De laatste deur

by Jeroen Brouwers

De trits liefde-literatuur-dood is een steeds weerkerende thematische drieeenheid binnen het oeuvre van Jeroen Brouwers. Over de zelfverkozen dood van een aantal Nederlandse en Vlaamse literatoren gaat dit al jarenlang aangekondigde boek. Vanuit een gevoel van mededogen en solidariteit met hen die in verleden en heden de hand aan zichzelf sloegen (van wie hij er enkelen van zeer nabij heeft gekend), poogt de auteur door een beschrijving van hun leven met behulp van een voorzichtige interpretatie van hun werk een verklaring te geven voor hun ultieme daad. Zijn betoogtrant daarbij is veeleer anekdotisch dan systematisch analyserend. De relatie schrijverschap-zelfmoord blijkt overigens niet signifikant. Ofschoon de materie zich bij uitstek leent voor een sensationele behandeling, is Brouwers erin geslaagd op een integere en aangrijpende wijze uiteenlopende figuren als Jan Emiel Daele, Halbo C. Kool, Jan Emmens, Dirk de Witte e.a. te karakteriseren.

Genres: Nonfiction, Literature, Biography

830 pages, Kindle Edition

First published January 1, 1983

About the author

Jeroen Brouwers was a Dutch journalist and writer.

From 1964 to 1976 Brouwers worked as an editor at Manteau publishers in Brussels. In 1964 he made his literary debut with Het mes op de keel (The Knife to the Throat).

He won the Ferdinand Bordewijk Prijs in 1989 for De zondvloed, and in 1995 the Prix Femina for International works for his book Bezonken rood (Sunken Red). In 2007 he refused the Dutch Literature Prize (Prijs der Nederlandse Letteren) - the highest literary accolade in the Dutch-speaking world - because he considered the prize money of €16,000 too low for all his work.

Reviews

[Benny · Rating 5 out of 5]

Het heeft iets troostends, die schier eindeloze stoet zelfmoordenaars die Jeroen Brouwers voor ons laat opdraven, als een literaire carnavalstoet, een danse macabre van noodlot en menselijkheid. Uiteindelijk kom je dan tot het besef dat je het zelf nog zo slecht niet doet. Niet behekst zijn door ambitie bevordert je levenskwaliteit.

De precieze reden of aanleiding waarom iemand zelfmoord begaat, blijft vaak in het ongewisse. Je weet nooit precies wat er in het hoofd van iemand omgaat op dat ultieme moment. Dit plaatst de achterblijvers voor een raadsel en dwingt hen tot bezinning over de zinvolheid van hun eigen leven.

Met veel zin voor nuance en een immens respect voor de schrijvers die het onderwerp van zijn boek vormen, schrijft Brouwers hen neer. Sommigen waren succesvol, de meesten niet. (Dat geldt overigens ook voor schrijvers die géén zelfmoord begaan hebben.) De behandelde auteurs hebben enkel hun levenseinde gemeen.

Niet alle auteurs zijn even relevant. Daar is het hem ook niet om te doen. Sommige schrijvers gunt Brouwers met dit boek alsnog hun “five minutes of fame” en dat is best hartverwarmend. Wie zou er zonder dit boek ooit van Elize Baart of Jan Emiel Daele gehoord hebben? Enkele bespiegelende hoofdstukken plaatsen de anekdotiek van het individuele zelfmoord in een ruimere context.

De laatste deur ligt op het kastje naast mijn bed en zal daar nog lange tijd blijven liggen. Het is geen boek om in één ruk uit te lezen. Brouwers’ zelfmoordschrijvers zijn snoepjes voor het slapengaan. Een duistere Druivelaar. Vreemd eigenlijk dat daar zo’n positieve energie vanuit gaat. Of ligt dat aan mij?

Uiteindelijk lees je het om Jeroen. Voor zijn taal. Het kleine jongetje met de toverwoorden. De laatste deur is mijn literaire held in topvorm.

---

Toch een bedenking: Brouwers schrijft vanuit een grote bekommernis om zijn schrijvers recht te doen. Des te pijnlijker is het dat hij over het levenseinde van Jimi Hendrix even uit de bocht gaat op bladzijde 40. Later in dit lijvige werk nuanceert Brouwers dit, o.a. wanneer de uitdrukking “death by misadventure” ter sprake komt. Misschien is het flauw te vallen over één zin, vier woorden tussen haakjes, maar de grove borstel waarmee hij Hendrix bejegent contrasteert wel erg met de fijngevoeligheid waarmee hij zijn schrijvers tekent. Ook Jimi is een held van mij, dus dat doet even pijn.

[Dolf Wagenaar · Rating 3 out of 5]

Twee dikke pillen (het tweede onder de bijzondere ondertitel 'supplement'). Het zou Brouwers' levenswerk zijn, en dat is ook te merken aan de enorme lijvigheid en opsomming van een enorme berg aan feitjes (en commentaar) over zelfmoord onder Nederlandse schrijvers (eerste boek) en zelfmoord in buitenlandse literatuur en andere hoedanigheden (tweede boek). De schrijfstijl is wel vrij archaïsch, en soms had ik als lezer plaatsvervangende spijt dat Brouwers het boek niet in een toekomend leven had geschreven, waarbij hij internet had kunnen gebruiken (hij laat soms weten via obscure en moeilijke manieren aan een flard informatie gekomen te zijn, die ik op internet in veel uitgebreidere vorm kon vinden). Ook heeft Brouwers vaak de neiging om zich te 'verontschuldigen' over de gebrekkige informatie dij hij ons voorschotelt.
Ik heb het boek van a tot z gelezen, waardoor het (zeker het eerste deel) soms nogal saai werd. Toch kan niet ontkend worden dat het een schat aan informatie bevat over het gekozen onderwerp (grofweg: zelfmoord onder auteurs en in literatuur) en dat er - ondanks de afstandelijke en droge manier van schrijven - door het zware onderwerp ook stukken zijn die je als lezer zeker raken, maar ook nieuwsgierig maken naar al die boeken die in het werk worden genoemd.

[Joke · Rating 5 out of 5]

Respect. Eindeloos.

[Willem · Rating 5 out of 5]

"Frans Babylons lier was gestemd met te slappe snaren. Hij is de maker van een groot oeuvre [...] en dat oeuvre lijkt volstrekt overbodig te zijn, al was het dat natuurlijk niet voor de dichter zelf."

[Derek De beurs · Rating 3 out of 5]

Interesting, but not well researched. The author makes quite some claims, which are mostly personal ideas and statements.

[Riet · Rating 4 out of 5]

Zo te zien heeft nog niemand deze 2 boeken uitgelezen. Het is ook een hele kluif. Maar zeer de moeite waard. Brouwers heeft er enorm veel werk ingestoken. Er zijn nogal wat schrijvers door zelfmoord dood gegaan. Niet allemaal waren ze even interessant. In het supplement worden ook nog artisten en zelfs meesterkoks genoemd. Er is natuurlijk van alles te zeggen over de motieven van de verschillende zelfmoordenaars, maar begrijpen zullen we het nooit helemaal. Zelfs de meeste psychiaters kunnen er weinig zinnigs over zeggen. Brouwers waagt het dan ook niet iets te duiden. Hij deelt slechts mede.

[Balthasar Bustos · Rating 4 out of 5]

Fascinerende studie van zelfmoord. Brouwers' stijl is zoals altijd groots en onvergelijkbaar; zijn obsessie met zelfdoding blijkt uit iedere zin. Hij gaat zorgvuldig gedocumenteerd en meticuleus te werk.

[Tim Ghillemyn · Rating 5 out of 5]

Een uniek werk over een enorm zwaar thema maar dat met de nodige kunde werd aangepakt. Wat zou ik Brouwers graag eens in polemiek zien treden met psychiaters. Jeroen Brouwers schrijft een boek, en hij weet maar al te goed hoe dat moet.

[Bea De · Rating 4 out of 5]

Ik vond het een bijzonder interessante premisse voor n boek.Veel uit bijgeleerd over een onderwerp dat me al een heel leven intens bezighoudt.Jeroen Brouwers is trouwens niet bij machte om een saai boek neer te pennen.Aanrader.Bijzonder goed gresearched ook.

[Joop Rose · Rating 4 out of 5]

Indrukwekkend en uitputtend.

[Lies De Bloois · Rating 5 out of 5]

Zo'n compleet werk. Heel knap.

[Jeroen Scheerder · Rating 5 out of 5]

Onmisbaar indirect tijdbeeld.

[Yvan De · Rating 5 out of 5]

Geen roman uiteraard, maar intussen uitgegroeid tot een standaardwerk.

[Filip Van der Poorten · Rating 4 out of 5]

Anthologie van het zelfmoord fenomeen bij de Nederlandstalige schrijvers. Treffend en boeiend verteld en om even bij het fenomeen stil te staan.