Ρωμαίοι ή Ρωμηοί Πατέρες της Εκκλησίας Τόμος Ι

by Gregory Palamas, Δέσποινα Κοντοστεργίου (Translator)

Οι Πατέρες ήταν θεόπνευστοι όχι μόνον κατά την διάρκεια κάποιας συνόδου, αλλά και πριν και μετά απ' αυτή. Η σύνοδος δεν φτιάχνει Πατέρες, αλλά αποτελείται από Πατέρες. Για τούτο είναι θεόπνευστος. Σύνοδος, που δεν αποτελείται από θεοπνεύστους, δεν ημπορεί να γίνει θεόπνευστος. Έτσι εξηγείται η διαφορά μεταξύ Ορθοδόξων και μη Ορθοδόξων συνόδων.

Κλειδί σωστής κατανόησης της διαφοράς αυτής ως και της θεοπνευστίας των Πατέρων είναι οι καταστάσεις φωτισμού και θέωσης, των οποίων προϋπόθεση είναι η ευχή και χάρις του Αγίου Πνεύματος μέσα στην καρδιά. Αυτή είναι η ουσία της διαμάχης μεταξύ Παλαμά και Βαρλαάμ στα κείμενα, που δημοσιεύονται στους τόμους αυτούς.

470 pages, Hardcover

First published January 1, 1331

About the author

Saint Gregory Palamas (1296-1359) was a monk of Mount Athos in Greece and later the Archbishop of Thessalonica known as a preeminent theologian of Hesychasm. He is venerated as a Saint in the Eastern Orthodox Church. Though he is not widely venerated in the Roman Catholic Church he is recognised as a saint. The second Sunday of the Great Lent is called the Sunday of Gregory Palamas in those Churches that commemorate him according to the Byzantine Rite. Some of his writings are collected in the Philokalia, a highly regarded book in the Eastern Orthodox Church. Palamas is perhaps most well-known for his central role in the defense of the doctrine of Hesychasm, which was upheld in 1351 at the Council of Blachernae.

Reviews

[Σταμάτης Καρασαββίδης · Rating 4 out of 5]

Το εν λόγω έργο παρόλο που είναι ένα κατεξοχήν έργο του Γρηγορίου Παλαμά, θεωρείται ως έργο του Ρωμανίδη και για πολύ καλό λόγο. Από τις 465 σελίδες που αποτελούν το βιβλίο, οι 189 είναι η εισαγωγή του Ρωμανίδη.

Το κείμενο του Παλαμά η αλήθεια ειναι πως απέτυχα να το καταλάβω στην ουσία του και αν δεν υπήρχε η εξαιρετικά βοηθητική εισαγωγή του Ρωμανίδη δεν θα μπορούσα να το καταλάβω ούτε στο ελάχιστο.

Η εισαγωγή του Ρωμανίδη αναφέρεται τόσο μεν στις βασικές αρχές του Χριστιανισμού τόσο δε στις ιστορικές του συνθήκες εξέλιξης στα πλαίσια της Ρωμανίας πρώτα και ύστερα στα πλαίσια του φραγκοποιημενου κρατιδίου της Ελλάδος. Στην εισαγωγή δίνεται έμφαση στο τρίπτυχο που αποτελεί την ορθόδοξη πίστη, αυτο της Κάθαρσης, του Φωτισμού και της Θέωσης.
Αναφέρεται εν μέρει στο ιστορικό υπόβαθρο υποβάθμισης της Ρωμηοσύνης από τον οριενταλιστικό γερμανισμό, αναφέροντας συγκεκριμένα πως, ενώ γλωσσικώς, πολιτισμικώς και εθνικώς η Ρωμηοσύνη είχε αδιάκοπη συνέχεια, οι Φράγκοι της "αγιας ρωμαικης αυτοκρατοριας" δεν ειχαν. Μάλιστα τα λατινικα που χρησιμοποιούσαν στην διοικηση, τη λατρεια και τη θεολογια τους ηταν για αυτους μια ξενη γλωσσα που σπουδαζαν στο σχολειο, αλλα δεν ομιλουνταν απο τον λαο σε καμια της μορφη, ειτε αυτουσια, ειτε απλοποιημενη, οθεν ο δουλοπαροικος/χωρικος ρωμαϊκος λαος υπο του γερμανικου ζυγου οδηγηθηκε βασει σχεδιου στν αγραμματοσυνη.
Αναφέρεται επίσης στην δυτικοποιήση της Ρωσσικής εκκλησίας με την καταδικη του μαξιμου του βατοπαιδινου και του ησυχασμου και την διαφθορα της ρωμαικης εκκλησιας απο τον Κοραη και τον νεοκοραικο ελληνισμο.

Κάτι πολύ ενδιαφέρον που αναφέρει για το οποιο δεν ειχα ιδεα είναι πως η εκκλησία της Ελλάδος πρότεινε να αντικατασταθει ο παραδοσιακος μοναχισμος με τα μοναχιστικα ταγματα δυτικου τυπου.

Η βάση της ορθοδοξης θεολογιας δεν βρίσκεται, οπως στον καθολικισμο και στον προτεσταντισμο στην τυφλη πιστη η οποια βρισκεται 'στην λογικη' αλλα στην εμπειρική αποδειξη της. Ο ησυχασμος των Πατέρων δεν επιτρεπει τον μεταφυσικο στοχασμο αλλα επιμενει στην εμπειρικη εξακριβωση ολων των νοηματων, κατα το οποιο οι αρκετα μετεπειτα "εμπειριστες" της Δυσης συμφωνησαν χωρις ομως να καταλαβουν πως η εναντιωση τους στη φραγκικη θεολογια ηταν συμφωνια με την Πατερικη θεολογια. Κατα τον Ρωμανιδη οι θεολογικες σπουδες θα επρεπε στο σημερινο ελληνικο κρατος να βρισκονται μαζι με τις Θετικες σπουδες και οχι με τις Θεωρητικες-Ανθρωπιστηκες καθως, κατα τους πατερες, ο Χριστιανισμος εγκειται στην εμπειρική παρατηρηση και όχι σε απο καποια πιστη στην νοηση. Συνεπώς, η περι Θεου γνωσις προερχεται απο την εμπειρια 1) του Φωτισμού και 2) της εμπειρίας της Θεώσεως.

Ένα πολύ σημαντικό σημείο της εισαγωγής είναι η αναφορά πως ο κεντρικός άξων της Ορθοδοξίας δεν είναι μόνο η Αγία Γραφή (όπως πιστεύουν αρκετοί προτεστάντες), ουτε τα συγγράμματα των Πατέρων και οι Τοπικές και Οικουμενικές σύνοδοι, αλλά κυρίως η παράδοση της εμπειρίας της θεωρίας από τη μια γενιά στην άλλη. Η διακοπή της παραδοσεως της εμπειριας της θεωριας οδηγει αυτοματως στην τυφλη αφοσίωση σε ενα δογμα για το οποιο δεν υπαρχει κατανοηση των θεμελιων του, οπότε είναι ευκολη η αντικαταστση του με την μεταφυσικη δεισιδαιμονια. Η μέθοδος εμπειρικής γνωσης και η μη αποδοση αυθεντιας σε ανεξελεγτους 'λογικους' στοχασμους των μη εχοντων εμπειρικη γνωση ειναι η ιδια τοσο στους ΠΑτερες τοσο και στους μοντερνους θετικους επιστημονες, διαφερει ομως το αντικειμενο ως και τα μεσα της γνωσεως αυτης.

Στην φύση της η Πατερικη παραδοση δεν ειναι ουτε κοινωνικη φιλοσοφια ακριβως αλλα ουτε και ηθικο συστημα και θρησκευτικος δογματισμος οπως παρουσιαζεται ο δυτικος χριστιανισμος αλλα ειναι μια θεραπευτικη αγωγη με την εννοια που ομοιαζει πολυ με την συγχρονη ιατρικη, ιδίως με την ψυχιατρική/ψυχανάλυση (σε αυτό το σημείο τα έργα του Λουδοβίκου Νικοάου αποτελούν το καλύτερο παράδειγμα μέχρι της εισέτι μελέτης μου). Προφανώς όμως μια θεραπευτική ψυχική μέθοδος δεν μπορεί να μην είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με ενα κοινωνικοπολιτικο συστημα το οποιο να πλαισιώνει την εν λογω μεθοδο, κάτι που ο Ρωμανίδης δεν αναφέρει αλλά πρέπει να παίρνεται υπόψιν.

Στην σύγχρονη εκφραγκισμενη νεογραικικη θεολογια, αναφέρει ο ρωμανίδης, "η καθαρσις της καρδιας αντικατεσθη με την ηθικην και ο φωτισμος με την κατηχησιν, ετσι οι ησυχασται πνευματικοι πατερες αντικατεσταθησαν απο ηθικολογουντας οργανωτας κατηχητικων σχολειων που εφορτωσαν την νεολαιαν με ηθικον συστημα που μονο υποκριτης ημπορει να δωση την εντυπωσιν οτι εφαρμοζει"

Ένα πολύ σημαντικό σχετικό κομμάτι αναφέρει πως για τους Πατερες δεν διαχωριζονται οι ανθρωποι σε ηθικους και ανηθικους ή σε καλους και κακους βασει ηθικων κανονων. Εις το βαθος διακρινεται η ανθρωποτητα εις ψυχολα αρρωστους, εισ θεραπευομενους και εις θεραπευμενους. Δεν ειναι μονο η καλη θεληση και η καλη αποωαση, η ηθικη πραξη και η αφοσιοση στην ορθοδοξον παραδοση που κανει τον Ορθοδοξο, αλλα η καθαρση, ο φωτισμος, και η θεωση. Τα σταδια αυτα θεραπειας ειναι ο σκοπος της μστηριακης ζωης της Εκκλησιας.

Περί εθνικισμού ο Ρωμανίδης αναφέρει πως η θεολογια ητις υπερβαινει την φυση του λογου και του νοος μηδεμια σχεση εχει προς εθνικον τινα σωβινισμο. Το οτι την πλειοψηφια των θεωθεντων κατα την ιστορικη πορεια της Εκκλησιας αποτελουν ελληνοφωνοι Ρωμαιοι Πατερες και Αγιοι της Εκκλησιας δεν σημαινει οτι δεν δυνανται και αλλων γλωσσων και εθνικοτητων πιστοι να γινουν εξ ισου θεοφοροι αλλ ομως ουτε σημαινει οτι δυνανται να γινουν ανωτεροι θεολογιωκς και πνευματικωνς. Οι αποστολοι, ο Μωυσης και οι προφηται ουτοι ουτε ελληνες, ουτε λατινοι, αλλα ουτε και σλαυοι ησαν.

Μια περίληψη που δίνει ο Ρωμανίδης περί της διαφοράς μεταξύ ενέργειας και ουσίας του Θεού όπως το θετει ο Παλαμας είναι το ακόλουθο παράθεμα:

"Εκ της θεοτικης εμπειριας των θεουμενων γνωριζομεν οτι ο Θεος μεριζεται αμεριστως εν μεριστοις και απολλαπλασιαστως πολλαπλασιαζεται εν ταις ακτιστοις δυναμεσι και ενεργειαις Αυτου και υπαρχει ουχι κατ' ουσιαν αλλα κατα βουλησιν ολοκληρος εις εκαστην μονοειδη και κατα παντα απλην ενεργειαν Αυτου. Ο μετεχων των ενεργειων του Θεου δεν μετεχει εις τεμαχιον τι της θεοτητος αλλα εις ολοκληρον την θεοτητα χωρις να μετεχη εις την ουσιαν η εις τας υποστασεις της Αγιας Τριαδος. Εις εκαστον κτισμα υπαρχει ειδικη ενεργεια του Θεου, εν τη οποια κατοικει ολος ο Θεος και οχι μερος του Θεου. Δηλαδη δεν υπαρχει μια εν τω Θεω αρχετυπος ιδεα της ανθρωποτητς, της οποιας εκαστος ανθρωπος ειναι μια εικων ή αντιγραφη. Δια τον καθε ανθρωπον υπαρχει μια ειδικη ενεργεια και συγχρονως αι πολλαι ενεργειαι ειναι μια απλη ενεργεια ακριβως διοτι ο Θεος μεριζεται αμεριστως εν μεριστοις.
Ακριβώς δια τους λογους τουτους τα ειδη δεν ειναι ουτε κατωτερα των γενων ουτε ανωτερα και ουτε ειναι τα γενη, τα ειδη και τα ατομα αντιγραφα των ακτιστων ενεργειων. Αι ουσιαι ή οι νομοι των οντων ουδεμιαν ομοιοτητα εχουν προς τους ακτιστους λογους των οντων. Συνεπως ουτε αι θεωριαι του Πλατωνος, ουτε αι του Αριστοτελους, ή των Στωϊκων, ουτε καμμια αλλη παλαια ή νεα θεωρια ανταποκρινεται προς την εν προκειμενω αληθειαν.


Τέλος, σε αρκετά σημεία βρέθηκα να διαφωνώ ή να μην καταλαβαίνω αρκετά τον τρόπο που θέτει αρκετά πράγματα ο Ρωμανίδης περί της νοεράς προσευχής, του βαπτίσματος και άλλων. Αρκετές φορές είναι σαν να πετάει λέξεις τις οποίες αποτυγχάνει να εξηγήσει ορθώς και έτσι χάνεται αρκετά το νόημα του κειμένου του.

4/5