جدال با جهل

by بهرام بیضائی, نوشابه امیری

Genres: Nonfiction

160 pages, Paperback

First published April 1, 2009

About the author

بهرام بیضایی: مروری بر زندگی و آثار یک اسطوره زنده

بهرام بیضایی، نویسنده، کارگردان، پژوهشگر و اسطوره‌شناس برجسته ایرانی، در ۵ دی ۱۳۱۷ در تهران چشم به جهان گشود. او به عنوان یکی از پیشگامان موج نوی سینما و تئاتر ایران و از تأثیرگذارترین چهره‌های فرهنگی معاصر شناخته می‌شود که با خلق آثاری عمیق و چندلایه، نقشی بی‌بدیل در غنای هنر و اندیشه ایرانی ایفا کرده است.

آغاز راه و شکل‌گیری اندیشه

بیضایی در خانواده‌ای اهل فرهنگ و ادب در تهران زاده شد. پدرش، ذکایی بیضایی، شاعر بود و این پیشینه، او را از همان ابتدا با ادبیات و هنر مأنوس کرد. علاقه‌ی وافر او به سینما و نمایش از دوران نوجوانی آغاز شد و همین علاقه او را به سمت پژوهش‌های گسترده در تاریخ نمایش ایران و جهان سوق داد. بیضایی تحصیلات خود را در رشته ادبیات فارسی در دانشگاه تهران آغاز کرد، اما آن را ناتمام گذاشت تا به صورت مستقل به تحقیق و آفرینش هنری بپردازد.

حاصل پژوهش‌های ژرف او در همان دوران جوانی، کتاب مرجع و ماندگار "نمایش در ایران" بود که به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع در زمینه تاریخ نمایش ایرانی شناخته می‌شود و تسلط عمیق او بر ریشه‌های فرهنگی و نمایشی ایران را به نمایش می‌گذارد.

کارنامه هنری: از صحنه تئاتر تا پرده سینما

فعالیت‌های هنری بیضایی در دو حوزه اصلی تئاتر و سینما متمرکز است، هرچند قلم او در قالب فیلمنامه، نمایشنامه، پژوهش و داستان‌نویسی نیز آثاری درخشان خلق کرده است.

در عرصه تئاتر، بیضایی با نگارش نمایشنامه‌هایی چون "پهلوان اکبر می‌میرد"، "مرگ یزدگرد"، "چهار صندوق" و "افرا، یا روز می‌گذرد"، جانی تازه به تئاتر ایران بخشید. آثار نمایشی او با بهره‌گیری هوشمندانه از اساطیر، تاریخ و فرم‌های نمایش ایرانی (همچون تعزیه و نقالی) و ترکیب آن با تکنیک‌های مدرن تئاتری، به کاوش در مفاهیمی چون هویت، تاریخ، زن، مرگ و حقیقت می‌پردازند. زبان فاخر، ساختار پیچیده و شخصیت‌پردازی عمیق از ویژگی‌های بارز نمایشنامه‌های اوست.

در حوزه سینما، بیضایی کار خود را با ساخت فیلم کوتاه "عمو سیبیلو" در سال ۱۳۴۹ آغاز کرد و با اولین فیلم بلندش، "رگبار" (۱۳۵۱)، نام خود را به عنوان یک فیلمساز صاحب‌سبک و اندیشمند مطرح کرد. "رگبار" با نگاهی دقیق و شاعرانه به تحولات اجتماعی و تقابل سنت و مدرنیته، آغازگر مسیری بود که با شاهکارهایی چون "باشو، غریبه کوچک" (۱۳۶۴)، "شاید وقتی دیگر" (۱۳۶۶) و "مساف" (۱۳۷۰) ادامه یافت.

فیلم "مرگ یزدگرد" (۱۳۶۰)، که اقتباسی از نمایشنامه خود او بود، نقطه عطفی در کارنامه سینمایی او و سینمای ایران به شمار می‌رود. این فیلم با ساختاری مبتنی بر روایت‌های متناقض و تمرکز بر مفهوم نسبیت حقیقت، نمونه‌ای درخشان از سینمای فلسفی و تاریخ‌نگر است. "سگ‌کشی (۱۳۷۹) نیز پس از سال‌ها دوری از فیلمسازی، بازگشتی قدرتمندانه برای او بود که با استقبال منتقدان و تماشاگران روبرو شد.

سبک و مضامین کلیدی

آثار بیضایی، چه در سینما و چه در تئاتر، از ویژگی‌های منحصر به فردی برخوردارند:

زبان و دیالوگ: استفاده از زبانی فاخر، ادیبانه و در عین حال دقیق و حساب‌شده که به آثار او عمقی چندبعدی می‌بخشد.
اسطوره و تاریخ: بهره‌گیری از اساطیر ایرانی و بازخوانی رویدادهای تاریخی برای طرح مسائل جهان معاصر.
هویت زنانه: توجه ویژه به شخصیت زن و جایگاه او در تاریخ و اجتماع. زنان در آثار بیضایی اغلب شخصیت‌هایی قدرتمند، کنش‌گر و پیچیده هستند.
ساختار روایی: استفاده از ساختارهای روایی غیرخطی، روایت‌های تودرتو و شکستن مرز میان واقعیت و خیال.
پژوهش و دقت: تمامی آثار او بر پایه تحقیقات گسترده و دقیق در زمینه‌های تاریخی، اسطوره‌شناسی و فرهنگی بنا شده‌اند.

مهاجرت و تداوم فعالیت

بهرام بیضایی در سال ۱۳۸۹ به دعوت دانشگاه استنفورد به ایالات متحده آمریکا مهاجرت کرد و به عنوان استاد مدعو در این دانشگاه به تدریس و پژوهش در زمینه ادبیات و هنرهای نمایشی ایران پرداخت. او در طول اقامت خود در آمریکا نیز از فعالیت هنری باز نایستاد و چندین نمایشنامه از جمله "طرب‌نامه" و "چهارراه" را با حضور بازیگران ایرانی در کالیفرنیا به روی صحنه برد و کارگاه‌های آموزشی متعددی برگزار کرد.

بهرام بیضایی، با بیش از نیم قرن فعالیت هنری و پژوهشی، نه تنها به عنوان یک هنرمند بزرگ، بلکه به مثابه یک اندیشمند و روشنفکر تأثیرگذار، جایگاهی رفیع در تاریخ فرهنگ و هنر ایران دارد. آثار او گنجینه‌ای گران‌بها از درام، شعر و اندیشه

Reviews

[Dream.M · Rating 3 out of 5]

سلام سلام
این کتاب که امشب تموم کردم همونطور که از عنوان پیداست، مصاحبه نوشابه امیری با آقای بیضایی هستش.
کتاب خیلی توی شناخت بیشتر آقای بیضایی کمک میکنه، ولی احتمالا اعصاب خورد کن هم باشه. برای من یعنی بود. نوشابه امیری بنظرم اصلا مصاحبه گر خوبی نبود. همش در جدال با آقای بیضایی بود و می‌خواست برداشت خودش رو تحمیل کنه .  ولی آقای بیضایی چقدر منطقی و محکم جواب سوالاتش رو داده و چقدر فهیمه این مرد🥹
اون جدال با جهل هم مفهوم کلیدی هستش که آقای بیضایی برای توضیح هدفش از خلق آثارش روش تاکید میکنه. ایشون میگه که هر چیزی که ساخته و نوشته، در راه از بین بردن جهل بوده.

راستی این خانم نوشابه امیری همونیه که توی فرانسه با امام خمینی مصاحبه کرد و گفت: اینکه شما منو به حضور پذیرفتید یعنی انقلاب ما یک انقلاب مترقیه درحالی که خیلیا می‌خوان بگن عقب مونده اس. و امام در جواب گفت اولا من شما رو نپذیرفتم بلکه خودت اومدی و من خبر نداشتم میای؛ دوما اسلام به اون معنی که تو میگی مترقی نیست
.....
خلاصه نمیدونم چند بدم به کتاب. دوست دارم ۳ ستاره بدم ولی همش بخاطر حضور آقای بیضایی عه. از اون طرف از سمت و سوی مصاحبه هم خوشم نیومده 🤦‍♀

[Miss Ravi · Rating 3 out of 5]

برخلاف کتاب گفت‌وگو با بهرام بیضایی که مصاحبه‌کننده با جهان ذهنی بیضایی آشناست، در این کتاب مصاحبه‌کننده مدام می‌خواست برداشت‌های خودش را به بیضایی بقبولاند و هی اصرار داشت، بگوید وقتی داشتید فلان فیلم را می‌ساختید، فلان فکر مدنظرتان بوده یا به پرفروش شدنش اهمیت می‌دادید و مردم را در فلان صحنه دفرمه نشان دادید و این یعنی فیلم‌های شما ضدمردم‌اند، و همین‌ها گفتگو را دچار گسست می‌کرد چون بیضایی به جای صحبت کردن درباره ایده‌های خودش و فکرهایش باید در رد گفته‌های مصاحبه‌کننده حرف می‌زد.

[maryam · Rating 2 out of 5]

بین دو و سه ستاره مردد بودم. کتاب خیلی‌ می‌تونست بهتر از این باشه اگه نوشابه امیری سوالهای بهتری می‌پرسید و خط روان تر و معقول تری به گفتگو میداد به جای مغشوش کردن و یک جاهایی متوجه نشدن حرف بیضایی.بخش بیضایی ش اما خوب بود.

[Sahar]

هنوز حقوق نگرفتم و گفتم با خودم که تا حقوق نخرم کتاب نمی‌خرم ولی جن کتاب منو رها نمی‌کنه

[G · Rating 3 out of 5]

مانند دیگر مصاحبه‌هایی که از بیضایی خوانده و شنیده‌ام، باید از روی سوالات اغلب بدمطرح شده و تکراری پرسش‌کننده گذشت و فقط از بیان و تفکر بیضایی که در پاسخ‌هایش نمود می‌یابد لذت برد.

[Lia · Rating 3 out of 5]

سوال‌های بد جواب‌های خوب.

[Eli · Rating 3 out of 5]

درسته که سؤالات مطرح شده توسط نوشابه امیری جهت‌دار بود و سعی در به کرسی نشاندن دیدگاه خودش از بهرام بیضایی, نمایشنامه‌ها و فیلم‌هایش را داشت؛ اما در همین نحوهٔ پاسخگویی آقای بیضایی هم می‌شد لذت کافی رو از کلام‌شون برد.

[Alireza Naderi · Rating 5 out of 5]

چقدر دوست داشتنی و درسته این آدم.
توصیه میکنم تا مقدار خوبی از فیلماشو ندیدین کتابو نخونین. پر از ارجاعه طبعن.



+«آینه حتّا پیش از سینما، ما را به ما نشان میداد.»

[Razieh Yar · Rating 3 out of 5]

گفتگوی خوبی بود. هرچند که به نظرم میشد مفصل‌ تر باشه. بعضی از سوأل ها ظرفیت عمیق شدن بیشتری داشتن و میشد بیشتر از ایشون جواب گرفت. اما خب از نحوه گفتگو و زمانش اطلاعی ندارم. شاید در وقت محدود، تعدادی سوأل محدود مجاز بودن. به هر حال لذت بردم. این گفتگو بخش بندی شده و محوریت سوأل ها در هر بخش مشخصه. مشخصاً بخش تاثیر زن در آثار بیضایی خیلی واسم جالب بود. همینطور دیدگاه های ایشون راجع به روشن فکرهای هم عصر خودشون.
به نظرم لازمه قبل از خوندن این کتاب، فیلم های بیضایی دیده بشن تا دید بهتری از سوأل و جواب ‌ها به دست بیاد.

[Ghazal]

کتاب گفت‌وگوهای نوشابه امیری با بهرام بیضایی است. گفت‌وگوهای کتاب مدتی بعد از اکران سگ‌کشی اتفاق می‌افتد و حول جهان‌بینی بیضایی و زنان داستان‌هایش است.

[Hosna · Rating 5 out of 5]

گفتگویی بسیار بسیار خوب برای شناخت بهرام بیضایی، جهان او و نکبت امروز ایران.

[Kamsara · Rating 2 out of 5]

ازمتن کتاب :

مشکل ما حکومت نیست، مشکل ما خود ما هستیم که راست نمی‌گوییم، تا وقتی ما عوض نشویم چیز دیگری عوض نخواهد شد
اسطوره ها مزیت‌شان در این است که افکار و ترس‌های مردم را نشان می‌دهد
مردان، سازندهٔ جامعه‌ای هستند که من با آنها مشکل دارم، جامعه ای با فرهنگ غیرتی که من در تقابل با آن هستم
هر کسی می‌تواند دست به عمل بزند و تبدیل به یک قهرمان شود، چون هیچکس قهرمان به دنیا نمی‌آید و این ما هستیم که در شرایط و موقعیت ها انتخاب می‌کنیم که چه کسی باشیم
عاشق این مردم هستم، منتهی نه عاشق جهالتشان، بلکه عاشق استعدادِ نهفته در درون آنها که روزی باعث جهش آنها خواهد شد

[Hesam · Rating 1 out of 5]

کتابی به غایت ضعیف. این در کتاب در مقابل با سوالات سطحی و بیهوده ی نوشابه امیری هیچ ارزشی ندارد . نمونه خوبی ازین گونه کتاب ها را میتوان کتاب نوشتن با دوربین پرویز جاهد دانست که با سوالات خوب ایجاد بحث و جدل فراوان میکند و دیدگاه های ابراهیم گلستان را به ما به خوبی نشان میدهد. اما این کتاب فرصت این مصاحبه با بهرام بیضایی را کاملا هدر داده .

[Bahman Bahman · Rating 2 out of 5]

جالب بود ولی در حدی که توقع داشتم نبود

[Richard008 · Rating 2 out of 5]

اگر به تنهایی سخن از استاد بود نمره ما هم پنج بود
اما...
پرسش های آبکی و سطحی
سعی و تلاش برای فرو کردن عقاید خود در کلام استاد
نگاه سیاسی و روشنفکرمآبانه مصاحبه گر به فیلمهایی که هیچ برداشت درستی از آن نداشته
این کتاب را به یک گفتگوی پر از اشکال
اما به همراه پاسخ هایی کوبنده و غنی و پرمغز تبدیل کرده است

اینگونه میشود فرصت هارا هدر داد

[Ferial Fattahi · Rating 3 out of 5]

از پای صحبت بهرام بیضایی نشستن سیر نمی‌شوم .
در قد وقواره‌ی خودش جذاب بود.

[Iman Sohrabi · Rating 2 out of 5]

بهرام بیضایی آدم عجیبی است و دوست داشتنی برای من. البته شاید درست تر آن است که بنویسم ما آدم های عجیبی هستیم و بیضایی انسانی معمولی. کار خودش را می کند و مانع مانعش شود. حالا هم که مشغول ��دون کردن دانش تعزیه در کانادا است. «جدال با جهل» هم عنوان بسیار جذابی دارد و هم گفت و گوهای شنیدنی و خواندنی از بهرام بیضایی. حتی اگر تماشای فیلم های این کارگردان نسل اولی چندان برایتان خوشایند نیست، آگاهی از ذهنیت و اندیشه او احتمالا می تواند نظر شما به او را به نحو قابل توجهی تغییر دهد.

[Saeid_021 · Rating 4 out of 5]

به نظرم بهترين نكته كتاب اينجاست كه شما از خلال حرف هاي بيضايي متوجه ميشين كه فيلم درست ساختن چقدر سخته و از شرايط اقتصادي تا تحديد حكومت بهتون فشار ميار به قول خود بيضايي:"من با جهالتي مبارزه مي كنم كه سيستم جزوي از اونه"

[Kebrit !!! · Rating 4 out of 5]

وقتی چیزی می نویسم منابع را درحافظه دارم، و آنچه را ندارم می سازم

[Reza Baradari · Rating 3 out of 5]

مصاحبه ای خواندنی با بهرام بیضایی که به نظرم دید خوبی به سینمای یکی از بزرگترین کارگردان های ایران میده. دغدغه مسئله "زن" در فرهنگ، هنر و جامعه ایرانی در سخنان بیضایی بسیار مشهوده

[Amir · Rating 4 out of 5]

کتاب بسیار تاثیر گذار و حرف های بهرام بیضایی پرمغز بود.توصیه میشه قبل از خوندن "جدال با جهل" چنتا فیلم از بیضایی ببینید.

[شهاب قاضی‌زاده · Rating 4 out of 5]

بهرام بیضایی یکی از الگوهای زندگی من است. تنها فیلم «رگبار» ایشان را دیده‌ام ولی شیفتگی وی به جهان بی‌کرانهٔ واژه‌ها برایم جذاب است.

[Mahshad · Rating 3 out of 5]

مشکل ما حکومت نیست، مشکل ما خود ما هستیم که راست نمی گوییم، تا وقتی ما عوض نشویم چیز دیگری عوض نخواهد شد...

[Mansour · Rating 3 out of 5]

سوال های بد و جواب های خوب.

از جواب‌ها:
• مردمی که کمبودهای خود را با اسطوره هایی که میسازند پر می کنند گاهی ندانسته اسطوره دروغین هم میسازند. تمام داستان همین است.

آیینی است در خانواده های قدیمی، بازمانده آیین های کشاورزی قرنها و فرقی نمی کند در خانواده های شهری یا روستای ی، که همزمان با به دنیا آمدن هر کدام از بچه ها درختی می کاشتهاند. درختی که خشک شده، درخت )مهتاب( است. درخت را می زنند، ولی بعد موقع مراسم سوگواری جایش درختی آیینی می گذارند که همه اش چراغهای روشن است، باز به معنای تداوم روشنایی، امید، و باروری، مسافران فیلمی درباره باروری است، که شاید همه فیلم های من در مورد آن است، سازندگی و باروری و نوزایی

هیچ وقت با چشم غیر عادتی - با فاصله و از نو - به زندگی هامان نگاه کردهاید؟ مگر عروسی و عزای ما شبیه نمایش نیست که همه در آن پیش از معمول خودنمای ی می کنند؟ صبح عروسی همه و خصوصا عروس شنگول اند. همه باید کارهایی بکنند که گیر نیفتیم. و من باید راه هایی پیدا کنم که در همان حال که چیزکی از سرزندگی و سرمستی نشان میدهد طبیعی باشد و وقار جعلی طبقه دوم دست راست را هم تأمین کند. شما اجازه نمایش دادن شرایط طبیعی را بگیرید و فیلم طبیعی هم تماشا کنید.

[Amir Abbasian · Rating 1 out of 5]

شاید اشکال در این باشد که : در برابر آثار بیضایی و خود بیضایی هر سوالی که برای ما پیش بیاید باز او قدرت این را دارد که ما را ارجاع بدهد به خود کارهایش تا جواب را آن جا پیدا کنیم. جایی میان اثر او و برداشت ذهنی و حیرت ما.

کتاب هم جلوتر از این نرفته.
یا بگذراید یک جور دیگر بگویم.

یک‌وقتی هست که شما تشنه‌اید. مثل تشنگی سر ظهر ماه رمضان. یا بعد از یک ورزش سنگین. دلتان می‌خواهد یک پارچ آب بخورید ولی بیشتر از استکان کمر باریک، چیزی گیرتان نمی‌آید.

با این حال کتاب برای کسی که هنوز آن‌قدرها شیفته‌ی دنیای بیضایی نیست، می‌تواند جذاب باشد.

[Mohsen · Rating 4 out of 5]

او جویای آیینه به عنوان عامل انعکاس واقعیت هاست و آگاه است که هر چند ناخواسته بساط عزایی چیده می شود و هجوم تبر مرگ درخت ها را قطع میکند، اما ریشه هست. و تا ریشه در آب است ، امید ثمری هست.
هویت نمی میرد، ولی ممکن است گم شود. چنان که آیینه موقتا گم می شود و غبار می گیرد، ولی امید، استواری و آگاهی دوباره درخشش آن را باز می گرداند، و بار دیگر همه در نور آن قرار می گیرند و خود را آن طور که هستند می بینند و باز میشناسند

[Mahtab · Rating 2 out of 5]

مصاحبه‌کننده فرصت مغتنم مصاحبه با بیضایی رو خرج سوال‌هایی کرده که غالباً پرت‌اند و به کار خواننده نمیان. و اگر درمورد بیضایی زیاد خوندید یا شنیدید، نکات جدید زیادی براتون نداره. موضوع دیگه اینه که سوالات خوب بخش‌بندی نشده‌ن و خیلی کم به هر بخش می‌پردازه؛ شاید هم در این حجم و فرم چنین چیزی طبیعی باشه، نمی‌دونم. با این حال این کتاب به بیضایی می‌پردازه و هرچیزی که به بیضایی بپردازه ارزش‌منده و شایسته‌‌ی پیگیری. پس در مجموع، به خواننده‌ی علاقه‌مند پیشنهادش می‌کنم.

[Tahmineh Baradaran · Rating 2 out of 5]

این مصاحبه غیراز حرفهای همیشگی و سالیان او ، نکته جدیدی نداشت . اصرار مصاحبه کننده بر تعبیروتفسیر کارهای بیضایی علیرغم مخالفت اوهم مخّل اندک بهره وری ازاین مصاحبه بود.
مجموعه شرایط زندگی هرکس ، زمان حال اورامیسازد . اصرار بر بیرون کشیدن خاطرات بارها تکرارشده بیضایی از کودکی لطفی برای من نداشت .علیرغم علاقه فراوان به بیشتر کارهای بیضایی و احترام به نجابت او ، تئاتر اخیراجراشده در خارج ازکشور را چندان نپسندیدم.

[Ali · Rating 4 out of 5]

نقطه قوت کتاب، صحبت های آقای بیضایی بود که یک دید کلی از جهان بینیشون دادن و بعد اون دید رو در آثارشون بیشتر شرح دادن.
نقطه ضعف کتاب هم در رابطه با سوالات بود که به نظر من می‌تونست بهتر از این مطرح بشه. البته با توجه به حجم کتاب می‌شه گفت که مناسب بود.
فارغ از نقد کتاب، همچین هنرمندی رو باید دوست داشت که این‌قدر چارچوب فکری قوی و نظام مندی داره و در طول سال‌های کاریش از ارزش‌هاش عدول نکرده و همیشه ضد فرهنگ ارتجاعی بوده. در هر سخن و نوشتاری که ازش می‌بینیم این ویژگی کاملا معلومه چه در شب شعر گوته چه در نامه‌های اعتراضیش به خاطر توقیف فیلم‌هاش.
برای من بیضایی و کیارستمی عزیز ترین هنرمندان ایرانی هستند و برام جالبه که حس می‌کنم کیارستمی با خودش به نوعی آرامش رسیده ولی در بیضایی نوعی تقابل و تنش بین خودش و محیطش حس می‌کنم.

[sahar aref · Rating 5 out of 5]

این‌که کتاب فهرست اعلام نداره نشانه بی‌مسیولیتی ناشره و این‌که مقدمه نداره نشانه بی‌مسیولیتی مصاحبه‌کننده! شاید هم ترکیبی از هر دو.