
صیحه آسمانی (بدون نام مؤلف چاپ شده)
مهدویت واسلام (۱۳۲۴)
جنایات تاریخ (۱۳۲۷)
چراغ روشن در دنیای تاریک (یا زندگانی امام سجاد سلام الله علیه) (۱۳۳۵)
تصحیح براهین العجم اثر مورخ الدوله سپهر
تصحیح دُرّه نادره و تلخیص آن
در راه خانه خدا (۱۳۵۶)
پس از پنجاه سال: پژوهشی تازه پیرامون قیام امام حسین سلام الله علیه (۱۳۵۸)
شرح لغات و مشکلات دیوان انوری (۱۳۵۸)
تاریخ تحلیلی اسلام: تاریخ تحلیلی اسلام تا پایان امویان، (۱۳۶۲)
زندگانی حضرت فاطمه سلام الله علیها (۱۳۶۰)
آشنایی با زندگانی امام صادق سلام الله علیه (۱۳۶۲)
زندگانی علی بن الحسین سلام الله علیه (۱۳۶۵)
ستایش و سوگ امام هشتم سلام الله علیه در شعر فارسی (۱۳۶۵)
عرشیان (۱۳۷۱)
شرح مثنوی شریف (۱۳۷۳) از جزو دوم دفتر اول تا پایان دفتر ششم (ادامه کار مرحوم فروزانفر)
از دیروز تا امروز (مجموعه مقاله‌هاو سفرنامه‌ها) (۱۳۷۳)
علی از زبان علی: شرح زندگانی امیر مؤمنان سلام الله علیه (۱۳۷۶)
شرح مثنوی دفتر چهارم، پنجم و ششم (۱۳۷۴-۱۳۸۰)

Reviews

[فؤاد · Rating 3 out of 5]

من
از خیلی وقت قبل، دنبال این بودم که راجع به تاریخ سه خلیفۀ اول چیزی بخونم. کتاب های درسی تاریخ همیشه از این بخش تاریخ می پرن، انگار که جزء تاریخ اسلام نیستن. و این حفرۀ بزرگ اطلاعات برام آزار دهنده بود. هر چند نه اون قدر که بخوام در اولویت مطالعه بذارمش. این شد که پشت گوش افتاد تا چند روز پیش.

چند روز پیش داشتم دنبال ترجمۀ سید جعفر شهیدی از نهج البلاغه می گشتم، اسمش رو که سرچ کردم، بین کتاب هاش، به اسم این کتاب برخوردم. تاریخ تحلیلی اسلام. اون روز نظرم رو چندان جلب نکرد. اما فردا یا پس فرداش همین طور که داشتم با خودم فکر می کردم، یاد حفرۀ بزرگ اطلاعات تاریخی م افتادم و این که چقدر نیاز دارم یه کتاب هر چند مختصر در این زمینه بخونم. فوری یاد کتاب سید جعفر شهیدی افتادم. اومدم توی گودریدز و دیدم ریویوها عموماً مثبته. همین شد که گرفتمش و خوندمش.

بیشتر بخش هاش رو همه از قبل می دونیم. این بخش های تکراری رو سریع می خوندم و رد می شدم. مقصد و مقصود اصلی م چهل صفحه ای بود که به سه خلیفۀ اول اختصاص داشت. اما در این بین چیزهای بیشتری هم یاد گرفتم.

کتاب
کتاب نمیاد مثل باقی کتاب ها اطلاعات تاریخی رو دنبال هم ردیف کنه. اسم کتاب این رو نشون میده. کتاب دنبال اینه که تحلیل کنه، یعنی سعی کنه کشف کنه که اتفاقاتی که رخ دادن، چرا رخ دادن؟ زمینه های اقتصادی و سیاسی، که معمولاً توی تواریخ اسلامی بررسی نمیشن، اینجا بررسی شدن. این که سقوط دولت یمنی سبأ موجب شد تجارت دریای سرخ متزلزل بشه، در نتیجه تجارت خشکی جاش رو گرفت، و اعراب بادیه نشین در اطراف مسیر تجاری ساکن شدن و شترهاشون رو در کار حمل و نقل کالا به کار گرفتن و شهر مکه این طوری پا گرفت. یا دشمنی قدیمی دو تیرۀ قحطانی و عدنانی، تا سال های سال بعد از اسلام باقی موند و ریشۀ خیلی از اتفاقات و دشمنی های عراق و شام در حقیقت این دشمنی دیرینه بود. و...

نقد
هر چند کتاب از این جهت آموزنده است، اما گاهی، مخصوصاً در نیمۀ دوم کتاب، از دستش در میره و میشه مثل کتاب های معمولی تاریخ اسلام. بد گفتن از خلیفه های اموی، این که این خلیفه بی دین بود، اون خلیفه سگ باز بود، اون خلیفه تقوا نداشت، چیزی نیست که توی یک تاریخ تحلیلی بخوایم بخونیم. این ها رو خیلی قبلاً شنیدیم، و بیشتر از اون که تحلیل باشن، حکم اخلاقی ان.

ظاهراً کتاب قرار بوده به تاریخ عباسی ها هم بپردازه. اما حداقل توی چاپی که من خوندم با سقوط اموی ها به پایان می رسه.

[Abolfazl Sharbati · Rating 4 out of 5]

این کتاب مدخل خوب، مختصر و مفیدی است برای آشنایی با تاریخ صدر اسلام از پیش از بعثت تا پایان حکومت امویان؛ از آن جایی که بخشی از این کتاب را مدت‌ها پیش خواندم و بخشی دیگرش را همین روزها، هر چه به ذهنم می‌رسد می‌نویسم.
تحلیل قابل قبولی از شرایط جغرافیایی، اجتماعی و فرهنگی پیش از بعثت پیامبر
اقدامات و وجوهِ مختلف زندگی پیامبر را -از وحی گرفته تا کارهای روزمره -به نحو واقع‌گرایانه تحلیل می‌کند. دکتر شهیدی به چرخش‌هایی که در تاریخ رخ داده توجه خاصی دارد و تحلیل‌هایشان نقادانه و تاریخی است. از این چرخش‌ها چند نمونه‌اش جالب و خواندنی است: ماجرای سقیفه، خلافت راشدین، حکومت امویان و مساله خوارج. این چرخش‌ها برای خودِ مولف هم محل توجه است
کتاب، کتابِ سیره نیست، یعنی به تاریخ سرزمین‌ اسلامی پرداخته است. از رهگذر همین اشاره‌ای به زندگی ائمه کرده است. (جدای امام علی که خلیفه چهارم است)
مولف به عوامل پیشرفت و پسرفت مسلمانان توجه داشته و در چندین جای کتاب در مقام داوری نشسته است که به نظرم منصفانه می‌نمایاند.

[Hossein · Rating 4 out of 5]

کتاب تاریخ تحلیلی صدر اسلام نوشته سید جعفر شهیدی
تاریخ نخستین خوانش : آذر ماه سال ۱۳۹۶ شمسی یا دسامبر ۲۰۱۷ میلادی
کتاب خوب و مناسبی در مورد مطالعه تاریخ اسلام است ولی من باشخصه کتاب بامداد اسلام دکتر عبدالحسین زرین کوب را به این کتاب ترجیح میدهم

[mohammad firouzi · Rating 4 out of 5]

شهیدی تلاشی بر روایت تاریخ بر حول محور شخصیت‌های صدر اسلام نمی‌‌کند و اتفاقات را با توجه به شرایط جغرافیا، فرهنگ و حاکمیت زمان شرح می‌‌دهد که به همین دلیل دید روشن تری به مخاطب عرضه می‌‌کند.

[Ardeshir · Rating 5 out of 5]

کتاب بسیار خوبی بود.تحلیل تاریخ اسلام از دوران قبل از پیامبر تا
زمان آغاز غیبت کبری را بخوبی و با کمال انجام داده است. هرچند بخش های پایانی را با سرعت بیشتر عبور کرده
با خواندن این کتاب به رقابت میان اعراب عدنانی و قحطانی که منشا و زمینه ساز بسیاری از اتفاقات در این دوره است پی میبریم
اگر فرصتی داشته باشم ترجیح میدهم یکبار دیگر کتاب را مرور کنم.

[J.J. Rodeo · Rating 4 out of 5]

جعفر شهیدی در این کتاب تلاش می کند معنا و پشت پرده رویدادهای صد و چند سال نخست تاریخ اسلام را بررسی کند. او نتیجه گرفته است که مهمترین عامل پیشرفت اسلام، شعار توحید و وعده مساوات بوده است و همین عامل در کنار عوامل اجتماعی در ایران و روم، سبب شده است که در سال های نخست، عرب ها بتوانند این دو امپراطوری را شکست دهند.
با این همه، در همه این سال ها اعراب نتوانستند کینه های قومی و قبیله ای را فراموش کنند و همین کینه ها و فراموش شدن اصل ساده زیستی و مساوات، امپراطوری اسلامی را دچار جنگ های داخلی کرد.
برای من بسیار جالب بود که بر خلاف انتظار، شهیدی تلاش نکرد که امامان شیعه را رهبران اصلی و بازیگران مهم این تاریخ جلوه دهد. امامان شیعه، در آغاز بازیچه توطئه های قومی اعراب علیه یکدیگر شدند و گروهی از اعراب با استفاده از موقعیت امامان، تلاش می کردند بر گروهی دیگر چیره شوند.
به هر حال این کتاب با بهره گیری از زبانی روان و گزیده توانسته است پستی و بلندی تاریخ سال های نخست اسلام را با موشکافی، واکاوی کند و دیدی ژرف به خواننده بدهد.

هدف من از خواندن این کتاب، مقایسه محتوای آن با کتاب 23 سال علی دشتی بود و می خواستم داوری طرفداران اسلام را نیز درباره آن روزگار بخوانم. دلیل انتخاب کتاب شهیدی این بود که پیش از آن کتابی دیگر از او خوانده بودم و ریزبینی و بی طرفی او را می پسندیدم. با خواندن این کتاب، دریافتم که در انتخاب خود اشتباه نکرده ام.

دشتی در کتاب خود اشاره کرده بود که محمد پس از رسیدن به حکومت، رویه خود را دگرگون کرده و از مردی دلسوز و اصلاح طلب، به پادشاهی مقتدر و بی رحم تبدیل شده است. یکی از مهمترین مصداق های این بی رحمی ، کشتار مردان قبیله یهودی بنی قریظه و به اسیری گرفتن زنان و کودکان آنان است. شهیدی، با اشاره به تناقض هایی که در روایت های تاریخی از این رویداد وجود دارد، درستی آن را به چالش می کشد. من نیز پس از اندکی تفکر، دیدگاه شهیدی را بیشتر می پسندم، زیرا بعید است که پیامبر همان رفتاری را با یهود داشته باشد که مشابه رفتار فرعون با آنان است.

شهیدی همچنین در کتاب خود می گوید که اگر پس از پیامبر علی به خلافت می رسید، شاید جامعه اسلامی دچار آن همه جنگ داخلی و خونریزی نمی شد. پذیرش این سخن برای من کمی دشوار است زیرا جنگ های داخلی مسلمانان، از زمان خلافت علی آغاز شد و رفتارهای علی در آن روزگار، نشان می دهد که سررشته چندانی از سیاست و فرماندهی نداشته است و اگر در آن سال های نخست به خلافت می رسید، ممکن بود جنگ های داخلی از همان اغاز اسلام را از هم بپاشاند. به خاطر دارم که در کودکی، روایتی شنیدم که در آن، فاطمه به علی گفته بود که چرا در برابر ابوبکر و عمر قیام نمی کنی. علی همانجا شمشیر کشیده بود و برخواسته بود تا به نیت قیام از خانه بیرون رود، اما هنگامی که صدای اذان بلند شد، به فاطمه گفت که اگر من قیام کنم، دیگر این صدای اذان را نخواهی شنید. به باور من، این نشان می دهد که خود علی هم می دانست که بر خلاف ابوبکر و عمر، توان متحد کردن جامعه اسلامی را نداشته است.

[Ali · Rating 2 out of 5]

https://www.goodreads.com/author_blog...

[Mohammad reza khorasanizadeh · Rating 4 out of 5]

کتاب جامع و جالبی است. همراه با تحلیل هایی دقیق و مستند

[Masoud · Rating 2 out of 5]

ایدۀ نویسنده اینه که تاریخ اسلام رو با تحلیل‌هایی درخصوص چرایی پیدایش این وقایع برای نوآموزان تاریخ بگه. من یادم نمیاد که این کتاب رو کی بهم معرفی کرد ولی همیشه درنظر داشتم مطالعاتم راجع به اسلام رو از این کتاب شروع کنم. الان که کتاب به پایان رسیده می‌تونم بگم اطلاعات زیادی از تاریخ اسلام به‌دست آوردم اما این کتاب رو برای شروع مطالعات تاریخ اسلام به بقیه پیشنهاد نمی‌کنم! کتاب چندین ایراد داره و اینها باعث میشه خیلی منبع خوبی برای شروع نباشه. البته شما می‌تونید این کار رو بکنید اما فکرمی‌کنم بشه کتاب‌های بهتری برای شروع این مطالعات پیدا کرد.
اولین مورد که شاید اسمش رو نشه ایراد گذاشت عدم معرفی منابع تاریخ اسلام بود. شاید یک معرفی از کتاب‌های مختلف برای آشنایی مخاطب با اونها خوب بود.
دومین مورد که خیلی توی ذوقم خورد، کوتاه و خلاصه‌بودن صدر اسلام بود و احساس می‌کردم علامت سوال‌های زیادی رو بی‌پاسخ رها شده. البته اضافه کنم که توضیحات تاریخ پیش از اسلام خیلی خوب بود.
سومین و بزرگ‌ترین ایراد کتاب عدم یکدستی و توازن در پرداختن به موضوعات و بخش‌‌های مختلف تاریخه. من حس نمی‌کردم سیدجعفر شهیدی طرحی کلی در ذهن داشته و بعد شروع به نوشتن کرده. بیشتر بنظر می‌اومد نوشتن رو آغاز کرده و بنا به ذوق جاهایی مطالب رو تفصیل داده و جایی خیلی سریع رد شده. برخی جاها مطالبی رو از کتاب «الف» نقل کرده و برخی جاها از کتاب «ب» اما در اندک مواردی توضیح‌داده چرا روایت یکی رو به روایت یکی دیگه ترجیح داده. شاید یکدست‌ترین بخش کتاب بخش تاریخ خلفاست.

در کل کتاب خوبیه ولی به ویراستاری مجدد نیاز داره و احتمالاً کتاب‌های بهتری با این موضوع و هدف پیدا بشه.

[Ali Rahnamae · Rating 3 out of 5]

کتابیست که به صورت موجز تاریخ صدرسلام را تا انتهای امویان شرح داده است و تلاش کرده تا حوادث مهم را بگنجاند. نظریه اصلی کتاب حول اختلاف دیرینه قبیله ای میان اعراب شمال و جنوب شبه جزیره عربستان می چرخد و تلاش کرده تا اکثر جنگ ها و اختلافات را حول آن توضیح دهد. با اینحال، در مورد علت شکست جنبش هایی که از عراق برخاسته اند عمدتا به همان توجیهات کلیشه ای بسنده کرده که مردم عراق را خائن و دو رو و بی حمیت می دانند. به صورت کلی نگاه شیعه گرایانه بر آن چیره است و نویسنده در جاهایی که بحث از شیعه می شود بی طرفانه و علمی عمل نکرده است.

[M. Amin Abidi Q. · Rating 4 out of 5]

شهیدی به خوبی تلاش کرده تا با وجود ملاحظات دینی خود، روایتی تاریخی از رخدادهای تاریخ اسلام ارائه کند. تحلیل‌های او همواره پس از آوردن بندهای متعددی است که پر از مستندات موافق و مخالف نتیجه‌گیری‌های او است. این کتاب شاید مناسب‌ترین منبع برای کسانی باشد که خواهان کسب دانش محدود و کوتاه اما مناسب از تاریخ اعراب باشد. تمرکز شهیدی بر اختلاف اعراب عدنانی و قحطانی در سراسر کتاب نکته جالبی است که درخور توجه است.

[Fatemekaardaani · Rating 3 out of 5]

كتاب پيش از بعثت آغاز میشود و تا پايان حكومت عباسيان خاتمه می‌يابد.تاريخ تحليلى اسلام اساسا پيرامون اتفاقات و حكومتهاى زمانه‌اى‌ست كه در بالا گفتم.نسبت به زندگى اهلبيت خيلى مختصر پرداخته شده و بيشتر حوادث اتفاق افتاده‌ى عصر هر يک از خلفاى اموى و عباسى را بيان كرده است.

اگر به تاريخ علاقمند هستيد توصيه ميكنم وگرنه شايد برايتان كمى كسالت‌باز باشد.

[Farnoosh · Rating 5 out of 5]

چجوری میشه بخونم کتابو بلند نیستم

[Atefe]

ش

[Masoud Sadr]

کتابی عالی!