مبانی نظری موسیقی ایرانی

by Hossein Alizadeh, هومان اسعدی, مینا افتاده

موسيقى ايرانى به همراه موسيقى‏هاى عربى و تركى خانواده‏ى بزرگى را تشكيل مى‏دهد كه بيش از هزار سال قدمت دارد. اين خانواده قرن‏ها داراى اصول و قواعد تقريباً واحدى بوده است و همه‏ى فرهنگ‏هاى تشكيل‏دهنده‏ى آن، در تدوين اين قواعد نقش داشته‏اند. از حدود سه چهار قرن پيش، رفته‏رفته، اعضاى اين خانواده‏ى بزرگ هركدام راه جداگانه‏اى در پيش گرفته و مسيرهاى متفاوتى براى تحول خود برگزيده‏اند. اين تجزيه منجر به پيدايش خانواده‏هاى موسيقايى كوچك‏ترى، مثل خانواده‏ى موسيقى عربى (مشرق و مغرب) و خانواده‏ى موسيقى آسياى ميانه و غيره شده است كه با وجود پاره‏اى اختلافات، در بسيارى از مبانى نظرى با هم اشتراك دارند. در اين ميان، موسيقى ايرانى به همراه موسيقى آذربايجانى خانواده‏ى واحدى تشكيل مى‏دهد كه نكات مشترك فراوانى با موسيقى عراقى دارد.
تئورى‏هايى كه در قرن حاضر براى موسيقى ايرانى نوشته شده‏اند بيشتر به مبانى نظرى موسيقى اروپايى توجه كرده‏اند تا به پيشينه‏ى طولانى مباحث نظرى در موسيقى ايرانى عربى تركى و سال‏ها است كه ضرورت تدوين يك تئورى موسيقى ايرانى، براى آموزش در هنرستان‏ها، كه از دل همين موسيقى برآمده باشد احساس مى‏شود. كتاب حاضر كه نتيجه‏ى بيش از يك سال نشست‏هاى مداوم و منظم شوراى تخصصى مبانى نظرى موسيقى ايرانى (از نيمه‏ى تيرماه ۱۳۸۲ تا پايان مردادماه ۱۳۸۳) است براى پاسخگويى به اين نياز تأليف شده است. اين كتاب، با آگاهى از اينكه نظام موسيقايى ايران در حال حاضر با گذشته تفاوت‏هايى دارد، مفاهيم نظرى بنيادين را از رسالات نظرى كهن اخذ كرده و اصول و قواعد موسيقى ايرانى را از آنچه امروزه در عمل اجرا مى‏شود استخراج كرده است. اين اصول و قواعد، مربوط به موسيقى كلاسيك ايرانى است كه آن را معمولاً «موسيقى رديفى» مى‏نامند. مبناى تئورى حاضر، بنابراين، رديف موسيقى ايرانى، به معناى عام آن است و از ملاك‏گرفتن يك رديف واحد براى تدوين مبانى نظرى موسيقى كلاسيك ايرانى اجتناب شده است.

Genres: Music, Art

80 pages, Paperback

First published January 1, 2009

About the author

Hossein Alizâdeh is an Iranian composer, radif-preserver, researcher, teacher, and tar and setar instrumentalist and improviser, described by Allmusic as a leading Iranian classical composer and musician.

Reviews

[Leila · Rating 4 out of 5]

از نظر ساده گویی در مورد ردیف موسیقی از همه کتاب هایی که قبلا خوندم بهتر و قابل فهم تر بود.

[Mohammad Ali Shamekhi · Rating 3 out of 5]

کتابی است با ظاهر درسی و نه آکادمیک (هر چند طبعا در پس حرفایش بررسی‌های آکادمیک قرار دارد). درسی است یعنی خبری از ارجاع و اشاره به تحقیقات مفصل‌تر و دقیق‌تر نیست (مگر صرفا در حد فهرست منابع یک صفحه‌ای‌اش)؛ خبری از تاریخ تئوری موسیقی ایرانی نیست، خبری از اینکه اصولا باید با این تئوری چه کار کنیم و به چه کارمان می‌آید نیست و ... . اگر فرض کنیم کسی بخواهد در واحدی درسی تئوری موسیقی ایرانی را بگوید این کتابِ مختصر و گویا گزینه‌ی واقعا مناسبی است. کتاب رویکرد تاریخی ندارد - مثلا به نظریه‌ی ادوار و دوائر و ... اصلا نپرداخته -، صرفا کوشیده برای خواننده‌ی امروزی به اختصار توضیح بدهد که داستان از چه قرار است. در ضمن تلاش کرده که در سایه‌ی تئوری موسیقی غربی پناه نگیرد و در اصطلاحات و ترتیب بیان و ... از منطق موسیقی ایرانی استفاده کند (البته همین منطق خودش سؤال اصلی است). پس بخوانیدش همچون مدخلی برای فهم ماجرا موسیقی دستگاهی و ردیف - هر چند در ادامه دادن راه از حیث منابع کمکی به شما نخواهد کرد

[Ali Reza Rahiminia · Rating 4 out of 5]

موسیقی ایرانی برخلاف موسیقی رایج غربی دارای فواصلی به جز پرده و نیم پرده است. این کتاب به خوبی فواصل موسیقی ایرانی را تشریح می کند و دستگاههای مختلف موسیقی ایرانی را از نظر فاصله بررسی می کند.کتاب دیگری که می توانم بگویم بعد از این کتاب خواندنش لازم است شرح ادوار صفی الدین ارموی است

[Maj Mot · Rating 4 out of 5]

همیشه از نت و خط حامل و کلید سل فراری بودم. از سفید چند ضرب است و سیاه و چهارلاچنگ. چقدر جای یک کتاب مبانی نظری موسیقی بدون دیدن اصطلاحاتی مثل گام و اکتاو و ماژور و مینور خالی‌است. یک کتاب با رسم‌الخط امروزی از مبانی موسیقی خودمان برای خودمان.
گمانم غرض نویسندگان این کتاب هم در همین مایه‌ها بوده است و اصلاً کیف این کتاب هم یک‌جورهایی به همین است، هرچند باز هم خط حامل و گرد سیاه و سفید در آن هست.
زبان و مطالب کتاب ساده، اما بسیار بیانگر و کاربردی است و در تفهیم "دستگاه" و ساز و کار آن راه‌گشا است.

[Homeira Mohammadi · Rating 5 out of 5]

برای نوازندگان موسیقی ایرانی بسیار مفید و کاربردی است

[Amin · Rating 4 out of 5]

نسبت به اختصار، اطلاعات خوب و مفیدی رو منتقل میکنه و برای شروع و آشنایی خیلی مناسبه